CC BY
1"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
KOREYA RESPUBLIKASI IQTISODIYOTIDA YUQORI TEXNOLOGIYALAR SOHASI RIVOJLANISHINING USTUVOR
YO'NALISHLARI
Bibisara Sadibekova
Iqtisodfanlari nomzodi, dotsent, Toshken t davlat sharqsh unosl ik un iversiteti UmidaXalilqizi Qarshiyeva
1 -bosqich magistranti Toshken t davlat sharqsh unosl ik un iversiteti
Annotatsiya. Maqola Koreya Respublikasida innovatsion iqtisodiyotni rivojlantirishning dolzarb mavzusiga bag'ishlangan. Maqolada innovatsiyalar sohasidagi davlat siyosatini ishlab chiqish jarayoni tavsiflanadi, shuningdek, mamlakatda innovatsiyalarni rivojlantirishda xususiy biznesning alohida roli ta'kidlanadi. Koreya Respublikasida innovatsion va kreativ iqtisodiyotni shakllantirishning asosiy bosqichlari va vositalari ko'rib chiqiladi. Yirik milliy konglomeratlarning infratuzilma va innovatsion iqtisodiyotni moliyalashtirish tizimini rivojlantirishdagi o 'rni ko 'rsatilgan.
Kalitso'zlar: Yuqori texnologiyalar, innovatsion iqtisodiy siyosat, "Yashil o'sish" iqtisodiy siyosati, kreativ iqtisodiyot, innovatsion texnologiyalar, yirik milliy konglomeratlar TMKlar.
PRIORITY DIRECTIONS FOR THE DEVELOPMENT OF THE HIGH TECHNOLOGY SECTOR IN THE ECONOMY OF THE REPUBLIC
OF KOREA
Bibisara Sadibekova
Candidate of Economic Sciences, Associate Professor, Tashkent State University of Oriental Studies.
Umida Khalil kizi Karshiyeva 1st year master's student Tashkent State University of Oriental Studies.
Annotation. The article is devoted to the topical issue of the development of an innovative economy in the Republic of Korea. The article describes the process of developing state policy in the field of innovation, and also emphasizes the special role ofprivate business in the development of innovations in the country. The main stages and tools of forming an innovative and creative economy in the Republic of Korea are considered. The role of large national conglomerates in the development of infrastructure and the financing system of the innovative economy is shown.
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
Keywords: high technologies, innovative economic policy, "Green Growth " economic policy, creative economy, innovative technologies, large national conglomerates, and TNCs.
Kirish
Koreya Respublikasining 1990-yillarda jadal iqtisodiy rivojlanishi uni agrar, urushdan vayron bo'lgan mamlakatdan barqaror o'sib borayotgan, yuqori texnologiyali iqtisodiyotga aylantirdi. Bu "Xan daryosidagi mo'jiza" deb nom olgan Turli hisob-kitoblarga ko'ra, Koreya innovatsion rivojlanish bo'yicha yetakchi besh davlat qatoriga kiradi. Davlatning sa' y-harakatlari tufayli 60 yil davomida mamlakatda global o' zgarishlarga tez javob beradigan barqaror o' sib borayotgan iqtisodiy model yaratildi, biroq so'nggi 10 yilda Koreya Respublikasi iqtisodiyotining real va potentsial o'sish sur'atlarida pasayish kuzatildi. Hyundai tadqiqot instituti hisobotiga ko'ra, so'nggi 18 yil ichida Koreya iqtisodiyotining potentsial o'sish sur'ati 3,9 foizdan 3,2 foizgacha pasaygan. Shunday qilib, milliy ishlab chiqarishning potentsial o'sish sur'ati 1991 yildagi 8,9 foizga, 2000 yildagi 7,9 foizga va 2010 yildagi 5,8 foizga nisbatan 4,4 foizga kamaydi. 2006 yildagi 6,0 foizdan 2010 yilda 4,3 foizgacha va 2016 yilda 2,1 foizgacha yuqori texnologiyali ishlab chiqarishning samaradorligi va o'sish sur'atlarining pasayishi kuzatilmoqda. Xizmat ko'rsatish sohasida pasayish, 1991-yildagi 7,8 foizdan 2011-yilda 2,9 foizgachani tashkil etdi. Koreya Respublikasi iqtisodiyotining haqiqiy o'sish sur'ati ham Jahon banki ma'lumotlariga ko'ra pasaydi, 2023-yilda Koreya Respublikasi yalpi ichki mahsulotining o'sish sur'ati 1,4% gacha kamaydi.
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
1-rasmdan ko'rinib turibdiki, Koreya Respublikasi hech qachon iqtisodiy o'sishning inqirozgacha bo' lgan darajasiga erisha olmadi. 2015-yilda mamlakatning real yalpi ichki mahsuloti 2014-yildagi 1,41 trillion dollardan 1,38 trillion dollargacha qisqardi. 2012 yilga kelib, o'sish sur' atlarini inqiroz darajasiga qaytarish uchun yirik milliy Chebol kompaniyalarini qo'llab-quvvatlash bilan bog'liq hukumat siyosatini qayta ko'rib chiqish zarurligi aniq bo'ldi. 2013-yilda davlatning iqtisodiy siyosati qisman qayta ko'rib chiqilib, kelgusida kichik va o'rta biznesni rivojlantirishga alohida e'tibor qaratildi. Koreya Respublikasining innovatsion rivojlanishi 2013-yilda qabul qilingan "kreativ iqtisodiyot" dasturining asosiy yo'nalishi hisoblanadi. Ichki siyosatning umumiy yo'nalishlari 2013-yilning fevral oyida bo'lib o'tgan inauguratsiya nutqida bayon etilgan, unda kichik va o'rta korxonalarni qo'llab-quvvatlash chora-tadbirlari e'lon qilingan edi. Bu nafaqat global moliyaviy inqiroz bilan bog'liq iqtisodiy muammolarning kuchayishi mamlakatdagi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatning keskinlashuvi bilan parallel ravishda kechayotgani uchun emas.
2000-yillardan boshlab, Koreya Respublikasi iqtisodiyotini innovatsion rivojlantirish ustuvor yo'nalish bo'lib kelgan. Yetarli xomashyo bazasi yo'qligi sababli innovatsiyalar rivojlanishning asosiy rag'batlantiruvchi omili sifatida
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
qaralmoqda va Koreya iqtisodiyotining gullab-yashnashi va bu aslida davlatning
iqtisodiy siyosatining asosidir. Innovatsion siyosatning asosiy yo' nalishlari 90-yillarda Koreya Respublikasining davlat rivojlanish dasturlarida belgilab berilgan. Shunday qilib, 1999 yilda hukumat tomonidan qabul qilingan "Vision 2025" dasturi Koreya Respublikasining 2025 yilgacha innovatsion va ilmiy-texnik rivojlanishining asosiy bosqichlarini o' z ichiga oladi.
Koreyadagi zamonaviy iqtisodiy model Koreya urushi tugagandan so'ng darhol shakllana boshladi. 20-asrning 50-60-yillarida Koreya hukumati import o'rnini bosish, so'ngra eksportni rivojlantirish yo'lini tanlaganida, shu nuqtai nazardan Koreya Respublikasining ikkinchi besh yillik iqtisodiy rivojlanish rejasi (1967-1971) qabul qilindi. Hukumat Chaebol (yirik milliy konglomerat kompaniyalari) rivojlanishini rag'batlantirdi va qo' llab-quvvatladi, chunki yirik biznes guruhlari ustidan nazorat davlat institutlariga iqtisodiy jarayonlarni tartibga solish, shuningdek ularga moliyaviy, moddiy, ma'muriy va huquqiy yordam ko'rsatish imkonini berdi. Chaebol ichki kapital bozorining haddan tashqari rivojlanmaganligi, fond bozorining zaifligi va xorijiy investorlarning investitsion faolligi yo'qligi hisobga olinsa, Koreyada milliy biznesni qo'llab -quvvatlash va rivojlantirish uchun hukumat uchun eng muhim vositaga aylandi.
Aynan shu davrda og' ir va kimyo sanoatini yaratish uchun katta investitsiya xarajatlarini talab qilmaydigan, yengil mehnat talab qiladigan sanoatni rivojlantirishdan davlatning iqtisodiy siyosatining ustuvor yo'nalishlari o' zgardi. Davlat tomonidan moliyalashtiriladigan birinchi ilmiy-tadqiqot instituti KIST -Korean Institute of Science and Technology (Koreya Fan va Texnologiya Instituti) tashkil etildi, uning asosiy vazifasi sanoatga xorijiy texnologiyalarni qo'llash, o'rganish, moslashtirish va takomillashtirishda yordam berish edi. KAIST - Korean Advances Institute of Science and Technology (Koreya Fan va Texnologiyalar Ilg' or Instituti) ilmiy-tadqiqot instituti ham bilim talab qiladigan va yuqori texnologiyali ishlab chiqarishlarni rivojlantirish uchun asos yaratila boshlandi.
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
Rivojlanishning asosiy tarmoqlari, masalan, ilgari strategik emas, balki faqat
eksport tarmog' i - xorijiy valyuta manbai sifatida hisoblangan elektronika sanoati alohida ta'kidlangan. 1969 yilda elektronika sanoati ustuvor sohaga aylandi va Elektron sanoatni rivojlantirish to'g' risidagi qonunda rasmiylashtirildi. Mazkur hujjat yirik kompaniyalarga xorijiy kapital va ichki kreditlar olishda qulaylik yaratdi, imtiyozli soliqqa tortish va infratuzilma loyihalarini rivojlantirishda ustuvorlikni ta'minladi. 1971 yilga kelib Koreyada LG Electronics, Daehan, Samsung va Daewoo kabi yirik kompaniyalar allaqachon faoliyat ko'rsatgan.
Davlat korxonalar oldiga sanoat darajasini oddiy yig'ishdan to'liq ishlab chiqarish sikliga, asosiy butlovchi qismlarni o'zlari ishlab chiqarishga, keyinchalik esa kompyuter texnikasini o'z ishlab chiqarishiga ko'tarish vazifalarini qo'ydi.
1970-1990-yillarda Koreya korporatsiyalari davlat ko'magida ilmiy-tadqiqot sohasida mustahkam poydevor yaratib, zamonaviy ishlab chiqarish quvvatlarini rivojlantirishga zamin yaratib, ta'lim dasturini muvaffaqiyatli amalga oshirganini alohida ta'kidlash lozim. Ishlab chiqarishni boshqarishning asosiy tizimlari ishlab chiqildi, ular asosan logistika va ishlab chiqarishni boshqarish kabi sohalarda milliy mentalitetga mo'ljallangan. 90-yillarning boshlariga kelib, Chaebollar Koreya iqtisodiyotining asosiga aylandi, bu bir tomondan ularga uzoq muddatli loyihalar va ilmiy tadqiqotlarga sarmoya kiritish imkonini berdi, ikkinchi tomondan, tadqiqot doirasini sezilarli darajada chekladi.
1997-yilgi moliyaviy inqiroz, shubhasiz, Chaebollarning yuqori texnologiyali korporatsiyalarga aylanishini sekinlashtirdi va Janubiy Koreya iqtisodiyotidagi asosiy zaif tomonlarni ham ochib berdi. Qisqa muddatli kreditlarning nazoratsiz taqdim etilishi Janubiy Koreya firma va banklarining tashqi qarzi 1990-yildagi 18 milliard dollardan 1997-yilda 110 milliard dollargacha o' sishiga olib keldi. Buning ortidan eng yirik firmalar bankrot bo'ldi. Shu bilan birga, Koreya bankining oltin-valyuta zahiralari atigi 30,5 milliard dollarni tashkil etdi, inqirozdan qutulish butun Koreya jamiyati uchun og'riqli bo'ldi. Inqiroz, shuningdek, davlatning iqtisodiy siyosatini va bu jarayonda Chaebollar rolini o'zgartirish zarurligini ko'rsatdi.
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
1990-yillarning o'rtalariga kelib, Koreya korporatsiyalari innovatsion taqliddan (yoki chet el texnologiyalarini ijodiy modifîkatsiya qilishdan) foydalanish chegarasiga yetganligi va ushbu bozorlarning xususiyatlari va o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda ma'lum bozorlar uchun mahsulot ishlab chiqarishga tayyorligi ma'lum bo'ldi. O'z innovatsiyalarimizni yaratish zarurati tashqi bozorlarda raqobatbardoshlikni saqlab qolish bilan belgilandi. Shu munosabat bilan Koreya korporatsiyalari mustaqil innovatsion faoliyat bilan shug' ullana boshladilar. Shu maqsadda ta'lim va ilmiy-tadqiqot faoliyati sohasidagi davlat mexanizmlari ham moslashtirildi. Bir necha o'nlab universitetlar ilmiy-tadqiqot institutlariga aylantirildi, universitetlarda fundamental tadqiqotlar o'tkazishga ustuvor ahamiyat berildi, xalqaro ilmiy-tadqiqot faoliyati va chet eldan yuqori malakali mutaxassislarni jalb etish, jumladan, korporatsiyalarning o'z ilmiy -tadqiqot faoliyati keng tarqaldi. Natijada ilmiy xodimlar soni ikki baravardan ko'proq, ya'ni 1990-yildagi 21332 nafardan 1998-yilda 51162 nafarga yetdi. Qolaversa, Koreya Qo' shma Shtatlar tajribasini qo'llashga harakat qildi. Yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlashni moliyalashtirish uchun 1 million dollardan ortiq byudjet bilan Koreya fan va texnologiya fondi tashkil etildi, uning yordamida mamlakatimizning yetakchi universitetlarida ilmiy tadqiqot markazlari va texnik tadqiqot markazlari tashkil etildi, ularning soni 13 tadan 35 taga yetdi, shuningdek, AQSh patentini tartibga solishning asosiy tamoyillarini o'zlashtirdi va 1997 yilda dunyodagi eng samarali hisoblanadigan Intellektual mulk idorasi (KIPO) tashkil etildi. Patent siyosati kichik biznesning rivojlanishini va universitetlarning kapitallashuvini rag' batlantirdi.
Kim Tae-jun hokimiyat tepasiga kelib, Osiyo moliyaviy inqirozidan qutulgach, 2000 yildan boshlab iqtisodiyotning texnologik va innovatsion rivojlanishi birinchi o'rinni egalladi. Hukumat iqtisodiyotning 7 ta asosiy tarmog'ini belgilab berdi, ularni rivojlantirish uchun maksimal kuch sarflandi. 2000 yildan 2005 yilgacha asosiy yo'nalishlarga quyidagilar kiradi: fundamental fanlar, informatika, biotexnologiya, atrof-muhit, energiya va materiallarning yangi turlari.
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
Chaebollarning bilim talab qiladigan tarmoqlarni rivojlantirishdagi roliga alohida e' tibor qaratilmoqda. Shunday qilib, 1997-yil sentyabr oyida "Venchur biznesini qo'llab-quvvatlash bo'yicha maxsus qonun" qabul qilingandan so'ng, to'rtta eng yirik konglomeratlar - Samsung, Hyundai, LG va SK - va boshqalar, masalan, Kolon, Ssanyong, Hanhwa, Kumho va POSCO o'z faoliyatini boshladi. 1998 yildan boshlab kichik va o'rta biznesni moliyalashtirish uchun venchur kapital dasturlari paydo bo'ldi. Masalan, Koreyada o' tkazilgan KOSBIR - Korea Small Business Innovation Research (Korea Kichik biznes innovatsion tadqiqotlari) dasturi texnologiya sug' urtasi va imtiyozli soliq rejimini olish imkonini berdi. 2004-yilda fan va texnologiyani rivojlantirishga yo' naltirilgan jami investitsiyalar 19 milliard dollarga yetdi, bu mamlakat yalpi ichki mahsulotining 2,85 foizini tashkil etdi1.
2008-yil fevral oyida Koreya Respublikasining yangi prezidenti Li Myon Bak saylandi. Energiyaning yuqori narxlari va Koreya iqtisodiyotining import qilinadigan energiya resurslariga yuqori darajada bog' liqligi sharoitida yangi hukumat oldida xom ashyo manbalarini diversifikatsiya qilish va arzonroq energiya manbalarini izlash masalasi ko'tarildi. Hukumatning "yashil rivojlanish" dasturi doirasida qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish rejalashtirilgan edi. 50 milliard von (320 million dollar) qiymatidagi loyiha o'rmonlar ekish, daryolarni tozalash, velosiped yo'llari, temir yo'llar, issiqxonalar qurish va energiyani yanada samarali sarflashni o'z ichiga olgan. Bundan tashqari, 950 mingta yangi ish o'rni yaratish rejalashtirilgan edi. Ushbu siyosatning iqtisodiy ta' sirini oshirish uchun daromad solig'ini 2 foizga kamaytirish va soliq imtiyozlari chegarasini 1 million vondan 1,5 million vongacha oshirish qoidalari ishlab chiqilgan. Mazkur dasturga muvofiq, Koreya Respublikasi 2016-yilga borib qayta tiklanuvchi energiya manbalari sohasida jahonning beshta yetakchilaridan biriga kirish uchun quyosh va shamol energetikasini rivojlantirishga alohida e'tibor qaratish majburiyatini oladi.
1 Суслина, С.С. Значение научно -технических ресурсов в современном экономическом развитии Южной Кореи// Мировое и национальное хозяйство. 2011. №2 URL:
http://www.mirec.ru/old/indexphp%3Foption=com_content&task=view&id=200.html
www.sharqjurnali.uz DOI: 10.5281/zenodo.14646152
17
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
Yashil iqtisodiyot rejasini amalga oshirish jarayonida ilmiy-tadqiqot ishlariga davlat xarajatlari 11 foizga oshdi - 2002-yildagi 6,5 foizdan 2010-yilda 17,5 foizgacha. Patentga berilgan talabnomalar soni sezilarli darajada oshdi: 2000-yildagi 1573 tadan 2010-yilda 9639 tagacha, atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida band bo'lganlar soni 2005-yildagi 184 ming kishidan 2009-yilda 196 ming kishigacha oshdi2.
Biroq, yangi ma' muriyat jahon moliyaviy inqirozining Koreya Respublikasi iqtisodiyotiga salbiy ta' siri tufayli iqtisodiy rejalarni tuzatishga majbur bo'ldi, chunki iste'mol talabi va eksport hajmi kamaygan. 2009-yilning yanvar oyida eksport hajmi 2008-yilning yanvariga nisbatan 32,8 foizga, 2008 yilning dekabr oyida iste'mol tovarlari sotish hajmi o'tgan yilning shu davriga nisbatan 7 foizga kamaydi3. Inqirozga qarshi choralar rejasida yirik milliy Chaebol kompaniyalariga alohida e'tibor berildi, chunki so'nggi 10 yil ichida ularning mamlakat iqtisodiy rivojlanishidagi roli sezilarli darajada oshdi, buning isboti sifatida ish o 'rinlarining 90 foizini yirik milliy kompaniyalar tashkil qilganligi yaqqol misol. Bozorlarning bunday kuchli monopollashuvi o'rta va kichik biznesga o'ta salbiy ta'sir ko' rsatdi, chunki ularning qisqa muddatda xarajatlarni kamaytirish va yetkazib beruvchilarga ta'sir qilish qobiliyati yo'qligi sababli, inqiroz yillarida TMKlar bozorlardagi o'z pozitsiyalarini faqat mustahkamladilar. Nafaqat ishlab chiqarish, balki xizmat ko'rsatish sohasida ham muvaffaqiyatli kichik va o'rta biznesni qo'lga kiritish bo'yicha TMKlar tomonidan umumiy qabul qilingan amaliyot hukumatni kichik va o'rta biznesni rivojlantirishga ko'maklashish uchun bir qator monopoliyaga qarshi choralar ko'rishga majbur qildi. Bunday chora-tadbirlarga misol sifatida quyidagilarni ta'kidlashimiz mumkin: ilmiy-tadqiqot ishlari uchun uskunalar yetkazib berish uchun imtiyozli tariflar, tadqiqotchilarni harbiy xizmatdan ozod qilish. 2010-yil dekabr oyida yirik va kichik kompaniyalarni rivojlantirish
2 Суслина, С.С. Значение научно-технических ресурсов в современном экономическом развитии Южной Кореи// Мировое и национальное хозяйство. 2011. №2 URL: http://www.mirec.ru/old/indexphp%3Foption=com_content&task=view&id=200.html
3 Суслина, С.С. Республика Корея и мировой финансовый кризис// Мировое и национальное хозяйство, №1 (8), 2009.
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
komissiyasi tuzilib, unda 234 ta tadbirkorlik mahsuloti tahlil qilindi, shundan 82 tasi kichik va o'rta korxonalar tomonidan ishlab chiqarish uchun eng mos deb topildi. Yirik kompaniyalarga uch yil ichida ushbu mahsulotlarni ishlab chiqarishni to'xtatish tavsiya qilindi.
Jahon moliyaviy inqirozi tufayli hukumat tomonidan milliy iqtisodiyotning e'lon qilingan o'sish sur'atlariga erisha olmaganiga, 2007-2012-yillarda o'rtacha yillik iqtisodiy o'sish 2,9 foizdan oshmaganiga qaramay, qator muhim chora-tadbirlar amalga oshirildi.
Koreya Respublikasining yangi Prezidenti Pak Kin Xening kreativ iqtisodiyotni yo'lga qo'yish bo'yicha birinchi qadamlaridan biri Fan, telekommunikatsiyalar va kelajakni rejalashtirish vazirligi (MSIP - Ministry of Science, ICT and Future Planning) tashkil etilishi bo'ldi. 2013-yil iyul oyida MSIP yangi paradigmani yaratish va moslashtirishga qaratilgan Kreativ iqtisodiyotni amalga oshirish rejasini chiqardi. Reja uchta maqsad, oltita strategiya va 24 ta vazifani tavsiflaydi. Uchta asosiy maqsad quyidagilardan iborat:
1) innovatsiyalarni rivojlantirish orqali yangi ish o' rinlari va bozorlarni yaratish;
2) Koreya Respublikasining innovatsiyalar sohasida jahon yetakchisi sifatida maydonga chiqishi;
3) an'anaviy konservativ koreys tafakkuridan farqli o' laroq, ijodiy fikrlash ustuvor bo'lgan jamiyatni yaratish.
Ijodiy iqtisodiyotni amalga oshirish rejasi asosida 2013-yilda Fan va texnologiyalarni rivojlantirishning asosiy rejasi (2013-2017) deb nomlangan yangi besh yillik reja e'lon qilindi. Asosiy reja uchta asosiy maqsadni, jumladan, beshta strategiya va 18 ta maqsadni belgilaydi. Asosiy maqsadlar quyidagilardir:
1) ilmiy-tadqiqot va ishlanmalar xarajatlarini 40% gacha oshirish;
2) 640 mingta yangi ish o'rinlarini yaratish;
3) innovatsion iqtisodiyotning jahon standartlariga muvofiqligi; Reja quyidagi beshta strategiyani amalga oshirishni taklif qiladi:
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
1) ilmiy-tadqiqot va ishlanmalarga investitsiyalarni oshirish va
samaradorlikni oshirish (2013 yildan 2017-yilgacha 92,4 trillion von investitsiya darajasiga erishish (2014-yilga nisbatan 35 foizga ko'p);
2) texnologiyalarning strategik rivojlanishi. 30 ta ustuvor va 120 ta strategik ahamiyatga ega texnologiyalar, jumladan, energetika, atrof-muhitni muhofaza qilish texnologiyalari, telekommunikatsiyalar va sog'liqni saqlash sohalari aniqlandi;
3) fundamental fanlar va xalqaro almashinuvni rivojlantirishga sarmoya kiritish orqali o'rta va uzoq muddatli innovatsion resurslarni yaratish;
4) Kichik va o' rta tadbirkorlik va yangi sanoat korxonalarini qo' llab-quvvatlashni kuchaytirish, shuningdek intellektual mulk ob'ektlarini yaratish va tijoratlashtirishni rag'batlantirish;
5) fan sohasida yangi ish o 'rinlarini yaratish.
Koreya hukumati bir necha bor ta'kidlaganidek, Koreya "Kreativ iqtisodiyoti" tadbirkorlikni rag'batlantirish va asosan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari kabi sohalarda yangi biznes loyihalarini moliyalashtirishni jalb etishga qaratilgan. Shu munosabat bilan 2015-yil oktabr oyi o'rtalarida Seulda bo'lib o'tgan "Xorijiy investitsiyalar haftaligi - 2015" xalqaro tadbirida prezident ma'muriyati vakillari kreativ iqtisodiyotga o'tish bo'yicha "yo'l xaritasi" deb ataladigan hujjatni e'lon qildi. "Innovatsion ishlab chiqarish 3.0" dasturi e'lon qilindi, uning vazifasi innovatsiyalarni ishlab chiqarish orqali sanoatni modernizatsiya qilishdan iborat.
Innovatsiya 3.0 asosan narsalar Interneti (IoT) atrofida qurilgan. Bu mahsulotning o'zi kabi jismoniy ob'ektlar bilan operatsion ma' lumotlarni ulash imkonini beruvchi texnologiya. Koreya bu texnologiyani ishlab chiqmoqchi va uni moslashtirmoqchi, avtomatlashtirilgan mashinalar va boshqa ommaviy mahsulotlar uchun qurilmalar yaratmoqchi. Shuningdek, Innovation 3.0 dasturi mobil texnologiyalarning 5-avlodi, 5-G tarmog'ini rivojlantirishga ham yo'naltiriladi. Innovatsiya 3.0 dasturi, shuningdek, Koreya iqtisodiyoti uchun o'sish dvigateli bo'lish potentsialiga ega bo'lgan 13 ta yirik loyihani aniqlab beradi va "Internet of Things (IoT)" va boshqa raqamli innovatsiyalar asosida ishlab chiqarish ekotizimini
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
yaratishga qaratilgan. Yangi ekotizim doirasidagi ilg' or ishlab chiqarish jarayonlari
yangi materiallar, avtonom transport vositalari va sog'liq va xavfsizlik funksiyalariga ega robototexnika kabi yangi innovatsion mahsulotlar qatorini ishlab chiqarish imkonini beradi. Ekotizimning aksariyat loyihalari yarim asrdan ortiq Koreya iqtisodiyotining asosiy dvigateli bo'lib xizmat qilgan ishlab chiqarish sohasini modernizatsiya qilishga yo'naltiriladi.
Avtomobilsozlik, mashinasozlik, to'qimachilik va elektronika sanoati kabi sohalar ortib borayotgan global raqobatga duch kelmoqda va shuning uchun raqobatbardosh bo'lib qolish uchun eng ko'p yangilanishga muhtoj. Hukumat shuningdek, kemasozlik, neft-kimyo va po'lat kabi og' ir sanoat tarmoqlarini ixtiyoriy ravishda qayta qurishni ham o' z zimmasiga oladi, chunki bu tarmoqlar hozirda jahon bozorlarida ortiqcha taklifdan aziyat chekmoqda. 2015-yil oxirida Janubiy Koreyaning uchta yetakchi kemasozlik kompaniyasi, ular ham dunyoning kuchli uchligiga kirdi - Hyundai Heavy Industries (HHI), Samsung Heavy Industries (SHI), Daewoo Shipbuilding & Marine Engineering (DSME) rekord darajadagi sakkiz trillion von (taxminan 6,7 milliard dollar) yo'qotishlarga duch keldi4.
Boshqa sohalardagi Koreya Chaebols ham maishiy texnika, monitorlar, mobil telefonlar va kimyoviy mahsulotlar bozorining muhim qismini egallab turgan, lekin yuqori texnologiyalar sohasida hamon orqada qolayotgan xitoylik ishlab chiqaruvchilarning qattiq raqobatiga duch keldi. Ba' zi tahlilchilarning fikricha, yirik konglomeratlar davri o'tdi va Koreya Respublikasining kelajagi tibbiy turizm va telekommunikatsiya innovatsiyalari sohasidagi o'rta va kichik biznes qo'lida5. Innovatsiya 3.0 dasturiga ko'ra, infratuzilma va ta'lim sohasiga alohida e'tibor qaratiladi. Hukumat allaqachon butun mamlakat bo'ylab 17 ta maxsus kreativ iqtisodiyot va Innovatsiya Markazlarini tashkil etgan. Bu markazlarni rivojlantirish tuzilmasi shunday qurilganki, har bir markaz uchun ma'lum bir yirik milliy
4 .Российская Газета «Южнокорейское судостроение оказалось в глубоком кризисе» статья от 04.02.20 1 6. URL: http://m.rg.ru/2016/02/04/iuzhnokorejskoe-sudostroenie-okazalos-vglubokom-krizise.html
5 Article by FT "S Korea chaebol growth model hits limits" Song Jung -a from 19.11.2014 URL: http://www.ft.com/intl/cms/s/2/2b2e0800-6675-11e4-8bf6
www.sharqjurnali.uz DOI: 10.5281/zenodo.14646152
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
kompaniya mas'ul bo'lib, kichik va o'rta kompaniyalarga o'z innovatsion g'oyalarini amalga oshirish va ularni bozorga olib chiqishda yordam beradi.
2013-yildan boshlab, "Kreativ iqtisodiyot"ni davlat tomonidan moliyalashtirishning asosiy manbai Koreya taraqqiyot banki (keyingi o'rinlarda KDB (Korea Development Bank) deb yuritiladi) innovatsiyalarni rivojlantirish bilan bog'liq loyihalarni moliyalashtirish uchun Koreya Sanoat banki bilan birgalikda (keyingi o'rinlarda PBK (Industrial Bank of Korea) deb yuritiladi) 72,3 million dollarlik Global hamkorlik jamg' armasini tuzdi, u xorijiy venchur kapitali ishtirok etadigan boshqa fondlar uchun strategik investor sifatida ishlaydi. "Kreativ iqtisodiyot"ni rivojlantirish davlat dasturi doirasida davlat tomonidan moliyalashtirishdan tashqari, boshqa moliyalashtirish vositalarini ham keng jalb etish ko ' zda tutilgan.
Koreya hukumati 70-yillardan boshlab davlat iqtisodiy siyosatini amalga oshirishda Chaebolga faol tayangan va undan foydalangan, buning evaziga yirik konglomeratlarga imtiyozli kreditlar berish, turli xil himoya almashinuvi va boshqalar ko'rinishida yordam ko'rsatgan. 1997-yil sentyabr oyida venchur biznesni qo'llab-quvvatlash to'g'risidagi maxsus qonun qabul qilingandan so'ng, to'rtta eng yirik konglomeratlar - Samsung, Hyundai, LG va SK va Kolon, Ssanyong, Hanhwa, Kumho va POSCO kabi boshqa kompaniyalar faol ishtirok eta boshladilar. Hukumatning "Kreativ iqtisodiyot" rejasida ham zarur infratuzilma va mablag' bilan ta'minlashda yetakchi rol o'ynagan chaebollarga alohida e'tibor qaratilgan. Har bir Chaebol muayyan tarmoqlarni tanlaydi va ushbu tarmoqlarda texnoparklar va mintaqaviy innovatsion klasterlarni rivojlantirish uchun javobgardir. Jahon reytingida ilg'or yuzta innovatsion kompaniyalar qatoridan mustahkam o'rin olgan Koreyaning Chaebols kompaniyasi nafaqat innovatsion markazlarni boshqarish, balki innovatsion texnologiyalarni jahon bozorlariga muvaffaqiyatli chiqarish tajribasiga ham ega. Shunday qilib, Boston Consulting Group reytingiga ko'ra, 2015 yilda Samsung Group dunyodagi eng innovatsion kompaniyalar beshligidan joy oldi.
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
Hukumat maqsadlarini amalga oshirish uchun jami 10 ta yirik konglomerat tanlab olindi, jumladan Samsung Group, Hyundai Group, SK Holdings, Posco, Han Wha, LG Group, KEPCO, Lotte Group, S-Oil. Bu kompaniyalarning barchasi 2014-yilda foyda ko'rish bo'yicha jahonning 200 ta yetakchi kompaniyalari qatoriga kiradi va hukumat tomonidan belgilangan vazifalarni bajarish uchun zarur moliyaviy, boshqaruv va infratuzilma resurslariga ega. Koreya kompaniyalari istiqbolli kompaniyalar va loyihalarni moliyalashtirishning turli vositalaridan keng foydalanadi, ular orasida mahalliy venchur fondlari va strategik venchur korxonalar bilan ittifoqlarni alohida ta' kidlash mumkin. Kompaniya milliy innovatsion texnologiyalar sohasida yetakchi Samsung Group hisoblanadi, shuningdek, rentabellik bo'yicha jahon kompaniyalari orasida 13-o'rinni, innovatsiyalar bo'yicha jahon kompaniyalari orasida 5-o'rinni egallab, jahonda innovatsion texnologiyalarni rivojlantirishning asosiy haydovchisi hisoblanadi. Samsung Group Koreyadagi eng yirik kompaniya bo'lib, uning Koreya Respublikasining yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 36% gacha, shundan 24% Samsung Electronics kompaniyasiga to'g'ri keladi.
Kompaniya bir qator ilmiy markazlar, laboratoriyalar va fondlarga ega. 2012-yilga kelib Samsung Electronics butun dunyo bo' ylab 10 ta innovatsion markazlarni boshqargan, ulardan uchtasi AQShda, ikkitasi Yevropada, qolgan beshtasi rivojlangan sharqiy mamlakatlarda - Yaponiya, Xitoy va Isroilda joylashgan. 2013-yilda Kremniy vodiysida Yangi Innovatsion Markaz va 1 million dollarlik Amerika venchur jamg'armasining ochilishi bo'lib o'tdi, bu Samsungning yangi "Start-up Accelerator" dasturining (yangi biznes uchun akselerator) ishga tushirilishi bilan bevosita bog'liq. Shuningdek, markazning vazifasi Kremniy vodiysi tajribasini tahlil qilish va Koreyada o'z markazlarini ochish uchun eng yaxshi tajribani qo'llashdan iborat. Koreya Respublikasining o'zida innovatsion iqtisodiyot markazlarini yaratish bo'yicha davlat dasturi doirasida Samsung Group Tegu va Gumi shaharlarida 2 ta innovatsion markazni ochgan.
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
Umuman olganda, innovatsiyalarni rivojlantirish davlat dasturi doirasida 17
ta ixtisoslashtirilgan markazlar tashkil etilishi rejalashtirilgan edi, ularning har biri Chaebollardan biri tomonidan boshqariladi. Shunday qilib, dastlabki bosqichlarda yuqori texnologiyali startaplarni qo' llab-quvvatlovchi Hyundai Technology Investment kompaniyasiga egalik qiluvchi Hyundai Group va o' zining ilmiy tadqiqot instituti (Hyundai Research Institute) Kvanju shahrida innovatsion tadqiqot markazini ochdi. Hyundai Motors va Bundang shahridagi innovatsion markaz KT telecom kompaniyasiga tegishli.
Isroil Koreya AQSH Shveytsariya Yaponiya Xitoy Fransiya
4,93
3,3
2,22
5,56
2-rasm. Dunyo yetakchi mamlakatlari YaIMga nisbatan ilmiy-tadqiqot ishlariga jalb etilgan investitsiyalarning ulushi (2024-yilda), foizlarda
0
l
2
3
4
5
6
Shubhasiz, Koreya Respublikasining innovatsion rivojlanish sohasidagi tajribasi ko'zlangan natijalarga erishishda puxta o'ylangan davlat iqtisodiy siyosatining o'rni naqadar muhim ekanini ko'rsatib turibdi. UNESCO Statistika Instituti ma'lumotlariga ko'ra, Koreya Respublikasi yalpi ichki mahsulotga nisbatan ilmiy-tadqiqot investitsiyalari bo'yicha ikkinchi o'rinda turadi (2-rasm).
2-rasmdan ko'rinib turganidek, Koreya Respublikasi YaIMga nisbatan ilmiy-tadqiqot ishlariga investitsiyalar ulushi 4,93 % ga teng bo ' lib, dunyoda Isroildan keyin ikkinchi o'rinda turibdi. Hattoki, o'zining robotlari bilan dunyoda yetakchilik qilayotgan Yaponiya, AQSH hamda Shveytsariya davlatlarida ilmiy-tadqiqot
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
ishlariga investitsiyalar ulushi deyarli bir xil. Xitoyda esa bu ko'rsatkich ancha past
ekanligini ko'rish mumkin.
Xulosa
Xulosa o'rnida shuni ta' kidlash kerakki, Koreya Respublikasida innovatsion iqtisodiyotni rivojlantirishda davlatning iqtisodiy rivojlanishning to'g' ri tanlangan yo 'nalishi bilan bir qatorda, iqtisodiy siyosatni amalga oshirish vositalari ham tanlab olinib, undan mohirona qo'llanilmoqda, unda ta'limni isloh qilishdan boshlab, qonunchilik bazasini ishlab chiqish va moliyaviy vositalarni, masalan, turli venchur fondlarini yaratish, shuningdek, yirik miliy kompaniyalar resurslaridan foydalanish kabilar. Koreya Respublikasi tajribasi yirik milliy kompaniyalar resurslaridan foydalanish, shuningdek, zarur infratuzilma va boshqaruv tuzilmasini yaratish nuqtai nazaridan, juda foydali bo'lishi mumkin.
Ta'kidlash joizki, Koreya Respublikasi innovatsion iqtisodiyotni rivojlantirishning navbatdagi bosqichi bo'lgan "kreativ iqtisodiyot"ni rivojlantirish uchun zarur miqdordagi malakali kadrlar bilan ta'minlash maqsadida mamlakatda ta'lim tizimini isloh qilish davom etmoqda. Albatta, hozircha "Kreativ iqtisodiyot" loyihasining muvaffaqiyati haqida hukm chiqarishga hali erta. Tanqidchilarning ta'kidlashicha, koreys kompaniyalari yillar davomida qurgan va ishchilar avlodlari tarbiyalangan kuchli korporativ mentalitet Koreyada kichik va o' rta biznes rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko' rsatishga qodir emas. Biroq, makroiqtisodiy ko'rsatkichlarga nazar tashlaydigan bo'lsak, Koreya iqtisodiyotining o'sish sur'atlari qayta tiklangani va rejalashtirilganidek, hali 5-7 foizga yetmagan bo'lsa-da, ijobiy dinamika, ayniqsa, tashqi bozorlardagi beqarorlik sharoitida yaqqol ko'zga tashlanmoqda. O'z o'rnida O'zbekiston ham yoqori texnologiyalar sohasini rivojlantirishda, xususan malakali kadrlar tayyorlash salohiyatini oshirish borasida mazkur Koreya Respublikasi tajribasidan foydalanishi mumkin.
Adabiyotlar
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
1. Федоровский А.Н. Южнокорейские чеболь: становление, развитие,
трансформация. М.: Изд-во ИМЭМО РАН, 2007.
2. С.В. Магрук. Роль высокотехнологичных корпораций во внешнеэкономических связях Республики Кореи. М.: ТЕИС, 2003.
3. Воловик Е. «Южная Корея». Финансовая газета. Региональный выпуск, 2008. № 10
4. Шокиров А.А. Основные направления развития экономической политики Республики Корея. Казанский вестник молодых ученых. 2019. Том 3. № 1 (9). С. 96-108.
5. Малышев С. «ЙонгЧанг: Южная Корея способна поддержать рост ВВП» // Вести. Экономика. —URL: http://www.vestifinance.ru/articles/18212
6. Южная Корея подняла рейтинг конкурентоспособности // Рускор. — URL: http ://www. ruskorinfo. ru/data/economy/6047/
7. Kim Lin Su. Imitation to innovation or The Dynamics of Korea's technological learning.Seoul, 1999. 11. Sul Chul Gun. Innovation, competitiveness and growth: Korean Expirience. Seoul, 2008.
8. Howkins J. The Creative Economy.New York, 2001.
9. Nayanee Gupta David W. Healey, "Innovation Policies of South Korea", Institute for defense analysis, 2013
10. Neil Howe, Richard Jackson, "The aging of Korea", Center for Strategic and International Studies, 2013.
11. OECD, "Reviews of Innovation Policy: Korea", 2014. URL: http ://www.oecd.org/sti/inno/oecdreviewsofinnovationpolicykorea. htm
12. World Development Indicators, "Foreign Direct Investment 2014", 2014. URL: http://datacatalog.worldbank.org/
13. IMD, "The World Competitiveness Scoreboard 2014", 2014. URL: http://www.imd.org/uupload/IMD.WebSite/wcc/WCYResults/1/scoreboard_2014. pdf/
"XXI asr: fan va ta'lim masalalari" ilmiy elektron jurnali. №3, 2024 yil ISSN: 2181-9874 SJIF 2022: 6.698
14. Обзор СМИ Кореи за октябрь 2013 года. URL: http ://www. ved. gov. ru/exportcountries/kr/kr_ru_relations/kr_news/12050. html
15. Суслина, С.С. Значение научно-технических ресурсов в современном экономическом развитии Южной Кореи// Мировое и национальное хозяйство. 2011. №2 URL: http://www.mirec.ru/old/index.php%3Foption=com_content&task=view&id=200.h tml
16. OECD, "Korea's Green Growth", 2014 URL:http ://www.oecd.org/greengrowth/Korea' s%20GG%20report%20with%200 ECD%20indicators.pdf
17. Суслина, С.С. Республика Корея и мировой финансовый кризис// Мировое и национальное хозяйство, №21 (8), 2009.
18. Российская Газета «Южнокорейское судостроение оказалось в глубоком кризисе» статья от 04.02.2016. URL: http ://m. rg. ru/2016/02/04/iuzhnokorejskoe-sudo stro enie-okazalos-vglubokom-krizise.html
