CC BY
4AVTOMOBIL VA QISHLOQXO'JALIKMASHINALARI
UDC 656.055.923
JIZZAX SHAHAR MISOLIDA SHAHAR SHAROITIDA AYLANMA CHORRAHALAR IMKONIYATLARINI O'TKAZUVCHANLIK DARAJASINI TAHLIL QILISH
Tojiyev Jamshid Zokir o'g'li Jizzax politexnika institute, assistent, E-mail: [email protected]
Annotatsiya. Tadqiqot asosida transport oqimining tarkibini hisobga olgan holda shaharda mavjud transport intensivligiga muvofiq yul tarmog'ining o'tkazish qobiliyatini tahlil qilish amalga oshirildi, tartibga solungan chorrahaga kirishda transport vositalarining o'tishiga ta'sir qiluvchi asosiy omillar keltirilgan. Shaharning mavjud ko'cha - yo'l tarmog'ida tirbandlikni kamaytirish imkoniyatlari tahlil qilindi, olingan natijalar bo'yicha xulosalar va tavsiyalar berildi.
Аннотация. На основе проведенного исследования выполнен анализ пропускной способности кольцевого пересечения согласно существующей интенсивности движения в городе с учетом состава транспортного потока, приведены основные факторы, влияющие на пропуск транспортных средств на въезде на саморегулируемое пересечение. Проанализированы возможности уменьшения заторов в рамках существующей улично -дорожной сети города, даны выводы и рекомендatsiи по полученным результатам.
Abstract. Based on the study, an analysis of the capacity of the roundabout was carried out according to the existing traffic intensity in the city, taking into account the composition of the traffic flow, and the main factors influencing the passage of vehicles at the entrance to the self-regulated intersection are given. The possibilities of reducing congestion within the existing road network of the city are analyzed, conclusions and recommendations are given based on the results obtained.
Kalit so'zlar: sig'im, oqim tarkibi, aylanma yo'l, avtomobillar orasidagi intervallar, markaziy orol, yuklanish darajasi, tirbandlik, kamaytirilgan harakat intensivligi, yo'l bo'laklar soni, xizmat ko'rsatish darajasi.
Ключевые слова: пропускная способность, состав потока, кольцевое пересечение, расчетная скорость движения, интервалы между автомобилями, центральный островок, уровень загрузки, затор, приведенная интенсивность движения, количество полос движения, уровень обслуживания.
Key words: capacity, flow composition, roundabout, design speed, intervals between cars, central island, load level, congestion, reduced traffic intensity, number of lanes, level of service.
Kirish. Shahar sharoitida o'tkazish qobiliyatiga turli xil yo'l sharoitlarida transport oqimidagi avtomobillarning o'zaro ta'sirini tavsiflovchi ko'plab omillar ta'sir qiladi [1, 2].
Ulardan asosiylari transport oqimining tarkibi, ko'rib chiqilayotgan yo'l tarmog'ining transport zichligi, avtomobil yo'llari yoki ko'chalarning geometrik parametrlari, transport vositasining turi, chorrahaga kirish burchagi, aylanma yo'lning parametrlari (shakli va diametri), aylanaga kiraverishda harakatlanish bo'laklari soni va halqa bo'ylab harakatlanishdagi qatorlar soni). Yo'lning kengligi, jamoat transporti harakatining intensivligi, transport oqimlarining o'rtacha tezligi ham shahar yo'llarining o'tkazuvchanligiga ta'sir qiladi [3, 4].
Bundan tashqari, shaxarlar markazidagi mavjud yo'l tarmog'i doirasidagi shahar maydonlarining еtishmasligini hisobga olish kerak. Bino maydonini faqat qavatlar sonini ko'paytirish orqali kamaytirish mumkin. Yuk oqimida arxitektura va fazoviy есЫт^ muhim ahamiyatga ega [5].
Agar tirbandlikni keltirib chiqaradigan chorrahalarni ko'rib chiqsak, avtomobillar soni
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024
AVTOMOBIL VA QISHLOQXOJALIKMASHINALARI
ma'lum bir kritik qiymatdan kam bo'lsa, yo'lning butun uchastkasi bo'ylab harakatlanishda qiyinchiliklar kuzatilmasligini ko'ramiz [6].
Mavzuning o'rganilish darajasi. Chorrahalarning o'tkazuvchanligini baholash uchun harakatning intensivligi va tarkibi, shoshilinch soatlarda barcha yo'nalishlarda oqimlarni qayta taqsimlash to'g'risida ma'lumotlar kerak. Jizzax shahridagi Sh.Rashidov shoh ko'chasi chorrahasini baholash uchun avtomashinalar soni va transport oqimi tarkibiga oid ma'lumotlar yig'ilib, tahlil qilindi. Eksperemental ma'lumotlarni «Citylink» veb-kameralari yordamida 2023-yil 23-mart kuni soat 17:30 dan 18:30 gacha o'tkazilgan kuzatuvlar davomida olingan [7,8].
Aylanma yo'lning kirish joylarida transport oqimlarining hosil bo'lgan kompozitsiyalari 1-jadvalda ko'rsatilgan.
1-jadval.
O'rganish natijalari bo'yicha t irbandlik vaqtida transport oqimining tarkibi
Transport oqimining tarkibi, % Kirish№1 Kirish№2 Kirish№3 Kirish№4
Yengil avtomobillar 94 95 93 95
Yuk avtomobillar 3,4 2,5 3,8 2,5
Avtobuslar 0,5 2,5 1 1,6
Aniqlik uchun biz diagramma shaklida halqa bo'ylab transport oqimining taqsimlanishini taqdim etamiz (1-rasm).
1507 avto/s
(84, 3.4. 1.». 0.5; 0.5%) '045 art»/«
_ (89; 4.6; 2.7:2.3; 1.4%)
1310 »vto/s ^
(92.4.3.2.1:1.6 0%) 1280 » W.
(93:3.8:2.2: 1.0:0%)
1-rasm. Harakat intensivligining kartogrammasi (transport oqimi tarkibi qavs ichida
ko'rsatilgan, %).
GOST 218.2.020-2012 Magistral yo'llarning o'tkazuvchanligini baholash bo'yicha uslubiy tavsiyalar" ma'lumotlari asosida aylanma chorrahalarning o'tkazuvchanligini hisoblash mumkin.
Barcha kirishlar uchun harakat tarkibi koeffitsientlarini va aylanma yo'lning har bir kirishining o'tkazish qobiliyatini aniqlaymiz.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024
AVTOMOBIL VA QISHLOQXOJALIKMASHINALARI
Keyin, markaziy orolning diametri bilan Dto=100 m har bir kirishning sig'imi mos ravishda 2324, 1280, 922, 2427 avt/soat ni tashkil qiladi:
(1) ga muvofiq ko'rib chiqilayotgan chorrahada yuklash koeffitsientlari quyidagicha
bo'ladi: 0,69; 0,42; 1,52;0,56.
Bu erda Nb kirish joyidagi haqiqiy yoki istiqbolli transport intensivligi qayerda, avt/soat;
Pb- haqiqiy yo'l sharoitida kirishning maksimal o'tkazuvchanligi, avt/soat.
2-rasm. Aylanma yo'lda harakatlanish holati [7, 8]
Shuni ta'kidlash kerakki, (GOST 218.2.020-2012 Magistral yo'llarning o'tkazish qobiliyatini baholash bo'yicha uslubiy tavsiyalar) ga muvofiq, tejamkor yuk qiymati z = 0,65 ga to'g'ri keladi. Ya'ni, hisoblash natijalari halqadagi haqiqiy transport holatini tasdiqlaydi (2-rasm).
Keyinchalik tahlil qilish uchun, boshqa kirishlarning intensivligi uning sig'imiga ko'tarilgan deb taxmin qilish mumkin. Bunday holda, halqadagi harakat intensivligi oshadi va buning natijasida boshqa kirishlarning o'tkazuvchanligi kamayadi. Shuning uchun, keyingi tahlil qilish uchun ma'lum bir nazariy taxmin kerak: intensivlik nafaqat bitta kirishda oshadi.
Keling, aylanma yo'lning sig'imiga ta'sirini tahlil qilaylik. c qiymatlariga ko'ra (GOST 218.2.020-2012 Magistral yo'llarning o'tkazuvchanligini baholash bo'yicha uslubiy tavsiyalar), boshqa narsalar teng bo'lsa, birinchi kirishda harakat sharoitlari biz quyidagi ma'lumotlarni olamiz (3-rasm).
300 0 va t
va 3 S 250
0 sv sri a
2 200 0 15 50 12 16 2( Markaziy orolning diametri, m )
3-Rasm. Kesishishning geometrik parametrlariga qarab (markaziy orolning diametri) 1-
sonli kirish imkoniyati
Avtomobillarning tezligi markaziy orolning diametri bilan ham belgilanadi va u, o'z navbatida, ushbu turdagi kesishish uchun ajratilgan shahar hududi bilan uzviy bog'l iqdir.
Keling, transport oqimi tarkibining o'tkazuvchanlikka ta'sirini uchta harakat variantini
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024
AVTOMOBIL VA QISHLOQXOJALIKMASHINALARI ko'rib chiqaylik: faqat yo'lovchi transporti, engil va yuk avtomobillari, jamoat transportisiz
4-rasm. Transport oqimi tarkibiga qarab 1-sonli kirish imkoniyati
Shunday qilib, avtobus va trolleybuslarni oqimdan chiqarib tashlash, o'tkazish qobiliyatini sezilarli darajada oshiradi ko'rib chiqilayotgan o'z-o'zini tartibga soluvchi chorrahaga kirish. Ammo bu chorani amalga oshirish mumkin emasligi aniq.
Chorrahalarda svetoforni tartibga solish chorrahalarda harakatlanishning uzluksizligini o'zgartirishi mumkin [9]. Aylanma yo'lning bevosita yaqinida piyodalar o'tish joylarining mavjudligi ham transport imkoniyatlarini pasayishiga olib keladi, deb taxmin qilish mumkin.
Yo'l sharoitlarini alohida komponentlarga ajratuvchi algoritm bo'lmish "klasterlash" orqali transport oqimini optimallashtirish transport sharoitlarini aniqlash va tahlil qilish imkonini beradi.
Xulosa. Xulosa qilib aytganda shahar ko'chalarining "qizil chiziqlari" aniqlangan va zich rivojlanish kuzatilganda, allaqachon shakllangan yo'l tarmog'i sharoitida shahar sharoitida transport holatini hal qilish kerak.
Biroq, YPX ma'lumotlariga ko'ra, aylanma chorrahalarda haydovchilar aylanaga yaqinlashganda tezlikni pasaytirishi sababli avtohalokat darajasi pastroq. Aylanma aylanaga kirish uchun kutish vaqti boshqariladigan chorrahaga qaraganda qisqaroq bo'lgani uchun atrof-muhitga zararli ta'sir va yoqilg'i sarfi kamayadi. Bunday chorrahalar o'z konfiguratsiyasida to'rtdan ortiq kiruvchi ko'cha yoki yo'llarni birlashtirishi mumkin. Ushbu konfiguratsiyaning chorrahalarini, ayniqsa markaziy orolning kichikroq radiusi va shahar maydonini tejash bilan mini-aylanma chorrahalarni loyihalashda harakatni tashkil qilishning yaxshi usuli deb hisoblash mumkin.
Bunday chorrahalarda xavfsiz piyodalar harakatini tashkil etish hali hal etilmaganiga qaramay, ushbu turdagi o'tish joylari eng tezkor, eng samarali va istiqbollilaridan biri bo'lib qolmoqda.
ADABIYOTLAR
1. Wiedemann, R. (1991). Modeling of RTIElements on multi-lane roads. In: Advanced Telematics in Road Transport edited by the Commission of the European Community, DG XIII, Brussels, Belgium.
2. Novikov, A., Katunin, A., Novikov, I., & Shevtsova, A. (2017). Research of influence of dynamic characteristics for options controlled intersection. Procedia Engineering, 187, 664671. https://doi.org/10.10167j.proeng.2017.04.429
3. Shi, J., Sun, Y., Schonfeld, P., & Qi, J. (2017). Joint optimization of tram timetables and signal timing adjustments at intersections. Transportation Research Part C: Emerging
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024
A VTOMOBIL VA QISHLOQ XO'JALIKMASHINALARI Technologies, 83, 104-119. https://doi.Org/10.1016/j.trc.2017.07.014
4. Coogan, S., Flores, C., & Varaiya, P. (2017). Traffic predictive control from low-rank structure. Transportation Research Part B: Methodological, 97, 1-22. https://doi.org/10.1016/j.trb.2016.11.013
5. Shiri, M. S., & Maleki, H. R. (2017). Maximum green time settings for traffic-actuated signal control at isolated intersections using fuzzy logic. International Journal of Fuzzy Systems, 19(1), 247-256. https://doi.org/10.1007/s40815-016-0143-7
6. Xu, M., An, K., Vu, L. H., Ye, Z., Feng, J., & Chen, E. (2019). Optimizing multiagent based urban traffic signal control system. Journal of Intelligent Transportation Systems, 23(4), 357-369.
7. Li, Runmei, and Shujing Xu. (2020). Traffic Signal Control Using Genetic Decomposed Fuzzy Systems. International Journal of Fuzzy Systems, 22.6, 1939-1947. https://doi.org/10.1007/s40815- 020-00840-x
8. Yang, M., Sun, G., Wang, W., Sun, X., Ding, J., & Han, J. (2018). Evaluation of the pre-detective signal priority for bus rapid transit: coordinating the primary and secondary intersections. Transport, 33(1), 41-51. https://doi.org/10.3846/16484142.2015.1004556
9. Zheng, Y., Elefteriadou, L., Chase, T., Schroeder, B., & Sisiopiku, V. (2016). Pedestrian traffic operations in urban networks. Transportation research procedia, 15, 137-149. https://doi.org/10.1016/j.trpro.2016.06.012.
10. Turdaliev Voxidjon Maxsudovich, Qo'chqorov Sobirjon Karimjonovich, SHeraliev Ikromjon Ibroximovich, & Eksanova Santalatxon SHarobidinovna (2023). G'ALTAKLI EKISH APPAATINI O'G'IT SOLISHGA MOSLASHTIRISHNI NAZARIY TADQIQ ETISH. Mexanika i texnologiya, 3 (12), 120-126
11. Кучкоров, С. К., & Меликулов, Н. (2023). ШР Яхшибоев Сравнение антисимметричных колебаний упругой трехслойной пластины. Механика и технология, (10).
12. Бокижонович, И. (2022). ^учкоров Собиржон Каримжонович. Абдуназаров Элбек Элмуродович, and Ортиков Нозимжон Бокижон Угли." Анор тупларини кумадиган машина уюмлагичининг конструкцияси" Механика и технология, 3(8), 98-102.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024
