МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫ ЖҮЙЕСІНДЕ ЖАНУАРЛАРДЫҢ ОРНЫ Текст научной статьи по специальности «Право»

ЭОЖ 347.2/.3

МЕНШ1К Ц¥К;ЫГЫ ЖУЙЕС1НДЕ ЖАНУАРЛАРДЬЩ ОРНЫ Бакыт Акылбаевна Жусипова1

Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттыцуниверситетг, Конституциялыц жэне азаматтыц цуцыц кафедрасыныц доцентг, зац гылымдарыныц кандидаты, Астана ц., Казацстан Республикасы, e-mail [email protected]

Анар Абайханкызы Мукашева

Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттыцуниверситетi, Конституциялыц жэне азаматтыц цуцыц кафедрасыныц профессоры, зац гылымдарыныц докторы, Астана ц., Казацстан Республикасы, e-mail [email protected]

Ермек Баяхметович Абдрасулов

Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттыцуниверситетi, Конституциялыц жэне азаматтыц цуцыц кафедрасыныц профессоры, зац гылымдарыныц докторы, Астана ц., Казацстан Республикасы, e-mail [email protected]

Аннотация. Мацалада жануарлардыц цуцыцтыц режимтщ ерекшелтн бештетт нормативтт цуцыцтыц актыерге жэне гылыми эдебиеттерге жалпы талдау жасалды, оныц штде халыцаралыц тэжiрбиенi ескере отырып жyргiзiлген талдау негiзiнде жану-арларды царау, устау жэне пайдалану кезiндегi жауапкерштктщ взектi мэселелерi царас-тырылады. Сонымен цатар азаматтыц цуцыц объектiлерi ЖYйесiндегi жануарлардыц орнын талдауга ерекше назар аударылады. Жануарларга меншт цуцыгы туралы мэселе жеткткЫз дамыган жэне кyрделi, осыган байланысты цогамда цуцыцтыц цацтыгыстар g жш туындайды. «Жануарлар дYниесi» мен цатар басца жануарлар санатына меншт ™ нысанын нацтылауга мYмкiндiк бередi.

ь Когамда жануар иесШц квпшыт жануарларга царау оларды устау жэне пайдалану « кезтде азаматтыц зацнамада беютыген адамгерштк цагидатыныц болуын, жануар-^ ларга Yлкен жауапкершшкпен царауды умытады. Нэтижестде жануарларга Yлкен зиян s келтiретiн квптеген цуцыцбузушылыцтарга жол берiледi.

§■ Авторлар цолданыстагы зацнамаларда жэне гылыми эдебиеттерде жануарларды жт-теуге бiрыцгай квзцарас бiртутас болмауы туралы мэселе квтередi. Жануарлар угымын

о аныцтау мэселестде жануарларга меншт цуцыгы объектшнде жансыз зат болып та-

былмайтындыгын жалпы тYсiнуiмiз цажет. Жануарлар тiрi тiршiлiк иелерте жатады, бул олардыц цуцыцтыцрежимшц ерекшелттерт азаматтыц цуцыцтыц тэуелЫз объек-тш реттде аныцтайды. Азаматтыц кодекстегi жануарлардыц цуцыцтыц мэртебест реттеу Yшiн оларды вцдеудi жацартатын жэне жацгыртатын, оныц цогамныц цажет-тiлiктерiне сэйкесттн цамтамасыз ететт взгерiстi цажет етедi.

Сонымен цатар улттыц зацнамаларга взгертулер мен толыцтырулар енгiзудi, оныц штде осы жануарларды кутт-багу жэне оларга тишнше царау жвнiндегi цосымша та-о лаптарга байланысты взтдт ерекшелттерт ескерт, КР Азаматтыц кодекане меншт ^ цуцыгы объектiлерiне арнайы тарауды енгiзудi усынады.

TyrnHdi свздер. Жануарлар, Yй жануарлары, цараусыз жануарлар, жануарлар дYни-еЫ, азаматтыц цуцыц объектш, азаматтыц цуцыцтыц режим, меншт цуцыгы, заттыц

<

ч

о

о цуцыц, мYЛlк. <

со <

О S S

н

о ш ш

МЕСТО ЖИВОТНЫХ В СИСТЕМЕ ПРАВА СОБСТВЕННОСТИ Жусипова Бакыт Акылбаевна

Кандидат юридических наук, доцент кафедры конституционного и гражданского права ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, г Астана, Республика Казахстан, e-mail [email protected]

1 Хат-хабарга арналган автор 106

Мукашева Анар Абайханкызы

Доктор юридических наук, профессор кафедры конституционного и гражданского права ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, г Астана, Республика Казахстан, e-mail: [email protected]

Абдрасулов Ермек Баяхметович

Доктор юридических наук, профессор кафедры конституционного и гражданского права ЕНУ им. Л.Н. Гумилева, г Астана, Республика Казахстан, e-mail [email protected]

Аннотация. В статье проведен общий анализ нормативных правовых актов и научной литературы, закрепляющих специфику правового режима животных, в том числе на основе анализа, проведенного с учетом международного опыта. Рассматрены актуальные вопросы ответственности при обращении, использовании и содержании животных. Также особое внимание уделяется анализу места животных в системе объектов гражданского права.

Вопрос о праве собственности на животных недостаточно развит и сложен, в связи с чем в обществе часто возникают правовые конфликты. Уточнена форма собственности с «животного мира» на категорию других животных.

В обществе большинство владельцев забывают о том, что при обращении с животными имеет место нравственный принцип, закрепленный в гражданском законодательстве, к животным необходимо относиться с большой ответственностью. В настоящее время допускаются многочисленные нарушения, которые наносят большой вред животным.

Авторы поднимают вопрос об отсутствии единого подхода к классификации животных в действующем законодательстве и научной литературе.

В вопросе определения понятия животных необходимо общее понимание того, что объект права собственности на животных не является неодушевленным предметом. Животные относятся к живым существам, что определяет особенности их правового режима как отдельного объекта гражданского права.

Для регулирования правового статуса животных в Гражданском кодексе обновляется и модернизируется их обработка, требуются изменения обеспечивающие его соответствие потребностям общества.

А также внесение изменений и дополнений в национальное законодательство, в том числе с учетом специфических особенностей, связанных с дополнительными требованиями при обращении, использовании и содержании животных, предложено ввести в Гражданский кодекс РК специальную главу об объектах права собственности.

Ключевые слова. Животные, домашние животные, безнадзорные животные, животный мир, объект гражданского права, гражданско-правовой режим, право собственности, вещное право, имущество.

THE PLACE OF ANIMALS IN THE SYSTEM OF PROPERTY RIGHTS

Abdrassulov Yermek Bayakhmetovich

Doctor of Law, Professor of the Department of Constitutional and Civil Law of L.N. Gumilyov ENU, Astana, Republic of Kazakhstan, e-mail [email protected]

ro с

сл I T

с

4 m

0

"П

1

гп

I

5 iI O

z A z о

CD A

Zhussipova Bakyt Akylbaevna n

Candidate of Legal Sciences, Associate Professor of the Department of Constitutional and O

Civil Law of L.N. Gumilyov ENU, Astana, Republic of Kazakhstan, |

e-mail [email protected] I

Mukasheva Anar Abaikhankyzy o

Doctor of Law, Professor of the Department of Constitutional and Civil Law of L.N. h

Gumilyov ENU, Astana, Republic of Kazakhstan, e-mail [email protected] E

M

о

M

Abstract. The article provides a general analysis of regulatory legal acts and scientific literature that consolidate the specifics of the legal regime of animals, including on the basis of an analysis conducted taking into account international experience.

Topical issues of responsibility in the handling, use and maintenance of animals are considered. Special attention is also paid to the analysis of the place of animals in the system of objects of civil law.

The issue of animal ownership is insufficiently developed and complex, and therefore legal conflicts often arise in society. The form of ownership from the "animal world" to the category of other animals has been clarified.

In society, most owners forget that when dealing with animals, there is a moral principle enshrined in civil legislation, animals must be treated with great responsibility. Currently, numerous violations are allowed that cause great harm to animals.

The authors raise the issue of the lack of a unified approach to the classification of animals in the current legislation and scientific literature. In the matter of defining the concept of animals, it is necessary to have a general understanding that the object of animal ownership is not an inanimate object.

To regulate the legal status of animals in the Civil Code, their processing is being updated and modernized, changes are required to ensure its compliance with the needs of society.

As well as amendments and additions to the national legislation, including taking into account the specific features associated with additional requirements for handling, use and keeping of animals, it is proposed to introduce a special chapter on objects of property rights into the Civil Code of the Republic of Kazakhstan.

Keywords. Animals, pets, neglected animals, wildlife, object of civil law, civil law regime, property right, property right, property.

Furumu Manama tfajaKfman Pecny6muKacu Furum wane wozapu 6imM Munucmpmi-гiнiц FbinbiMU KOMumemi Kapwumandupamun AP19679495-«№anyapmapdbiHl K¥KUKmuK g pewuMin pemaMenmmey Macememepi: omanduK wane rnemmdiK mawipude» wo6acun icKe acupy MaKfamunda dauundamdu.

f2

z

CL

Kipicne

< Соцгы жылдары букаралык акпараттар-i да адамдардьщ жануарларга категездшпен е карауы оныц эрекеттер^ сонымен катар жа-s нуарларды корлау ceK^i видеороликтерге о жэне фото-бейнеге тYсiрiп, элеуметпк жель

0 ri орналастырганы туралы материалдар жш

< жарияланды, бул халыкаралык жэне улттык с децгейдi Yлкен резонанс тудырды.

< Казакстан Республикасында (будан эрi н КР) жануарларга категездш жасау эрекеттер^

иттердщ (кацгыбас) адамдарга шабуыл жа-^ сауы, оныц шшде жасeспiрiм балаларды ч кабуы жш кездестi, оныц салдары адамныц

1 eлiмiне, денсаулыгына, мYлкiне зиян келтсру^ § тагы да баска да когамга кауштшт дэрежесi

артып келе жатканы бэрiмiзге мэлiм. ь КР Жануарларга жауапкершiлiкпен ка-■i рау туралы Зацы 2021 жылгы 30 желтоксан-

0 да кабылданып, 2022 жылгы 1 наурыздан

1 бастап кYшiне енгiзiлдi.

Когамныц мэдени жэне моральдык дец-н гешн артыруына, адамдардыц жануарларга ш мейiрiмдiлiк танытып, жануарларды карау, устау жэне пайдалану кезiндегi жауапкер-

DOI: 10.52026/27885291_2024_76_1_106

шiлiгiне, ветеринарлык-санитарлык та-лаптарды орындауына, жануарлардыц ка-уiпсiздiгiн камтамасыз ету мэселелесiне аса назар аудару кажеттшп туындады, сонымен катар мемлекетпк органдар, уйымдар, тиiстi лауазымды адамдар жекелеген азаматтарга жаца Зацныц нормаларын дурыс бiрiцFай колданылуын, оны юке асырудыц себеп-терiн тYсiндiруi тшс.

Сондыктан бiз жануарларды корFауды бала тэрбиеамен, коFамдык моральдык жандандырумен, мемлекеттщ кукыктык не-гiздерiн ныFайтумен ез Yйлесiм табуы оц шешiмiн бередi деп санаймыз.

Казакстанда жануарларды корFау, оларFа жауапкершiлiкпен карау мэселесiн, меншш кукы^ыныц объектiсi ретiнде жануарларды тану, YЙ жануарларыныц иесiнiц кукыктары мен мшдеттерш кукыктык реттеу Yшiн жаца зацнама кабылданып, кукык жYЙесiнде езшдш орынFа иелендi, дегенмен де Зацныц олкылыктары мен кемшiлiктерi кездеседi. Демек жануарларды корFау жэне оларFа жауапкершшкпен карау жYЙесiн реттеу eзектi мэселенщ бiрi болып табылады.

Жануарларга жанашыр эрi эколог, практик зацгерлер мен эксперттер жануарларды коргау бойынша шараларды жасау, жануарларга категездшпен караудыц алдын-алу, кYресуге негiз болып табылатын идеялар мен кагидаларды калыптастырып, тYрлi когамдык уйымдардыц арасында Yйлесiмдi жумысты уйымдастыру аркылы осы сала бойынша мемлекеттщ баскару жYЙесiн жетiлдiру, каржыландыру тэртiбiн iздестiру секiлдi мэселелер жан-жакты зерттелiп, когамдык талкылауга непз болды.

Атап айтсак практик-зацгер О.И.Ченцова (Правовая защита животных) ецбектершде, эксперт О.Жораев (Застрелить нельзя помиловать. Почему не работает закон гуманном обращении с животными) т.б. жанашыр тулгалардыц ецбектершде жануарларга жау-апкершшкпен карауды уйымдастыру тэсш-дерше жэне зацнаманыц орындалуына сыни кезкарастарын жариялады.

Нысаны мен эд1стер1

Сонымен катар, осы зерттеудщ проблема-лык мэселес меншiк кукыгыныц объектiсi болып табылатынын аныктауга мYмкiндiк беретiн формальды-логикалык эдiстер пай-даланбаган жагдайда елеуш гылыми тусшш-тер ала алмайды. Зерттеудщ толыктыгы Yшiн шетел тэж1рибелерш салыстырма-лы-кукыктык корытынды жасамай жануарларды азаматтык кукык объектiсi санатына жаткызу кезкарастарын, жануарларга мен-шш кукыгыныц туындауын, жануарлардыц кукыктык статусын, жануарларды коргау жYЙесiн зерттеу мYмкiн емес.

Талкылау жэне нэтижелер

Жануарлар угымына эртYрлi гылыми тYсiнiктер, оныц iшiнде жануарлардыц тYсiнiгiне жаратылыстану гылымы, фило-софиялык угымына галымдардыц пiкiрлерi калыптаскан. Айта кету керек, к¥кыктык аныктамасында «Жануарлар» угымынан баска тагы бiр угымын «жануарлар дYниесi» угымын КР зацнамаларында кецiнен кол-данылады. Бул терминдi эртYрлi салалык зацнамалык актiлерде колданады жэне олар-дыц эркайсысы оган ез мазмунын енпзедь

Жануарлар негiзiнен азаматтык, кылмы-стык, экiмшiлiк, экологиялык, табиги ре-сурстык, сондай-ак эксперименттiк (зертха-налык) жануарларды пайдалану бойынша накты к¥кыктык катынастардыц объектiлерi ретiнде эрекет етедь

Азаматтык кукык бул жерде мацызды орындардыц бiрiн алады. Тутастай алганда, меншiк кукыгы азаматтык кукык саласыныц негiзгi институты болып табылады.

КР Азаматтык кодексiнiц 124-бабына сэй-кес, «жануарлар егер арнайы зацнамада езге-ше кезделмесе, оларга заттар туралы ереже-лер колданылады, жэне (188-193-бап) меншiк кукыгы туралы нормалары колданылады»2

Будан шыгатыны, жануарлар азаматтык кукык объектiлерiнiц мYлiктiк игiлiктер тYрлерiне тецеспршед^ сондыктан оларга меншiк кукыгы жэне меншш иесiнiц мYл-кiне келт1ршген зиян Yшiн азаматтык жау-апкершшш туралы зацдар да колданылады (917-бап)3

Меншiк иесiнiц езiне тиесiлi затты пай-далануы колданыстагы зацнамага сэйкес жYзеге асырылуы тиiс жэне осы затка кол-данылатын кукыктык режимге байланысты болуы мYмкiн.

КР Экiмшiлiк кукык бузушылык туралы кодексшщ (143, 407-1, 407-2 баптар) меншш кукыгын бузу, жануарларга категездiкпен карау, жауапкершiлiк карастырылган.4 Ал, КР Кылмыстык кодексiнiц бетенiц малын урлауганы Yшiн, жануарларга катыгездiк жасаганы Yшiн, жануарлар дYниесiн коргау кагидасын бузганы Yшiн кылмыстык жауап-кершiлiктi карастырады (188-1, 316, 338 баптар)5 Жануарларды коргау мен пайдалану-дыц кукыктык режимi Жануарлар дYниесiн коргау, еамш молайту жэне пайдалану туралы КР зацмен реттелшедь6 Жануарлар од-ниесi объектiлерi жануарлар дYниесi коргау, еамш молайту жэне пайдалану туралы зацда белгшенген негiздер бойынша жеке тулгалар мен зацды тулгалардыц пайдала-нуына берiледi.

Жабайы жануарларды пайдалану кезшде есiмiн молайту жэне орныкты пайдалану, iзгiлiк принциптерiне сэйкес жануарларга

го с

2 Казацстан Республикасныц Азаматтыц кодека. 1994 жылгы 27 желтоцсандагы № 268- ХШ.https://adilet.zan.kz/kaz/ docs/K940001000JжYгтген ку.т 9.08.2023 ж.)

3 Казацстан Республикасыныц азаматтыц кодека (ерекше болт). 1999 жылгы 1 шiлдедегi N 409.// https://adilet.zan.kz/ kaz/docs/K990000409_ (жугтген к^ 9.08.2023 ж.)

4 Эюмштк цуцыц бузушылыц туралы Казацстан Республикасыныц Кодека 2014 жылгы 5 шiлдедегi № 235-У.//https:// adilet.zan.kz/kaz/docs/K1400000235_ (жYгiнген кYнi 09.08.2023ж)

5 Казацстан Республикасыныц Кылмыстыц кодека. 2014 жылгы 3 шiлдедегi № 226-УКРЗ.//https://adilet.zan.kz/kaz/docs/ К1400000226_ (жу.гтген ^т 09.08.2023ж.)

6 Жануарлар дYниесiн цоргау, остт молайту жэне пайдалану туралы Казацстан Республикасыныц 2004 жылгы 9 шш-дедег1 N 593 Зацы.//https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z040000593_ (жYгiнген кYнi 09.08.2023 ж.)

сп I

т с ч гп

0

"П —

гп

1

м

II о

2 А 2 О

а

А

0 73 К А

1 о

2 о

70

м о м

ГМ О ГМ

CL

< CL

0 в

1

О m О

m <

CL IZ

<

m н о -û

<

ч

о

о <

ci <

катал карауга жол бермейтiн тэсiлдермен пайдаланады, бул биологиялык эртурлшк-тi Yнемдi туракты пайдалануды бiлдiредi, осылайша болашак урпактыц жануарларды пайдалану мYмкiндiгiне кауш тeндiрмей, калпына келтiру кабiлетiнен айырылмайды.

КР Экологиялык кодексшщ 244-бабы «жануарлар дYниесiн жалпы пайдалану кезiнде жануарларды алуга, олардыц пана-лау орындарын жэне баска да курылыс жай-ларын киратуга, жануарларды кебею кезецде мазалауга, жануарлардыц мекендеу ортасын бузуга жэне олардыц кебею жагдайларын нашарлатуга тыйым салынады»7

Колданыстагы КР Азаматтык кодексiнiц ережелерi жануарлардыц азаматтык кукык объектiлерi ретшде аныкталуына катысты аз акпарат бередi, сонымен катар жалпы колданыстагы зацнаманыц кемшiлiгi жануардыц зацды аныктамасы жоктыгын мойындауы-мыз керек, ал, Жануарлар дYниесiн коргау, eсiмiн молайту жэне пайдалану туралы КР зацда жануарларды «жабайы жануарлар» тусшшн берген, ягни, аталган норма та-биги еркiндiк жагдайындагы жануарлардыц кукыктык режимiн реттеуге багытталган. Сонымен катар, табиги тiршiлiк ету ортасы жок жануарлар зац шыгарушыныц тиiстi на-зарынсыз калды. Олардыц аныктамасы да, жiктелуi де жок.

Бiз «Жануарлар» угымын козгалмалы, белшбейтш, тутынылмайтын, азаматтык ай-налымда сатылым сапасына ие, ауырсынуды сезiну кабшет жэне eзiндiк кажеттiлiктерi (азыктандыру, жататын орындары т.б) бар жанды зат деп тYсiнемiз.

Казакстан Республикасы Конституциясы-ныц 6-бабы «Меншiк кукыгы мемлекетпк жеке меншш танылады жэне бiрдей корга-лады. Жануарлар дYниесi Халыкка тиiсiлi. Халык атынан меншiк кукыгын мемлекет жYзеге асырады деген норма бектлген»8 Бул меншiктiц формалары. ЭртYрлi элеу-меттiк максат пен кукыктык режим оларды бeлiп алуга непздеме болады.

Конституциялык ережелер Азаматтык ко-декстщ меншiк кукыгы туралы катац дэлел-деудi кажет етпейтш негiзгi саласындагы белгiлi бiр турактылык туралы айтуга болады, жануарлар мемлекетпк жэне жеке мен-шште болуын кeздейдi. Демек жануарлар-

дыц аталган белгшерге сэйкестiгiн аныктау олардыц азаматтык кукыктар объектiлерiне катыстылыгы туралы мэселеш шешуге mym-кiндiк береди

Кр Жануарларга жауапкершiлiкпен карау туралы Зац нормалары жануарларды устау, пайдалану кезшдеп ерекшелiктерiн жекелеген санаттарга белш карастырады9 Оныц шш-де жабайы жануарлар, ауыл шаруашылыгы жануарлары, мэдени ойын-сауык максаттта-рында пайдаланатын жануарлар, кызметпк жануарлар, Yй жануарлары, демек, бул нор-малардан жануарларга меншш кукыгын жануарлар иесiнiц зац кужаттары аркылы езiне тиiсiлi мYлiктi ез калауынша иелену, пайдалану, оган билiк ету кукыгын бiлдiрiп отыр, сонымен катар меншiк иесшщ жануарларга карау, устау жэне пайдалану Yшiн азаматт-тык-кукыктык жауапкершiлiктi жYктейдi.

Зацнамада колданылатын терминдердiц осы келпршген тiзiмiнен керiп отырганы-мыздай, казiргi уакытта осы саладагы зацна-ма жануарлардыц жекелеген турлершщ кукыктык режимшщ ерекшелiгiне катысты айтарлыктай бытырацкы болып табылады.

Осылайша, жаца зац жабайы жануар-ларга, оныц iшiнде су биологиялык ресур-старына, ацшылык шаруашылыгы, ауыл ша-руашылыгы жэне зертханалык жануарларга, сондай-ак акваесiру объектiлерiне, казакы ит тукымдарын сактау, ягни еару жэне (не-месе) жасанды турде курылган мекендеу ортасында жYзеге асырылатын баска да су жануарларына колданылмайды.

Yй жануарлары (ауылшаруашылык жа-нуарларын коспаганда), мэдени-ойын сауык максаттарында пайдаланатын жабайы жану-арлар ершаз немесе жартылай ерiксiз уста-лынган (хайуанаттар багы, цирктер, океа-нариумдар), караусыз жануарлар, кацгыбас жануарлар Зацныц колданылу аясына енедi деген корытынды жасауга болады.

С.А. Боголюбов жануарлар дYниесiн табиги ресурстар институты ретшде карастыр-ды, жануарлар дYниесiн коргау кукыктык институты зерттелетiн когамдык катына-старга эсер етудiц белгш бiр тетiктерiне (тэсiлдерi мен куралдарына) ие екендш-не сипаттама береди Оныц пiкiрiнше, «Зац шыгарушыныц жабайы жануарларга мен-шiк катынастарын реттеуге ею тYрлi кезка-

0

s ü s

1 H

о ш ш

7 Цазацстан Республитсыныц Экология кодека 2021 жылгы 2 цацтардагы № 400-VI.// https://adilet.zan.kz/kaz/docs/ K2100000400_ (жу.гтген KyHi 09.08.2023ж.)

8 Цазацстан Республикасыныц Конституциям. 1995 жылы 30 тамызда республикалыц референдумда цабылданды. // https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K950001000 ^Y.iH.eH KyHi 09.08.2023ж.)

9 Жануарларга жауапкершттен царау туралы Цазацстан Республикасыныц Зацы 2021 жылгы 30 желтоцсандагы № 97-VII. //https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z2100000097_^гтген ку.Hi 09.08.2023ж.)

расы белгш (ац аулау объектiлерi де, балык аулау объектiлерi де). Олардыц 6ipiHe сэйкес, жабайы табигатка меншш кукыгы жерге меншiк кукыгынан туындайды. Жер учаскесiнде, орманда немесе су коймасын-да орналаскан жабайы жануарлар осы та-биги объект иесшщ меншш кукыгыныц жалгасы ретiнде карастырылады. Тагы бiр тэсiл жабайы жануарларга меншш кукыгын жерге меншiк кукыгынан бeлудi кeздейдi, бул кeбiнесе ац аулау еркшдшне айналады. Ацшылык фаунаныц алгашкы тэсiлi Ресей империясында ал екiншiсi казiргi Ресей Фе-дерациясында жузеге асырылды» [1, 354-б.].

Жалпы кукыктык жуйеде жануарлар дYниесiн коргауды жэне калпына келтсру-дi камтамасыз ететш кукыктык институт бурыннан калыптаскан, ол отандык зацна-мага байланысты непзшен мемлекеттiк меншiк режимi аркылы жYзеге асырылады.

Д.Е. Захаровтыц пiкiрiнше, «^р жагынан, жануарлар азаматтык кукыктардыц объек-тiлерi болып табылады, сондыктан жануарларга катысты калыптаскан катынастар азаматтык кукыкпен eзiне тэн диспозитивтшк кагидаты негiзiнде реттеледi, сонымен катар жануарлар - бул raidi мYлiктiк катынастарды реттеу ерекшелiктерiнде кершю таба алмай-тын тiрi заттар. Екiншi жагынан, «жабайы табигаттыц» табиги ресурс ретiндегi мацыз-дылыгы мемлекеттщ табиги еркшдш жагдай-ындагы жабайы табигатка катыстылыгы, коргалуы жэне пайдаланылуы мэселелерiне ерекше катынасын аныктайды» [2, 10-б.].

С.В Тычинин., Е.В Королева жануарлардыц азаматтык кукыктар объектiлерi ретiндегi ерекшелiктерiн талдап, авторлык бiркатар тужырымдар бердi: «Жануарлар азаматтык кукыктыц объектiлерi болып табылады; - зац шыгарушы жабайы жануарларды табиги мекендеу ортасынан алынган жануарлар айналымын кукыктык реттеу саласын ажыратады; - табиги мекендеу ортасынан алынган жануарлар езге мYлiк са-натына жаткызылуы жэне зат угымымен сэйкестендiрiлмеуi тиiс; белгiлi бiр жагдай-лар болган кезде жануарлар жогары кауiп кeзi ретiнде танылуы мYмкiн» [3, 84-б.].

Жануарлардыц азаматтык-кукыктык ре-жимiне мукият назар аудару карастырылып отырган объектiлердiц ерекшелшмен тусш-дiрiледi.

Казакстандык жетекшi цивилист га-лымдар М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин КР Азаматтык кодекстiц 124-бабына тYсiнiкте-ме бердi, «Жануарлар, азаматтык зацнама тургысынан, мYлiк, заттар, ягни азаматтык

кукыктардыц объектiлерi болып табылады. Сондыктан жануарларга заттар ретшде туашктеме берiлген бапка сэйкес кукык объектiлерi туралы азаматтык зацнаманыц жалпы нормалары колданылады. Сонымен катар, бiркатар нормативтiк кукыктык ак-тшерде жануарлардыц кукыктардыц жан-ды (пр^ объектiлерi ретiндегi ерекшелiгi ескерiледi, атап айтканда, жануарларга ка-тыгездiкпен карауга жол берiлмейдi» [4]. 124-баптыц ережелерi жануардыц азаматтык кукыктардыц ерекше объекпа екенiн кeрсетедi деп санаймыз, бул зат емес, efrr-кеш олар жануардыц «жанды» объектiсiн беютедь

Казакстан Республикасыныц азаматтык зацнамаларында жалпы жануарларды оныц iшiнде кацгып жYрген, ауылшаруашылыгы жануарларын т.б. караусыз калган жануарлар угымына юрпзедь

КР Азаматтык кодексiнiц246-бабы «караусыз жануарларга караусыз немесе кацгып жYрген малды жэне баска да Yй жануарларын немесе колга Yйретiлген жануарларды жаткызады, ягни, караусыз калган жануар (бакылаусыз жануар) иеа жок жануар емес, ол табылган жагдайда оларды меншiк иесi- L не дереу кайтаруды талап етед^ жогалган ^ жануарды iздестiру шараларын жYргiзетiн N мемлекеттiк органдарга мшдетп тYPде ха- о барлануы тшс». Бастапкыда бул норма ауыл n тургындары Yшiн, шаруа немесе фермер I кожалыктары Yшiн ерекше кунды болган U тeрт тYлiк малга (сиыр, жылкы, кой) багыт- E талган. Казiр ол кез-келген Yй жануарларына о катысты болып табылады. КР Азаматтык ко- E дека караусыз калган жануарларга катысты S оларды иесше кайтару тэртiбiн жэне мундай £ жануарга меншiк кукыгын алу мYмкiндiгiн о бекiтедi. Бiр кызыгы, жалпы жануарларды £ мYлiктiц бiр тYрi, меншiк объектiсi ретшде g карастыратын Кодекс олардыц ерекшелш- e терiн ескередi. a

Егер жануардыц ( YЙ жануардыц мал, iрi Ц кара малдан баска) ею ай iшiнде меншiк иеа O табылмаса, бул жануарга меншш кукыгы r тауып алган оны баккан жэне пайдаланган > адамга кeшедi. Бурынгы меншiк иесi келген о ретте егер жануардыц жаца меншш иесi жа- ° нуарга катыгездiкпен карайтыны аныкталса, > жануарды бурынгы меншш иесi жаца мен- E шiк иесiмен келiсiм бойынша немесе сот R тэртiбiмен кайтаруды талап етуге кукылы. z (АК 246-бабы, 6-тармагы) (

Ягни, КР Азаматтык кодека мYлiкке каты- — гездiк жасагандыгына жауапкершiлiк туын- 2 дауын, оныц бастапкы меншiк иесше кайта- 4

рылуы мYмкiндiгiн бекiтедi, бул 63Í кукыктыц икемдiлiк кeрсеткiшi болып табылады.

КР Азаматтык Кодексi мен Жануарларга жауапкершшкпен карау туралы Зацныц 6íp 6ípí^ киылысатын тагы да бiр нормалары кездеседi.

1. Азаматты; кодекстщ 124-бабына сэй-кес, жануарлар азаматты; кукыктар объек-тiлерiне жатады жэне субъектшер бола ал-майды. Мурага калдырушы eзiнiц кез келген мYлкi, оныц iшiнде болашакта сатып алуы мYмкiн мYлкi туралы да eкiм бар есиет жа-сауга кукылы» (1046 бабы 5-тармагы). Бул нормадан 6Í3 жануарларды да мурагерлiк кукыктыц объекта ретiнде танылуы мYм-кiн деп санаймыз.

2. Жануарларга мYлiк туралы жалпы ере-желердi колдануды карастырады, мысалы, жылжымалы заттарга меншiк кукыгыныц ауысу ерекшелiктерiн аныктайтын ереже-лер, шарттык катынастардыц жекелеген тYр-лер^ атап айтканда, сатып алу-сату, жалдау жэне т. б. Сонымен, сатып алу-сату шарты бойынша берiлген малдыц тeлiне меншiк кукыгына катысты дау туындаган кезде КР Азаматтык кодексшщ 188, 235, 406, 444-баптарыныц ережелерi жануарларды

g сатып алу, сатуга колданылады.

3. КР Азаматтык кодексшщ 238-бабы-ь ныц 1-тармагына сэйкес, егер зацда неме-I се шартта езгеше кезделмесе, затты сатып

алушыныц шарт бойынша меншш кукыгы g оны берген сэттен бастап туындайды, ал,

и КР Азаматтык кодексшщ 123-бабына сэй-

<

^ кес, мYЛiктi пайдалану нэтижесiнде алынган

о тYсiмдер (жемютер, eнiмдер, табыстар), егер зацда, баска кукыктык актiлерде немесе осы

>s мYлiктi пайдалану туралы шартта eзгеше

m кeзделмесе, зацды турде осы мYлiктi пайда-

<5 ланатын адамга тиесiлi.

<С

£ Бiздiцше, жануарлар жанды заттар са-s натына жатады бул олардыц кукыктык ре-оз жимiнiц кейбiр ерекшелштерш айкындайды. " Мысалы, жануарларды устау олардыц т1р-¡Ü шiлiгiн камтамасыз ету Yшiн шыгындарды < талап етед^ бул келiсiмшарттар да ескерш-о ген жeн. Жануарлардыц жанды заттар ретш-о дегi белгiлерi меншiк кукыгын, сондай-ак жануарга баска да кукыктарды алу жэне fí жузеге асыру Yшiн мацызды. н Мысалы, Эскемен каласы калалык соты-н на мYлiктi бeлу туралы талап арыз тYCкен. ! 2023 жылгы 14 наурызда неке токтатылган, ^ жылжымалы жэне жылжымайтын мYлiктер-^ мен катар «померандык шпиц» тукымдас

о ш m

10 Сот актыершц бант. https://office.sud.kz/courtActs/index

ею иттерiн Ресейден 829500 тецге (150 000 рубль) сатып алынган. Демек, ею иттщ куны 1 659 000 тецгеш курайды жэне оныц жар-тысын жауапкерден eндiрiп алуды сурай-ды. Бырак, сараптама жYргiзуге кужаттары усынбаган. Кейiннен талапкер К.Д. Сот-тан талап-арыздар бeлiгiнде «померандык шпиц» тукымды иттерге койылатын талап-тарды караусыз калдыруды сурады.

Сот бул жерде иттер тауар емес, сон-дыктан оларды багалау жэне бeлу мYмкiн еместiгiн непзге алып отыр жэне талап ко-юшы иттердi бeлуден бас тартуына байла-нысты, мYлiктi бeлу кезшде ескерiлмедi.10

Марита Хименес-Кандела (Marita Giménez-Candela) Барселона автономды университетiнiц профессоры, жануарлар кукыгы саласын зерттеушi галым Испания-ныц Азаматтык кодексiнiц 333-бабындагы жануарлар тYсiнiгiн «сезiмталдык тiршiлiк иелерЬ> ретшде карауды олардыц кукыктык табигаты мен оларды коргауга арналган ере-желердi тYсiндiру барысында тeмендегiдей eзiнiц авторлык усыныстарын бердi:

1) Жануарлар-сезiмталдыкка ие тiрi заттар. Меншiк кукыгы олардыц табигатымен жэне оларды коргауга арналган ережелер-мен Yйлесiмдi болган жагдайда гана колда-нылады.

2) Жануардыц иесi одан лэззат ала алады жэне оны пайдаланады, оныц касиеттерш сезiмталдыкка ие тiршiлiк иесi ретшде кур-меттейдi, эр тYрдiц ерекшелштерш ескере отырып, оныц эл-аукатына кепшдш бередi.

3) Жануарларды пайдалану туралы зац терю пайдалануга жол бермейдь Зацды нор-маларда кeзделген жагдайларды коспаганда, жануарды пайдалану туралы зацда тастап кету немесе жануарды сою нормасы карасты-рылмаган.

4) Жалпы азаматтык жауапкершшк ере-желерiне сэйкес eтемакы тeленгенiне кара-мастан, Yшiншi тараптыц YЙ жануарлары-на келтiрген зияны оныц eлiмiне, eмiрлiк мацызды мYшесiнiц немесе мYшесiнiц жогалуына экеп соктырган жагдайда, оныц козгалу кабiлетi елеулi немесе туракты тYр-де бузылган жагдайда, оныц иесi жэне жа-нуарлармен бiрге туратындар eтемакы алуга кукылы, бул туралы сот жануардыц мораль-дык азап шеккенi Yшiн тшсп тYPде шешiм кабылдайды [6, 15-б.]

Бул жаца категорияны тYсiнудiц юлт жануарлардыц eздерiнiц акылга конымды тсршшк иелерi ретiндегi жагдайына бешм-

html _(жYгiнген кунг 09.08.2023ж.)

делген кукыктык базасы болуы керек екенiн мойындау болып табылады, бул оларды 1889 жылгы Азаматтык кодексте осы уакытка дейiн калыптаскан римдiк дэстYP бойынша аныкталгандай, оларды козгалмалы заттар ретшде карастырудан ажыратады.

КР Азаматтык кодекстщ 235-бабыныц 3-тармагында «Азаматтык кодексте кездел-ген реттер мен тэртiп бойынша тулга мен-шiк иесi жок мYлiкке, меншiк иесi белгiсiз мYлiкке, не меншiк иесi бас тарткан немесе езге негiздер бойынша ол меншш кукыгын жогалткан мYлiкке меншш кукыгын алуы мYмкiн», жэне КР Азаматтык кодекстщ 243-бабы «меншш иесi тастаган немесе меншiк кукыгынан бас тарту максатымен езгеше турде калдырып кеткен жылжымалы заттар осы заттарды меншiгiне караткандыгына куэ болатын езге де iс эрекет жасап, оларды меншшне айналдыруга кукыгы бар» деген нормалар камтылган.

Ал, КР Азаматтык кодексшщ 246-бабын-ныц екiншi абзацында жануарлардыц иесiн iздеу кезшде оларды устаган адам оларды езшщ багынуында жэне пайдалануында калдыруы, немесе осы Yшiн кажетп шартта-ры бар баска адамга устауга жэне пайдала-нуга беруi мYмкiн екендш карастырылган.

КР Жануарларга жауапкершiлiкпен карау туралы Зацныц 23-бабыныц 5 тармагында адасып калган жануарларды иелерiне немесе жауапты адамдарга кайтару карастырылган. Бул нормадан бiз егер, адасып калган Yй жа-нуарларын (ит, мысык) тауып алса, оныц иесiн iздеуге Yш кYннен кешiктiрмей iшкi iстер органдарына немесе аткарушы органга хабарлауы тшс. Караусыз калган жануарларды устаган адамныц етiнiшi бойынша оларды устау Yшiн кажетп жагдайлары бар адамды iз-дестiрудi жэне оган жануарларды берудi жер-гiлiктi аткарушы органдары жYзеге асырады.

Иесi табылмаган жагдайда караусыз калган жануарларды езiне устауына немесе арнайы панажайларга тапсыруга етiнiш бередi. Панажай иесi жануар келш тYCкен кYннен бастап, иес iздестiруге, деректер ба-засына тсркеуге (жануарлар туралы мэлiмет-тер), ветеринариялык кызметтер керсетедi, волонтерлiк аркылы журтшылыкты хабар-дар етуге тиiс.

Егер адам ею ай iшiнде олардыц иесi та-былмаса, адасып калган жануарды езiне устауга калдырып, кешн багынуында болган жануарды меншiгiнен бас тарткан жагдайда,

олар коммуналдык меншшке берiледi, тиiстi жергiлiктi аткарушы органдары белгшейтш тэртiппен пайдаланады.

Мысалы, Чехияныц Азаматтык кодексш-де иесi белпаз кез-келген зат табылган му-ниципалитетке берiлуi керек, содан кейiн иес 6 ай iшiнде ез мYлкiн кайтаруды талап ете алады; егер жок болса, муниципалитет

меншiк кукыгын алады11

Бул мэселенiц оц жагы кацгыбас жануарларга муниципалитеттер жауапты болган-дыктан каржымен камтамасыз етшед^ жануарларга арналган баспана желiсiн колданады. Керiсiнше, бул кезец меншiк кукыгын коргаудыц жалпы кагидатымен негiзделген. Алайда, жануарлардыц баста-пкы иелерi Yшiн узак кезец болып табылады, жаца Yйлердi табуды киындатады, ей-ткенi баспанадан жануарды алуга мYДделi адамдар бул уакытты кYтуi керек.

Бастапкы иелер, эдетте, бiрнеше айдан кей-iн ез жануарларын кайтарып алуга iс жYзiнде онша кызыгушылык танытпайды; негiзiнен баспаналарда жануарларды устау Yшiн теле-нет1н жогары шыгындарга байланысты, бул жагдайда жануардыц иелерi етеуi тиiс.

М.А. Шабалинаныц тюршше, «караусыз калган жануар» угымы жалпы болып табылады жэне ауылшаруашылыгы жануарларын да камтиды, ал «иеаз жануарлар» мен «бас тартатын жануарлар»- бул караусыз калган жануарлардыц тYрлерi ретiнде таны-лады. Меншш иелерiнiц жануарларды устау женiндегi ез мшдеттерш орындамау аркылы жануарга категездш керсетуге экелетiн жагдайлар орын алуынан туындап отырган мэселелердi атап етп» [5, 205-б.].

Ирландияныц Жануарларды коргау туралы зацында кебiнесе кукыкбузушылыктар тYрлерiне, жауаптылык негiздерiне жеке-же-ке токталган, мысалы, «адам жануардыц куйрыгын кесiп тастайтын болса, (2) егер адам (А) бул адам ит Yшiн жауап берсе, (б) баска адам иттщ бYкiл куйрыгын немесе оныц кез-келген белiгiн алып тастаса жэне (в) бiрiншi аталган адам буган жол берсе не-месе мундай кадамдар жасамаса (ол аркылы болсын) кукык бузушылык жасайды. баска адамды бакылау тэсiлi немесе баскаша), муныц алдын алу Yшiн барлык жагдайда акылга конымды болды»12

Германия Жануарларды коргау туралы непзп зацмен коргалатын жалгыз мемлекет, мунда жануарга зиян келтiруге себептер бо-

го с

сл I T

с н гп

0

"П

1

гп

I

S

II O

Z A Z

о

а

A

0

73

к

A

1 O

Z O

73

11 Гражданский Кодекс. Парламент Чешской Республики принял данный закон Чешской Республики: https://anesro.com/ downl/zakon/89-2012_Sb.pdf (жYгiнген кYнi 10.08.2023 ж.)

12 (Part-2. Protection og animals.) Welfare of Animals Act (Northern-Ireland) 2011. https://docviewer.yandex.kz/view/278442

м о

M

ГМ О ГМ

CL

< CL

0 в

1

О ш О

ш <

CL IZ

<

ш н

о л

<

d О п:

О <

сз <

луы керек деген утилитарлык кагида бектл-ген, адамдардыц жануарлардыц eмiрi мен эл-аукатын коргауга жауапты екендiгi накты кeрсетiлген. Сонымен катар, 20 а - бабын-да «мемлекет сонымен катар болашак урпак Yшiн жауапкершiлiк шецбершде зацга сэйкес жэне Зацга жэне аткарушы билiктiц зацнама-сына жэне сот практикасына сэйкес консти-туциялык курылыс шецберiнде тiршiлiк пен жануарлардыц табиги негiздерiн коргайды» делiнген13 Бул мемлекетте Конституциялык нормалармен реттелiнетiндiгiн кeремiз.

О.И. Ченцова жануарлардыц кукыкта-рын коргау жeнiндегi ецбектерiнен кeптеген сурактарга eз шешiм бере отырып, жануар-лар кукыктыц субъектiсi ме, элде объекпс деген сурактарга теориялык, практикалык кортынды бердi, «бiрiншi сурактыц жауабы eте карапайым-иэ, позитивтi кукык теория-сы аясында, жануарлардыц табиги кукыкта-рыныц танылган ережелерiн ескере отырып, жануарларды зац субъектiлерi ретiнде ресми-зацды тYPде тану киын емес. Эрине, кeптеген баска субъектiлер сиякты-тек бел-гiлi бiр кeлемде гана танылуы мYмкiн, екш-шiсiне жалпы философиялык кeзкараска сэйкес, сондай-ак позитивтi кукык теория-лары субъект деп танылады, Жануарларды объектшер санатынан субъектiлерге ауысты-ру аркылы тиiстi зацнамалык курылымдар-ды куру мYмкiндiгi аркылы олардыц бiрiншi кезектегi мYДделерiн коргау максатына кол жеткiзiледi. Сонымен катар, мэншде санасы бар, ауырсыну мен азапты сезiнуге кабiлеттi жануарлардыц кiшкене бeлiгi туралы гана айтылады» [7, 12-б.].

Мысалы, Ресей Федерациясыныц Аза-маттык кодексiнiц 137-бап- Жануарларга мYлiк туралы жалпы ережелер колданылады, кукыктарды жYзеге асыру кезiнде адамгер-шiлiк кагидаттарына кайшы келетш жануарларга катыгездшпен карауга жол берiлмейдi нормасы накты белгшенген, Ал, 230, 231, 232-баптары караусыз калган жануарлардыц тагдырын аныктайды, 235-бабы, 4-тар-магы меншш кукыгын токтату негiздерiнiц арасында Yй жануарларын сатып алу деп аталады, ал Ресей Федерациясыныц Азамат-тык кодексшщ 241-бабы мундай сатып алу шарттарын ашады: «YЙ жануарларыныц иес

оларга зац негiзiнде белгiленген ережелер-ге жэне когамда кабылданган жануарларга адамгершшк катынас нормаларына айкын кайшы келетш жагдайларда, бул жануарларды сотка тшсп талап койган адам оларды сатып алу аркылы иесшен алып коя алады. Сатып алу багасы тараптардыц келiсiмiмен, ал дау туындаган жагдайда сот аркылы аныкталады»14. Сондай-ак, Ресей Федерациясыныц Азаматтык кодексiнiц 1139-бабы eсиет калдырушыныц бiр немесе бiрнеше мурагерлерге eсиет калдырушыга тиесiлi YЙ жануарларын устау, сондай-ак оларга кажет-тi кадагалау мен кYтiмдi жYзеге асыру мш-детш жYктеу кукыгы реттеледi15. Сонымен катар, кейбiр елдерде жануарларга азамат-тык-кукыктык катынастар субъектiлерiнiц кукыктары берiледi, мысалы, ¥лыбритания мен АКШ зацдары кайтыс болган иесiнiц мYлкiнiц мурагерi жануар болуы мYмкiн деп мойындайды.

Казакстанда алгаш рет YЙ жануарларын есепке алу механизмi iске косылды, мiндеттi тсркеуге жэне сэйкестендiруге жататын жануарлардыц иелерi егерде, мундай жануар бакылаусыз болган жагдайда, оны устаган адам жануардыц зацды иесiн еш киындык-сыз аныктай алуга мYмкiндiк туады, бiр жагынан караусыз жануарлар саны азаяды.

Yй жануарларын есепке алу кагидала-рын жэне есепке алуга жататын YЙ жануарларыныц тсзбесш бекiту туралы Казакстан Республикасы Экология, геология жэне та-биги ресурстар министршщ 2022 жылгы 20 мамырдагы буйрыгына сэйкес, «жануарларды есепке алу жeнiндегi бiрiцFай дерек-тер базасына ветеринариялык уйымдарда жануарларын есепке алу буйымдары (болю-стер, чиптер т.б.) куралдарды аркылы акылы негiзде, жануарларды есепке алу жeнiндегi бiрiцFай деректер базасына жануар иесшщ электрондык колтацба аркылы eтеусiз непз-де жYзеге асырады».

«Есепке алынуFа тиiс YЙ жануарлары, меншiк кукы^ымен тиiсiлi жануарларFа ар-налFан панажайлардаFы, уакытша устау ор-талыктарындаFы, зоологиялык питомник-тердегi YЙ жануарлары мшдетп, егерде иесi ауыскан жаFдайда, eзгергенi туралы кайта есепке алу мшдетп болып табылады»16.

0

1 S

S

н

о ш ш

746/?page=1&*=zlSCQ%252Bf9LKRBNG2. (жуглнген Kyui 11.08.2023 ж.)

13 Animal Welfare Act (Germany) https://www.animallaw.infb/statute/germany-cruelty-german-animal-welfare-act. (жуггнген KyHi 11.08.2023 ж.)

14 Гражданский кодекс Российской Федерации (ГКРФ) 30 ноября 1994 года N 51-ФЗ https://www.consultant.ru (жYгiнген KYm 11.08.2023 ж.)

15 "Гражданский кодекс Российской Федерации (часть третья)" от 26.11.2001 N146-ФЗ (ред. от 24.07.2023) (с изм. и доп., вступ. в силу с 04.08.2023) //https://www.consultant.ru (жYгiнген KYнi 11.08.2023 ж.)

16 Yй жануарларын есепке алу цагидаларын жэне есепке алуга жататын Yй жануарларыныц тiзбесiн бекту туралы

Мысалы, ауыл тургындары иттердi кебь несе Yй жэне малдарын кYзетуге пайдала-нады, олардыц бiрнешеуiн устайды, кейбiр жагдайларда иттер бос жYредi, оныц салда-ры кацгыбас итке айналады жэне адамдарга, YЙ кустарына шабуыл жасауы да мYмкiн, осындай жагдайларда олардыц иелерше зи-янды етеу тек мYлiктiк зиянды етеу ереже-лерше сэйкес жYргiзiлуi мYмкiн.

Сонымен катар, практикада жануарлар тарапынан адамдардыц емiрiне, денсаулыгы-на зиян келпруге байланысты, оныц iшiнде меншiк иесше жауапкершiлiк туындайды, оныц iшiнде меншш иесi бас тарткан жануар-лар проблемасы туындауы да мYмкiн, оган кiм жауапты болуы мYмкiн. Осыган байланысты осы мэселелердi шешу мYмкiндiгiне катысты кептеген даулар туындайды, атап айтканда КР Азаматтык кодекстщ 931-бабы «кызметi айналасындагылар Yшiн жогары кауiптiлiкпен байланысты зацды тулгалар мен азаматтар (келiк уйымдары, енеркэсiп орындары, курлыстар, келiк куралдарыныц иелерi жэне т.б) егер зиян дYлей ^штердщ немесе жэбiрленушiнiц терiс пигылыныц салдарынан пайда болганын дэлелдемесе, жогары кауштшк кездерi келтiрiлген зиянды етеуге мшдетп» Зиянды етеу мiндетi меншш кукыгында, шаруашылык жYргiзу немесе жедел баскару кукыгында не езге де зацды непзде (жалдау кукыгында, келш куралын баскару кукыгына сенiмхат бойын-ша, тиiстi органныц езiне жогары кауштшк кезш беру туралы еюмше байланысты жэне т.б.) жогары кауштшк кезiн иеленетiн зацды тулгага немесе азаматка жYктеледi.

Бул нормага Жогаргы соттыц 2015 жылгы 27 карашадагы нормативтiк каулысында тYсiндiрме бершген, «Соттар жогары кауш-тiлiк кезi келпрген моралдык зиян ете-макысын ендiру туралы азаматтардыц талап коюларын караган кезде YЙ жануарлары иесшщ ыркынан шыгып кетуiне байланысты келпршгенш дэлелдей алмаса, жогары кауш-тшк кезiнiц иесi моральдык зиянды етеуге мшдетп екенiн назарда устауга тшс»17.

Соттар жэбiрленушiнiц жогары кауiптiлiк кезiмен кауiпсiз жумыс iстеу ережесiн бше тура касакана бузуын (иттер, баска да YЙ жануарларын айтактау, хайуанаттар багын-да камауда усталынатын баска жерлердеп жабайы жануарларды айтактау) дэлелдей-

тiн, оныц жэбiрленушiге моральдык зиян келпруше ыкпал еткен эрекеттерiн жэбiрле-нушiнiц пигылы деп тYсiндiредi» Бул тужы-рым КР Азаматтык кодексшщ 931-бабыныц ережелерiнен туындайды жэне осы норма ешкандай езгерiстер енгiзудi кажет етпейдi.

Корытынды

Еылыми эдебиеттер мен зацнамаларды кыскаша талдау нэтижесiнде барлык жа-нуарларга тэн жэне белгш бiр тiрi орга-низмдердi кукыктык катынастардыц объек-тiсi ретiнде жануарлар санатын жаткызуга мYмкiндiк беретiн бшктшк белгiлерiнiц накты керсеткiштерi бар нормалар мен аныктамалар жок екендiгi аныкталды, ягни жануарлардыц меншiк кукыгы жYЙесiндегi орны мен релiн аныктау мэселесшщ ^р-делiлiгi мен тYсiнiксiздiгiн керсетедь

Казiргi уакытта гылыми эдебиеттерде азаматтык кукык объектiлерi угымдарын ег-жей-тегжейлi талдауга, олардыц кукыктык режим ерекшел^ерш аныктауга кайта оралу байкалып отыр.

Ец алдымен, осы азаматтык кукык инсти-тутына назар аудару 2020-2022 жылы КР Азаматтык кодексшщ 115-193-баптары- ш на езгерiстер енпзумен байланысты болды, -ол азаматтык кукык объектiлерiн жiктеудiц I жаца тэсшдерш бекiттi, табиги ресурстарды О Казакстан халкына тиiстiлiгi (Халыктыц мен- I шт), сонымен катар, кукыктык айналымга м объектiлердiц жаца тYрi цифрлык активтер =| айналымыныц ерекшел^ерш айкындады. т

Алайда, азаматтык кукык объектiлерiнiц о жаца тYрлерiн белсендi зерттеу мен талдау, -сондай-ак азаматтык зацнамадагы езгерi- I стердi талкылау толкынында объектiлердiц -дэстYрлi тYрлерiне бiздiцше жануарлар I дYниесiн халыктыц меншiк кукыгында § жеке-дара карап, жануарларга жауапкер- N шшкпен карау туралы Зацда жануарларды -жеке санаттарга белiп караганы жэне жеке ¡£ меншiктегi жануарлардыц кукыктык стату- -сын (YЙ жануар) нактылау Yшiн КР Азамат- г тык кодекстiц 124-бабына толыктырулар ен- о гiзудi усынамыз. а

Сонымен катар, азаматтык айна- о лымдагы жануарлардыц кукыктык мэрте- § бесш аныктау мэселесiн шешудiц бiр жолы ^ КР Азаматтык кодексiне жануарларга ар- н налган Азаматтык кукыктардыц жеке объек- °

Казацстан Республикасы Экология, геология жэне табиги ресурстар министртщ 2022 жылгы 20 мамырдагы буйрыгы 6

// https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V2200028148 (жYгiнген кYнi 10.08.2023ж.) 2

17 Соттардыц моральдыц зиянды отеу жонiндегi зацнаманы цолдануы туралы. Казацстан Республикасы Жогаргы °

Сотыныц 2015 жылгы 27 царашадагы № 7 нормативтж цаулысы https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P150000007S (жYгiнген ** кунт 10.08.2023ж.)

Trnepi ретiнде арнайы тарауды eHrÍ3y кажет деп санаймыз. Бул ретте, бiздiц ойымызша бул тарауда бiрiншiден, «жануар» угымы заттардан езгеше, сезiмталдык пршшк иесi ретiнде козгалыс еркiндiгi бар, мекендеу ортасы, олардыц (азыктануы, биологиялык, оларды емдеу, т.б) табиги кажеттшктерш канагаттандыруды кажет ететiн азамат-тык кукыктыц ерекше объектiсi ретiнде камтылуы тиiс.

Екiншiден, YЙ жануарларыныц иесше меншiк ауыртпалыгын жYзеге асыру бой-ынша ерекше зацды мiндеттер жYктеледi: атап айтсак, санитарлык-эпидемиологи-ялык ережелердi сактау, жануарлардыц иелерiне олардыц денсаулыгы, кYтiмi мен колданылуы Yшiн жауапкершшк жYктейдi, аурулардыц алдын алу Yшiн ветеринарлык шараларды жYзеге асыру т.б.

Yшiншiден, жануарлардыц белгiлi бiр тYрлерi биологиялык ерекшелiктерiне бай-ланысты иесшщ (адамныц) ерiк-жiгерiнiц толык бакылауында бола алмайды, бул олардыц зиянды касиеттерiмен бiрге оларды жогары кауш кезi ретiнде ж1ктеуге мYм-кшдш бередi; бул мундай жануарлардыц иесше оныц кiнэсiне карамастан зиянды g етеу мiндетiн (зацда керсетiлген ерекшелш-~ тердi коспаганда) жYктейдi.

Тертшшщен, караусыз калган жануар-

£ ЭДЕБИЕТТЕР

=т 1. Боголюбов С.А. и др. Институты экологического права. -М.: Эксмо, 2010.-480 с. ISBN

| 978-5-699-45230-9

о 2. Захаров, Д. Е. Животные как объекты гражданских прав: учебное пособие /Д.Е. Заха-

% ров. - Екатеринбург: Изд-во Урал. Ун-та, 2020-98с- ISBN978 5 7996 3103 1.

3. Тычинин С.В., Королёва Е.В. Животные в системе объектов гражданских прав //

о Вестник Санкт-Петербургского университета МВД России. - 2020. - № 1 (85). - С. 81-85.

0 DOI: 10.35750/2071-8284-2020-1-81-85.

Сй

< 4. Гражданский кодекс Республики Казахстан. Общая часть. В 2 кн. : коммента-с рий (постатейный). Кн. 2 : Ст. 188-405 / ответственный редактор: М.К. Сулейменов,

< Ю.Г. Басин. - 2-е изд., испр. и доп., с использованием судебной практики. - Алматы: Жет1 g Жаргы, 2003. - 528 с. - Алф.-предм. указ.: с. 451-517.- ISBN 9965-11-058-1. //https://online.

zakon.kz/Document/?doc_id=1019750 _(жYгiнген 09.08.2023 ж)

£ 5. Шабалина. М.А. Проблемы правового регулирования обращения с безнадзорными жи-^ вотными в России. Шабалина М А Проблемы правового регулирования обращения с безнад-

§ зорными животными в России //Право Журнал Высшей школы экономики 2022 Т.15 №5. -

2 С. 198-227DOI: 1017323/2072-816620225198227 https://www.elibrary.ru/item asp?id=50015455

m _(жYгiнген 09.08.2023 ж)

ь 6. GIMÉNEZ-CANDELA, M., The legal status of animals in the Civil Code: The long-awaited

í- de-objectification of animals, dA. Derecho Animal (Forum of Animal Law Studies) 12/2 (2021).-

ь DOI https://doi.org/10.5565/rev/da.582https://www. animallaw. info/sites/default/files/Vol%20

| 12-2%20page%207-22%20English.pdf ^гтген к^ 09.08.2023ж.)

ъс 7. Ченцова О.И. Правовая защита животных // https://aequitas.kz.(жYгiнген ^т

1 09.08.2023 ж.)

I-

о ш ш

ларга арналган панажайларга меншш кукыгы мемлекетпк жэне жеке меншш болып табы-лады, бiздiцше жер учаскелерш беру тэрт1бь не КР Жер кодексше, коршаган ортага зиян келпруше жол бермеу, Yй жануарларды устау жэне пайдалану кезшдеп экологиялык талап-тар КР Экология кодексше тольщтырулар ен-пзу кажет деп санаймыз.

Зац шыгарушы жабайы жануар мен YЙ жа-нуардыц мекендейтш ортасын ескерyi тиiс.

Осы усыныстарды колданыстагы зацна-маны одан эрi жетiлдiрy Yшiн пайдала-нылуы мYмкiн деп санаймыз. Калай болган-да да, бiздiц ойымызша, жануарларды заттарга- жансыз материалдык объектiлерге жаткызуга болмайды. Жануарлар азаматтык кукыктыц жеке жэне ерекше объекта ретш-де карастырылуы тиiс.

Алайда бiрде бiр зац мэселелердi когам-ныц кукыктык жэне элеyметтiк мэдени-еттiц жогары децгейiнсiз шеше алмайды. Адамныц жануарларга адамгершiлiк жэне жауапкершшкпен карау кезкарасын езгер-тyi тшс. Эйткенi, егер адам езiн жануардыц иесi ретiнде сезiнсе, жануарына камкорлык жасаса жэне оныц жануардан бас тарту сал-дарынан жагымсыз эрекет болатынын тYсiн-се, Yй жануарларыныц бiр де бiреyi караусыз калмайтыны анык.

REFERENCES

1. Bogoljubov S.A i dr Institutyjekologicheskogoprava. -M.: Jeksmo, 2010. -480sISBN978-5-699-45230-9

2. Zaharov, D. E. Zhivotnye kak obekty grazhdanskih prav : uchebnoe posobie /D. E. Zaharov. -Ekaterinburg: Izd vo Ural. un ta, 2020-98s-1SBN978 5 7996 3103 1.

3. Tychinin S.V., Koroljova E.V. Zhivotnye v sisteme ob#ektov grazhdanskih prav // Vestnik Sankt-Peterburgskogo universitetaMVD Rossii. - 2020. - № 1 (85). - S. 81-85. DOI: 10.35 750/20 718284-2020-1-81-85.

4. Grazhdanskij kodeks Respubliki Kazahstan. Obshhaja chast'. V 2 kn.: kommentarij (postatejnyj). Kn. 2 : St. 188-405 / otvetstvennyj redaktor: M.K. Sulejmenov, Ju.G. Basin. - 2-e izd., ispr. i dop., s ispol'zovaniem sudebnoj praktiki. - Almaty : Zheti Zharsy, 2003. - 528 s. -Alf.-predm. ukaz.: s. 451-517. - ISBN 9965-11-058-1.// https://online.zakon.kz/Document/?doc_ id=1019750.(Data obrashcheniya 09.08.2023g)

5. Shabalina. M.A. Problemy pravovogo regulirovanija obrashhenija s beznadzornymi zhivotnymi v Rossii. Shabalina M A Problemy pravovogo regulirovanija obrashhenija s beznadzornymi zhivotnymi v Rossii //Pravo Zhurnal Vysshej shkoly jekonomiki 2022 T15 № 5 S198-227DOI: 1017323/2072-816620225198227 (Data obrashcheniya 09.08.2023g)

6. GIMÉNEZ-CANDELA, M., The legal status of animals in the Civil Code: The long-awaited de-objectification of animals, dA. Derecho Animal (Forum of Animal Law Studies) 12/2 (2021).-DOI https://doi.org/10.5565/rev/da.582https://www. animallaw. info/sites/default/files/Vol%20 12-2%20page%207-22%20English.pdf. (Data obrashcheniya 09.08.2023g)

7. Chencova O.I. (Pravovaja zashhita zhivotnyh // https://aequitas.kz (Data obrashcheniya 09.08.2023g)

ro с

сл I T

с

4 m

0 ~n

1

гп

I

5

II O

z A z о

CD A

0 73 К A

1 O

z O

73

M

о

M