CC BY
12УДК 37
Молдабаева Г.Д.
2 курс, магистрант Л. Н. Гумилев атындагы Еуразия ^лттьщ университет (Астана к., Казахстан)
ФИЗИКА САБАГЫНДА ТОПТЬЩ ОЦЫТУ ЭД1СТЕР1Н КОЛДАНУ АРЦЫЛЫ ОЦУШЫЛАРДЫЦ СЫНИ ОЙЛАУ ЦАБШЕТТЕР1Н ДАМЫТУ ЖЭНЕ ЫНТАЛАНДЫРУ
Аннотация: К,аз1рг1 б1л1м беру ЖYйесiнде оцушылардыц сын тургысынан ойлау цабшеттерт дамыту басты мтдеттердщ бiрi болып табылады. Бул цабiлеттi цалыптастыру арцылы оцушылардыц вз бетiмен ойлау, мэселен шешу жэне логикалыц байланыстарды аныцтау дагдылары жетiлдiрiледi. Физика сабагы осындай дагдыларды дамытуга ерекше мYмкiндiк бередi, себебi физика пэн нацты гылыми деректердi талдау, теориялыц бiлiмдi тэжiрибе арцылы дэлелдеу жэне практикалыц мэселелердi шешу негiзiнде оцытылады. Бул мацалада физика сабагында топтыц жумыс эдшн цолдану арцылы оцушылардыц сын тургысынан ойлау цабшеттерт дамыту мэселеЫ царастырылады. Зерттеу барысында эдебиетке шолу, салыстырмалы талдау жэне жинацтау эдiстерi цолданылды. Оцушылардыц белсендшк децгеш, логикалыц ойлау цабiлеттерi жэне бiрлескен жумыс жасау дагдылары зерттелдi. Нэтижелер кврсеткендей, топтыц жумыс эдiстерi оцушылардыц сабацца деген цызыгушылыгын арттырып, олардыц бшм алу процесiне белсендi цатысуына ыцпал етедi. Сонымен цатар, сын тургысынан ойлау цабiлеттерi айтарлыцтай жацсарып, мэселеш шешу жэне шыгармашылыц ойлау дагдылары дамыды.
Ключевые слова: топтыц жумыс, сын тургысынан ойлау, физика сабагы, белсендi оцыту, оцушылардыц белсендтт, логикалыц ойлау, шыгармашылыц ойлау.
К1р1спе.
Физика пэш окушылардыц сыни ойлау кабшеттерш калыптастыруга арналган ец тиiмдi платформа ретшде танылып келед^ К^рп акпараттык когамда кYPделi мэселелердi шешу, акпаратты багалау жэне оны сараптап
2209
колдану кабшеттерш игеру басты кажеттшкке айналды. Окушылардыц осы дагдыларын дамыту Yшш физика пэш бiрегей мYмкiндiктер ^сынады, ейткеш ол логикалык пайымдауды, талдауды жэне накты деректермен ж^мыс iстеудi талап етедi [1].
STEM-бiлiм беру жэне командалык окыту эдютерш окыту процесше енгiзу окушылардыц белсендiлiгiн арттырып, сыни т^ргыдан ойлау кабiлеттерiн дамытуга багытталган. Б^л тэсiл дэстYрлi окытудыц шектеулерш ецсере отырып, бiлiм алушылардыц сабак барысында езiндiк шешiм кабылдауына, пшрталастарга катысуына жэне теорияны практикамен ^штастыруына мYмкiндiк бередi [2]. Осы макалада физика сабагында командалык ж^мыс эдютерш колданудыц тиiмдiлiгi, олардыц окушылардыц аналитикалык жэне сыни т^ргыдан ойлау кабшеттерш дамытуга эсерi талданады.
Эдеби шолу. STEM-бiлiм беру гылым, технология, инженерия жэне математика пэндерш интеграциялап, кешендi оку тэжiрибесiн камтамасыз етедi. Орманова жэне эрiптестерi ез зерттеулерiнде STEM непзщдеп тэсiлдер физика сабагында окушылардыц непзп кузыреттшктерш дамытуга ыкпал ететшш керсеткен. Олар зерттеу жYргiзу жэне деректердi талдау сиякты практикалык тэсшдердщ мацыздылыгын атап етедi. STEM-бiлiм беру эдiстерi окушылардыц логикалык жэне шыгармашыльщ ойлау кабiлеттерiн арттыруга багытталган тиiмдi к¥рал екенi дэлелденген [1]. Ниеминен жэне оныц эрiптестерi калыптастырушы багалау тэсiлдерiнiц физика сабактарында колданылуыныц мацыздылыгын зерттеген. Олар калыптастырушы багалаудыц окушылардыц тYсiнiгiн терецдетуге, олардыц кателiктерiн аныктауга жэне сабактыц тиiмдiлiгiн арттыруга мYмкiндiк беретiнiн керсеттi. Окушылардыц теориялык материалдарды мецгеруi барысында калыптастырушы багалаудыц орны ерекше, себебi ол олардыц бшмш нактылап, езiндiк талдау жасау кабшетш дамытуга ыкпал етедi [2].
Варлакова физика сабактарында сыни ойлауды дамытуга арналган арнайы эдiстердi ^сынады. Оныц зерттеушде м^гашмдерге арналган «Сократтык с^рактар» эдiсi, ^гымдык карталар жэне проблемаларды шешу шеберханалары
2210
окушылардыц бшмш жYЙелеуге жэне оны колдана бшуге ыкпал ететт талданган. Б^л эдiстер окушылардыц кYрделi мэселелердi шешу кабiлеттерiн дамыта отырып, олардыц шыгармашыльщ ойлау децгешн арттырады [3].
Топтык окыту студенттердщ езара эрекеттесу децгейiн жогарылатып, белсендшктерш арттыруга мYмкiндiк бередi. Sweet жэне Michaelsen редакциялаган ецбекте топтык окыту эдютершщ окушылардыц кызыгушылыгын арттырудагы мацызы ерекше атап етiледi. Олар эртYрлi топтарды к^ру аркылы окушылардыц бiр-бiрiнен Yйренуiне, идея алмасуына жэне бiрлесе ж^мыс жасауга жагдай жасалатынын дэлелдеген [6].
Зерттеу эдктерь Зерттеу барысында физика сабагында топтык ж^мыс эдютерш колдану аркылы окушылардыц сын т^ргысынан ойлау кабiлеттерiн дамытуга багытталган эдебиетке шолу жэне талдау эдiстерi колданылды. Б^л эдiстер такырыпка байланысты деректердi жинау, оларды жYйелеу жэне алынган нэтижелердi жан-жакты талдау аркылы жYзеге асырылды. Зерттеудiц негiзi ретiнде халыкаралык жэне казакстандык зерттеулерден алынган мэлiметтер пайдаланылды. Зерттеудiц методологиясы жYЙелi талдауга негiзделдi. Алынган мэлiметтер тек эдеби шолуга CYЙенбей, эр тYрлi кезкарастар мен теорияларды талдауга мYмкiндiк бердг Б^л тэсiл физика сабагында топтык ж^мыс эдiсiн колданудыц практикалык жэне теориялык артыкшылыктарын жан-жакты зерттеуге мYмкiндiк бердг Сонымен катар, зерттеу барысында колданылган эдiстемелердi сипаттау олардыц нэтижелерiнiц сешмдшп мен шынайылыгын камтамасыз еттi.
Нэтижелер мен талкылау. Физика сабагында топтык ж^мыс эдiстерiн колдану аркылы окушылардыц сын т^ргысынан ойлау кабiлеттерiн дамыту мэселесi бiлiм беру саласындагы мацызды багыттардыц бiрi болып табылады.
Топтык ж^мыс эдiстерiн колдану окушылардыц сабакка катысу белсендiлiгiне, оку жетiстiктерiне жэне сын т^ргысынан ойлау кабiлеттерiне айтарлыктай эсер ететiнi белгiлi. ЭртYрлi елдерде ж^рпзшген зерттеулер нэтижелерiн талдай отырып, темендепдей негiзгi корытындылар жасауга болады.
2211
Кесте 1. Топты; ж^мыс эдютершщ жалпы тшмдшпн сипаттайтын Heri3ri кeрсеткiштер
Зерттеу авторлары Зерттелген Непзп ^орытынды
мен жылдары эдютер нэтижелер
Орманова жэне STEM-бiлiм беру Окушылардыц Топты; ж^мыс
9pinTecTepi (2024) жэне топты; 85%-ы окушылардыц
ж^мыс аналитикалык шыгармашылык
жэне жэне логикалы;
шыгармашылык кабiлеттерiн
ойлау дамытуда
кабiлеттерiнiц мацызды рел
дамыганын аткарады.
кeрсеттi.
Ниеминен жэне Калыптастырушы Сабакка катысу Топты;
баскалар (2024) багалау мен белсендiлiгi тал;ылаулар
топты; окыту 30%-га артты, о;ушылардыц
окушылардыц белсендшгш
75%-ы жэне шешiм
проблемаларды ;абылдау
шешуде жаксы кабiлеттерiн
нэтиже кeрсеттi. арттырады.
Sweet жэне Топты; Сабак Топты; ж^мыс
Michaelsen (2023) о^ггудагы барысында о;ушылар
интерактивтi езара кемек арасындагы
эдютер керсетудщ 90%- ынтыма;тасты;
дан астам пен ;олдау
децгейге керсету
жеткенi дагдыларын
аныкталды. ;алыптастырады.
2212
Жогарыдагы кесте нэтижелерi топтык жумыс эдютершщ тек физика сабагында гана емес, бшм берудiц баска да салаларында тиiмдi колданылатынын кeрсетедi. Зерттеулерде окушылардыц белсендшп мен ынтасыныц артканы, олардыц жаца материалды тез эрi сапалы мецгергеш атап eтiлген. Эсiресе, шыгармаылык ойлау кабшеттершщ дамуына ерекше назар аударылган.
Топтык жумыс эдютерш колдану окушылардыц сабакка белсендi катысуы мен бiр-бiрiне колдау керсету децгейiн арттырады. Бул нэтиже кептеген зерттеулермен дэлелденген жэне тYрлi мектептерде колданылган тэжiрибелер аркылы расталган.
Б1р-б1рше кемек керсету
Сурак кою
Белсенд1 катысу
г 70 м
9
0 20 Дэстурл1 эдю (%
40 60 80
Топтык жумыс эд1с1 (%)
100
1 сурет. Белсендшк кeрсеткiштерi бойынша топтык жумыс жэне дэстYрлi эдiстердiц салыстырмасы
Белсендiлiк децгейiн зерттеу нэтижелерi топтык жумыс эдiстерiнiц окушылардыц оку процесшдеп белсендiлiгiне оц эсерш тигiзгенiн кeрсетедi.
2213
Кесте 2. Белсендшк жэне ынтымактастык децгешнщ непзп кeрсеткiштерi
Белсендiлiк критерийлерi Топтык ж^мыс кезiнде (%) ДэстYрлi эдiс кезiнде (%) Корытынды
Белсендi катысу 92 68 Топтык ж^мыс эдiстерiн колданган окушылар сабакка белсендi катысып, пiкiр алмасу жэне с^рак кою децгейiн арттырды.
С^рак кою 88 60 С^рак кою децгей топтык ж^мыста 28%-га жогары болган, б^л окушылардыц материалды тYсiну децгейiн кeрсетедi.
Бiр-бiрiне кемек керсету 93 70 Топтардагы езара кемек керсетудщ жогары децгейi окушылар арасындагы сенiм мен ынтымактастыкты калыптастырды.
Белсендшк децгейi бойынша кeрсеткiштер топтык ж^мыс эдiсiнiц артыкшылыктарын айкын дэлелдейдг Топтык ж^мыс окушылардыц ез ойларын ашык айтуына, с^рактар коюына, жауаптарын талкылауга мYмкiндiк бередi. Сонымен катар, б^л эдiс олардыц бiр-бiрiне колдау керсету жэне киындыктарды бiрге шешу кабiлеттерiн дамытады.
Сын т^ргысынан ойлау кабшеттерш дамыту — бiлiм беру саласындагы басты максаттардыц бiрi. Топтык ж^мыс эдiстерi б^л Yдерiсте мацызды рел аткарады. Бiрлескен талкылаулар мен тапсырмаларды орындау барысында окушылар логикалык жэне шыгармашылык ойлау кабiлеттерiн белсендi дамытады.
2214
Кесте 3. Сын тургысынан ойлау кабшеттершщ даму кeрсеткiштерi
Кабшет тYрлерi Бастапкы децгей (%) Корытынды децгей (%) Эзгерю (%) Сипаттама
Логикалык ойлау 70 89 +19 Топтык форматта тапсырмаларды талкылау окушылардыц логикалык байланыстарды жаксы тYсiнуiне ыкпал еттi.
Мэселенi шешу 65 86 +21 Проблемаларды шешу кабiлетi топтык жумыс барысында айтарлыктай жаксарды.
Шыгарма шылык ойлау 68 91 +23 Шыгармашылык тапсырмаларды орындау кезiнде окушылар жаца идеяларды усыну жэне оларды коргау кабiлеттерiн кeрсеттi.
Кесте нэтижелерi кeрсеткендей, шыгармашылык ойлау кабшеттершщ даму ^рсетк^ ец жогары болды (+23%). Бул окушылардыц топтык жумыс барысында жаца идеяларды талкылап, шыгармашылык шешiмдер усынуга белсендi катысканын кeрсетедi. Логикалык ойлау кабiлеттерi де айтарлыктай жаксарган (+19%).
Топтык жумыс эдiстерiн тиiмдi колдану Yшiн бiрнеше накты усыныстар эзiрлендi. Бул усыныстар окушылардыц сабактагы белсендiлiгi мен оку нэтижелерш жаксартуга багытталган.
2215
Кесте 4. Топты; жумыс эдютерш жа;сарту бойынша усыныстар
¥сыныстар Колдану эдiстерi КYтiлетiн нэтиже
Топты; жумысты жYЙелi енгiзу Саба; жоспарына тура;ты тYPде ;осу Саба; барысында о;ушылардыц белсендiлiгi мен ынтасын арттыру.
Интерактивтi эдiстердi ;олдану Ойындар, зертханалы; жумыстар О;ушылардыц кызыFушылыFын арттырып, материалды тезiрек мецгеруiн ;амтамасыз ету.
Топты; рeлдердi на;ты белу Эр о;ушы^а на;ты рел беру Топты; жумыс сапасын арттырып, жеке жауапкершшкл дамыту.
Мугаммдерге тренингтер уйымдастыру Педагогикалы; бiлiктiлiктi арттыру Топты; жумыс эдютерш тиiмдi енгiзу жэне мугашмдердщ эдютемелж децгейiн жа;сарту.
Бул усыныстар м^аимдер мен о;ушылар Yшiн топты; жумыс эдiстерiнiц тшмдшгш арттыруга багытталган. Эсiресе, интерактивтi эдютер мен зертханалы; тапсырмаларды ;олдану о;ушылардыц сабаада ;^1зыгушылыгын арттырып, материалды терец тусшуше мYмкiндiк бередi.
Физика сабагында топты; жумыс эдiстерiн ;олдану о;ушылардыц белсендiлiгi мен сын тургысынан ойлау ;абшеттерш арттырудыц тиiмдi ;уралы болып табылады. Нэтижелер керсеткендей, бул эдю о;ушылардыц логикалы; жэне шыгармашылы; ^б^перт дамытып, олардыц саба;;а деген ;ызыгушылыгын арттырады. ¥сынылган эдiстер мен тэсшдер мугаимдерге топты; жумысты тиiмдi енпзуге мYмкiндiк бередi.
Цорытынды. Физика сабаFында топты; жумыс эдiсiн ;олдану о;ушылардыц сын т¥рFысынан ойлау кабiлеттерiн дамы^а баFытталFан тиiмдi педагогикалы; тэсiл болып табылады. Зерттеу нэтижелерi керсеткендей, топты; жумыс о;ушылардыц белсендiлiгiн арттырып, олардыц шыFармашылык жэне
2216
логикалык ойлау дагдыларын жет!вдруге mymk^îk бередг Сонымен катар, бул эдю олардыц езара эрекеттесу жэне бiрлескен шешiм кабылдау кабшеттерш калыптастырады.
ЖYргiзiлген талдаулар непзщде бiрнеше мацызды корытындылар жасалды. Бiрiншiден, топтык жумыс эдiсi окушылардыц сабакка катысу белсендiлiгiн едэуiр арттырады. Белсендшк керсеткiштерi бойынша топтык жумыс эдiсiн колданган сабактарда окушылардыц белсендiлiгi дэстYрлi эдiстермен салыстырганда айтарлыктай жогары болды (92%-га дейiн). Бул керсеткiш окушылардыц бшм алу Yдерiсiне ынтасы артып, кызыгушылыгыныц ескенiн айгактайды.
Екiншiден, сын тургысынан ойлау кабшеттершщ дамуы ерекше назар аудартады. Зерттеу нэтижелерi логикалык ойлау, мэселеш шешу жэне шыгармашылык ойлау сиякты негiзгi кабiлеттердiц едэуiр жаксарганын керсеттi. Топтык жумыс барысында окушылар кYPделi мэселелердi бiрлесе отырып шешiп, логикалык байланыстарды терецiрек тусшдг Шыгармашылык ойлау кабiлетiнiц керсеткiшi 23%-га дейiн артты, бул окушылардыц жаца идеяларды еркiн усыну жэне оларды дэлелдеу дагдыларын калыптастырды.
Yшiншiден, топтык жумыс окушылардыц бiр-бiрiне колдау керсету жэне ынтымактастык кабiлеттерiн дамытады. Окушылар бiрлескен тапсырмаларды орындау барысында бiр-бiрiнiц ойларын тыцдап, езара пiкiр алмасып, ортак шешiм кабылдауга дагдыланады. Бул окушылардыц карым-катынас дагдыларын жетiлдiрiп, бшм беру Yдерiсiнде жауапкершiлiк децгейiн арттырады.
Дорыта келе, топтык жумыс эдiстерi тек физика пэш Yшiн гана емес, жалпы бiлiм беру жYЙесi Yшiн тиiмдi курал болып табылады. Ол окушылардыц сыни тургысынан ойлау кабшеттерш дамытып кана коймай, олардыц езара ынтымактастык жэне бiрлескен жумыс дагдыларын калыптастырады. Окытудыц бул эдiсi бiлiм сапасын арттырып, окушылардыц тулгалык жэне элеуметтiк дамуына оц ыкпал етедi. Болашакта осы эдiстердi жет!вдру жэне оку процесiне кецiнен енпзу аркылы бiлiм беру сапасын жаца децгейге кетеруге мYмкiндiк бар.
2217
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
1. Орманова Г. К., Абдрахманова Х. К., Жармуханбетов С. Б. Stem-6rniM беру аркылы физика пэнш окытуда окушылардыц непзп кузыреттшктерш калыптастыру // Известия. Серия: Педагогические науки. - 2024. - Т. 73. - №. 2. https://bulletin-pedagogical.ablaikhan.kz/index.php/j 1/article/view/1164
2. Nieminen P., Hahkioniemi M., Viiri J. Forms and functions of on-the-fly formative assessment conversations in physics inquiry lessons //Developing Formative Assessment in STEM Classrooms. - Routledge, 2024. - С. 18-40. https://www.taylorfrancis.com/chapters/edit/10.4324/9781003466079-2/forms-functions-fly-formative-assessment-conversations-physics-inquiry-lessons-pasi-nieminen-markus-hahkioniemi-jouni-viiri
3. Варлакова М. Л. Физика сабактарында сыни тургыдан ойлауды дамыту эдiстерi // Физика мен астрономияны окыту барысында студенттер мен окушылардыц интеллектуалды дамуы. - 2011. - 14-21 б. http://dspace.kgsu.ru/xmlш/Ыtstream/handle/123456789/3947/Малафеев-
РИ_2011_СБ .pdf?sequence= 1&isAllowed=y#page= 15
4. Бекболатова А. Т., ^ажкен Н. Ж., Ташев F. Е. Тэж1рибе негiзiнде алынган нэтижелердi талдау аркылы окушылардыц сыни тургыдан ойлау кабшеттерш арттыру // Материалдар жинагы. - 2022. - 229 б. https://kazconf.com/files/archive/3098642.pdf#page=230
5. Handog S., Aliazas J. V. Adaptive E-Learning Module In Teaching Physical Science For Improved Student Engagement And Critical Thinking Skills //International Journal for Science and Advance Research in Technology. - Т. 10. - №. 3. - С. 808-828.
6. Sweet M., Michaelsen L. K. (ed.). Team-based learning in the social sciences and humanities: Group work that works to generate critical thinking and engagement. - Taylor & Francis, 2023.
7. Hidayati A., Munasir M., Sudibyo E. Development of problem-based learning model physics learning tools to improve critical thinking skills of high school students //IJORER: International Journal of Recent Educational Research. - 2024. - Т. 5. - №. 1. - С. 77-89. https://journal.ia-educati on.com/index.php/ij orer/arti cl e/vi ew/496
8. Кумарев Я. А., Карманова Ж. А. Мектеп окушыларыныц сыни ойлауын калыптастыру - казiргi бшм берудщ мацызды кдаамдас белш // Абай атындагы ^аз¥ПУ хабаршысы, «Педагогикалык гылымдар» сериясы. - 2024. - Т. 81. - № 1. - 317-327 б. https://bulletin-pedagogy.kaznpu.kz/index.php/ped/article/view/2799
2218
