Научная статья на тему 'МЕКЕМЕЛЕРДІҢ АЗАМАТТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІГІНЕ ҚАТЫСТЫ КЕЙБІР ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР'

МЕКЕМЕЛЕРДІҢ АЗАМАТТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІГІНЕ ҚАТЫСТЫ КЕЙБІР ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
126
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЗАңДЫ ТұЛғА / МЕКЕМЕ / ОРАЛЫМДЫ БАСқАРУ құқЫғЫ / АЗАМАТТЫқ-құқЫқТЫқ ЖАУАПКЕРШіЛіК / МіНДЕТТЕМЕ / МіНДЕТТЕМЕНі ОРЫНДАУ / МіНДЕТТЕМЕНі БұЗғАНДЫғЫ үШіН ЖАУАПКЕРШіЛіК / АқШАЛАЙ ЖАУАПКЕРШіЛіК / КОММЕРЦИЯЛЫқ ЕМЕС ұЙЫМ / КОММЕРЦИЯЛЫқ ЕМЕС ұЙЫМДАРДЫң құқЫқТЫқ ЖАғДАЙЫ

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Ынтымақов Советжан Арғынбайұлы

Заңды тұлға ретінде коммерциялық емес ұйымдар азаматтық құқықтың толыққанды субъектісі болып табылады және өзінің әрекет қабілеттілігінің көлеміне сәйкесазаматтық құқықтарға ие болып, өзі үшін азаматтық міндеттер жүктеп, оларды орындай алады. Осының нәтижесінде коммерциялық емес ұйымдардаазаматтық-құқықтық жауапкершілік туындайды. Жалпы азаматтық- жауапкершілік институты кез-келген заңды тұлғаның құқықсубъектілігін тиімді жүзеге асыруды қамтамасыз ететін құқықтық құралдар арасында басты орындардың бірін алады деп айтуға толық негіз бар. Азаматтық-құқықтық жауапкершілік институты Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 20 тарауының жалпы ережелері бойынша реттеледі.Азаматтық жауапкершілік- бұл заңды жауапкершіліктің бір түрі екендігі белгілі, сондықтан да жауапкершіліктің бұл түріне құқықтық жауапкершілікке тән жалпы белгілерден басқа, өзіндік ерекшеліктер де тән. Мәселен, азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің басты ерекшелігі оның мүліктік-қалпына келтіру (компенсация) сипатында болатындығында және де келтірілген зиян мен жауапкершілік көлемінің шамалас болуымен сипатталады. Азаматтық-құқықтық жауапкершілік - борышкер үшін тиімсіз салдар тудыратын мүліктік сипаттағықұқықтық ықпал ету шарасы болып танылады. Азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің өзекті мәселелері кеңестік кезеңнің де, қазіргі заманның да көптеген жетекші ғалымдарының назарында болып, айтарлықтай жан-жақты зерттелген тақырыптардың бірі деп айтуға болады. Дегенмен, уақыт өте келе осы салада іргелі зерттеулердің болғанынақарамастан азаматтық-құқықтық жауапкершіліктің, соның ішінде заңды тұлғалардың азаматтық-құқықтық жауапкершілігі мәселелері өзекті сипатқа ие бола бастады, олар негізінен құқық қолдану процесінде де едәуір проблемалар туындатып жатқаны мәлім. Осы айтылғандар, әрине бұл тақырыптың өзектілігін айқындайтын маңызды факторлар болып табылады. Мақалада Қазақстан Республикасының қолданыстағы азаматтық заңнамасына сәйкес коммерциялық емес ұйым болып табылатын мекеменің шарттық міндеттемелері бойынша азаматтық-құқықтық жауапкершілігіне қатысты кейбір өзекті құқықтық-теориялық мәселелер сараланған. Мақалада сондай-ақ коммерциялық емес ұйымдар жүйесіндегі мекемелердің азаматтық-құқықтық жауапкершілігінің негізгі үрдістері мен кейбір құқықтық мәселелерді шешу жолдары қарастырылады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CERTAIN CURRENT LEGAL ISSUES CONCERNING THE CIVIL LIABILITY OF NON-PROFIT INSTITUTIONS

As a legal entity, a non-profit organization is a full-fledged subject of civil law and, in accordance with the scope of their legal capacity, they can acquire civil rights, assume civil duties and independently perform them. As a result, a non-profit organization has a civil liability. It should be noted that the institution of civil liability occupies one of the main places among the legal instruments that ensure the effective implementation of the legal personality of any legal entity. Currently, the institution of civil liability is regulated by the general provisions of Chapter 20 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan. It is known that civil liability is a form of legal liability, so this type of liability, in addition to the general features inherent in legal liability, has its own characteristics. Thus, a distinctive feature of civil liability is that it has a property-restorative (compensatory) nature and is characterized by the proportionality of the damage caused and the amount of liability...As a legal entity, a non-profit organization is a full-fledged subject of civil law and, in accordance with the scope of their legal capacity, they can acquire civil rights, assume civil duties and independently perform them. As a result, a non-profit organization has a civil liability. It should be noted that the institution of civil liability occupies one of the main places among the legal instruments that ensure the effective implementation of the legal personality of any legal entity. Currently, the institution of civil liability is regulated by the general provisions of Chapter 20 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan. It is known that civil liability is a form of legal liability, so this type of liability, in addition to the general features inherent in legal liability, has its own characteristics. Thus, a distinctive feature of civil liability is that it has a property-restorative (compensatory) nature and is characterized by the proportionality of the damage caused and the amount of liability. At the same time, civil liability is recognized as a measure of legal influence of a property nature that creates unfavorable and undesirable consequences for the debtor. The issues of civil liability of legal entities are in the focus of attention of many leading scientists of both the Soviet period and the present, and is one of the most comprehensively studied. Nevertheless, over time, despite the availability of fundamental research in this area, the issues of civil liability of legal entities are becoming more and more relevant, which causes significant problems, especially in the field of law enforcement practice. This, of course, is an important factor determining the relevance of this topic. The article analyzes some current theoretical and legal issues of civil liability of an institution for its contractual obligations in accordance with the current civil legislation of the Republic of Kazakhstan. The article also discusses the main trends of civil liability of institutions in the system of non-profit organizations and ways to solve some legal problems.

Текст научной работы на тему «МЕКЕМЕЛЕРДІҢ АЗАМАТТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІГІНЕ ҚАТЫСТЫ КЕЙБІР ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР»

УДК 347.195.2

МЕКЕМЕЛЕРДЩ АЗАМАТТЬЩ-К^КЬЩТЬЩ ЖАУАПКЕРШ1Л1Г1НЕ ЦАТЫСТЫ КЕЙБ1Р ЭЗЕКТ1 МЭСЕЛЕЛЕР

Советжан АрFынбаЙ¥лы Ынтымаков

«Сырдария» университеттщ «Куцыц жэне экономика» факулътеттщ деканы, цауымдастырылган профессор, зац гылымдарыныц кандидаты, Жеттай ц., Казацстан Республикасы, e-mail: [email protected]

Аннотация. Зацды тулгареттде коммерциялыц емес уйымдар азаматтыц цуцыцтыц толыццанды субъект1с1 болып табылады жэне взтщ эрекет цабшеттшгтщ квлем1-не сэйкес азаматтыц цуцыцтарга ие болып, вз1 ушт азаматтыц мтдеттер жуктеп, оларды орындай алады. Осыныц нэтижестде коммерциялыц емес уйымдарда азамат-тыц-цуцыцтыц жауапкершшт туындайды. Жалпы азаматтыц- жауапкершшт институты кез-келген зацды тулганыц цуцыцсубъектшгт ти1мд1 жузеге асыруды цамтамасыз ететт цуцыцтыц цуралдар арасында басты орындардыц б1р1н алады деп айтуга толыц нег1з бар.

Азаматтыц-цуцыцтыц жауапкершшт институты Казацстан Республикасыныц Азаматтыц кодексгнщ 20 тарауыныц жалпы ережелер1 бойынша реттелед1. Азаматтыц жауапкершшт- бул зацды жауапкершшттщ б1р тург екендт белгш1, сондыцтан да жауапкершшттщ бул тур1не цуцыцтыц жауапкершшкке тэн жалпы белгшерден басца, взгндгк ерекшелгктер де тэн. Мэселен, азаматтыц-цуцыцтыц жауапкершшттщ басты ерекшелггг оныц мулгктгк-цалпына келтгру (компенсация) сипатында болатындыгында жэне де келтгрглген зиян мен жауапкершшк квлемгнщ шамалас болуымен сипатталады. Азаматтыц-цуцыцтыц жауапкершшт - борышкер уш1н тшмсгз салдар тудыратын мулт-тт сипаттагы цуцыцтыц ыцпал ету шарасы болып танылады.

Азаматтыц-цуцыцтыц жауапкершшттщ взект1 мэселелер1 кецестт кезецнщ де, цаз1р- q г1 заманныц да квптеген жетекшг галымдарыныц назарында болып, айтарлыцтай жан- и жацты зерттелген тацырыптардыц бгрг деп айтуга болады. Дегенмен, уацыт вте келе И осы салада ¡ргел1 зерттеулердщ болганына царамастан азаматтыц-цуцыцтыц жауапкер- q шшктщ, соныц 1ш1нде зацды тулгалардыц азаматтыц-цуцыцтыц жауапкершшт мэсе- q лелерг взектг сипатца ие бола бастады, олар неггзгнен цуцыц цолдану процестде де едэугр А проблемалар туындатып жатцаны мэлгм. А

Осы айтылгандар, эрине бул тацырыптыц взектштн айцындайтын мацызды фактор- о лар болып табылады. Мацалада Казацстан Республикасыныц цолданыстагы азаматтыц о зацнамасына сэйкес коммерциялыц емес уйым болып табылатын мекеменщ шарттыц ЕЕ мтдеттемелер1 бойынша азаматтыц-цуцыцтыц жауапкершштне цатысты кейб1р взек- ь т1 цуцыцтыц-теориялыц мэселелер сараланган. Мацалада сондай-ац коммерциялыц емес В уйымдар жуйес1ндег1 мекемелердщ азаматтыц-цуцыцтыц жауапкершшгтщ нег1зг1 урд1- И стер1 мен кейб1р цуцыцтыц мэселелерд1 шешу жолдары царастырылады. р

Ty^h свздер: зацды тулга, мекеме, оралымды басцару цуцыгы, азаматтыц-цуцыцтыц О жауапкершшк, мгндеттеме, мгндеттеменг орындау, мгндеттеменг бузгандыгы ушгн g жауапкершшк, ацшалай жауапкершшк, коммерциялыц емес уйым, коммерциялыц емес И уйымдардыц цуцыцтыц жагдайы. ф

О

Ц

НЕКОТОРЫЕ АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ, КАСАЮЩИЕСЯ ГРАЖ- Р ДАНСКО-ПРАВОВОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТИ УЧРЕЖДЕНИЙ

ю

UJ

Ынтымаков Советжан Аргынбаевич )

Декан факультета «Права и экономики» Университета «Сырдаръя», 0

ассоциированный профессор, кандидат юридических наук, 1

г. Жетисай, Республика Казахстан, е-mail: [email protected]

Аннотация. Как юридическое лицо, некоммерческая организация является полноправ-нымсубъектом гражданского права, и в соответствии с объемом своей дееспособности, она может приобретать гражданские права, возлагать на себя гражданские обязанности и самостоятельно выполнять их. В результате этого у некоммерческой организации возникает гражданско-правовая ответственность. Следует отметить, что институт гражданско-правовой ответственности занимает одно из главных мест среди правовых инструментов, обеспечивающих эффективное осуществление правосубъектности любого юридического лица.

В настоящее время институт гражданско-правовой ответственности регулируется общими положениями главы 20 Гражданского кодекса Республики Казахстан. Известно, что гражданская ответственность - это форма юридической ответственности, поэтому для данного вида ответственности, помимо общих признаков, присущих юридической ответственности, характерны и свои особенности. Так, отличительная особенность гражданско-правовой ответственности заключается в том, что она носит имущественно-восстановительный (компенсационный) характер и характеризуется соразмерностью причиненного вреда и размера ответственности.

Вместе с тем гражданско-правовая ответственность признается мерой правового воздействия имущественного характера, создающей для должника невыгодные и нежелательные последствия.

Вопросы гражданско-правовой ответственности юридических лиц находятся в центре внимания многих ведущих ученых как советского периода, так и современности, и являются одними из наиболее всесторонне изученных. Тем не менее, с течением времени, несмотря на наличие фундаментальных исследований в данной области, вопросы гражданско-правовой ответственности юридических лиц, приобретают все более актуальный характер, что вызывает значительные проблемы,особенно в сфере правоприменительной практики.

Сказанное, безусловно, является важным фактором, определяющим актуальность данной темы. В статье проанализированы некоторые актуальные теоретические и правовые вопросы гражданско-правовой ответственности учреждения по своим договорным обяза-™ тельствам в соответствии с действующим гражданским законодательством Республики Казахстан. В статье также рассматриваются основные тенденции гражданско-правовой ответственности учреждений в системе некоммерческих организаций и пути решения некоторых правовых проблем.

Ключевые слова: юридическое лицо, учреждение, право оперативного управления, § гражданско-правовая ответственность, обязательство, исполнение обязательства, ответственность за нарушение обязательства, денежная ответственность, некоммерче-

IN

<

CL

е ская организация, правовое положение некоммерческих организации.

s >s

0

| CERTAIN CURRENT LEGAL ISSUES CONCERNING THE CIVIL

1 LIABILITY OF NON-PROFIT INSTITUTIONS

Yntymakov Sovetzhan Argynbaiulu

CD

b .0

LU

<c Dean of the Faculty of Law and Economics of «Syrdarya» University,

o associate professor, Candidate of Law, Zhetisay,

o Republic of Kazakhstan, е-mail: [email protected]

<

m <

Abstract. As a legal entity, a non-profit organization is a full-fledged subject of civil law and, in accordance with the scope of their legal capacity, they can acquire civil rights, assume civil duties and independently perform them. As a result, a non-profit organization has a civil liability. It should be noted that the institution of civil liability occupies one of the main places among the ¡5 legal instruments that ensure the effective implementation of the legal personality of any legal entity.

X

Currently, the institution of civil liability is regulated by the general provisions of Chapter 20 of the Civil Code of the Republic of Kazakhstan. It is known that civil liability is a form of legal liability, so this type of liability, in addition to the general features inherent in legal liability, has its own characteristics. Thus, a distinctive feature of civil liability is that it has a property-restorative (compensatory) nature and is characterized by the proportionality of the damage caused and the amount of liability.

At the same time, civil liability is recognized as a measure of legal influence of a property nature that creates unfavorable and undesirable consequences for the debtor.

The issues of civil liability of legal entities are in the focus of attention of many leading scientists of both the Soviet period and the present, and is one of the most comprehensively studied. Nevertheless, over time, despite the availability of fundamental research in this area, the issues of civil liability of legal entities are becoming more and more relevant, which causes significant problems, especially in the field of law enforcement practice.

This, of course, is an important factor determining the relevance of this topic. The article analyzes some current theoretical and legal issues ofcivil liability of an institutionfor its contractual obligations in accordance with the current civil legislation of the Republic of Kazakhstan. The article also discusses the main trends of civil liability of institutions in the system of non-profit organizations and ways to solve some legal problems.

Keywords: legal entity, institution, right of operational management, civil liability, obligation, performance of an obligation, liability for breach of an obligation, monetary liability, non-profit organization, legal status of non-profit organizations.

Kipicne

Тэжiрибе керсетш отыргандай елiмiзде нарыктык экономиканьщ каркынды дамуы-на байланысты коммерциялык емес уй-ымдар да мшдеттемелш катынастардыц бел-сендi субъектшердщ 6ipi ретшде кец таныла бастады. Осыган байланысты коммерциялык емес уйымдардыц мYлiктiк жауапкер-шшшне ягни, азаматтык шарттар бойынша ездерше алган мiндеттемелердi орындама-уына немесе оларды тшсшше орындамауы-на катысты мэселелер жш орын алып жата-ды. Ал бул ез кезегшде коммерциялык емес уйымдардыц катысуымен болатын мYлiктiк жауапкершшкке байланысты дауларды сот-та Караганда кукык колдану саласына аса колайсызды; тудыратыны белгiлi. Аталган салада жагдайдыц булай калыптасуыныц басты себептершщ бiрi эрине, кейбiр жеке-леген азаматтык зацдардыц мазмундык са-пасыныц осал болуымен байланысты.

Осы орайда, алдымен мэселенi коммер-циялык емес уйым болып табылатын меке-меден бастадык [1, с. 1].

^азакстан Республикасыныц Азаматтык кодексшщ (ары карай ^Р АК) 105-бабы-ныц1-тармагына сэйкес, баскарушылык, элеуметпк-мэдени немесе езге де коммерциялык емес сипаттагы функцияларды жYзеге асыру Yшiн езшщ курылтайшысы курган жэне каржыландыратын уйым, егер ^азакстан Республикасыныц зацнамалык

DOI: 10.52026/2788-5291_2021_66_3_53

актiлерiнде езгеше кезделмесе, мекеме деп танылады.

dóicmep мен материалдар

Осы макалада кезделген максаттарага ш

кол жеткiзу Yшiн жалпы жэне жеке эдiстер [

пайдаланылды. Сэйкесiнше, жалпы гылыми и

эдютер: талдау, синтез, индукция, дедук- И

ция сипатында колданыс тапты. Сондай-ак [

макалада келесi жеке кукыктык эдiстер g

колданылды: салыстырмалы-кукыктык, >

кукыктык-догматикалык, тарихи-кукыктык. а

Накты салыстырмалы-кукыктык эдiстi О

колдану аркылы мекемелердщ кукыктык о

жагдайын айкындайтын ^азакстан Ре- g

спубликасыныц колданыстагы азаматтык Ь

зацнамалары мен шетелдiк мемлекеттердщ g

осыган сэйкес зацнамаларына салыстырма- >

лы талдаулар жасалынды. П

>

го

Нэтижелер В

^олданыстагы ^азакстан Республика- >

сыныц азаматтык зацнамасына сэйкес ком- Н

мерциялык емес уйым болып табылатын о

мекеменiц шарттык мiндеттемелерi бойын- >

ша азаматтык-кукыктык жауапкершiлiгiне И

катысты кейбiр езектi кукыктык-теориялык р

мэселелер сараланып, жалпы коммерциялык №

емес уйымдар жYЙесiндегi осы мекеме- >

лердiц азаматтык-кукыктык жауапкершiлi- )

гiнiц негiзгi Yрдiстерi мен кейбiр тэжiрибелiк 0

сипатка ие накты кукыктык мэселелердi ше- 1

шудщ амалдары мен жолдарына, эдiстерiне, ягни кукыктык реттеудщ жаца баламаларын усыну аркылы нэтижеге кол жеткiзiлдi.

Талцылаулар

Мекеме кез-келген зацды тулгалар си-якты eзiнiц мiндеттемелерi бойынша аза-маттык-кукыктык жауапкершшктщ субъек-тiсi болып танылады, мундай ереже КР АК 44-бабыныц 1 тармагында карастырылган, ягни аталган бапка сэйкес, мекеме езшщ мiндеттемелерi бойынша ез билiгiндегi акшамен жауап бередi. Акша жеткiлiксiз болган жагдайда мекеменщ мшдеттеме-лерi бойынша оньщ курылтайшысы жауап-тылыкта болады.

Жогарыда аталган норма мекемелер мен мемлекетпк мекемелердщ курылтайшыла-рыныц мекемеде акша жеткшказ болганда оныц мiндеттемелерi бойынша азаматтык жауапкершшктщ кандай тYрiне тартыла-тындыгы, ягни, ортак па, субсидиялык па немесе косымша ма, накты айкындамайды.

Алайда, керiсiнше, мемлекетпк мекеменщ жауаптылыгын айкындайтын «Мемлекетпк мYлiк туралы» Казакстан Респу-бликасыныц 2011 жылгы 1 наурыздагы Зацыныц 165-бабы мемлекетпк мекеме ез мiндеттемелерi бойынша eзiнiц билiгiндегi ^ акшамен жауап береди Мемлекеттiк меке-¡3 менщ калган мYлкiн eндiрiп алуга жол берш-мейдi жэне мемлекеттiк мекемеде акша жет-т кiлiксiз болган кезде оныц мiндеттемелерi 1 бойынша Казакстан Республикасы немесе экiмшiлiк-аумактык бeлiнiс тшсп бюджет каражатымен субсидиарлык жауаптылыкта | болады деп накты карастырады. о Кезiнде осы мэселе тургысында С.Н. | Братусь, егер несие берушшщ алдында ме-кеменщ борыштары етелмесе ол Yшiн Yшiн § мемлекеттi жауапка тартуга болмайды, се-< бебi, мекеменщ агымдагы шотына кезектi с каржы келш тYCкенге дейiн тиiстi борышкор <1 болып тек мекеменщ eзi танылуы тиiс [2, с. ¡5 206-207] деген-дь Баскаша айтканда, автор-^ дыц пайымдауынша мiндеттеме бойынша ^ жауапкершiлiк баска тулгага eтпейдi тек о мшдеттеменщ орындалуы кейiнге калдыры-о лады, ал бул eз кезегiнде, эрине мекеменщ т несие берушшершщ мYДдесiне кайшы ке-^ летiнi сeзсiз.

Алайда, кецес дэуiрi кезiнде «жеке мен-Ь шш мекеме» деген угымныц мYлдем бол-^ магандыгын, ягни,тек мемлекеттiк мекеме ^ деген угымныц гана болганын ескергенiмiз

Ь жeн.

С.Н. Братусьтщ осы жогарыды айтылган

пiкiрiн А.В. Венедиктов орынды деп та-уып, бюджетпк мекемелердiц борыштары Yшiн мемлекет пен жергiлiктi органдар азаматтык-кукыктык, ягни, субсидиярлык жауапкершiлiк белгiлеуге болмайды деген тужырымга келiп, автор eз тарапынан ша-руашылык жYргiзу есебшдеп жэне бюджет-тiк мекемелердiц мiндеттемелерi бойынша жауапкершiлiк экiмшiлiк-кукыктык тэртш-те болатындыгы жайлыайткан болатын-ды [3, с.146].

Демек, С.Н. Братусь пен А.В. Венедик-товтiц бул кeзкарасы eзiнiц eзектiлiгiн осы кYнге дейiн жогалткан жок деп айтуга толык непз бар. Мэселен, сот тэжiрибесiнде, эаре-се, мемлекеттiк мекемелердiц мшдеттеме-лерi бойынша тиiстi жауапкердi аныктау Yшiн бiр гана емес, бiр топ мемлекетпк ор-гандарды жауапкер ретшде iске катысты-ругатура келетш жагдайлар да орын алып жатады. Муны, эрине, калыпты жагдай деп карастыруга болмас. Себебi, осыныц нэти-жесшде, сот мекеменiц жауапкершiлiгiне катысты ютщ мацызды мэн жайлары кара-стырудыц орнына, керiсiнше, кандай мемлекетпк орган мекеменiц мYлкiнiц меншiк иесшщ eкiлi болып табылатындыгы жайлы аныктамалар жасауына мэжбYP болады. Сол себептен де, эуел бастан-ак, ягни азаматтык юп козгау сатысыныц eзiнде, ю бойынша тиiстi жауапкердi дурыс аныктаудыц Yлкен тэжрибелiк жэне процессуалдык мацызы бар екендiгi дэлелдеудi кажет етпес сeз-сiз[1, с. 91].

Бiздiцше, мемлекеттiк емес мекеменiц, ягни мекеменщ азаматтык жауапкершшк-тiц накты кандай турше тартылатындыгы айкындамауыныц елеулi кукыктык мацызы мен салдары барын жокка шыгаруга болмайды, эсiресе бул мекемелердщ мiндеттеменi орындамаган немесе тшсшше орындама-уына байланысты дау туындаган кезде ме-кеменiц несие берушiсiнiц мекеменiц мYл-кiнiц меншiк иесше талап коюыныц тэртiбiн аныктау Yшiн аса кажет эрi мацызды деп санаймыз. Сондыктан да, бiздер КР АК 44-бабыныц 1 тармагыныц 2 жэне 4 бeлiк-терiне тшсп толыктырулар енгiзу аркылы мекемелер мен мемлекетпк мекемелердщ курылтайшылары Yшiн мекемеде акша жет-кiлiксiз болганда, оныц мiндеттемелерi бойынша КР АК 357-бабыныц 1 тармагыныц 2 бeлiгiнде карастырылгандай накты жауап-кершiлiк тYрi мен шегiн белгiлеген орынды деп бiлемiз. Себебi, аталган нормага сэйкес, непзп борышкор, ягни мекеменiц несие берушшщ талабын канагаттандырудан бас

тартса, не болмаса оны толык орындамаса немесе несие берушi одан койылган тала-пка акылга конымды мерзiмде жауап алма-са, бул талаптыц орындалмаган бeлiгi азаматтык жауапкершiлiк тYрiн ескере отырып мекемелердщ курылтайшыларына койылуы тиiс.

Сэл тарихка кез жYгiртер болсак, мэселен 1998 жылдыц 16 желтоксанда кабылданган Зацга сэйкес, енпзшген езгертулер мен то-лыктырулар нэтижесшде КР АК 206-ба-быныц 1 тармагыныц 2 бeлiгi алынып та-сталынган болатын, нэтижесiнде, барлык мекемелер табыс келтiретiн кызмет тYрлерiн жYзеге асыруга жэне осыныц нэтижесiнде тапкан табыстарга олардыц дербес билiк ету кукыгына шек койылган болатын.

Алайда, отандык автор, М.К. СYлейме-нов мекемеш пайда келтiретiн кызметiнен тYCкен табыстарга дербес билiк ету кукыгын айыру ерескел кате [4, с.26] деп санайды.

Ал Н.В. Козлова, жария зацды тулгалар-дыц кэсшкерлшпен немесе езге де табыс келпретш кызмет тYрiмен айналысу мYм-кшдшн, соныц iшiнде коммерциялык зацды тулгалар куру жагдайларын толыгымен шектеу кажет деп санайды. Сондай-ак, автор, - жария кукыктыц субъекпс болып табылатын мемлекеттiк мекемелердi тшсп жария-кукыктык курылымныц атынан жа-саган эрекеттерi Yшiн ез билшндеп акша-мен дербесмYлiктiк жауапкершiлiкке тарту жагдайын, тiптi мекеменiц мYлкiнiц меншш иесiнiц субсидиялык жауапкершiлiкте бола-тындыгына карамастан негiзсiз [5 с.285] деп табады.

Бiздiцше, Н.В. Козлованыц, бул пiкiрi шындыкка жакын, eйткенi, осы пшрден кейiн оралымды баскару кукыгын ресми ка-растырган, КР АК 202-бабыныц кукыктык мYмкiндiгiне кYдiкпен карауга тура келед^ себебi аталган заттык кукыктыц шынайы кукыктык мэнi мен мYмкiндiгi тым шектеулi екендiгiне кез жетюзгендей боласыц.

Ал казакстандык автор УМ. Стамкулов-тыц пiкiрiнше, оралымды баскару кукыгын жYзеге асырудыц шегi мына жагдайла-рымен, ягни, зац актiлерiмен, мекеменiц кызмет максатына байланысты, меншiк иесiнiц тапсырмасымен, сондай-ак мекеменщ мYл-кiмен максатымен айкындалуы мYмкiн [6, с.97]. Демек, мекеменiц, мемлекетпк меке-менiц, казыналык кэсiпорындардыц заттык кукыгы болып, танылатын оралымды баскару кукыгыныц, эсiресе, азаматтык кукыктык жауапкершшкке катысты мYмкiндiгiн утым-ды деп багалаугаболмайды.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ce6e6i, оралымды баскару кукыгы Ka3ipri жагдайында MeKeMeHi нарыктыц дербес ка-тысушысы ретiнде карастыруга толык mym-кiндiк тудырып отырган жок, жэне де зацды тулга ретiнде мекеменiц азаматтык айналым кабшетш айтарлыктай шектеп отыр деп багалаймыз.

Мэселен, Н.Р. Иванова, мекемелер мYлкi шаруашылык жYргiзу кукыгына непздел-ген мемлекетпк кэсiпорындар сиякты ез борыштарыушш езiнетиесiлi барлык мYл-кiменжауап беруi тиiс [7, с.74] деп санайды.

Ал С.С. Алексеев, тулгалар Yшiн тауар айналымына катысу мYмкiндiгi тек олардыц ез ерюмен тауарга 6илiк ету мYмкiндiгi болган ретте гана туындайды [8, с. 56] деп санайды. Демек, азаматтык айналымда зацды тулгалар Yшiн мYлiкке 6илiк ету кукыгыныц мацызы орасан зор деп айтуга болады.

Ал А.В. Коновалов, зацнама жYзiнде мекемелердiц мYлiкке 6илiк ету кукыгын мYлдем шектеуге болмайды, ейткенi, бул зацды тулга ретшде мекеменiц кукык ка-6леттiгiн негiзсiз тарылту болып табылады жэне аталган жагдай, эаресе курылтайшы-сы мемлекет болып табылмайтын мекеме-лердiц мYДдесiне мYлдем кайшы келедi [9, с. 97] деп санайды.

^азакстанда, дегенмен, мекемелер табыс келпретш кызмет тYрлерiн жYзеге асу Е мYмкiндiгiнен мYлдем айырылган жок, оган р аталган мумкшд^ердщ казiр Коммерци- К ялык емес уйымдар туралы зацныц 33-6а- о бында, ягни, коммерциялык емес уйым р кэсiпкерлiк кызметпен езiнiц жаргылык У максаттарына сай келуiне карай гана айна- ^ лыса алады деп карастыргандыгы дэлелбола А алады. о

Ал Д.В. Мухоморов, мекеме езшщнепзп Д кызметi нэтижесiнде пайда болган мшдетте- Е мелер бойынша оган смета бойынша 6елiнiп Ь 6ерiлген акша каражаттарымен жауап берiу В тиiс жэне де табыс келпретш кызмет салда- И рынан туындаган мiндеттемелерi бойынша р осы табыс келпретш кызмет нэтижесiн- В де алынган 6арлыкмYлкiмен жауап беруi О тиiс[10, с. 105.] дегентужырым жасайды. и Сондай-ак, осы тургысында Ю.Г. Лескова ф да, мекеменщ эрекеттершщ кайсысы негiзгi, р ал кайсысы табыс келпретш кызмет болып Ц табылатындыгын аныктау iс жYзiнде айтар- и лыктай киындык тудыруы мYмкiн деген ой к айтады.[11, с. 19.] =§

Ал кейбiр авторлар, мэселен, В.А.Дозор- ( цев «непзп кызмет» деген угымныц бага -беру сипатында болатындыгына назар ау- о даргандыгын керсетiп, мекеменщ кызмет 1

тYрiн ажыратуга негiз боларлыктай зацнама-ларда накты белгiлердiц болмауына байла-нысты оны аныктау мYмкiн емес деген, осы жогарыда аталган авторлардыц устанымда-рына жYгiнiп, мекеменiц бiр гана кызмет тYрi эрi когамдык игшкп эрi табыс келпру-дi кeздеуi мYмкiн[12, с.118] екендiгiне сште-ме жасайды.

Бiздiцше, мекеменiц негiзгi кызмет тYрiн аныктаудыц басты амалдарыныц бiрi болып, бiрiншiден - мекеменiц ^рсеткен кез-келген акылы негiздегi кызметтерiнен баскасыныц бэрi танылуы мYмкiн; екiншiден - мекеменщ табыс келтiруге багытталган рухсат етiлген кызметтерiнен баскасыныц бэрi мекеменщ непзп кызметi болып танылуы тшс.

Мысалы, Д.Б.Крахмалев [13, с.85] меке-менi тек каржылай жауапкершiлiкке гана емес сондай-ак мYлiктiк жауапкершiлiкке де тартуга болады деп санайды. Бул ретте, автордыц устанымы мекеменiц мYлiктiк жа-уапкершiлiгi оныц пайда келтiрудi кeздейтiн рухсат етiлген кызмет нэтижесшде тапкан мYлiктерiнiц шегiнде болатындыгына непз-делген.

Бiздiцше, Д.Б.Крахмалевтiц бул ^зкара-сын мYлдем орынсыз деп карастыруга непз жок себебi, осыган уксас жауапкершшк ны-сандары мекемелердiц кейбiр тYрлерi Yшiн ^ зацмен тiкелей карастырылып кеткен-дi. ¡3 Бiздiцше, эрине мундай ереже мекеменщ кукыктык табигатына, ягни, коммерциялык т емес уйым ретiнде оныц мYлiкiнiц кукыктык 1 режимше, сондай-ак казiргi кезде калып-таскан жалпы оралымды баскару кукыгы концепциясына мYлдем киянат жасайды деп ^ санаймыз.

о КР АК 110-бабыныц 2 тармагына сэйкес, | eзгеде коммерциялык емес уйымдар сиякты мекемелерде зацды тулгалардыц кауымда-§ стыктарына (одактарына) eз еркiмен бiрiгу-< ге кукылы.

Сол сиякты Казакстан Республикасы-<1 ныц «Коммерциялык емес уйымдар ту-¡5 ралы» 2001 жыл 16 кацтардагы Зацыныц с? 18-бабы дара кэсiпкерлер жэне (немесе) зац-^ ды тулгалар eздерiнiц кэсшкерлш кызметiн о Yйлестiру, сондай-ак ортак мYДделерiн бш-о дiру жэне коргау максатында кауымда-т стыктар (одактар) кура алады. ^ Коммерциялык емес уйымдар осы уй-ЁЕ ымдардыц кауымдастыктарына (одактары-Ь на) ерiктi тYPде бiрiге алады.

Кауымдастыктыц (одактыц) мYше-^ лерi eзiнiц дербестiгiн жэне зацды тулга £ кукыктарын сактап калатындыгы жайлы ка-00 растырады.

Демек, осы аталган норма ережесш меке-мелерге де катысты деп карастыруга толык непз бар, себеб^ бул норма мекемелердщ кауымдастыктар (одактар) куруына кандай-да болмасын арнайы шектеулер карастырып отырган жок.

Жалпы ережеге сэйкес кауымдастыктыц (одактыц) мYлкi осы бiрлестiкке катысушы-лардыц салган ерiктi салымдарынан жэне eз-геде мYлiктерден куралады. Бiрак, кауымда-стыктыц (одактыц) курылтайшыларыныц аталган мYлiкке меншш кукыгы сакталмай-ды, яFнимYлiк кауымдастыктыц (одактыц) жеке меншшнде де болады. Алайда, айта кету керек, мекемелер бул субъективт кукыкты жYзеге асыру барысында бiрнеше KиындыктарFа тап болуы мYмкiн деп бол-жаймыз. Себеб^ КР АК 206-бабыныц 1 тар-маFына сэйкес, мекеменiц мемлекеттiк мекеменщ eзiне бекiтiлiп берiлген мYлiктi жэне OFан смета бойынша бeлiнген каражат есебь нен сатып алыетан мYлiктi eз бетiмен иелш-тен айыруFа немесе eзгеше эдiспен оларFа билiк етуге кукыктары жок. Демек, мекеменщ eзiне бекiтiлiп бершген мYлкiне мен-шiк кукыFыныц болмайтындышын ескерсек оныц кауымдастыкка (одакка) мYше болып кiруi кезiнде жарна салу мэселес зац турFы-сында Азаматтык кодексте де Коммерци-ялык емес уйымдар туралы Зацда да, толык шешiмiн таппаFандыFына назар аударFымыз келедi. Сондыктан да, кукыктык турFыдан алFанда, бул проблема шешушi рeл аткара-тыны айтпасада тусшкп.

Кррытынды

КР АК 33-бабыныц 1 тармаFы зацды тулFаныц мынадай мiндеттi тeрт белгiсiн карастырады: 1) уйымдык бiрлiк; 2) мYлiк-тщ окшаулануы; 3) дербес мYлiктiк жауапкершшк; 4) азаматтык айналымFа eз атынан катысуы.Демек, мYлiктiк катынастарFа ка-тысудыц мiндеттi шарты зацды туетада бел-гiлi бiр мYлiктiц болуы болып табылады. Бул ретте бул мYлiк баска уйымдардыц мYл-кшен, оныц iшiнде олардыц курылтайшыла-рыныц мYлкiнен окшау болуFа тиiс. Зацды туета мYлкiнiц окшаулыFын оныц балансы-ныц (сметасыныц) дербестiгi, банкте шоты-ныц болуы аркылы куэландырады. Ал жеке мYлiктiк жауапкершiлiк зацды туетаныц белгiсi ретiнде оныц мYлiктiк окшаулануы-ныц салдары болып табылады. Жалпы ере-же бойынша зацды тулFа eзiнiц борыштары бойынша eзiне тиесiлi мYлiкпен жауап бе-руге мiндеттi. Зацды туетаныц курылтай-шылары мен катысушылары, соныц шш-

де оныц мYлкiнiц меншш иелерi зацды тулганыц мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi, ал зацды тулга курылтайшылар-дыц, катысушылар мен меншiк иелерiнiц мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдь Алайда, Азаматтык кодексте немесе зацды тулганыц курылтай кужаттарында кездел-ген жагдайларда бул ережеден езгеше жау-апкершiлiк негiздерi мен тэртiптерi кeзделуi мYмкiн. Мэселен, мекемелер мен мемлекет-тiк мекемелердiц, казыналык кэсiпорынныц мiндеттемелерi бойынша оныц каржысы жеткiлiксiз болган жагдайда аталган зацды тулгалардыц курылтайшысы немесе олар-дыц мYлкiнiц меншiк иесi жауап береди

Бiздiцше, мемлекеттiк емес мекеменiц, ягни мекеменiц азаматтык жауапкершшк-тiц накты кандай тYрiне тартылатындыгы айкындамауыныц елеулi кукыктык мацызы мен салдары барын жокка шыгаруга болмай-ды, эаресе бул мекемелердiц мiндеттеменi орындамаган немесе тшсшше орындама-уына байланысты дау туындаган кезде ме-кеменiц несие берушiсiнiц мекеменiц мYл-кiнiц меншш иесiне талап коюыныц тэртiбiн аныктау Yшiн аса кажет эрi мацызды деп санаймыз. Сондыктан да, бiздер КР АК 44-бабыныц 1 тармагыныц 2 жэне 4 белш-терше тиiстi толыктырулар енгiзу аркылы мекемелер мен мемлекетпк мекемелердiц курылтайшылары Yшiн мекемеде акша жет-кiлiксiз болганда, оныц мiндеттемелерi бойынша КР АК 357-бабыныц 1 тармагыныц 2 белшнде карастырылгандай накты жауап-кершшк тYрi мен шегiн белгiлеген орынды деп бiлемiз. Себебi, аталган нормага сэйкес, негiзгi борышкор, ягни мекеменщ несие берушiнiц талабын канагаттандырудан бас тартса, не болмаса оны толык орындамаса немесе несие берушi одан койылган тала-пка акылга конымды мерзiмде жауап алма-са, бул талаптыц орындалмаган бeлiгi азаматтык жауапкершшк тYрiн ескере отырып мекемелердiц курылтайшыларына койылуы тиiс.

Казакстан Республикасыныц «Коммер-циялык емес уйымдар туралы» 2001 жыл 16 кацтардагы Зацыныц 18-бабы дара кэсш-керлер жэне (немесе) зацды тулгалар ез-дерiнiц кэсшкерлш кызметiн Yйлестiру, сон-дай-ак ортак мYДделерiн бiлдiру жэне коргау максатында кауымдастыктар (одактар) кура алады.

Коммерциялык емес уйымдар осы уй-ымдардыц кауымдастыктарына (одактары-

на) ерiктi тYрде бiрiге алады.

Кауымдастыктыц (одактыц) мYше-лерi езшщ дербестiгiн жэне зацды тулга кукыктарын сактап калатындыгы жайлы ка-растырады.

Демек, осы аталган норма ережесш меке-мелерге де катысты деп карастыруга толык негiз бар, себебi, бул норма мекемелердщ кауымдастыктар (одактар) куруына кандай-да болмасын арнайы шектеулер карастырып отырган жок.

Жалпы ережеге сэйкес кауымдастыктыц (одактыц) мYлкi осы бiрлестiкке каты-сушылардыц салган ершт салымдарынан жэне езгеде мYлiктерден куралады. Бiрак, кауымдастыктыц (одактыц) курылтайшы-ларыныц аталган мYлiкке меншш кукыгы сакталмайды, яFнимYлiк кауымдастыктыц (одактыц) жеке меншшнде де болады. Алай-да, айта кету керек, мекемелер бул субъек-тивтi кукыкты жYзеге асыру барысында бiр-неше киындыктарFа тап болуы мYмкiн деп болжаймыз. Себебi, КР АК 206-бабыныц 1 тармаFына сэйкес, мекеменiц мемлекеттiк мекеменщ езше бекiтiлiп берiлген мYлiктi жэне OFан смета бойынша бeлiнгенкаражат есебшен сатып алынFан мYлiктi ез бепмен иелiктен айыруFа немесе езгеше эдюпен оларFа билiк етуге кукыктары жок. Демек, мекеменiц eзiне бекiтiлiп бершген мYлкi-не меншiк кукыFыныц болмайтынды^ын р ескерсек оныц кауымдастыкка (одакка) К мYше болып кiруi кезшде жарна салу мэсе- Н леа зац турFысында Азаматтык кодексте де р Коммерциялык емес уйымдар туралы Зацда У да, толык шешiмiн таппаFандыFына назар ^ аударFымыз келедi [1, с. 93]. К

Корыта айтар болсак колданыстаFы о Казакстан Республикасыныц азаматтык Д зацнамаларында мекемелер мен мемлекет- Е тiк мекемелердщ азаматтык-кукыктык жа- Ь уапкершiлiгiнде езшдш ерекшелiктер мен В элi де болса ез шешiмiн таппай келе жаткан И кYPделi, кукыктык жэне теориялык пробле- р малардыц бар екендшн осы макала бары- В сында айкын ацFаруFа болады О

Казакстан Республикасы Тэуелсiздi- И пнщ 30-жылдыFы карсацы алдында осы ф жоFарыда бiздер карастырып еткен азамат- р тык-кукыктык сипаттаFы eзектi кукыктык Ц проблемаларды шешудiц мацызы айтар- и лыктай зор. к

ы 6

) 2

IN О IN

CL

< z

CL

О в X

о

m О

ш <

< ш

ь

-Q

с;

ш tí

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Ынтымацов С.А. Мекеменщ азаматтыц-цуцыцтыц жауапкерштгте цатысты мэселелер //Международный научно-общественный журнал «DOGMA». - 2020. - № 1(11); URL: journaldogma.esrae.ru/12-201 (дата обращения: 28.07.2021)

2. Братусь С.Н. Юридические лица в советском гражданском праве (понятие, виды, государственные юридические лица). - М.: Юридическое издательство министерства юстиции СССР. 1947.- 363 с.

3. Венедиктов А. В. Правовая природа государственных предприятий /Проф. А.В. Венедиктов. - 2-е изд. - Ленинград: Прибой, 1928 (госуд. тип.им. Евг. Соколовой). - 184 с.

4. Сулейменов М.К. Развитие гражданского законодательства в Гражданском кодексе Республики Казахстан/ «Развитие гражданского законодательства (состояние и перспективы его развития)»: материалы научно-теоретической конференции. - Астана, 22 февраля 1999 г. - 327 с.

5. Козлова Н.В. Понятие и сущность юридического лица. Очеркистории и теории: Учебное пособие.-М.: Статут, 2003. - 318 с.

6. Стамкулов У.М. Юридические лица: теория и современная концепция. - Караганда, 1999. -121 с.

7. Иванова Н.Р. Защита права собственности в арбитражном суде. - М.,: изд-во, 1999. - 296 с.

8. Алексеев С.С. Односторонние сделки в механизме гражданско-правового регулирования // Антология уральской цивилистики. 1925-1998: Сборник статей. - М. «Статут», 2001. - 431 с.

9. Коновалов А.В.Владение и владельческаязащита в гражданском праве. - СПб.: «Юридический центр Пресс», 2017.- 299 с.

10. Мухоморов Д.В. Субсидиарная ответственность публичных образований по обязательствам, созданных ими учреждений //Законодательство. - 2002. - № 8.- С. 105-109.

11. Лескова Ю.Г. Некоторые особенности гражданско-правовой ответственности учреждений как юридических лиц. //Юрист. № 9. 2004. - С. 17-19.

12. Дозорцев В. А. Имущественная ответственность юридического лица // Ученые записки. М. «ВНИИСЗ», 1973. - С. 118-135.

13. Крахмалев Д.Б. Высшие учебные заведение МВД России как юридические лица. Дисс. канд. юрид. наук. - М.,1998.-202 с.

REFERENCES

1. Yntyma^ov S.A. Mekemenin azamattyq-quqyqtyq zhauapkershiligine qatysty maseleler // Mejdunarodnyi nauchno-obshestvennyijurnal «DOGMA». - 2020. - № 1(11); URL: journaldogma. esrae.ru/12-201 (data obrashenia: 28.07.2021).

2. Bratus' S.N. Juridicheskie lica v sovetskom grazhdanskom prave (ponjatie, vidy, gosudarstvennye juridicheskie lica). - M.: Juridicheskoe izdatel'stvo ministerstva justicii SSSR 1947. - 363 s.

3. Venediktov A. V. Pravovaja priroda gosudarstvennyh predprijatij /Prof. A. V. Venediktov. -2-e izd. - Leningrad: Priboj, 1928 (gosud. tip. im. Evg. Sokolovoj). - 184 s.

o 4. Sulejmenov M.K. Razvitie grazhdanskogo zakonodatel'stva v Grazhdanskom kodekse o Respubliki Kazahstan / «Razvitie grazhdanskogo zakonodatel 'stva (sostojanie i perspektivy ego m razvitija)»: materialy nauchno-teoreticheskoj konferencii. - Astana, 22fevralja 1999 g. -327 s. t; 5. Kozlova N.V. Ponjatie i sushhnost'juridicheskogo lica. Ocherk istorii i teorii: Uchebnoe s posobie. - M.: Statut, 2003. - 318 s.

^ 6. Stamkulov U.M. Juridicheskie lica: teorija i sovremennaja koncepcija. - Karaganda, 1999. * - 121 s.

p 7. Ivanova N.R. Zashhitaprava sobstvennosti v arbitrazhnom sude. - M.,: izd-vo, 1999. - 296 s. G

8. Alekseev S.S. Odnostoronnie sdelki v mehanizme grazhdansko-pravovogo regulirovanija // Antologija ural'skoj civilistiki. 1925-1998: Sbornik statej. -M. «Statut», 2001. - 431 s.

9. Konovalov A.V. Vladenie i vladel'cheskaja zashhita v grazhdanskom prave. - SPb.: «Juridicheskij centr Press», 2017. - 299 s.

10. Muhomorov D.V Subsidiarnaja otvetstvennost'publichnyh obrazovanijpo objazatel 'stvam, sozdannyh imi uchrezhdenij //Zakonodatel 'stvo. - 2002. - № 8. - S. 105-109.

11. Leskova Ju.G. Nekotorye osobennosti grazhdansko-pravovoj otvetstvennosti uchrezhdenij kak juridicheskih lic. // Jurist. № 9. 2004. - S. 17-19.

12. Dozorcev V. A. Imushhestvennaja otvetstvennost' juridicheskogo lica // Uchenye zapiski. M. «VNIISZ», 1973. - S. 118-135.

13. Krahmalev D.B. Vysshie uchebnye zavedenie MVD Rossii kak juridicheskie lica. Diss. kand. jurid. nauk. - M., 1998. - 202 s.

ZQAI

q

x

Ы >

о x о Д А

сг

В

СП А

>

го О го О

X

е о

"U

2 А

JZ

NJ О NJ

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.