Научная статья на тему 'Катта шаҳарларда йўловчи ташишнинг йўналиш схемасини такомиллаштириш методологияси'

Катта шаҳарларда йўловчи ташишнинг йўналиш схемасини такомиллаштириш методологияси Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
17
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
йўналиш / транспорт / тармоқ / транспорт ҳажми / сиғими / ҳаракат интервали / шаҳар / светафор / цикл / модел / оптималлаштириш / ҳаракат мунтазамлиги / направление / трафик / сеть / объем трафика / вместимость / интервал движения / город / светофор / цикл / модель / оптимизация / регулярность движения

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Саидюсупов М. Б., Хидиров У. Х., Мамиров У. Х.

Наманган шаҳрида микро худудлар орқали жамоат транспорти тармоғи ва йўналиш тизимлариини ташкил этиш бўйича қўрсатмалар берилган. Шунингдек, йўналишларни оптималлаштириш бўйича баъзи тавсиялар берилди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Саидюсупов М. Б., Хидиров У. Х., Мамиров У. Х.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Методика совершенствования маршрутной схемы пассажирского транспорта в крупных городах

В городе Наманган даны указания по организации сети общественного транспорта и системы маршрутов через микрорайоны. Также были даны некоторые рекомендации по оптимизации маршрутов

Текст научной работы на тему «Катта шаҳарларда йўловчи ташишнинг йўналиш схемасини такомиллаштириш методологияси»

УДК 656.130

КАТТА ШАХДРЛАРДА ЙУЛОВЧИ ТАШИШНИНГ ЙУНАЛИШ СХЕМАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МЕТОДОЛОГИЯСИ

Саидюсупов Маъруфхон Баходирхон угли НамМКИ, тел.: +998999194242, E-mail: [email protected]

Хидиров Улугбек Хабибуллаевич НамМКИ, тел.: +998 943046632, E-mail: [email protected]

Мамиров Улугбек Хабибулаевич Наманган вилоят транспорт бошкармаси, Транспортни ривожлантириш булим бошлиги,

тел.: +998945044333, E-mail:[email protected]

Аннатация: Наманган шахрида микро худудлар оркали жамоат транспорти тармоги ва йуналиш тизимлариини ташкил этиш буйича курсатмалар берилган. Шунингдек, йуналишларни оптималлаштириш буйича баъзи тавсиялар берилди.

Аннотация: В городе Наманган даны указания по организации сети общественного транспорта и системы маршрутов через микрорайоны. Также были даны некоторые рекомендации по оптимизации маршрутов.

Abstract: In the city of Namangan, instructions were given on organizing a public transport network and a system of routes through microdistricts. Some recommendations for route optimization were also given.

Калит сузлар: йуналиш, транспорт, тармок, транспорт хажми, сигими, харакат интервали, шахар, светафор, цикл, модел, оптималлаштириш, хдракат мунтазамлиги

Ключевые слова: направление, трафик, сеть, объем трафика, вместимость, интервал движения, город, светофор, цикл, модель, оптимизация, регулярность движения.

Key words: direction, traffic, network, traffic volume, capacity, traffic interval, city, traffic light, cycle, model, optimization, traffic regularity.

Кириш. Жамоат транспорти инфратузилманинг асосий элементи булиб, шахар атроф-мухитини ривожлантириш учун зарур булган иктисодий, ижтимоий ва экологик жихатларни таъминлайди. Транспорт тизими транспорт окимининг бир нечта таркибий кисмларидан (автобуслар, автомобиллар, мотоцикллар ва велосипедлар) йуловчи ташувчи харакатланувчи таркибга этказиб беришни ташкил этувчи ва ахоли эхтиёжларини кондиришга имкон берадиган, шахарлар инфратузилмасини куллаб-кувватлаш хозиги кунда долзарб муоммолардан бири булиб турибди.

Маршрут схемасини такомиллаштиришда такомиллаштирилган методологияси ишларда акс эттирилган тамойилга асосланади [1, 5, 8]. Унинг мохияти транспорт тармогининг алохида бугинларини бирлаштириш ва ракобатдош мукобил йуналишларни шакллантиришдан иборат булиб, кейинчалик окилона йуналишлар схемасининг бир кисмига айланади.

Йуналишларни кузатиш ва улардан йуналиш схемасини шакллантириш жараёнини куриб чикиш давомида асосан йуловчи окимидан келиб чикиб, шахардаги микрохудудларни бир-бири билан осон ва тез боглаш масаласини куришимиз мумкин [2, 6, 7, 9, 14]. Шахарнинг маълум булган транспорт йуналишларини оптималлаштириш трансформатциялар натижасида уни асосий марказлари билан богланган нукталарини уз ичига олган график сифатида курсатиш мумкин булади.

Ушбу муаммони хал килиш учун ахолининг шахар буйлаб харакатланиш эхтиёжлари тугрисида маълумот керак булиб, бу маълумотларни аник вакт оралигида шахарнинг танланган транспорт худудлари уртасидаги йуловчи окими куп булган манзиллардан (автобус бекатлари, бош бекатлар ва х.к) урганиш билан тахлил килиб чикилади. Х,ар бир транспорт минтакаси ахолисини унга тегишли нукталар уртасида таксимлагандан сунг, биз барча тухташ нукталари орасидаги йуловчиларни бориш ва келиш манзилларини хисоблаб чикишимиз мумкин булади. Автобус йуналишларини лойихалаш боскичида йуловчиларнинг пиёдалар утиш жойларида ва транспортни кутиш вакти хисобга олинмайди [3-4].

Йуналишларни лойихалашда энг киска йул буйлаб белгиланган сунгги нукталарни улаш максадга мувофик. Нукталарни узаро боглашнинг турли даражаларини хисобга олган холда, бундай комбинатцияларни тахлил килиб, биринчи навбатда эхтиёжни хисобга олган холда катта микдордаги йуловчи ташиш имконини беради. Ратционал йуналиш схемасини куриш учун биз ушбу ишда таклиф килаётган усул асосан килинган тахминга асосланади .

Ишнинг кейинги боскичи графикнинг барча нукталари орасидаги энг киска йулларни топишдир.

Х,озирги вактда энг киска йулларни топиш жараёнини автоматлаштиришга имкон берувчи бир катор махсус компютер дастурлари мавжуд, шунинг учун уларни аниклаш алгоритми ишда хисобга олинмайди. Бундан ташкари, биз энг киска йуналишларни минимал масофага эмас, балки йуловчиларнинг харакатланишга сарфлаган вактига караб танлаймиз. Шу муносабат билан йуловчи автобусларининг харакат тезлигини окилона аниклаш бу борадаги асосий вазифалардан биридир [1, 10-17].

Кулайлик учун транспорт тармогининг хар бир жуфт нуктаси орасидаги энг киска йулларни хисоблаш натижалари кура унда бошлангич, якуний ва оралик нукталарнинг манзиллари, улар орасидаги саёхат узунлиги ва вакти кийматлари курсатилади. Бундан ташкари, агар тармокнинг икки нуктаси уртасида вакт харажатлари буйича бир-бирига якин булган бир нечта йул вариантлари мавжуд булса, биз уларни куриб чикишимиз лозим булади, лекин тахлиллар натижасига кура мукобил вариантлар танлаб олинади.

Ишнинг кейинги боскичида биз жорий йуналиш схемасининг самарадорлигини тахлил киламиз. Шу билан бирга, биз барча турдаги жамоат транспорт тармок йуналишларининг транспорт ва эксплуатацион курсаткичларини аниклаймиз, улар асосида уларни оптималлик мезонлари буйича бахолаймиз. Олинган кийматларга, шунингдек, мутахассисларнинг фикрига, йуловчиларнинг шикоятларига ва охир-окибат, окилона имтиёзларга асосланиб, биз йуналишларни уч гурухга ажратамиз [3, 18]:

1) текислашни созлашни талаб килмайдиган йуналишлар. Коида тарикасида, улар оптималликнинг талаб килинадиган мезонларига жавоб беради ва баркарор йуловчи окими билан ажралиб туради. Худди шу гурух электр транспортининг мавжуд йуналишларини уз ичига олиши керак.

2) йуналишлар кисман кабул килинган оптималлик мезонларига жавоб бермайди ва натижада махаллий тузатишларни талаб килади.

3) белгиланган оптималлик мезонларига тулик жавоб бермайдиган йуналишлар.

Кейинчалик, автобусларнинг нормал ишлашини таъминлаш учун сунгги

нукталарни жихозлаш мумкин булган график нукталарининг урнини белгилаш керак. Тегишли жойларни танлаш уларни изчил тахлил килиш натижасида, ривожланишдан холи худуд мавжудлиги ва тегишли архитектура ва режалаштириш тамойиллари асосида амалга оширилади. Кейин биз транспорт тармогининг автобуслар харакати учун мослаштирилмаган ёки такикланмаган худудларини аниклаймиз. Ва нихоят,

автобусларнинг харакатланиши такикланган нукталар ичидаги бурилишлар, шунингдек, маневрларнинг мураккаблиги ва бахтсиз ходисаларнинг купайиши мумкин билан худудларни тавсифланади. Ушбу хусусиятларни хисобга олиш индивидуал энг киска йулларни куриб чикишдан чикариб ташлаш имконини беради ва шу билан таккосланган йуналиш вариантлари сонини камайтиради.

Биз биринчи гурухнинг йуналишларини берилишини куриб чикамиз ва уларни ташкил этилаётган ратционал схеманинг асосий деб аталадиган бошлангич харитасига киритамиз. Шундан сунг, биз асосий схеманинг йуналишлари томонидан хизмат килмайдиган янги ахборотлар матрицасини шакллантирамиз [1, 19, 20].

Алтернатив йуналишни шакллантириш амалга оширилмаган саёхатлар матрицасидан йуловчи ташишининг энг юкори кийматига мос келадиган элементни танлаш оркали аникланади. Агар бир нечта бундай элементлар мавжуд булса, унда биз энг оддий занжирга ёки йуловчиларга унга риоя килиш учун камрок вактни таъминлайдиган занжирга имконият берамиз. Кейин, энг киска йулларнинг олдиндан тузилган умумий жадвалидан биз танланган уланиш учун оралик манзилларни ёзамиз ва шу билан келажакдаги йуналишнинг асосини ишлаб чикамиз. Кейинчалик, биз кабул килган йуналиш базасининг исталган булимига тугри келадиган схемаларни курамиз. Танланган занжирлар хизмат курсатувчи сифатида белгиланади ва вактинча кейинги тахлилдан чикариб ташланади.

Х,ар бир йуналиш бошка йуналиш билан камида битта умумий нуктага эга булиши керак, агар керак булса, барча йуналишларни (тармокдаги нукталарни) бирлаштириш талаб килади. Талаб - тармокнинг бир нуктасидан бошкасига бориши керак булган йуловчилар сони. Талабнинг аник бахосини олиш кийин, чунки у куннинг вактига, хафтанинг кунига ва мавсумга караб узгаради. Уни бир неча усул билан бахолаш мумкин: сотилган чипталар буйича статистик маълумотларни тахлил килиш, махаллий ахолини урганиш ёки автоматлаштирилган тулов тизимларини мониторинг усулларидан фойдаланиш. Йуловчилар харакати маълумотлари транспорт воситаларининг утказувчанлигини хисобга олган холда йуналишдаги харакатланувчи таркиб сонини аниклаш муаммосини хал килиш имконини беради.

1. Барча талаблар кондирилди ва йуловчилар жойга этиб боришлари мумкин режалаштирилган кучишлар сони доирасидаги нукталар (иккитадан куп булмаган).

2. Талабнинг катта кисми кучишларсиз кондирилади.

3. Бир йуловчига киска уртача саёхат вакти.

4. Энг яхши йуналишларнинг устуворлиги.

1-расмда аник транспорт тизимида маршрут тармогини курсатиш вариантлари

курсатилган: (а) нотугри йуналиш тармогини оптималлаштириш варианта (б) ва оптимал маршрут тармоги (с).

Г) ©

(7У""^ О 1

Г) / \ <ь / \ Ф

\ / © \ \ /

\ ^А) / & \ & /

Г) Л \ / ,Л>

©г'''

(а) <Ь) (с)

1-расм. Йуналиш тармоFини схемаси

Наманган шахридаги микрохудудларни бирлаштириш буйича йуналиш тармоги ишлаб чикилди (2-расм).

2-расм. Наманган шахридаги оптималлаштириладиган йуналиш тармоFлари

схемаси.

Хулоса килиб айтадиган булсак, шубхасиз, узокрок йуналишлар купрок нукталарни уз ичига олади, бу эса уз манзилига кучишларсиз этиб бориши мумкин булган йуловчилар сонининг купайишини таъминлайди, бу эса уртача саёхат вактининг кискаришига олиб келади. Умуман олганда, тадкикотда график назариядан фойдаланган холда шахар жамоат транспорти тармогини лойихалаш варианти таклиф этилган, бу ташувчилар ва йуловчилар учун харажатларни оптималлаштириш моделида акс эттирилган, чекловлар туфайли аник йуналишларга мослаштирилиши мумкин.

АДАБИЁТЛАР

1. Лебедева О.А. Вопросы функционирования городского пассажирского транспорта // Современные технологии и научно-технический прогресс. 2013. Т. 1. С. 40.

2. Лебедева О.А. Показатели оценки эффективности работы общественно-го транспорта // Современные технологии и научно-технический прогресс. 2018. Т. 1. С. 108109.

3. Копылова Т.А., Михайлов А.Ю. Разработка оценочной шкалы затрат времени на пересадку // Социально-экономические проблемы развития и функ-ционирования транспортных систем городов и зон их влияния: мат-лы XXII Междунар. науч.-практ. конф. Екатеринбург, 2016. С. 352-357

4. Matthew P. John. Metaheuristics for Designing Efficient Routes and Sched-ules For Urban Transportation Networks, 2016, p.18-22.

5. Мамиров У. Х., Солиев Х. М., Тургунов З. Х. Наманган шахридаги марказий кучаларда чоррахаларнинг утказувчанлигини ошириш самарадорлиги //Механика и технология. - 2023. - Т. 1. - №. 10. - С. 66-71.

6. Патаханова М. Пассажирские перевозки и пассажирооборот по видам транспорта. - 2023.

7. Xabibulaevich M. U. B. et al. Tartibga solinadigan yo 'l tarmog 'ining ko 'cha segmentida aloqa tezligini baholash (Namangan shahri misolida) //Механика и технология. -2023. - Т. 1. - №. 10. - С. 136-142.

8. Normirzaev A. R. Implementation of innovative ideas in digitization of the transport sector in Namangan region //Scienceweb academic papers collection. - 2021.

9. Мамиров У., Тухтабаев М., Рахмонов Б. Важность развития проекта велодорожки в Намангане //Естественнонаучный журнал «Точная наука. - 2022. - Т. 5.

10. To'Xtaboеv M. A., Mamirov U. X. Shaharda avtomobilda tashishda harakat muntazamligini oshirish (namangan shahri misolida) //Механика и технология. - 2022. - №. Срецвыруск 1. - С. 101-108.

11. Тухтабаев М. А., Мамиров У. Х., Тургупов З. Х. Жамоат тра^рортида йуловчи ташиш самарадорлиги //Мексика и техnология. - 2022. - №. Спецвыруск 2. - С. 62-67.

12. Мамиров У. Х., Солиев Х. М., Тургунов З. Х. Наманган шахрида трансрорт окимини оширишда инфратузилмаларни лойихалаш //Механика и технология. - 2023. - Т. 1. - №. 10. - С. 130-135.

13. Нормирзаев А., Мамиров У., Тургунов З. Узбекистон транспорт тизмини хозирги кундаги холати тахлили //Механика и технология. - 2022. - С. 513-517.

14. Аббасов А., Мамиров У. Усовершенствование дорожной инфраструктуры в городе Намангана. - 2023.

15. Bahodirxon o'g S. M. еt al. Shahar Jamoat Transportidan Foydalanis'h Sifati Va Is'honchliligini Baholas'hda Xorijiy Tajriba //ILM-FAN TARAQQIYoTIDA ZAMONAVIY QARASHLAR: MUAMMO VA YECHIMLAR. - 2022. - S. 255-258.

16. Marufkhon S. STATE OF URBAN TRANSPORT SYSTEMS AT THE PRESENT STAGE //Archive of Conferences. - 2022. - S. 14-19.

17. Shuhratjon Hidirov, Hakan Guler Reliability., Availability and maintainability analyses for railway infrastructure management// Taylor & Francis. volume 15, 2019 - Issue 9 1221-1233, https://doi.org/10.1080/15732479.2019.1615964

18. Хидиров У. Х. Жамоат транспорта йуловчилар окими ва уни урганиш усуллари //Механика и технология. - 2022. - №. Спецвыпуск 2. - С. 87-91.

19. Атахонов Х., Аъзамбоев М., Хидиров У. Разработка и опробование программ по учета и финансовой отчетности по расходам топлива //Экономика и социум. - 2019. -№. 6 (61). - С. 130-132.

20. XABIBULLAYEVICH, X. U. (2021). Автотранспорт воситаларининг ишлаш нотекислигини хисобга олган холда юкларни ташишни тезкор режалаштиришда мукобил энергиянинг ахамияти. Scienceweb academic papers collection.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.