INSON HUQUQLARI TUSHUNCHASI VA UNING AMALIYOTDA QO‘LLANILAYOTGAN TAMOYILLARI Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

>q )> d )> :>

"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №8

INSON HUQUQLARI TUSHUNCHASI VA UNING AMALIYOTDA

QO'LLANILAYOTGAN TAMOYILLARI

C¡ i>*

Sharobidddinova Aziza Anvarjon qizi

Qo'qon universiteti xorijiy til va adabiyoti yo'nalishi 2-bosqich talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.7295342

P-<\ > C¡ )><#

Annotatsiya: Ushbu maqolada inson huquqlari tushunchasi,uning jamiyatdagi ahamiyati,shakllanish tarixi va zamonaviy hayotda amalga oshirilayotgan tamoyillar haqida so'z boradi.

Kalit so'zlar: inson huquqlari, tenglik, ozodlik, umumjahon deklaratsiya.

> >¡ Щ>

Аннотация: В статье рассматриваются понятие прав человека, его

итпттаттпа п ллттталтла ттг»тл1лпгт тг\1ли f тплг\п птттхгт тт тлитттттхттт т пап ттппотттиг т»

значение в обществе, история его формирования и принципы реализации в

*

современной жизни.

Ключевые слова: права человека, равенство, свобода, всеобщая декларация.

т?

; »1 > Annotation: This article discusses the concept of human rights, its importance

in society, the history of its formation and the principles of its implementation in

modern life.

Keywords: human rights, equality, freedom, universal declaration.

> vKfj.

>|g. j i > j 1

Inson huquqlari irqi, dini, milliy-ijtimoiy kelib chiqish,qayerda tug'ilishi va boshqa har qanday holatidan qat'i nazar, barcha insonlarga xos bo'lgan huquqlardir. Ularning me'yorlari odamlarni qadr-qimmat, erkinlik, tenglik, adolat va tinchlik bilan yashashga imkon beradi.

Inson huquqlari, yashash joyimiz, tashqi ko'rinishimiz, fikrimiz yoki ishonganimizdan qat'i nazar, har bir insonning ajralmas qiymatini tan oladi. Ular qadr-qimmat, tenglik va o'zaro hurmat tamoyillariga asoslangan bo'lib, madaniyatlar, J-jt

s-\ -i n 1 n f t rr\ tn Inn in I nv l-\ s~\' j 1 n l-\ s^i n ~i m 1 n n n 1 T Tri mIm ■ T*\ i r>-r V> n •»•/-» U n nil nijn I n-r Vm 1 n n

dinlar va falsafalar bo'ylab taqsimlanadi. Ushbu huquqlar barcha shaxslar bilan

ш

odilona muomala qilish va kundalik hayotimizda chinakam tanlov qilish qobiliyatiga ega bo'lishdir. Inson huquqlarini hurmat qilish uchun har bir inson o'z hissasini qo'shishi va o'zlariga adolat bilan muomalada bo'lishni his qilinishini talab qiluvchi

! K*

kuchli jamoalarning asosidir.

1948 yil 10-dekabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan qabul qilingan Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi barcha odamlarga taalluqli bo'lgan asosiy

,____ , •„,•, ,____• ,, T, , • , • TT„ „1 1 „ • . ri____ ..

huquq va erkinliklarni belgilab berdi. Ikkinchi Jahon Urushidan keyin tuzilgan ushbu

* Г j*

a j

>q )> d )> :>

"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №8

hujjat inson huquqlari bo'yicha ko'plab qonunga muvofiq tuzilgan xalqaro qonunlarni

#

>

ilhomlantirgan asos hujjatiga aylandi.

Inson huquqlari shakllanish tarixi

Dastlab, odamlar faqat oila kabi bir guruhga a'zo bo'lishlari sababli o'z huquqlariga ega edilar. Miloddan avvalgi 539 yilda Buyuk Kir Bobil shahrini zabt etgach, umuman kutilmagan bir ish qildi - uyiga qaytish uchun barcha qullarni ozod qildi. Bundan tashqari, u odamlarga o'z dinlarini tanlashlari kerakligini e'lon qildi. Uning bayonotlarini o'z ichiga olgan loydan yasalgan Cyrus Cylinder - bu tarixdagi

° ° J J ° J J °

birinchi inson huquqlari deklaratsiyasi tuzildi. Inson huquqlari g'oyasi tezda Hindiston, Gretsiya va oxir-oqibat Rimga tarqaldi. O'shandan beri eng muhim yutuqlarga quyidagilar kiradi:

1215 yil: Magna Carta - odamlarga yangi huquqlar berdi va qirolni qonunga bo'ysundirdi.

1628 yil: Huquq to'g'risidagi ariza - odamlarning huquqlarini bayon qildi. 1776: Qo'shma Shtatlarning Mustaqillik Deklaratsiyasi - yashash, erkinlik va

baxtga intilish huquqini e'lon qildi.

1789 yil: Inson va fuqaroning huquqlari to'g'risidagi deklaratsiya - Fransiyaning hujjati bo'lib, barcha fuqarolar qonun bo'yicha tengdir.

»

1948 yil: Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi - hamma huquqlarga ega bo'lgan 30 ta huquqni sanab o'tgan birinchi hujjat. Birlashgan Millatlar Inson huquqlari tashkiloti tomonidan qabul qilingan 7 ta asosiy barcha davlatlar amal qilishi kerak bo'lgan poydevor tamoyillar mavjud. Ular quyidagilar:

I. Barcha insonlar erkin va tengdirlar. Ular aql va vijdon bilan ta'minlangan va bir-biriga nisbatan birodarlik ruhida harakat qilishlari kerak.

II. Kamsitishlarga yo'l qo'yilmaslik.Har bir inson irqi, rangi, jinsi, tili, dini,milliy yoki ijtimoiy-siyosiy kelib chiqishi, mulki, tug'ilganligi yoki boshqa holatlarda barcha huquq va erkinliklarga ega bo'lishi shart.

III. Hayot huquqi. Har bir inson yashash, erkinlik va xavfsizlik huquqiga ega.

IV. Qullikka o'rin yo'q.Hech kim qullikda yoki xizmatkorlikda saqlanmasligi shart; qullik va qul savdosini amalga oshirish barcha shakllarda taqiqlangan.

V. Qiynoq va g'ayriinsoniy munosabatlarga yo'l qo'yilmaydi. Hech kim qiynoqqa

solinishi yoki shafqatsiz-g'ayriinsoniy va q^mmaüu larnstadBgan jazolarga

duchor etilishi mumkin emas.

VI. Qonundan foydalanish huquqi.Har bir inson hamma joyda qonun oldida shaxs sifatida tan olinishga haqlidir.

VII. Qonun oldida barcha tengdir. Har bir inson qonun oldida teng va hech qanday kamsitishlarsiz qonunning teng himoyasi huquqiga egadir.

Inson huquqlari umuminsoniy, bo'linmas va bir-biriga bog'liq deb ta'riflanadi. Inson huquqlari kuni har yili 10 dekabrda bo'lib o'tadi, bu kun 1948 yilda BMT Bosh * : j*

^TOTTOT^- a >

>q )> d )> :>

"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №8

assambleyasi tomonidan 217 A (III) rezolyutsiyasi bilan qabul qilingan Inson

#

>

huquqlari umumjahon deklaratsiyasi e'lon qilingan kundir. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasidan so'ng amaldagi xalqaro huquqiy asosda ishlab chiqilgan inson huquqlari va boshqa hujjatlar bo'yicha qator xalqaro shartnomalar imzolandi. Yevropa Ittifoqining inson huquqlari borasida faoliyati.

Yevropa Ittifoqi demokratiya va inson huquqlarini himoya qilishga sodiq bo'lib, Umumiy tashqi va xavfsizlik siyosati (CFSP) tizimini kamsitadigan juda katta siyosat ishlab chiqdi. 2012- yil, iyun oyida Yevropa Ittifoqi Kengashi Yevropa siyosatining

1 r 1 г ° samaradorligi va izchilligini oshirishga qaratilgan tamoyillar, maqsadlar va

ustuvorliklarni belgilab bergan Yevropa Ittifoqining Inson huquqlari va demokratiya

bo'yicha umumiy harakatlar rejasi (2015-2020) asosida strategik asoslarni qabul qildi.

Yuqorida aytib o'tilganlar bilan birgalikda,Yevropa Ittifoqining inson huquqlari

bo'yicha siyosatining samaradorligi va ko'rinishini oshirish maqsadida 2012 yil iyul

oyida Inson huquqlari bo'yicha maxsus vakil- yuridik shaxs tayinlandi. Iqtisodiy

nnm 1лпл1лотг+1г1оп îinnim 1лгг\л тт+плотптг n о m I/ г» rl 11/I/o Krvn m л о rnfm infrvon

o'sishni kuchaytirish uchun ko'proq mintaqaviy hamkorlikka e'tiborini qaratayotgan

Markaziy Osiyo mamlakatlari rahbarlari inson huquqlari chora-tadbirlarini umumjahon ko'rsatkichlari orasida yuqori marralarga erishish uchun astoydil harakat qilishmoqda.

»

So'nggi yillarda Markaziy Osiyoning rahbarlaridan biri O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev infratuzilma va ta'limni yaxshilash va mintaqa iqtisodiyotini modernizatsiya qilish zarurligiga e'tibor qaratgan,qonun ustuvorligi va inson huquqlari asosida qurilgan kelajakka sodiqligini amalga

oshirilayotgan o'zgarishlari borasida ko'rsatib berishdi.

............ . „ .......

Xususan, 2018-yilda davlatimiz rahnamosi transchegaraviy hamkorlikni yanada kengaytirishga tashabbus ko'rsatib, ichki inson huquqlari ahvolini yaxshilash borasida e'tiborga molik qadamlar tashladi. Jumladan, 2019-yil, sentyabr oyida sharoiti o'ta o'g'ir deb hisoblangan Qoraqalpog'iston o'lkasida joylashgan Jasliq qamoqxonasining faoliyatini butunlay to'xtatishga bag'ishlangan shartnoma davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev tomonidan imzolandi. O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov rahbarlik vaqtida ham bir qator Sobiq Sho'ro davridagi noto'g'ri qarashlar- inson huquqlariga tamomila zid bo'lgan bir necha qarorlarni bekor qilishga J-jt

Л-fl 1/-Ч-1 А Дп n n 1 n n 1 О С О T ni Г> О Г/Л-f T++-I ГГ» /Ч 1 + /Л m /Л 1 г1г> 11 п г»1м il -t 1 л Ггп Г» '1 1 -»--»-Л 1 г

erishildi. Masalan, 1959-yilda Sovet Ittifoqi tomonidan qabul qilingan o'lim jazosi,

ш

2005-yilga kelib, 2-avgustda ushbu qaror Islom Karimov tomonidan bekor qilindi. Yuqorida ta'rif etilgan bir qator islohotlar yurtimiz ravnaqini yanada yuksaklarga olib

chiqish uchun yana bir tamal toshi vazifasini bajardi.

У Л J^Sw-

L>)>: рЩ>

Foydalanilgaan adabiyotlar:

1. Xalqaro Amnistiya (2004). Xalqaro Amnistiya hisoboti. Xalqaro Amnistiya. ISBN 0-86210-354-1 ISBN 1-887204-40-7

Ы> 3 ]> <}>

so g > j

ш

иф

эй* >*

81

Г-5 J?

"Talqin va tadqiqotlar" Respublika ilmiy-uslubiy jurnali №8

2. O'zMe. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil.

3. Inson huquqlari haqida hisobot 2020 - O'zbekiston. Uz.usembassy .gov

4. Ziyo.uz.com

>

q > >

slH >

Л j J

Ы:>

q i - ••:>

Ы >

q

q ] >Ъ

3*1 >

ы >

*ф>

*4>

q j>jr>

q

|:H>

q > >

Ы >

q щъ q <;>