CC BY
23fTAXP 14.15.01 https://doi.org/10.52512/2306-5079-2023-94-2-31-43
¥ЛТТЫ^ Б1РЬЩГАЙ ТЕСТ1ЛЕУ: ЖОГАРЫ Б1Л1МГЕ ^АДАМ
М. 3aMip6eK^N3N*, Ж.М. Булакбай
Л.Н. Гумилев атындаfы Еуразия ¥лттык университет^ Астана к., Казакстан e-mail*: zamirbekkyzy [email protected], bulakbay [email protected]
Ацдатпа
Макала университетке тусу барысында€ы кабылдау емтихандары студенттердщ 61л1м1 мен кабтетш ба€алауда€ы курал ретшде талк,ылау€а назар аударыл€ан. Атал€ан макаланын максаты -университетке тусу барысында€ы студенттерд1 ¡р[ктеуд|ц тшмдттн ба€алайды. Макалада Казакстан жо€ары оку орындарына тусу емтиханынын, басты кезендер1 мен ерекшел1ктер1 талданады. Сонымен б|рге кабылдау емтихандарынын эртур1 аспекттер1, максаты, нысаны мен мазмуны карастырылады. Авторлар студенттерд1 ¡рттеу барысында€ы бфьщ^ай улттык тесплеудщ кемшт1ктер1 мен артыкшылыктарын, мумшнд1ктер1 мен жеттдфу жолдарын талдайды. Шетелдт тэжфибедеп кабылдау емтихандарына салыстырмалы талдау усынылады. Оку^а кабылдау емтиханын реформалаудын басты ба€ыттары аныкталып, тураксыздык кезендеп мэселелерд1 шешу бойынша усыныстар бертедк Кептеген зерттеулерге суйене келе, авторлар кабылдау емтиханы оку орнына тусудеп мектеп тулектерЫщ академиялык кабтет мен потенциалын аньщтауд^ы шешуш1 фактор екенш керсетедк Дегенмен де авторлар атал€ан емтихандардын толыкканды студент кабтетЫ айкындамауы да мумшн деген шеш1мге келедк Зерттеу жумысынын корытынды белЫнде улттык бфьщ^ай тесплеу студенттерд1 кабылдауда манызды курал бол€анымен, онын нысаны мен етшзу эдюн туракты турде жеттдфт отыру университетке келт тусетт бЫм алушылардын шынайы жэне эдтетп турде кабылдануын камтамасыз еттуте непзделу1 керек деген оймен тужырымдалады.
ТYЙiн сездер: бЫм беру жуйеа, жо€ары оку орындары, ¥лттык бфьщ^ай тесплеу, кабылдау емтиханы, реформалау, каржыландыру.
ЕДИНОЕ НАЦИОНАЛЬНОЕ ТЕСТИРОВАНИЕ: ПУТЬ К ВЫСШЕМУ ОБРАЗОВАНИЮ
М. Замирбеккызы*, Ж.М. Булакбай
Евразийский Национальный университет имени Л.Н. Гумилева, Казахстан, Астана [email protected], [email protected]
Аннотация
Статья посвящена обсуждению вступительных экзаменов как средства оценки знаний и способностей абитуриентов при поступлении в университеты. Цель статьи - оценить эффективность единого национального тестирования. В статье анализируются основные этапы и особенности системы вступительных экзаменов в высшие учебные заведения Казахстана. Рассматриваются различные аспекты вступительных экзаменов, включая их цели, форматы и содержание. Авторы обсуждают недостатки и преимущества, возможности и пути совершенстования организации единого национального тестирования. Представлена сравнительная характеристика зарубежных систем вступительных экзаменов. Выявляются основные направления реформирования системы вступительных экзаменов, предлагаются возможные пути решения обозначенных проблем в эпоху турбулентности. Основываясь на многочисленных исследованиях, авторы отмечают, что вступительные экзамены могут быть решающим фактором приема в университет, поскольку позволяют объективно оценить академические способности и потенциал абитурентов. При этом отмечается, что вступительные экзамены могут не отражать истинных способностей и потенциала студентов. Авторы делают вывод, что единое национальное тестирование является важным инструментом в отборе студентов, но есть необходимость постоянного совершенствования форматов и методов его проведения, чтобы обеспечить более справедливый и достоверный отбор претендентов.
Ключевые слова: система образования, высшие учебные заведения, Единое национальное тестирование, вступительный экзамен, реформирование, финансирование.
UNIFIED NATIONAL TESTING: PATHWAY TO HIGHER EDUCATION
M. Zamirbekkyzy*, Zh.M. Bulakbay
L.N.Gumilyov Eurasian National University, Astana, Kazakhstan Email*: zamirbekkyzy [email protected], bulakbay [email protected]
Abstract
The article is devoted to the discussion of entrance exams as a means of assessing the knowledge and abilities of applicants for admission to universities. The purpose of the article is to evaluate the effectiveness of the unified national testing. The article analyzes the main stages and features of the system of entrance examinations to higher educational institutions of Kazakhstan. Various aspects of entrance exams are considered, including their goals, formats and content. The authors discuss the disadvantages and advantages, opportunities and ways to improve the organization of unified national testing. The comparative characteristics of foreign systems of entrance examinations are presented. The main directions of reforming the system of entrance examinations are identified, possible ways of solving the identified problems in the era of turbulence are proposed. Based on numerous studies, the authors note that entrance exams can be a decisive factor in university admission, since they allow an objective assessment of the academic abilities and potential of applicants. At the same time, it is noted that entrance exams may not reflect the true abilities and potential of students. The authors conclude that the unified national testing is an important tool in the selection of students, but there is a need to constantly improve the formats and methods of its implementation in order to ensure a more fair and reliable selection of applicants.
Key words: education system, higher education institutions, Unified national testing, entrance exam, reforms, funding.
Шркпе
К^рп тан,да^1 экономикалык, турак,сыздык, жа^айында эрбiр мемлекеттщ алдында улттык, экономиканын бэсекеге цабтеттттн арттыру негiзi ретшде жоfары бЫм жYЙесiн жан^ырту бойынша жана мшдет к1ойылfан. Жа1пандану мен ак,параттандыру fасыры бЫм беру жYЙесiнiн барлык, салаларында «eмiр бойы бЫм алу» к,а^идаты непзш к,алыптастыру Yшiн бктм алушылардын бойында к1узыреттiлiктердi дамытуfа бет алуы керек. Бул ез кезепнде адамнын бойында^1 да^ыларды дамытуды тек бастауыш бiлiм беруден бастап жоfары бiлiмге дейiн fана жалfастырып к,оймай, сонымен бiрге турак,ты да^ыларды дамыту Yлгiсiн балабак,шадан бастап зейнет жасына шыкканга дейiн жалfастыруды к,ажет етедi [1]. Бул мак,сатта жоfары оку орындарына к,абылдану емтиханы елдеп жоfары бiлiмге деген эдiлеттi тYPде к1олжетiмдiлiктi к,амтамсыз ететiн манызды куралдардын бiрi болуы тиiс.
Шетел тэжiрибесiнде к,абылдау емтиханы жоfары оку оку орындары талаптарына сэйкес Yмiткерлердiн бiлiмi мен даfдысын тексеру арк,ылы окуын жалfастыра алу мYмкiндiгiн тексеруге непзделедк Дегенмен де к,абылдау емтиханы ок,у^а тYсу барысындаfы манызды кезеннiн бiрi болып табылfанымен, элi де сарапшылардын арасында талк,ылануда.
Казахстан Республикасынын «БЫм туралы» Занынын 1 б. 56- тарма^нда ¥лттык, бiрынfай тестiлеу (будан эрi - ¥БТ) - жоfары жэне (немесе) жоfары оку орнынан кейiнгi бiлiм беру уйымдарына тYсуге арналfан iрiктеу емтихандарынын бiр нысаны ретiнде анык,тама берiлген [2].
Казак,станда^1 орта бiлiм беру жYЙесi 2021 жылдан бастап орта бiлiм беру мектептершдеп барлык сыныптарда толыfымен жанартылfан мазмунfа кешкешмен, ¥БТ
тапсыру барысында ескi Yлгiнiн негiзiнде жоfары оку орындарына кабылдау жYргiзiлiп келетiндiгiне назар аударады. Сонымен бiрге тестiлеудiн элаз нэтижелiлiгi мен жоfары денгейдегi ойлау дащыларын тексеруге арналfан тапсырмалар болмауы секiлдi мэселелердiн туындауына байланысты ¥БТ Yлгiсiн жанарту кажетттт макалада карастырылады.
Аталfан макалада Казакстаннын жоfары оку орындарына кабылдау барысында колданылатын кабылдау емтиханынын заманауи талаптарfа сэйкес функционалдык, сауаттылык, даfдылары мен критериалды баfалау непзшде жан^ырту аркылы казакстандык Yлгiдегi емтихан нысанын куру к1ажеттiлiгi талкыланады.
Материалдар мен эдктер
Макалада Казакстанда^1 ¥БТ жYЙесiнiн заманауи бiлiм беру талаптарына сэйкес жоfары оку орындарына кабылдау барысындаfы келесi сурактар карастырылады:
1. Жоfары оку орындарына кабылдау емтиханына реформалауды кандай баfытта жYргiзу керек?
2. Кабылдау емтиханынын кемепмен Yмiткерлердiн бiлiмi мен даfдысын калай баfалауfа болады?
Зерттеу жумысы барысында гипотеза ретшде кабылдау емтиханынын жоfары оку орнына Yмiткерлердi кабылдау барысындаfы ен тиiмдi iрiктеу куралы болып табылfандыктан, онын тиiмдiлiгi емтиханды eткiзу нысанын онтайландыру мен Yмiткерлердiн дайындыfын жаксарту аркылы жанfыртуfа болады деп карастырылады. Осы гипотеза аркылы жоfары оку орындарына кабылдау барысында^ ¥БТ ттмдЫпн арттыру Yшiн шетелдiк кабылдау емтихандарына салыстырмалы талдау жYргiзе отыра, кабылдау емтиханына реформалауды жYргiзу кажеттiлiгi туындаfанын кeрсетедi. Академиялык жетiстiктi талдау барысында табыстылыкка жетудiн басты кeрсеткiштерiн болжау ^рделЫк танытатындыfы белгiлi. Жоfары оку орындары жоfары упаймен оку^а тYскен Yмiткерлердi кабылдауfа кызыfушылык танытканымен, келешекте бЫм алушынын табысты болатындыfын аныктамайтындь^ы да байкалады. Бул кeрсеткiш енбек нарыfында бiлiм алушынын eз орнын тапкан кезде fана мемлекеттiк каржыландырудын тиiмдi жумсалfанын кeрсетедi. Сонымен бiрге бiлiм беру жYЙесiнiн барлык сатысын eту аркылы енбек нарыfына сэйкес икемделетш маманды даярлау барысында кандай бЫм мен даfдыны дамытудын сабактасты^ына назар аудару керек. Бул eз кезегiнде жоfары бiлiм жYЙесiндегi оку орындарfа кабылдану барысындаfы емтихан Yлгiсiне халыкаралык стандарттар негiзiнде eзгерiстер енпзу аркылы жан^ыртудын кажеттiлiгiн кeрсетедi.
¥БТ салыстырмалы тYPде курылfанына аз уакыт eткенiне байланысты, зерттеу Yшiн эмпирикалык базаны куру эзiрше жеткiлiксiз. Сол себепт макаланы жазу барысында Экономикалык ынтымактастык жэне даму уйымымен (будан эрi - ЭЫД¥) усынfан усыныстар мен талдаулардын негiзiнде шетелдегi жэне жакын орналаскан мемлекеттердiн жоfары оку орындарына кабылдау барысында колданылатын кабылдау емтихандарынын ерекшелiктерiне шолу жасалынды.
Эдеби шолу
Жоfары оку орындарына тYсу емтихандары жeнiнде бiрнеше зерттеулер болfанымен, олар жеке мемлекетпен колданатын емтихан тYрiне баfытталып сапалык зерттеу тYрi ретiнде колданылады. Сол себептен де толы^ымен зерттелiп отыратын такырып бойынша жалпы сипаттама беруге мYмкiндiк бередк Левин (1998) бiлiм беру жYЙесiндегi реформаны саяси эпидемия тYрiнде карастырfан болатын [3, 131]. Бул тенеслру аркылы казiр мемлекеттiн
Казак улттык к1ыздap пeдaгогикaлык yнивepcитeтiнiц Хaбapшыcы № 2(94), 2023
экономикалык ecyi мeн дамуына улттык бiлiм бepy жYЙeciн оpныктыpy apкылы жeтyгe мумкшдт болaтындыfын мeцзeйдi. Каза^тандык бiлiм бepy жYЙeciн KУPУ нeгiзiндe «Бiлiмдi улт» caпaлы бiлiм бepy» улттык жобанын, нeгiзгi мaкcaты бapлык бiлiм бepy дeцгeйлepiндe бiлiм aлyшылapдын бiлiм caпacын apттыpyfa нeгiздeлeдi [4]. Ocы кeзeктe бiлiм caпacын аныктау Yшiн колданатын эpтYpлi eмтиxaн тYpлepiн колданудын тapиxы, apтыкшылыктapы мeн кeмшiлiктepi тypaлы отандык жэнe шeтeлдeгi sp6íp мeмлeкeттiн eз улттык бiлiм бepy жYЙeciн талдау бойынша зepттeyлep cиpeк кeздeceдi.
Каза^танда жоfapы оку оpындapынa тYcy бapыcындa колданылатын ¥БI apтыкшылыктapы мeн даму тycтapын (Bинтep жэнe eзгeлepi, 2014) атап ^pce^, тecт тaпcыpмaлapынын бту дeнгeйiнe бafыттaлaтынынa токталып eтeдi [5, 106]. Атaлfaн пiкipдi Жyмaбaeвa Ж. (2016) оpтa бiлiмнiн жaнapтылfaн мaзмyнfa кeшyiнe бaйлaныcты ¥БI элi дe жан^ыфтуды кaжeт eкeндiгiн атап eтeдi [6]. Ядpовa С. (2012) ¥Б! бapыcындa мaтeмaтикa пэнiнeн кeлeтiн тaпcыpмaлapдын тeоpиянын нeгiзiндe тэжipибe колдану алу дащь^ына бafыттaлaды дeгeн пiкipгe кeлeдi [7].
ЭЫД¥ жоfapы бiлiм бойынша баяндама^нда ¥БI eкi тэyeлciз бafaлay жYЙeciмeн ayыcтыpy ycынылaды. Бipiншi бafaлay жYЙeciнiн нeгiзгi кУPaмдac бeлiгi болып мeктeп окyшылapынын коpытынды aттecтaттayы болca, eкiншici жaнapтылfaн бiлiм бepyгe нeгiздeлгeн жоfapы оку оpындapынa кабылдау бapыcындa колданылатын кабылдау eмтиxaны болуы ^pe^ Сонымeн бipгe кабылдау eмтиxaнынын бул тYpi АКШ эpтYpлi топтapдafы окyшылapдын aкaдeмиялык кaбiлeтiн тeкcepyгe apнaлfaн «SAT» тecтiлeyiнe yкcac болуы кepeк дeгeн ycыныc бepiлeдi [S].
ЭЫД¥ 201S жыл^1 «Бiлiм бepy caяcaтынын бacымдыктapы. Eлдiн бeйiнi: Кaзaкcтaн» шолуында ¥Б! «инновациялык ойлау мeн мэceлeлepдi шeшyдeгi жоfapы дэpeжeдeгi ойлау дafдылapынa бafыттaлfaн тaпcыpмaлapдын болуына» нaзap ayдapaды [9].
ЭЫД¥ (2020) шолу нeгiзiндe кyзыpeттiлiк окыту мeн кpитepиaлды бafaлay Kafидaттapынa нeгiздeлгeн оку бafдapлaмacымeн кapacтыpылfaн улттык бafaлay жYЙeciн эзipлey ycынылfaн болатын. Бул eз кeзeгiндe ¥БI тecтiлey нэтижeлepiнiн элciз болуы, тecт тaпcыpмaлapынын ceнiмciздiгi жоfapы дэpeжeлi дeнгeйдeгi тaпcыpмaлapдын болмауы ceкiлдi мэceлeлepдi айкындайды [10].
Шeтeлдiн озык тэжipибeci peтiндe кapacтыpылaтын АКШ кeнiнeн колданатын SAT жэнe ACT eкi eмтиxaн тYpi дe aбитypeнттiн пэндiк бiлiмi мeн оку^а дeгeн кaбiлeтiн бafaлaйтындыfынa нaзap ayдapтaды. Бул eз кeзeгiндe АКШ cтaндapттaлfaн eмтиxaннын жYpгiзy тэжipибeci мeн онын ceнiмдiлiгiнe кYмэн тyfызбaйтындыfын кepceтeдi. Бул SAT жэнe ACT нэтижeлepi ceнiмдiлiгiн тaлдayдafы бacты ын^ай peтiндe тecт нэтижeлepi мeн cтyдeнттiн жоfapы оку оpнындafы Yлгepiм кepceткiшi apacындafы ^зыктык тэyeлдiлiктi Пиpcон коppeляцияcынын коэффицeнтi шама^1 нeмece peгpeccиялык Yлгiлepдiн кeмeгiмeн eceптey apкылы аныктау болып табылады дeп кepceтeдi.
Пaттepcон мeн Maттepннiн (2011) зepттeyлepi бойынша SAT жэнe ACT бipдeй дeнгeйi оку^а тYcy eмтиxaны мeн оку оpындafы Yлгepiм apacындafы узак уакыт apaлыfындafы упай apacындafы бaйлaныc тypaкты болып кeлeтiндiгiнe токталады. Oлapдын кeзкapacы бойынша оку оpындafы 1- кypc нэтижeciндeгi Yлгepiм ба^а кypcтapдaн кeйiнгi коpытынды eмтиxaнды тaпcыpyfa ыкпал eтeтiндiгiн кepceтeдi [11]. АКШ окыту нэтижeci бойынша колданылатын тecтiлey тyтacтaй бafдapлaмa бойынша нэтижeлiлiгiн бafaлay мeн apнaйы «кaзip жэнe жepдeгi» кэciби дaйындыfын бafaлay Yшiн колданылады. Ocылaйшa, aтaлfaн eкi тecт тYpiн колдану aбитypeнттiн дaйындыfын жан жакты бafaлayfa мYмкiндiк бepeтiндiгiн кepceтeдi. Keйбip зepттeyлep мeктeптeгi жeтicтiктep мeн оку оpнынa тYcy бapыcындafы жeтicтiктep 6íp -бipiнe кайшы болып кeлeдi дeп тe кepceтeдi.
Л. Кронбах тесттеу негiздерi кiтабында «Бiлiмдi тесттеу - бiлiм алушы мен окытушы жумысынын сапасын тестiлеу аркылы абитурент алатын бiлiмнiн табысты болатындыfын зерттеу Yшiн, ал кабтет тестi абитуренттщ болашакта жетiстiкке жетелеудi болжауfа мYмкiндiк беретiндiгiмен келiскен жeн» деп карастырады [12].
Вильдман И.А. (2020), одак, курамында болfан мемлекеттер 2000 жылдан кейiн (Беларусь, Ресей, Кыргызстан, Тэжтстан) орталык1тандырылfан бiрынfай тестiлеу тYрлерi аркылы оку орындарына кабылдау жYзеге асырfанына токталып eтедi [13, 8]. Аталfан зерттеудiн негiзiнде В.А. Болотов жэне eзгелерi (2020) монографияда одактас елдердщ арасында улттык, емтиханды енгiзудiн басты максаты элеуметтiк жаfдайы осал отбасылардан шыккан жэне ауылдык, мекендерде бЫм алатын мектеп тYлектерiне жоfары бЫмнщ к,олжетiмдi болуын жэне жоfары денгейдеп жемкорлыкты болдырмау негiзiнде eткiзiлетiндiгiне салыстырмалы талдау жYPгiздi. Авторлардын пiкiрiнше аталfан елдердегi баfалау жYЙесiнiн дамуы бойынша кадам жасалатындыfына негiзделедi [14].
Ок,у^а тYсу емтихандарын саралау эдебиеттерiнде ^бшесе колданылатын емтихан тYрiне байланысты академиялык, бiлiм жэне ок,у^а деген к,абтетл анык,тауfа баfытталуы керектiгiне назар аударады.
Нэтижелер мен талк,ылау
Казакстаннын жоfары оку орындарына тYсу тарихы eз бастауын Кенес Одаfы барысында басталып, тэуелсiздiк алfан жылдардан кейiн де жалfасын тапкан болатын. Кенес Ода^1 барысында Казакстанда^1 оку орындарына тYсу мемлекетпен орталыктандырылfан жYЙе ретiнде университеттердеп орын саны мен квоталарды бeлу ретiнде жYзеге асып, мемлекеттiк тесттеу негiзiнде жYзеге асырылды.
Элемдт тэжiрибеде жоfары оку орнына тYсу барысында улттык емтиханды уйымдастыруда мектептi аяктаfаны жэне оку орнына тYсу емтихандарынын бiрлескен Yлгiсi мен екi емтихан тYрiнiн бiр - бiрiне тэуелаз бeлiп eткiзу секiлдi екi Yлгiсi колданылып келедi. Казакстан Республикасынын жоfары оку орындарына тYсу барысында аталfан екi Yлгiнiн бiрiншiсi 2004 - 2016 жылдары колданса, екiншi Yлгiнi 2017 жылдан бастап казiргi тан^а дейiн колданып келедi.
Казакстан Республикасы тэуелсiздiгiн алfаннан бастап жоfары оку орындарына тYсу жYЙесiне eзгерiстер енпзе бастады. 1995 жылы улттык тесттеу жYЙесi енгiзiлген болса, 2003 жылды бiлiм беру жYЙесiне енгiзiлген реформалардын нэтижесiнде 2004 жылдан бастап ¥БТ жYЙесi жYзеге асырылуда.
¥БТ eткiзу барысындаfы нормативтi-кукыктык базаны Казакстан Республикасы БЫм жэне fылым министрiнiн 2018 жыл^1 31 казандаfы № 600 «Жоfары жэне жоfары оку орнынан кейiнгi бiлiмнiн бiлiм беру ба^арламаларын iске асыратын бiлiм беру уйымдарына оку^а кабылдаудын Yлгiлiк ка^идаларын бекпу туралы» жэне 2017 жылfы 2 мамырда^1 № 204 «¥лттык бфын^ай тестiлеудi eткiзу жэне «¥лттык бфын^ай тестiлеу тапсырfаны туралы сертификат беру» мемлекеттт кeрсетiлетiн кызмет ка^даларын беюту туралы» буйрыктары курайды.
2022-2023 оку жылында^1 Казакстандаfы жоfары бiлiм мен жоfары оку орнынан кейiнгi бЫм берудi кeрсететiн оку орындарынын саны - 116, онын iшiндегi мемлекетлк Yлгiде - 25,9%, жеке - 72,4%, шетел менштнде - 1,7% табылады. Студенттер саны - 578,2 мын адам, кYндiзгi бeлiмде - 98,5%, сырттай - 0,7%, кешк бeлiмде - 0,8% бiлiм алады. Мемлекеттiк грант есебiнде 213,4 мын (36,9%) адам, акылы бeлiмде - 364,9 мын (63,1%) бЫм алуда. Дайындау баfыттары бойынша кабылданfан студенттер Yлесi суретте берiлген (1 сурет).
¥лттык каутаздт жэне эскери ic 0,6 Ветеринария 0,6 Ауыл шаpyашылыFы жэне биоресурс ■!,!
Элeyмeттiк Fылымдаp, журналистика жэне... 3,7
Кызмет керсету 4
Жаратылыстану Fылымдаpы, математика жэне. 4,4
0нер жэне гуманитарлык гылым 6,6
Денсаулыкты сактау жэне элеуметлк... 6,9
6,9
Акпараттык коммуникация технология Бизнес, баскару жэне кукык Инжeнepлiк, кайта ендеу жэне курылыс салалары
Педагогикалык гылым
9,8
13,1
16,2
31,4
0 5 10 15 20 25 30 35
1- сурет. 2022-2023 оку жылында^1 Казакстанда^1 дайындау баfыттаpы бойынша кабылданfан студенттердщ Yлeci, %
Сypeттeгi мэлiмeт непзшде педагогикалык гылым баfытына кабылданfан студенттердщ Yлeci калfан дайындык ба^ттарымен cалыcтыpfанда жоfаpы eкeндiгi байкалады. Демографиялык тур^щан Казакcтандаfы бала туу санынын жылдан жылfа артуына байланысты келешекте бЫм беру жYЙeciнiн барлык сатысында мамандар тапшылыfы туындауына байланысты мемлекетпен бЫм беру гранты артуына алып келдк Дегенмен де кабылдау емтиханы непзшде оку орнына кабылданfан азаматтардын болашакта^1 бктм саласында кызмет eтeтiн маман ретшде жэне улттык каyiпciздiктi сактау максатында бiлiмi мен даfдыcына, онын дайындыfына ерекше назар аударылуы да керек.
Казакстанда жоfаpы оку орындарына кабылдау барысында ¥БТ жалпы балы мен компонeнттepi бойынша балы, IB дипломы, «Назарбаев Зияткерлт мектептерЬ> филиалдарынын сертификаты, SAT жэне A - level сертификаттары, аттестатка косымша (оку орнынын баfыттаpы бойынша бeйiн пэндер бойынша балы), педагогикалык мамандыктар Yшiн мотивациялык хат, шыfаpмашылык пэндер Yшiн жумыстардын портфолиосы, медициналык мамандыктар Yшiн кeлeci пэндер (химия, биология, математика) бойынша нэтижелерш талап eтyi мYмкiн.
Казакcтандаfы дербес бiлiм бepeтiн жоfаpы оку орны деп саналатын Назарбаев университетшде КР «БЫм беру туралы» занында аталып еткен жоfаpы оку орнына тYcyгe аpналfан емтихандармен катар, университетте бкшм алyfа академиялык дайындь^ын баfалайтын NUET тecтi жYpгiзiлeдi. Тест математика мен сыни туpfыдан ойлаy/мэceлeлepдi шешу ceкiлдi 2 пэн белтнен турады. Бepiлгeн 60 сурактан кем дегенде жалпы алfанда 130 упай (эpбipiнeн кем дегенде 60 темен емес) жинау кажет.
¥БТ даму тарихы нeгiзiндe 2004-2016 жылдар аралы^ында корытынды аттестаттау мен оку орынына тYcyгe аpналfан емтихан болса, 2017 жылдан бастап тек жоfаpы оку орнына тYcy емтиханы peтiндe карастырылады (1 - кесте).
Кесте мэлiмeттepi нeгiзiндe ¥БТ даму барысында ЭЫД¥ усыныстары мен сол yакыттаfы заман талабына сэйкес бipнeшe езгepicтep енпзтгеш байкалады.
1 -кесте. ¥БТ даму Ke3e^epi
Жыл Пэндер Тапсыр ¥пай Тапсыру Уакыт Енгiзiлген
дар Мшдетп Тацдау ма саны саны тiлi ы eзгерiстер
2004 Ана Tmi Физика, Химия, 30 120 Казак, 3 са€ат
- (казак т!л! Биология, География, орыс
2007 немесе Дуниежуз1 тарихы,
орыс т1л!) Казак/орыс эдебиет^
А€ылшын/Немк/Фран
Казакстан цуз т1лдер1
тарихы (б|р пэн тацдалынады)
Математика
2008 Ана т1л! Физика, Химия, 25 125 Казак, 3,5 тапсыру
- (казак т!л! Биология, География, орыс са€ат пэндерi
2016 немесе Дуниежуз1 тарихы, саныныц артуы
орыс ттО Казак/орыс эдебиет^
А€ылшын/Немк/
Казакстан Француз т1лдер1
тарихы (б|р пэн тацдалынады)
Математика
2017 Математика Келес комбинация МЫдетт 140 Казак, 3 са€ат тестiлеу
- сауаттыль^ барысында пэндер i орыс, 50 барысында
2020 ы тацдап алынады: пэндер а€ылшын минут PISA жэне
Математика жэне -20 TIMSS
Оку физика, Математика Тацдау халыкаралык
сауаттылы^ жэне география, Тарих пэндерi зерттеулерiнiц
ы жэне география, -30 есебiмен
Биология жэне химия, сурактарда
Казакстан Биология жэне бiрнеше
тарихы география, Шетел т!л! жауабы бар
мен тарих, Окыту т!л1, нускалармен
эдебиет (казак немесе толыктырылуы;
орыс ттО жэне тарих, жо€ары бiлiмге
География жэне шетел Kолжетiмдiлiктi
т!л1, Химия жэне арттыру
физика, Тарих жэне максатында
кукык непздер^ ¥БТ тапсыру
Шы^армашылык мумшндтнщ
емтихан. саны жылына
терт рет
тапсыру€а
мумшндт
берiлуi.
2021 Математика Келес комбинация МЫдетт 140 Казак, 4 са€ат Компьютерлiк
жыл сауаттылы^ барысында пэндер i орыс, тестiлеу
дан ы тацдап алынады: пэндер: а€ылшын аркылы етшзу;
баст Математика жэне Матема «Алтын
ап Оку физика, Математика тика белпге»
сауаттылы^ жэне география, жэне Yмiткер
ы Биология жэне химия, Казакст кандидаттарды
Биология жэне ан ц «Алгебра
Казакстан география, Шетел т[л! тарихы жэне талдау
тарихы мен дуниежуз1 тарихы, -15, оку бастамалары»
Окыту т!л1, эдебиет сауатты пэнш
(казак немесе орыс лы^ы - «Назарбаев
тЫ) жэне тарих, 20 Зияткерлт
География жэне шетел Тандау мектептер1»
т1л1, Шетел т[л! жэне пэндер1 дербес бЫм
дуниежуз1 тарихы, нде беру
Дуниежуз1 тарихы эркайс уйымынын,
жэне география, ысында филиалдары
Химия жэне физика, 35 базасында
Дуниежуз1 тарихы тапсыру.
жэне кукык непздер1,
Шы^армашылык
емтихан.
K,a3ipri танда 2021 жылдан бастап КР БFМ жоfары бЫм департамент ¥БТ уйымдастыру мен етюзуге жауапты уйым ретшде кабылданды. Yмiткеpлеp Yшiн мiндеттi тапсыру пэндepi peтiндe математика, Казакстан тарихы, казак немесе орыс тiлi (Т1), казак немесе орыс тiлi (Т2) жэне тандау пэндepi peтiндe 9 пэннен 1 пэн тандалынады. ¥БТ баfалаy нысаны peтiндe 2004 жылы мектеп тYлeктepiнiн пэндiк бiлiмi, 2017 жылдан бастап казipгi уакытка дейш мектеп тYлeктepiнiн пэндiк бiлiмiмeн бipгe функционалдык саyаттылыfы (оку жэне математика) баfаланfан болатын.
Каржыландыру тypfысынан 2021 жылдан бастап ¥БТ компьютepлiк форматта тапсыpyfа мeмлeкeттiк бюджеттен 400 миллион тенге жумсалынды. Ка^аз форматында тапсыру барысында 2021 жылfа дeйiн лкелей жэне жанама шыfындаpfа бip миллиард тенге каражат жyмылдыpылfан болатын. Бул ез кeзeгiндe жана Yлгiгe эту барысында акпараттык каyiпсiздiктi камтамасыз етуде капиталдык шыfыннын артуына байланысты каражат артканымен, кeйiнгi жылдары темендей бастайды. Келер жылдардан бастап жумысшы жYЙeнi колдау мен коммyникацияfа телeмдi камтyfа fана каражат жумылдырылатын болады.
Казакстан Республикасы fылым жэне жоfаpы бiлiм министpi С. Нурбек ¥БТ келешекте Yмiткepдiн жYЙeлi тYPдe дайындыfын аныктайтын функционалдык сауаттыль^ына нeгiздeлeтiн тeстiлeyдiн кажет екендтн атап еттi [15]. Бул бЫм беру жYЙeсiнiн барлык сатысында бЫм алушы бойында функционалдык сауаттылык денгейш жYЙeлi тYPдe калыптастыру аркылы дамытyfа нeгiздeлyi керек.
Хальщаралык, зерттеулерд'щ нэтижеа. PISA - 2018 корытындысы бойынша Топ-10 ел катарында Кытай, Сингапур, Макао, Гонконг, Эстония, Онтустк Корея, Канада, Тайвань, Финляндия eлдepi басымдык танытады. Аталfан тeстiлey нэтижeсi ез кезепнде бiлiм беру саласынын сапасын арттыруда езiнiн артыкшылыктарын бepeтiнi сезаз. Мысалfа, Кытайда кeнiнeн колданылатын кабылдау емтиханынын тарихында жылдар еткен сайын эpтYpлi peфоpмалаyfа ушыpаfанын кеpсeтeдi. Оны халыкаралык PISA зерттеу нэтижeсiндe тек жекелеген е^рлердеп окушылар функционалдык сауаттылы^ынын жоfаpы eкeндiгiнeн байкаyfа болады.
Дегенмен де Казакстаннын барлык аyмаfында окушылар функционалдык сауаттылы^ын аныктау жYPгiзiлмeгeндiктeн, кептеген елдердщ 15 жастаfы окушыларымен салысты^анда^ мYмкiндiктepiнiн темен болу нэтижeсiн керсетедк Осы орайда, орта бiлiм беру жYЙeсiнiн мазмунын жан^ырту барысында «Назарбаев Зияткерлт мектептерЬ> дербес бiлiм беру уйымы «Педагогикалык Элшеулер Орталы^ы» филиалымен еткiзiлeтiн
окушылардыц функционалдык децгейш аныктаудыц тестiлеуiн республикалык децгейде вткiзудi карастырfан жен. Бул окушылардыц математикалык, оку жэне жаратылыстану сауаттылы^ы бойынша туракты тYPде тексеру аркылы жоfары оку орындарында кабылданатын емтиханfа дайындалуына негiз болады.
Адамныц вз бЫмш болашакта колдана алу бойынша зерттеудi ЭЫД¥ Халыкаралык PISA тестiлеуi аркылы 15 жастаfы окушылардыц функционалдык сауаттылык денгейiн аныктауды жYзеге асырады. К,азакстан 2009 жылдан бастап зерттеуге катысканымен элемнiн баска елдерiмен салыстырfанда темен нэтиже кврсететiнiн аныктауfа болады.
Окушылардыц функционалдык сауаттылык денгейiн калыптастыру оку мен окытудыц сапасын арттыруfа, окыту барысында колданылатын тиiмдi эдiстердi колдануfа мYмкiндiк бередi. Бул вз кезепнде орта бiлiм беру жYЙесi негiзiнде окушылардыц функционалдык сауаттылык децгейш аныктау, жоfары оку орындарына кабылдану барысындаfы ¥БТ жаца Yлгiсiндегi сабактастыкты камтитын болады.
PISA 2009, 2012, 2018 жылдарда^1 мэлiмет негiзiнде казакстандык окушылардыц
ЭЫД¥ елдерi мен буры^ы Кецес одаfы курамында болfан Ресей, Латвия, Литва, Украина, Эзiрбайжан, Беларус мемлекеттерiмен салыстырfанда элi де даму кажеттЫп карастырылады. 2018 жылдыц нэтижеа бойынша барлык баfыттар бойынша керсетюштер еткен жылмен салыстырfанда темен (2- сурет).
440 -432
423 425
420 -
400 -390 393
380 -
360 -
387
Оку сауаттыль^ы Математика сауаттыль^ы Жаратылыстану
сауаттылы^ы
2009 2012 2018
2- сурет. Казакстандык окушылардыц халыкаралык PISA зерттеулерше катысу нэтижеа
Хальщаралык, тэж'рибе. Халыкаралык тэжiрибеде жоfары оку орындарына тYсу емтихандарыныц басты максаты - студенттердщ вздерi танд^ан мамандык бойынша окудаfы сенiмдiлiктi камтамасыз ету болып табылады. Стандартты тYPдегi оку^а тYсу емтихандары ретiнде АК,Ш-да^1 SAT, ACT жэне Европа елдершдеп Matura кенiнен колданылып келедi. Ол Yшiн студенттердiн алfашкы дайындыfы, я^и кажеттi бiлiм мен даfдыларынын бар жокты^ы жэне оныц потенциалы аркылы эрi карай окыту барысындаfы мYмкiндiктерi алдын ала тексерiледi. Элшеу куралдары ретiнде кабiлетiн аныктау тестi мен жетктттер тестi жYзеге асырылады.
¥лыбритания тэжiрибесiнде емтихан (A-level) тапсырудыц алдында бiрнеше ай бурын берiлген влшш негiзiнде университеттер карастырады. Эткен емтихандар (GCSE) нэтижеа мен кейбiр факультеттермен энгiмелесу нэтижесiнде кабылдау жYргiзiледi.
Австралия жоfары оку орындарына тYсу барысында STAT, UMAT, GAT тесттеу тYрлерiн тапсырады.
АКШ жэне Канада тэжiрибесiнде белгiлi бiр мамандыкка емес, жалпы алfанда университетке кабылданады. SAT, ACT, Advanced Placement (AP) нэтижелер^ мектептеп
орташа балы, эцпмелесуге втiнiш беру секiлдi критерийлер тацдап алынады. SAT Reasoning test (Академиялык баfалау тестi) - College Board коммерциялык емес уйымымен эзiрленiп дайындалады. ACT (American College Testing) - агылшын тiлi, оку, математика жэне fылыми талкылаудан турады [16].
Италия тэжiрибесiнде университетке тYсу алдында окуды аяктау емтиханын тапсырады. Университеттер мамандыктар тYрлерi бойынша кабылдау барысында дербес болады.
Ресей тэжiрибесiнде мектеп тYлектерi орыс тiлi жэне математика пэндершен екi мiндеттi емтиханды тапсырады. Жоfары оку орындарына тYсу барысында эрбiр мамандык бойынша Yш немесе бес пэннен тапсырады.
Кытай тэжiрибесiнде «гаокао» деп аталатын жалпы кытайлык мемлекетлк емтиханында 3+1 жYЙесi ретiнде 3 пэн кытай тiлi, математика, шетел тЫ (аfылшын, жапон, орыс немесе француз) мшдетт тYPде тапсырылса, физика, химия, биология, технология пэндерi жэне гуманитарлык пэндер тобынан тарих, география жэне саясаттану тапсырылады. Гаокао емтиханы Ресейдiн бiрыцfай мемлекеттiк емтиханына уксас болып келедi, емтихан корытындысы бойынша оку орнына кандидаттар кабылданады. Гаокао казiргi кYнге дейiн бiлiм алушылар Yшiн кYPделi болуына байланысты сынfа алынып отырады [17].
Бул вз кезегiнде жоfары оку орындарына тYсу емтиханына реформалау жYPгiзудi кажет етедк Ол вз кезегiнде мектеп тYлектерiнiн оку орнын тандау барысында эртYрлi нускалар аркылы бiлiм алуына мYмкiндiк бередi (2 - кесте).
2 - кесте. SAT, ACT, жацартылган ¥БТ Yлгiсiн салыстырмалы талдау
Тесттур1 Бвл1мдер
SAT Мэтшд1 талдау Математика Эссе (тан,дауы бойынша) Fылым
ACT Оку Математика А€ылшын т[л! Fылым
¥БТ Казакстан тарихы Математикалык талдау Сыни тур€ыдан ойлау Тандау пэндер1 (х2)
Казiргi тандаfы колданыстаfы ¥БТ Yлгiсiмен ынталандырылатын жаттанды бiлiм оку мен окытуfа керi ыкпалын тигiзедi. Сол себептен де жанартылfан ¥БТ Yлгiсiн куру барысында Yш бвлiм бойынша дайындалfан жоfары денгейдегi тапсырмалармен баfаланатын да^ылар оку мен окытудаfы тэжiрибеге он ыкпалын типзетш айкын. Тест тапсырмаларын курастыру барысы жыл сайын аукымды каражатты кажет етуiне байланысты, эртYрлi нускаларды дайындау барысында кYPделiлiгi тур^сынан киындык туындамауы Yшiн казiрден бастап сурактарды кайта курылымдауfа баfыттау керек. Сонымен бiрге жоfары бiлiм жYЙесiнде «Педагогика баfыты» бойынша гранттар санынын артуына сэйкес, педагогикалык влшеулерге де назар аударылуы керек.
Осы непзде усынылатын ¥БТ жана Yлгiсiнде тандап алынfан баfыттар келесi даfдыларды тексередк
1. Казакстан тарихы - тарихи кубылыстарды тYсiну, салыстыру, талдау мен жYЙелендiру кабiлетi.
2. Сыни ойлау - кYPделi эдеби жэне акпараттык мэтiндердi оку мен талдау аркылы вз ойын бiлдiру жэне дэлелдер келтру кабiлетi.
3. Математикалык талдау - математиканы тYсiну, жоfары ойлау даfдыларfа негiзделген тапсырмаларды шешу барысында колдану даfдысы.
4. Тацдау пэндерi ^м^кермен тацдалынады) - математика, физика, биология, химия, география, дYHиeжYзi тарихы, казак тiлi, казак эдебиет^ аfылшын тiлi, орыс тiлi, орыс эдeбиeтi мен информатика бойынша пэндер бойынша бiлiмi мен даfдысы.
¥БТ жанаpтылfан Yлгiсi SAT жэне ACT тест Yлгiлepiмeн салыстыра келе, мэтiндi талдау мен оку баfыттаpы сыни ойлауfа, эссе жэне аfылшын тЫ баfыттаpын Казакстан тарихына, eкi тест Yлгiсiндeгi fылым баfытын тацдау пэндepi аркылы (казip жэне осы сэттеп» кэсiби дайындыfын тексеруге мYмкiндiк бередк Бул Yмiткep дайындыfын аталfан Yш тест Yлгiсi нeгiзiндe жан-жакты баfалауfа мYмкiндiк бepeдi.
^орытынды
Казакстанда^1 БЫм жэне fылым министpлiгiнiн бвлiнуiнe байланысты казipгi тандаfы Fылым жэне жоfаpы бiлiм министpлiгiнiн алдында жоfаpы оку орындарына кабылдаудыц емтихан нысанын взгерту бойынша жумыстар аткарыла бастады. Дегенмен де жоfаpы бiлiмнiн калай взгеретшдт элi де ашык болып кала бередк
¥БТ уйымдастыру мен втюзуге SWOT-талдау жYpгiзу нэтижeсi аркылы жоfаpы дeнгeйдeгi ойлау даfдылаpына аpналfан тапсырмалар окыту мен окудаfы тэжipибeнi жаксартуда оц ыкпалын тигiзгeндiктeн тест тапсырмаларын жацартуды кажет eтeдi.
¥БТ уйымдастыру барысында^1 усыныстар твмeндeгiлepдi камтуы керек:
- Баfалаудыц сeнiмдiлiгiн арттыру Yшiн тест мазмуны мен тапсырмаларды курастыруды кайта карастыру;
- Халыкаралык децгейдеп тестология жэне психометрика бойынша мамандарды окыту;
- Тапсыpмалаpfа жоfаpы ойлау дащыларын камтитын тапсырмалар санын арттыру;
- Тест тапсырмаларыныц корын жыл сайын жацарту;
- Халыкаралык талаптаpfа сэйкес кабылдау емтиханын баскарудыц ы^айларын кайта карау;
- ¥БТ барлык сатысы бойынша ноpмативтiк- кукыктык базаны жаксарту;
- Оку баfдаpламасынын мазмунына тапсырмалардыц сэйкес болуын тексеру.
Зерттеу ^ipri тандаfы орта бiлiм берудеп бiлiм алушылармен алынfан бiлiм мен да^ыларды ескере отыра, казipгi тацдау элeумeттiк взгepiстep мен келешекте туындайтын жаfдайлаpfа сэйкес жоfаpы оку орындарына кабылдау барысына взгepiстep eнгiзугe ба^арланады.
Корытындылай келе, кабылдау емтиханы жоfаpы оку орнына тYсу баpысындаfы ажырамас бвлiгi болып табылады. Дегемен де оны вткiзудeгi максималды тиiмдiлiгiн камтамасыз етуде туракты тYPдe жаксарту мен оцтайландыруды кажет eтeдi. Бул Казакстанныц эpтYpлi внipлepiндeгi бiлiм беру сапасын шынайы баfалау мен тYлeктepдiн бэсекеге кабтеттЫпн арттырады.
Пайдаланган эдебиеттер Ti3iMi
1 OECD (2019) Skills Strategy 2019: Skills to shape a better future [Электронды ресурс]. -https://dx.doi.org/10.1787/9789264313835-en
2 Казакстан Республикасыныц «Б^м туралы» Зацы (2007) [Электронды ресурс]. -https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1700015173
3 Levin B. (1998) An Epidemic of Education Policy: (What) Can We Learn from Each Other? // Comparative Education 34, no. 2: 131-41. http://www.jstor.org/stable/3099797
4 Казакстан Республикасы Y^e^^ 2021 жылгы 12 казандагы № 726 каулысы (2021) [Электронды ресурс]. - https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000726
5 Winter L. et al. (2014) The culture and practice of assessment in Kazakhstan: The Unified National Test, past and present. Educational reform and internationalisation: The case of school reform in Kazakhstan : 106-132
6 Jumabayeva J. (2016) The key drivers of the Unified National Test in Kazakhstan: a critical analysis of its impact on school leavers // NUGSE Research in Education Journal. Volume 1. Issue 2. https://nur.nu.edu.kz/handle/123456789/2088
7 Ядрова С. В. (2012) Проблемы математической подготовки школьников в логике ЕНТ и пути их решения.
8 OECD (2007) Reviews of National Policies for Education: Higher Education in Kazakhstan 2007, OECD Publishing, 2007 [Электронды ресурс]. - https://www.oecd.org/education/Education-Policy-Outlook-Country-Profile-Kazakhstan-2018.pdf
9 OECD (2018) Education Policy Outlook Kazakhstan, [Электронды ресурс]. — https://www.oecd.org/education/Education-Policy-Outlook-Country-Profile-Kazakhstan-2018.pdf.
10 Atkinson R. C. (2009) The new SAT: A test at war with itself //annual meeting of the American Educational Research Association, San Diego, CA
11 Mattern K. D., Patterson B. F. (2011) The Relationship Between SAT® Scores and Retention to the Second Year: Replication with the 2009 SAT Validity Sample // New York: College Board. - Т. 2013.
12 Cronbach, L. J. (1949). Essentials of psychological testing. Harper
13 Вальдман И. А. (2020) Обзор ключевых особенностей национальных экзаменов в ряде стран СНГ // Качество образования в Евразии. - №. 7. - С. 8-18
14 Поступление в вузы в постсоветских странах: экзамены как инструмент решения государственных задач (2020): сост. и науч. ред. В. А. Болотов, И.А. Вальдман, Р. В. Горбовский ; Нац. исслед. ун-т «Высшая школа экономики». — М. Изд. дом Высшей школы экономики— 168 с.
15 Формат сдачи ЕНТ хотят пересмотреть в Казахстане (2022) [Электронды ресурс]. — https://kazpravda.kz/n/format-sdachi-ent-hotyat-peresmotret-v-kazahstane/].
16 Zwick R. (2019) Assessment in American higher education: The role of admissions tests. The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science. 683(1), 130-148
17 Li W., Tong J. (2023) Impact of the New College Entrance Examination Policy on Students' Access to Higher Education in Shanghai. EHSS 2023, 8, 310-318.
References
1 OECD (2019) Skills Strategy 2019: Skills to shape a better future [Electronic resource]. -https://dx.doi.org/10.1787/9789264313835-en.
2 Kazakstan Respublikasynyn «Bilim turaly» Zany [Law of the Republic of Kazakhstan "On education"] (2007) [Electronic resource]. - https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1700015173 [in Kazakh]
3 Levin B. (1998) An Epidemic of Education Policy: (What) Can We Learn from Each Other? // Comparative Education 34, no. 2 (1998): 131-41. http://www.jstor.org/stable/3099797.
4 Kazakstan Respublikasy Ukimetinin 2021 zhylgy 12 kazandagy № 726 kaulysy [Resolution of the Government of the Republic of Kazakhstan dated October 12, 2021 No. 726] (2021) [Electronic resource]. -https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P2100000726 [in Kazakh]
5 Winter L. et al. (2014) The culture and practice of assessment in Kazakhstan: The Unified National Test, past and present. Educational reform and internationalisation: The case of school reform in Kazakhstan: 106-132.
6 Jumabayeva J. (2016) The key drivers of the Unified National Test in Kazakhstan: a critical analysis of its impact on school leavers // NUGSE Research in Education Journal. Volume 1. Issue 2. https://nur.nu.edu.kz/handle/123456789/2088.
7 Yadrova S. V. (2012) Problemy matematicheskoj podgotovki shkol'nikov v logike ENT i puti ih resheniya [Problems of mathematical training of schoolchildren in the logic of the UNT and ways to solve them] [in Russ.]
8 OECD (2007) Reviews of National Policies for Education: Higher Education in Kazakhstan 2007, OECD Publishing, 2007, [Electronic resource].-https://books.google.kz/books?id=Kyw39xS4LEkC&printsec=copyright&redir_esc=y#v=onepage&q&f=true.
9 OECD (2018) Education Policy Outlook Kazakhstan, [Electronic resource]. -https://www.oecd.org/education/Education-Policy-Outlook-Country-Profile-Kazakhstan-2018.pdf.
10 Atkinson R. C. (2009) The new SAT: A test at war with itself //annual meeting of the American Educational Research Association, San Diego, CA.
11 Mattern K. D., Patterson B. F. (2011) The Relationship Between SAT® Scores and Retention to the Second Year: Replication with the 2009 SAT Validity Sample //New York: College Board. - T. 2013.
12 Cronbach L. J. (1949). Essentials of psychological testing. Harper.
13 Valdman I. A. (2020) Obzor klyuchevyh osobennostej nacional'nyh ekzamenov v ryade stran SNG. Kachestvo obrazovaniya v Evrazii [Overview of the key features of national examinations in a number of CIS countries. Quality of education in Eurasia] №. 7. P. 8-18. [in Russ.]
14 Postuplenie v vuzy v postsovetskih stranah: ekzameny kak instrument resheniya gosudarstvennyh zadach (2020): sost. i nauch. red. V. A. Bolotov, I.A. Valdman, R. V. Gorbovskii ; Nac. issled. un-t «Vysshaya shkola ekonomiki». — M. Izd. dom Vysshei shkoly ekonomiki [Admission to universities in post-Soviet countries: exams as a tool for solving state problems (2020): comp. and scientific ed. V. A. Bolotov, I.A. Waldman, R. V. Gorbovsky; Nat. research university "Higher School of Economics". M. Publishing House of the Higher School of Economics. 168 p. [in Russ.]
15 Format sdachi ENT hotyat peresmotret' v Kazahstane (2022) [They want to revise the format of the UNT in Kazakhstan] [Electronic resource] https://kazpravda.kz/n7format-sdachi-ent-hotyat-peresmotret-v-kazahstane/ [in Russ.]
16 Zwick R. (2019) Assessment in American higher education: The role of admissions tests. The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science. 683(1), 130-148.
17 Li W., Tong, J. (2023) Impact of the New College Entrance Examination Policy on Students' Access to Higher Education in Shanghai. EHSS 2023, 8, 310-318.
АВТОРЛАР ТУРАЛЫ МЭЛ1МЕТ
Зэмфбекк,ызы Маслихат - корреспонденция Yшiн автор, 8D04114 «Каржы» 6miM багдарламасыныц 3 курс докторанты, Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университет. Мекенжайы: Казакстан, Астана, 010000, Сэтбаев кешеа, 2; zamirbekkyzy [email protected]
Булакбай Жанат Муканбетжанкызы - экономика гылымдарыныц кандидаты, доценту Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университет. Мекенжайы: Казакстан, Астана, 010000, Сэтпаев 2,
bulakbay [email protected]
СВЕДЕНИЯ ОБ АВТОРАХ
Зэмiрбеккызы Маслихат - автор для корреспонденции, докторант 3 курса специальности «8D04114 -«Финансы», Евразийский национальный университет им. Л. Н. Гумилева. Адрес: Казахстан, Астана, 010000, ул. Сатпаева 2; zamirbekkyzy [email protected]
Булакбай Жанат Муканбетжанкызы - кандидат экономических наук, доцент Евразийского национального университета им. Л. Н. Гумилева. Адрес: Казахстан, Астана, 010000, ул. Сатпаева 2; bulakbay [email protected]
INFORMATION ABOUT THE AUTHORS
Maslikhat Zamirbekkyzy - Corresponding author, The 3rd year Ph.D. student in Finance, L.N. Gumilyov Eurasian National University. Address: Kazakhstan, Astana, 010000, 2 Satpayev Street;
Zhanat M. Bulakbay - candidate of economic sciences, Associate Professor of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. Address: Kazakhstan, Astana, 010000, 2 Satpayev Street; bulakbay [email protected]
Редакцияга тYстi / Поступила в редакцию / Received 19.04.2023 Жариялауга кабылданды / Принята к публикации / Accepted 05.06.2023
