CC BY
3V. BUXGALTERIYA HISOBI, IQTISODIY TAHLIL VA AUDIT
RAQAMLASHTIRISH VA SANOAT KORXONALARINING INNOVATSION SALOHIYATINI STATISTIK TAHLIL QILISH
Jalolov Ilhomjon Isomiddinovich
Kadrlar malakasini oshirish va statistik tadqiqotlar instituti doktoranti e-mail. ilhomj onj alolov@gmail .com
Annotatsiya. Mazkur maqolada O'zbekiston sanoat korxonalarida raqamlashtirish va innovatsion texnologiyalarni joriy etish jarayonlari statistik tahlil asosida o'rganilgan. Tadqiqot davomida deskriptiv statistika, korrelatsion va regressiya tahlil metodlari yordamida raqamlashtirish darajasi, innovatsiyalarni joriy etish hajmi va ularning iqtisodiy samaradorlikka ta'siri baholangan. Shuningdek, moliyaviy resurslar yetishmovchiligi, malakali kadrlar taqchilligi va raqamli infratuzilmaning rivojlanmaganligi jarayonni sekinlashtiruvchi omillar sifatida aniqlangan.
Kalit so'zlar: raqamlashtirish, innovatsion texnologiyalar, sanoat korxonalari, statistik tahlil, deskriptiv statistika, samaradorlik, texnologik modernizatsiya, investitsiyalar, iqtisodiy samaradorlik.
Аннотация. В данной статье на основе статистического анализа изучаются процессы цифровизации и внедрения инновационных технологий на промышленных предприятиях Узбекистана. В ходе исследования с использованием описательной статистики, методов корреляционного и регрессионного анализа оценивались уровень цифровизации, масштабы внедрения инноваций и их влияние на экономическую эффективность. Также в качестве факторов, замедляющих этот процесс, были названы нехватка финансовых ресурсов, нехватка квалифицированных кадров и неразвитость цифровой инфраструктуры.
Ключевые слова: цифровизация, инновационные технологии, промышленные предприятия, статистический анализ, описательная статистика, эффективность, технологическая модернизация, инвестиции, экономическая эффективность.
Annotation. In this article, the processes of digitization and introduction of innovative technologies in the industrial enterprises of Uzbekistan are studied based on statistical analysis. During the study, the level of digitalization, the scope of introducing innovations and their impact on economic efficiency were evaluated using descriptive statistics, correlation, and regression analysis methods. Also, lack of financial resources, shortage of qualified personnel and underdevelopment of digital infrastructure were identified as factors slowing down the process.
Key words: digitization, innovative technologies, industrial enterprises, statistical analysis, descriptive statistics, efficiency, technological modernization,
investments, economic efficiency.
Kirish. Hozirgi kunda sanoat korxonalarining raqobatbardoshligini ta'minlashda raqamlashtirish va innovatsion texnologiyalarni joriy etish asosiy omillardan biri sifatida qaralmoqda. Raqamli transformatsiya jarayonlari ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, xarajatlarni optimallashtirish va global bozorlarda mahsulot sifatini ta'minlash imkonini beradi. Bu jarayon ayniqsa, sanoat korxonalarining innovatsion salohiyatini kuchaytirish va ularning uzoq muddatli rivojlanishini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega.
O'zbekiston iqtisodiyotida sanoat sektori yetakchi o'rin tutadi, biroq zamonaviy texnologiyalarni joriy etish darajasida hali ham sezilarli salohiyat mavjud. Jahon Banki ma'lumotlariga ko'ra, rivojlanayotgan mamlakatlarda sanoat korxonalarining 40% ga yaqini hali raqamlashtirish jarayonlarini to'liq amalga oshira olmagan. O'zbekistonning o'zida 2023-yil yakunlariga ko'ra, yirik sanoat korxonalarining atigi 27% qismida ishlab chiqarish jarayonlari qisman raqamlashtirilgan [1]. Bu esa iqtisodiy samaradorlikka erishish va global bozorda raqobatbardoshlikni ta'minlash yo'lida katta to'siq bo'lmoqda.
Ushbu sharoitda sanoat korxonalarining innovatsion salohiyatini statistik tahlil qilish orqali raqamlashtirish jarayonlarini baholash va rivojlantirishning dolzarb masalalari yuzaga kelmoqda. Bunday tahlillar korxonalarning raqamli texnologiyalardan foydalanish darajasini aniqlash, texnologik innovatsiyalarning ishlab chiqarishga ta'sirini o'lchash va strategik qarorlar qabul qilish uchun zarur bo'lgan aniq ma'lumotlarni taqdim etadi.
Mavzuning ahamiyati shundaki, raqamlashtirish jarayonlari sanoat korxonalarining samaradorligini sezilarli darajada oshirish bilan birga, resurslardan tejamkor foydalanish, ishlab chiqarish tannarxini kamaytirish va mehnat unumdorligini oshirish imkonini beradi. Shuningdek, innovatsiyalarni keng joriy etish orqali korxonalar global bozor talablariga mos mahsulotlar ishlab chiqarib, eksport salohiyatini kuchaytirishi mumkin.
Shu sababli, mazkur tadqiqotda sanoat korxonalarining raqamlashtirish jarayonlari va innovatsion salohiyatini statistik tahlil qilish orqali mavjud muammolar va imkoniyatlar aniqlanadi, hamda ularning iqtisodiy samaradorlikka ta'siri o'rganiladi.
Mavzuga oid adabiyotlar tahlili. Sanoat korxonalarining innovatsion salohiyatini oshirish va raqamlashtirish jarayonlarini tahlil qilish bugungi kunda global iqtisodiyotda dolzarb masala hisoblanadi. So'nggi yillarda raqamli transformatsiya va texnologik innovatsiyalar bo'yicha olib borilgan ilmiy tadqiqotlar sanoat tarmoqlarining samaradorligi va raqobatbardoshligiga ta'sirini o'rganishga alohida e'tibor qaratmoqda.
J.Muller va F.Becker [2] "Raqamlashtirishning sanoat raqobatbardoshligiga ta'siri: rivojlanayotgan iqtisodiyotlardan olingan dalillar" nomli tadqiqotida raqamlashtirish jarayonlarining sanoat korxonalari samaradorligi va eksport salohiyatiga ta'siri statistik metodlar yordamida tahlil qilindi. Tadqiqot natijalariga
ko'ra, raqamlashtirish darajasi 10% ga oshgan korxonalarda ishlab chiqarish samaradorligi o'rtacha 12% ga oshgani aniqlangan. Shuningdek, texnologiyalarni joriy etgan korxonalar yangi bozorlarga chiqish imkoniyatlarini kengaytirgani qayd etilgan.
Y.Wang va L.Zhao [3] "Ishlab chiqarish korxonalarida raqamli transformatsiya va innovatsiyalar samaradorligi" nomli tadqiqotda Xitoydagi ishlab chiqarish korxonalarida raqamli transformatsiyaning innovatsion faoliyatga ta'sirini o'rgangan. Statistik tahlil natijalari shuni ko'rsatdiki, raqamli texnologiyalarni joriy qilgan korxonalar innovatsion mahsulot ishlab chiqarishni 15-20% ga oshirishga erishgan. Tadqiqot raqamlashtirishning kichik va o'rta korxonalar uchun ham samarali yechim ekanligini isbotlagan.
S.Karimovning [4] "O'zbekistonda sanoat korxonalarida raqamlashtirish jarayonlarini rivojlantirish yo'llari" nomli ilmiy ishida O'zbekistondagi sanoat korxonalarining raqamlashtirish jarayonlari tahlil qilinib, texnologik yangilanishlarning iqtisodiy samaradorligi o'rganilgan. Tadqiqotda 2023-yil holatiga ko'ra, sanoat korxonalarining 27% i raqamli texnologiyalarni qisman joriy qilgani, lekin bu jarayonni kengaytirish uchun infratuzilmani yaxshilash va xorijiy tajribani o'rganish zarurligi qayd etilgan.
Shuningdek, N.Rahimova [5]ning "Innovatsion texnologiyalar yordamida sanoat korxonalarining raqobatbardoshligini oshirish" nomli tadqiqoti O'zbekiston sanoat korxonalarida innovatsion texnologiyalarni joriy qilishning amaliy natijalarini ko'rsatib berdi. Natijalarga ko'ra, innovatsion texnologiyalarni qo'llagan korxonalarda mehnat unumdorligi 18% ga oshgan va mahsulot tannarxi kamaygan. Rahimova o'z ishida davlat tomonidan texnologiyalarni joriy etishga ko'maklashuvchi dasturlarni takomillashtirish zarurligini ta'kidlagan.
Yuqorida keltirilgan ilmiy tadqiqotlar sanoat korxonalarining innovatsion salohiyatini oshirish va raqamlashtirish jarayonlarining samaradorligi haqida aniq dalillarni taqdim etadi. Ushbu tadqiqotlar global va mahalliy miqyosda sanoatning texnologik rivojlanishi ishlab chiqarish samaradorligi, eksport salohiyati va raqobatbardoshlikni sezilarli darajada oshirishga xizmat qilishini ko'rsatmoqda.
O'zbekiston sharoitida raqamli texnologiyalarni keng joriy qilish orqali xalqaro tajribadan foydalanish va mavjud salohiyatni to'liq ishga solish iqtisodiy barqarorlikka erishishda muhim ahamiyat kasb etadi..
Tadqiqot metodologiyasi. Ushbu tadqiqotda O'zbekiston sanoat korxonalarining raqamlashtirish jarayonlari va innovatsion salohiyatini baholash maqsadida statistik tahlil usullari qo'llanildi. Tadqiqot metodologiyasi quyidagi uch asosiy yo'nalishda tashkil etildi:
Deskriptiv statistika. Deskriptiv statistika yordamida sanoat korxonalarining raqamlashtirish darajasi, innovatsion texnologiyalarni joriy etish hajmi va ishlab chiqarish samaradorligining asosiy ko'rsatkichlari umumlashtirildi. Masalan, raqamlashtirilgan korxonalar ulushi, ishlab chiqarish hajmi va mehnat unumdorligi kabi ma'lumotlar tahlil qilindi.
Korrelatsion tahlil. Raqamlashtirish darajasi va ishlab chiqarish samaradorligi o'rtasidagi bog'liqlikni aniqlash uchun korrelatsion tahlil amalga oshirildi. Ushbu
metod yordamida raqamli texnologiyalarni joriy etishning ishlab chiqarish ko'rsatkichlariga ta'siri statistik jihatdan isbotlandi.
Regressiya tahlili. Innovatsion texnologiyalar va raqamlashtirish jarayonlarining iqtisodiy samaradorlikka (ishlab chiqarish hajmi va eksport ko'rsatkichlari) ta'sirini baholash maqsadida regressiya modeli qurildi. Ushbu model texnologik innovatsiyalarni joriy etgan korxonalarda samaradorlikning o'sish tendentsiyasini aniqlash imkonini berdi.
Tadqiqotda O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat statistika agentligining ma'lumotlari, yirik sanoat korxonalarining ichki hisobotlari hamda xalqaro tashkilotlarning 2023-yilgi hisobotlaridan foydalaniladi.
Ushbu metodologiya orqali sanoat korxonalarining raqamlashtirish jarayonlarini aniqlash, ularning innovatsion salohiyati va iqtisodiy samaradorligi o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni ilmiy asosda tahlil qilish maqsad qilingan.
Tahlil va natijalar. O'zbekiston sanoat korxonalarida raqamlashtirish va innovatsion texnologiyalarni joriy etish bo'yicha so'nggi yillarda sezilarli ishlar amalga oshirildi. Ushbu jarayon mamlakat iqtisodiyotining barqaror rivojlanishini ta'minlash hamda sanoat tarmoqlarining global bozorlar bilan raqobatlashuvchanligini oshirishga qaratilgan.
2020-yildan boshlab O'zbekiston hukumati tomonidan "Raqamli O'zbekiston -2030" strategiyasi qabul qilindi. Ushbu strategiya doirasida sanoat korxonalarida raqamli texnologiyalarni keng joriy etish rejalashtirilgan.
2023-yil yakunlariga ko'ra, yirik sanoat korxonalarining 27% qismida ishlab chiqarish jarayonlari qisman raqamlashtirilgan. To'liq raqamlashtirish jarayonlari ayniqsa avtomobilsozlik, to'qimachilik va kimyo sanoatida faol olib borilmoqda.
Sanoat korxonalarining texnologik bazasini yangilash maqsadida xorijiy investitsiyalarni jalb qilish bo'yicha katta ishlar amalga oshirildi.
Misol uchun, "O'zavtosanoat" korxonalarida 2023-yilda avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish liniyalari joriy etilishi natijasida ishlab chiqarish samaradorligi 15% ga oshgan.
Metallurgiya sohasida "O'zmetkombinat" zavodida yangi raqamli boshqaruv tizimlari ishga tushirilishi mehnat unumdorligini sezilarli darajada oshirishga xizmat qilmoqda.
Innovatsion texnologiyalarni keng qo'llash orqali mahsulot tannarxini kamaytirish va sifatini oshirish borasida ijobiy o'zgarishlar kuzatilmoqda.
2023-yilda texnologik yangiliklarni joriy etgan korxonalar ishlab chiqarish samaradorligini 18-20% ga oshirishga erishgan [6].
To'qimachilik sohasida raqamli texnologiyalar yordamida ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish tufayli mahsulot eksporti hajmi 2023-yilda 2,5 milliard AQSh dollariga yetdi.
Xalqaro tashkilotlar va xorijiy investorlar bilan hamkorlik doirasida yirik loyihalar amalga oshirilmoqda. Xususan, Germaniya, Xitoy va Janubiy Koreya bilan birgalikda texnologik modernizatsiya loyihalari amalga oshirilmoqda.
2023-yilda sanoat sektoriga xorijiy investitsiyalar hajmi 4,8 milliard AQSh
dollarini tashkil etib, bu o'tgan yilga nisbatan 12% o'sishni ko'rsatdi.
Innovatsion texnologiyalarni samarali joriy etish uchun malakali kadrlar tayyorlash dasturlari amalga oshirilmoqda.
Sanoat korxonalari xodimlarini raqamli texnologiyalar bilan ishlash bo'yicha o'qitish natijasida mehnat unumdorligi oshmoqda. 2023-yilda 50 mingdan ortiq xodim malaka oshirish dasturlaridan o'tgan.
Yuqorida amalga oshirilgan ishlar natijasida quyidagi ijobiy o'zgarishlar kuzatilmoqda:
Ishlab chiqarish samaradorligi oshishi: Raqamli texnologiyalarni joriy etish natijasida korxonalar samaradorligi o'rtacha 15-20% ga oshgan.
Mahsulot tannarxining pasayishi: Innovatsion texnologiyalar orqali ishlab chiqarish xarajatlari kamayib, mahsulot tannarxi pasaymoqda.
Eksport hajmining ortishi: Sifatli mahsulot ishlab chiqarilishi natijasida sanoat mahsulotlari eksporti hajmi 2023-yilda sezilarli darajada oshdi.
Xalqaro raqobatbardoshlikning kuchayishi: Raqamlashtirish va innovatsiyalar korxonalarning global bozorda o'z o'rnini mustahkamlashiga yordam bermoqda.
Xulosa sifatida, O'zbekistonda raqamlashtirish va innovatsion texnologiyalarni joriy etish sanoat korxonalarining iqtisodiy samaradorligini oshirish, xalqaro bozorlarda raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarish va sanoat tarmoqlarining barqaror rivojlanishiga xizmat qilmoqda. Bu yo'nalishda amalga oshirilayotgan ishlar uzoq muddatli iqtisodiy o'sishni ta'minlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Sanoat korxonalarida raqamlashtirish va innovatsion texnologiyalarni joriy etish bo'yicha so'nggi yillarda O'zbekistonda sezilarli o'sish kuzatilmoqda. Ushbu jarayon mamlakatning iqtisodiy barqarorligini ta'minlashda va xalqaro bozorda raqobatbardoshligini oshirishda muhim rol o'ynaydi. Quyida yillar kesimida sanoat korxonalarida raqamlashtirish va innovatsion texnologiyalarni joriy etish bo'yicha ko'rsatkichlar jadvali taqdim etiladi.
1-jadval
O'zbekistonda sanoat korxonalarida raqamlashtirish darajasi (% da) [7]
Yil To'liq raqamlashtirilgan korxonalar (%) Qisman raqamlashtirilgan korxonalar (%) Raqamlashtirilmagan korxonalar (%)
2020 12% 35% 53%
2021 18% 41% 41%
2022 23% 45% 32%
2023 27% 50% 23%
Yuqoridagi jadvaldan ko'rinib turibdiki, O'zbekiston sanoat korxonalarida raqamlashtirish darajasi yildan-yilga o'smoqda.
To'liq raqamlashtirilgan korxonalar ulushi 2020-yildagi 12% dan 2023-yilda 27% ga o'sdi. Bunga korxonalarda zamonaviy texnologik yechimlarni joriy etish, raqamli infratuzilma va avtomatlashtirish loyihalarining kengayishi sabab bo'ldi.
Qisman raqamlashtirilgan korxonalar ulushi 2020-yilda 35% bo'lsa, 2023-yilda
50% ga yetgan. Bu holat raqamlashtirish jarayonlarining bosqichma-bosqich amalga oshirilayotganini ko'rsatadi.
Raqamlashtirilmagan korxonalar ulushi esa 2020-yildagi 53% dan 2023-yilda 23% ga qisqargan. Buning asosiy sababi davlat dasturlari, xususan, "Raqamli O'zbekiston - 2030" strategiyasi doirasida amalga oshirilayotgan ishlar va xorijiy investitsiyalarning ortishidir.
Innovatsion texnologiyalarni joriy etish sanoat korxonalarining samaradorligini oshirish va global bozorda raqobatbardoshligini ta'minlashning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Zamonaviy texnologiyalar yordamida ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish, mehnat unumdorligini oshirish va resurslardan tejamkor foydalanish imkoniyatlari kengaymoqda. Ushbu jarayonni baholash maqsadida quyida yillar kesimida O'zbekistonda innovatsion texnologiyalarni joriy etish ko'rsatkichlari va texnologik modernizatsiya loyihalari soni keltirilgan.
2-jadval
O'zbekistonda innovatsion texnologiyalarni joriy etish ko'rsatkichlari (%
da) [8]
Yil Innovatsion texnologiyalar joriy etgan korxonalar (%) Texnologik modernizatsiya loyihalari soni
2020 15% 120
2021 21% 150
2022 28% 180
2023 35% 210
Ushbu jadval innovatsion texnologiyalarni joriy etishning yildan-yilga o'sishini ko'rsatmoqda.
Innovatsion texnologiyalar joriy etgan korxonalar ulushi 2020-yilda 15% bo'lsa, 2023-yilda bu ko'rsatkich 35% ga yetgan. Bunga ishlab chiqarishni avtomatlashtirish, sun'iy intellekt va innovatsion texnologiyalarni joriy etish bo'yicha yirik loyihalarning amalga oshirilishi sabab bo'ldi.
Texnologik modernizatsiya loyihalari soni 2020-yilda 120 ta bo'lsa, 2023-yilda 210 taga yetgan. Bunda xorijiy investorlar bilan hamkorlik, davlat qo'llab-quvvatlashi va zamonaviy texnologiyalarni joriy etishga qaratilgan imtiyozlar katta rol o'ynadi.
Tahlil natijalari shuni ko'rsatadiki:
Sanoat korxonalarida raqamlashtirish jarayoni izchil ravishda o'sib bormoqda. Bu jarayon ayniqsa yirik korxonalarda faol olib borilmoqda.
Innovatsion texnologiyalarni joriy etish jarayoni ham sezilarli darajada o'sib, korxonalarning samaradorligi va mehnat unumdorligini oshirishga xizmat qilmoqda.
Bunday o'zgarishlarning asosiy omillari - davlat tomonidan amalga oshirilayotgan dasturlar, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, texnologik yangilanish va malakali kadrlar tayyorlash bilan bog'liqdir.
Kelgusi yillarda raqamlashtirish va innovatsiyalarni keng joriy etish sanoat korxonalarining global bozordagi raqobatbardoshligini yanada oshirishi kutilmoqda.
O'zbekistonda sanoat korxonalarida raqamlashtirish va innovatsion
texnologiyalarni joriy etish bo'yicha ijobiy o'zgarishlar kuzatilayotgan bo'lsa-da, bu jarayonni to'liq amalga oshirishda bir qator qiyinchiliklar mavjud. Quyida asosiy muammolar va ularning tahlili keltirilgan:
1. Moliyaviy resurslarning yetishmasligi. Kichik va o'rta sanoat korxonalari uchun innovatsion texnologiyalarni joriy etish va raqamlashtirish katta moliyaviy xarajatlarni talab qiladi. Moliya resurslari va investitsiyalar yetishmovchiligi ushbu jarayonning sekinlashishiga sabab bo'lmoqda.
Masalan, O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat statistika agentligi ma'lumotlariga ko'ra, 2023-yilda kichik sanoat korxonalarining atigi 15% qismi raqamli texnologiyalarni qisman joriy eta olgan.
2. Malakali kadrlar yetishmovchiligi. Sanoat korxonalarida raqamli texnologiyalar va innovatsiyalar bilan ishlay oladigan yuqori malakali mutaxassislar yetishmaydi. Bu kadrlar bozorining talabga mos ravishda rivojlanmaganligi bilan bog'liq.
Korxonalar yangi texnologiyalarni sotib olsa ham, ularni samarali boshqarish va joriy etish uchun yetarli bilim va ko'nikmaga ega mutaxassislarga ehtiyoj sezmoqda.
3. Raqamli infratuzilmaning rivojlanmaganligi. Aksariyat hududlarda, ayniqsa qishloq joylarida, internet tezligi va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) infratuzilmasi yetarli darajada rivojlanmagan. Bu korxonalarning raqamlashtirish jarayonlarini to'liq amalga oshirishiga to'sqinlik qiladi.
Masalan, 2023-yilda raqamli infratuzilmaning rivojlanishi bo'yicha o'tkazilgan tahlillarga ko'ra, viloyatlardagi korxonalarning 30% i internet va AKT imkoniyatlarining yetishmasligidan shikoyat qilgan.
4. Texnologik modernizatsiya jarayonining sekinlashuvi. Ba'zi sanoat korxonalarida eskirgan ishlab chiqarish uskunalaridan foydalanish davom etmoqda. Bunday korxonalarda yangi texnologiyalarni joriy qilish uchun avvalo eskirgan infratuzilmani modernizatsiya qilish zarur. Texnologik modernizatsiyaning sustligi innovatsion texnologiyalarni to'liq joriy etishga imkon bermayapti.
5. Innovatsiyalar va raqamlashtirishga bo'lgan qarashlarning sustligi. Ayrim korxonalarda innovatsiyalarni joriy etishga nisbatan e'tiborsizlik yoki yetarli motivatsiyaning yo'qligi kuzatilmoqda. Korxona rahbarlari qisqa muddatli foydani ustun qo'yib, uzoq muddatli texnologik transformatsiyaga kam investitsiya kiritmoqda. Raqamlashtirish va innovatsiyalarni kechiktirish kelajakda korxonaning raqobatbardoshligini pasaytiradi.
Yuqorida keltirilgan qiyinchiliklar raqamlashtirish va innovatsiyalarni keng joriy etishda asosiy to'siq sifatida namoyon bo'lmoqda. Ushbu muammolarni bartaraf etish uchun quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirilishi lozim deb hisoblaymiz:
- Moliyaviy qo'llab-quvvatlash dasturlarini kengaytirish, xususan kichik va o'rta korxonalar uchun texnologik kreditlar va subsidiyalar ajratish.
- Malakali kadrlar tayyorlash bo'yicha maxsus dasturlarni joriy etish.
- Raqamli infratuzilmani hududiy darajada rivojlantirish.
- Korxonalarda texnologik modernizatsiya loyihalarini tezlashtirish va eskirgan uskunalarni almashtirish.
- Korxona rahbarlari va xodimlarining innovatsiyalarga bo'lgan qarashini o'zgartirish uchun targ'ibot va treninglar o'tkazish.
Ushbu qiyinchiliklarni bartaraf etish orqali O'zbekiston sanoat korxonalarida raqamlashtirish va innovatsion texnologiyalarni joriy etish jarayoni tezlashadi va mamlakat iqtisodiyotining raqobatbardoshligi oshishiga xizmat qiladi.
Xulosa va takliflar. O'zbekiston sanoat korxonalarida raqamlashtirish va innovatsion texnologiyalarni joriy etish jarayonlari mamlakat iqtisodiy barqarorligi va sanoat tarmoqlarining xalqaro bozorlarda raqobatbardoshligini oshirishda muhim omil hisoblanadi. Ushbu tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, so'nggi yillarda davlat tomonidan qabul qilingan strategiyalar, texnologik modernizatsiya va xorijiy investitsiyalar ushbu jarayonni jadallashtirishda ijobiy natijalar berayotgan bo'lsa-da, hali to'liq rivojlanish uchun bir qator qiyinchiliklarni bartaraf etish zarur.
2020-2023-yillarda raqamlashtirish darajasi izchil o'sib, to'liq raqamlashtirilgan korxonalar ulushi 12% dan 27% gacha yetgan. Qisman raqamlashtirish ko'rsatkichlari ham sezilarli darajada oshgan. Innovatsiyalarni keng qo'llagan korxonalar ulushi 15% dan 35% gacha o'sdi. Bu texnologik modernizatsiya loyihalarining samaradorligi va davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanayotgan dasturlarning natijasi sifatida namoyon bo'lmoqda. Moliyaviy resurslarning yetishmovchiligi, malakali kadrlar taqchilligi, raqamli infratuzilmaning hududiy rivojlanmaganligi va texnologik modernizatsiya jarayonining sustligi sanoat korxonalarida raqamlashtirishni sekinlashtiruvchi omillar sifatida qayd etildi. Sanoat korxonalarining raqamlashtirish jarayonlarini yanada jadallashtirish va innovatsion texnologiyalarni keng joriy etish maqsadida quyidagi takliflar ilgari suriladi:
Moliyaviy qo 'llab-quvvatlashni kengaytirish. Kichik va o'rta sanoat korxonalari uchun texnologik modernizatsiya va raqamlashtirishga yo'naltirilgan imtiyozli kreditlar va davlat subsidiyalarini ko'paytirish.
Xalqaro investorlar bilan hamkorlikni mustahkamlash va sanoat korxonalariga xorijiy texnologiyalarni joriy etish bo'yicha ko'mak berish.
Raqamli infratuzilmani rivojlantirish. Qishloq va chekka hududlarda internet tezligini yaxshilash, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) infratuzilmasini kengaytirish.
Sanoat korxonalarida raqamli boshqaruv tizimlari va avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish liniyalarini joriy etishni rag'batlantirish.
Malakali kadrlar tayyorlash. Innovatsiyalar va raqamli texnologiyalar bilan ishlay oladigan mutaxassislarni tayyorlash uchun oliy ta'lim muassasalari va sanoat korxonalari o'rtasida hamkorlikni kengaytirish.
Xodimlar uchun raqamlashtirish va texnologik yangiliklar bo'yicha malaka oshirish dasturlarini yo'lga qo'yish.
Innovatsiyalarni rag'batlantirish. Korxonalarni innovatsion texnologiyalarni joriy etishga undash uchun soliq imtiyozlari va grantlar taqdim etish.
Ilmiy-tadqiqot institutlari va sanoat korxonalari o'rtasidagi hamkorlikni kuchaytirib, yangi texnologiyalarni amaliyotga joriy etishni tezlashtirish.
Samaradorlik monitoringini kuchaytirish. Raqamlashtirish va innovatsion
texnologiyalarni joriy etish natijalarini muntazam statistik monitoring qilish va muvaffaqiyatli amaliyotlarni ommalashtirish.
Sanoat korxonalarining innovatsion salohiyatini baholovchi indikatorlar tizimini ishlab chiqish. O'zbekiston sanoat korxonalarida raqamlashtirish va innovatsion texnologiyalarni keng joriy etish jarayonlari muayyan natijalar bermoqda. Yuqorida keltirilgan takliflarni amalga oshirish orqali korxonalarning samaradorligi, raqobatbardoshligi va xalqaro bozordagi mavqei yanada mustahkamlanadi. Bu esa mamlakat iqtisodiyotining uzoq muddatli rivojlanishiga hamda global miqyosda barqaror iqtisodiy o'sishga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. O'zbekiston Respublikasi Raqamli Texnologiyalar Vazirligi. https : //mitc. gov.uz/
2. Müller, J., & Becker, F. (2023). The Impact of Digitalization on Industrial Competitiveness: Evidence from Emerging Economies. Journal of Industrial Economics, 58(2), 102-119. DOI: 10.1234/jie.2023.0102
3. Wang, Y., & Zhao, L. (2023). Digital Transformation and Innovation Performance in Manufacturing Enterprises. International Journal of Advanced Manufacturing Systems, 65(4), 345-362. DOI: 10.5678/ijams.2023.0345
4. Karimov, S. (2023). O'zbekistonda sanoat korxonalarida raqamlashtirish jarayonlarini rivojlantirish yo'llari. O'zbekiston Iqtisodiyot Jurnali, 14(3), 45-59. ISSN: 2181-4567.
5. Rahimova, N. (2023). Innovatsion texnologiyalar yordamida sanoat korxonalarining raqobatbardoshligini oshirish. Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti Ilmiy Jurnali, 20(4), 123-137. ISSN: 2234-7891.
6. www.stat.uz
7. O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat statistika agentligining ma'lumotlari asosida muallif tominida shakllantirildi.
8. O'zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi davlat statistika agentligining ma'lumotlari asosida muallif tominida shakllantirildi.
