46ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-44-50
KIMYO DARSLARIDA TALABALARNING INTELLEKTUAL QOBILIYATLARINI SHAKLLANTIRISH
Doston Nurmatov
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti o'qituvchisi
ANNOTATSIYA
Maqolada talaba - o'quvchilarning intellectual qobiliyatlarini shakllantirishda nimalarga e'tibor berilishi va qanday vositalardan foydalanish, auditoriyadan tashqarida mashg'ulotlarni tashkil etish kabi yo'nalishlar ko'rib chiqilgan va asoslangan. Bindan tashqari talaba - o'quvchilarning loyiha ishlariga yo'naltirilishi, natijalarni muhokama qilinishi, ularni mustaqil ishlashlariga imkon yaratish kabi imkoniyatlar ham ochib berilgan.
Kalit so'zlar: talaba - o'quvchi,intelletuallik, qobiliyat, loyiha ishi, imkoniyat.
FORMATION OF INTELLECTUAL ABILITIES OF STUDENTS IN
CHEMISTRY LESSONS
ABSTRACT
The article discusses and focuses on what to look for and what tools to use when forming the intellectual abilities of students, as well as when organizing extracurricular activities. In addition, there is an opportunity to direct students to work on a project, discuss the results and give them the opportunity to work independently.
Keywords: student - learning, intelligence, ability, project work, opportunity.
KIRISH
O'zbekiston Respublikasida umumiy o'rta davlat ta'lim standartining maqsadi - umumiy o'rta ta'lim tizimini mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ilg'or tajribalari hamda ilm-fan va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan holda tashkil etish, ma'naviy barkamol va intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdan iborat.
Davlat ta'lim standartining vazifalari quyidagilardan iborat: - umumiy o'rta ta'lim mazmuni va sifatiga qo'yiladigan talablarni belgilash; - milliy, umuminsoniy va ma'naviy qadriyatlar asosida o'quvchilarni tarbiyalashning samarali shakllari va usullarini joriy etish; - o'quv-tarbiya jarayoniga pedagogik va zamonaviy axborot-
ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-44-50
kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish, umumiy o'rta ta'lim muassasalarining o'quvchilari va bitiruvchilarining malakasiga qo'yiladigan talablarni belgilash; -kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun ta'lim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini ta'minlash; - ta'lim va uning pirovard natijalari, o'quvchilarning malaka talablarini egallaganlik darajasini tizimli baholash tartibini, shuningdek ta'lim-tarbiya faoliyati sifatini nazorat qilishning huquqiy asoslarini takomillashtirish; - davlat ta'lim standartlari talablarining ta'lim sifati va kadrlar tayyorlashga qo'yiladigan xalqaro talablarga muvofiqligini ta'minlash va boshqalar[1].
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Ta'lim standarti o'quvchilarning faol o'quv-kognitiv faolligini ta'minlaydigan va o'qitishning faol shakllari orqali amalga oshiriladigan o'qitishning tizimli - faollik yondashuviga asoslangan. Bizning fikrimizcha, loyiha faoliyati o'qitishning ustuvor shakli sifatida qaralishi kerak. Talabalar bilan ishlashning loyiha shaklini qo'llashdan oldin o'qituvchi loyiha faoliyatida ishtirok etish bo'yicha mustaqil tajribaga ega bo'lishi kerak. Intellektual qobiliyatlarni oshirish kurslarida bunday aprobatsiya uchun sharoit yaratiladi. Ma'lumki, loyiha faoliyati ta'lim shakllaridan biri sifatida o'tgan asrning biriunchi choragi boshlarida joriy etilgan. Loyiha faoliyatining maqsadi talabalarni o'qitishda nazariyani amaliyot bilan birlashtirish edi. Bu faoliyat o'quvchilarning ta'limiy bilimlari asosida turli kuzatishlar va tadqiqot tajribalari orqali tashkil etildi. Amaliy mashg'ulotning shakli sifatida loyiha faoliyati mavjudligining ancha uzoq tarixiga qaramay, o'qituvchilarning zamonaviy faoliyati asosan ma'ruza-nazariy yondashuv bilan ajralib turadi. Tizimli faoliyat shakli sifatida loyiha faoliyatidan foydalanish o'qituvchining o'qitish tizimini qayta tashkil etadi: o'quv materialini taqdim etish usuli, mashg'ulotlarni tashkil etish shakllari va o'qituvchining mashg'ulotdagi o'rni o'zgarib bormoqda. Shunga muvofiq, malaka oshirish kurslarida o'qituvchilar bilan ishlash shakllari ham qayta tashkil etilmoqda: endi axborot tarqatmaslik, mashg'ulotlar uchun tavsiyalar bermaslik, balki talabalar bilan ishlashning faol shakllarini qo'llash muhimligiga urg'u berilmoqda[2,3,4,5].
O'qituvchining yangi faoliyat turiga kirishi kurs mashg'ulotlarida nazariy va amaliy materiallarning nisbati o'zgarishiga olib keladi: o'qituvchilarning o'quv ishlarini tizimli faoliyat va kompetentsiyaga asoslangan yondashuvlar asosida tashkil etish talab qilinadi. Kurs ishi amaliyoti allaqachon o'z natijasini ko'rsatmoqda: tajriba almashish bo'yicha seminarlar, ishbilarmonlik o'yinlari, ijodiy loyihalar va mini-tadqiqotlar talabalarning tayyorgarlik va kognitiv faolligini sezilarli darajada oshiradi.
ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-44-50
Chirchiq davlat pedagogika institute "Kimyo" kafedrasida, kimyo yo'nalishi talabalari uchun, kimyo fanlari mashg'ulotlarida talabalar uchun loyiha ishlari quyidagi mavzularda taklif etiladi: 1. Modda tuzilishini va kimyoviy bog'lanish turlarining moddalarning xossalariga ta'sirini o'ganish. 2. Tozalash usullarining va muzlatish usulining ichimlik suvining sifatiga ta'sirini o'ganish. 3. Makro va mikroelementlarning o'simlik organizmiga ta'siri. 4. Korroziya jarayoni mahsulotlarining suv mavjud zahiralari hududi flora va faunasiga ta'siri. 5. Bizni o'rab olgan gidroolam. Biz ichadigan suv sifati. 6. Azon qatlami. Biz nafas olayotgan havo. 7. Shakar ishlab chiqarishda xomashyo turlari, mahsulotni olish usullari. 8. Kimyoviy reaktsiya tezligi - qanday omillarga bog'liq? 9. Oziq - ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish jarayoniga kimyogar nuqtai nazaridan qarash. 10. Chiqitga chiqarilgan avtomobil shinalaridan qayerda ikkilamchi foydalanish mumkin? 11. Kimyoda foydalanadigan nomlar geografiyasi. 12. Tibbiyot, Gigienik va kosmetika vositalari. 13. Ba'zi yuvish vositalarining gigienik xususiyatlari. 14. Tuz gidrolizlanishi va uning ahamiyati. 15. Temir va uning birikmalarining inson hayotidagi roli. 16. Yelim tayyorlash sirlari haqida nimalarni bilasiz? 17. Organik kimyo reaksiyalarini nomlang. 18. Yod elementi va uning hayotimizdagi o'rni. 19. Fotosurat va kimyo san'ati haqida nima bilasiz? 20. Maishiy chiqindilardan foydalanish. 21. Mineral o'g'itlar va ulardan foydalanish. 22. Harbiy ishlarda noorganik (va organik) moddalardan foydalanish. 23. Neft mahsulotlaridan foydalanish. 24. Kimyoviy elementlarning ochilish tarixi. 25. Paxta haqida nimalarni bilasiz. U qanday o'rganilgan? 26. Proteinlar konsentratsiyasini aniqlashning kalorimetrik usullari. 27. Kaltsiy - hayot, go'zallik va go'zallik manbai. 29. Qiziqarli kimyoviy tajribalar yig'ilmasi. 30. Kislotali yog'inlar. Ularning oqibatlari. 31. Atrofimizdagi kristallar. Ularni qanchalik bilamiz. 32. Kimyo bo'yicha Nobel mukofoti sovrindorlari haqida nima bilasiz[6,7,8,9,10].
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Bunda kichik loyiha uchun topshiriq olgach, talabalar quyidagi muammolarni hal qilishga qaratilgan fanlararo amaliyotga yo'naltirilgan loyihaning barcha bosqichlaridan o'tadilar: "Siz o'qiyotgan o'rta maktab yoki oliy maktabda kimyo bog'I mavjudmi. Mavjud bo'lsa qanday ahvolda tasavvur qiling.
ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-44-50
Rasm.1. Talaba - o'quvchilarning motivatsion kimyo bog'ning umumiy loyihaviy ko'rinishi.
Bugungi kunda Toshent viloyati Chirchiq davlat pedagogika institutida talabalar va maktab o'quvchilari uchun motivatsion kimyo bog'i qurilishi olib borilmoqda.
Kimyoviy bog'ni talabalar uchun qulay va sevimli joyga aylantirish uchun bu erda nimani o'zgartirish kerak? Buning uchun "Loyiha 6 o'quvchiga mo'ljallangan mikro guruhlarda tashkil etilgan. Loyiha doirasida ishlashning birinchi bosqichi: -muammolarni aniqlash va ularni mikrogruhlarda muhokama qilish; - loyiha ishining maqsad va vazifalarini shakllantirish. Ikkinchi bosqich: mikrogrup o'z ishida analitika, organik, fizik-kolloid, kimyoviy texnologiya, bioorganika, biokimyo kabi yo'nalishlarni yoritishni aniqlashadi. Har bir talabalar guruhi loyihani bajarish bo'yicha tavsiyalarga asoslanib, tegishli vazifalarni bajaradi. Bir guruh tahlilchilar motivatsion bog'ni tanqidiy ravishda "tekshiradi", uni tashkil etishdagi barcha kamchiliklarni aniqlaydi, muammoni hal qilish bo'yicha tavsiyalar beradi.
Shundan so'ng, tahlilchilar ishlay boshlaydilar: ular tuproqlarning kimyoviy tahlilini o'tkazadilar. Tuproq kimyogarlarini sifatli tahlil qilish haqidagi barcha ma'lumotlar kimyoviy bog 'xaritasiga joylashtirilgan. Biokimyogarlar kimyogarlarning ma'lumotlarini tahlil qilib, dorivor o'simliklar turlarining ro'yxatini tuzadilar. Jurnalist-talabalar loyiha ishi davomida talabalar faoliyatini suratga
ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-44-50
olishadi, intervyu olishadi, o'z gazetasi uchun eslatmalar yozishadi, loyiha bo'yicha barcha mutaxassislarning ishi yoritilgan gazeta sonini (Whatman varag'i yoki boshqa usulda) yaratadilar.
Loyiha ishining natijasi - har bir mikro guruh o'z loyihasi natijalarini himoya qiladi. Loyihani faoliyatini amalga oshirish jarayonida o'quvchilar guruhlaridan biri muammoni aniqlaydi: tumanlardan kelgan o'quvchilar, har biri o'ziga xos tarzda, motivatsion kimyoviy bog'ning loyihaviy shaklini ko'rishdi. Buning sababi shundaki, shahar maktabi asosan ko'p qavatli uylar orasida joylashgan va uning sharoitlari (iqlimiy, tuproqli) qishloq maktablaridan farq qiladi, ular ochiq maydonda joylashgan, devor bilan o'ralmagan, ko'plarida suv quvurlari yo'q.
XULOSA
Shunga muvofiq dizayn ishlarining amaliy qismi ikki yo'nalishda ishlab chiqilgan: "qishloq maktabining kimyoviy bog'i" va "shahar maktabining kimyoviy bog'i". Loyiha mashg'ulotlari darsida talabalarga tadqiqot muammolarini hal qilish, masalan, qog'oz samolyotlarining uchish diapazonini, statik ish paytida chidamlilik darajasini yoki yuklarning (cho'kib ketish) ta'sirini aniqlash talab qilinadi. yurak ishi va boshqalar tadqiqot muammolarini hal qilishda talabalar guruhlari gipotezani ilgari surishi, maqsad va vazifalarni belgilashi va h.k. Masalan, qog'ozli samolyotlarning uchish masofasini aniqlayotganda, tinglovchilar guruhlaridan biri ingichka qog'ozli samolyotlar uzoqroqqa uchib ketishini taxmin qilgan. Eksperimental muammoni hal qilish uchun ular eksperimental shartlarni aniqladilar: 1) samolyotlarni bir xil formatdagi, lekin har xil zichlikdagi qog'ozdan yasash; 2) samolyotlarni ishga tushiradigan bitta tinglovchini tanlang, shunda dastlabki tezlanish taxminan bir xil bo'ladi; 3) taxminan bir xil havo oqimi sharoitiga ega bo'lgan xonani toping. Tajriba oxirida talabalar natijalarni matematik qayta ishlashni amalga oshirdilar, xulosa tuzdilar va o'z farazlarini tasdiqladilar. Amaliyot shuni ko'rsatdiki, malaka oshirish kurslarida tashkil etilgan loyihaga yo'naltirilgan darslar barcha toifadagi talabalar uchun qiziqarli. Oddiy tadqiqot vazifalari bo'yicha talabalar tadqiqot va loyiha faoliyati texnikasini ishlab chiqadilar, keyinchalik ular talabalar bilan ishlashda o'xshashlik bilan ishlatiladi. Bu talaba - o'quvchilarning intellektual qobiliyatlarini shakllanishida juda muhim o'rin egallaydi.
REFERENCES
1. Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 6 apreldagi 187-son qarori. "O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami", 2017 yil 10 aprel, 14-son, 230-modda.
ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-44-50
2. Badalova S.I., Komilov K.U., Kurbanova A.Dj.Intellectual training of students of technical institute.// Academic Research in Educational Sciences. 2020. Vol. 1 No. 1.
3. Yadgarov B., Komilov K.U., Kurbanova A.Dj. Applying ICT for improvement general chemical education.// Society and innovations. 2021. №4. Стр. 257-261.
4. Atqiyayeva S. I., Komilov K.U. Developing intellectual capabilities of students in teaching chemistry. Международный научно-образовательный электронный журнал «Образование и наука в XXI веке». Выпуск №10 (том 3) (январь, 2021). 684-692 c.
5. Аллаев Дж. Использование личностно-ориентированного обучения на занятиях химии/ Материалы международной конф. Проблемы современного непрерывного образования: Материалы Международной научной конференции по инновациям и перспективам. Т., 2019, том 1, стр. 366.
6. Badalova S.I. Case technology in chemistry lessons// Academic Research in Educational Sciences.2020. Vol. 1 No. 1, Page 262-265.
7. Atqiyayeva S. I.Developing intellectual capabilities of students in teaching chemistry// Журнал «Образование и наука в XXI веке». 2021. Выпуск №10,том 3.C.684-692.
8. Shayzakova D.A. The use of personal-humanitarian technology in teaching chemistry. Academic research in educational sciences. Vol. 2 №4. 2021. Page 603612.
9. Shayzakova D.A., Nasimov A.M. Kimyo fanini o'qitishda interfaol usullardan foydalanish // SamDU Ilmiy axborotnoma. 2020-yil, 6-son (124). 106-109 b.
10. Badalova S. I., Kurbanova A.Dj., Komilov K.U. Intellectual training of students of technical institute. Academic Research in Educational Sciences. 2020, Vol. 1 No. 1, Page 266-274.
11. Ёдгаров Б. Применение ИКТ для улучшения общего химического образования // Общество и инновации. 2021. №4. Стр. 258-263.
12. Рустамова Х.Н., Эштурсунов Д.А. Роль информационных и коммуникационных технологий в обучении общей и неорганической химии // "Экономика и социум". 2021. №5(84).
13. Kurbanova A.Dj., Komilov K.U. Case-study method for teaching general and inorganic chemistry // Academic research in educational sciences. 2021. № 6. Page 436-443.
14. Atqiyayeva, I. S., Kurbanova, A. D., Komilov, Q. O., Fayziyev, X. O. Kimyoni o'qitishda o'quvchilarning intellectual imkoniyatlarini rivojlantirishda elektron
ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-44-50
taqdimotlarning qo'llanilishi. academic research in educational sciences// 2021, 2(Special Issue 4), 47-52. https://doi.org/10.24412/2181-1385-2021-4-47-5214
15. Kurbanova, A. D., Komilov, K. U. Umumiy va anorganik kimyoni o'qitish jarayonida talabalarni intellektual qobiliyatini shakllantirish. academic research in educational sciences//2021, 2(Special Issue 4), 73-78. https://doi.org/10.24412/2181-1385-2021-4-73-78.
16. Matyakubov A. Umumiy va anorganik kimyoni o'qitish jarayonida talabalarni intellectual qobiliyatini shakllantirish. Jamiyat va innovatsiy jurnali. 2021. №5.571 -577 betlar.
