CC BY
2ЭОЖ 613.86:159.944
ЭМОЦИОНАЛДЫ ЦАЖУ СИНДРОМЫНЬЩ ПАЙДА БОЛУ СЕБЕПТЕР1Н
ЗЕРТТЕУ
АРЫСТАНБАЙЕВА МИЛАНА ХАЛМУРАДОВНА АМАН БАЛН¥Р ЖАЦСЫМ¥РАТЦЫЗЫ, СЕРИКОВА БАГДАТ ДЖУЛДИБАЕВНА
«Мешргер юь1» кафедрасы, «Ощуспк ^азакстан медицина академиясы» А^ жанындагы медицина колледж! Шымкент, ^азакстан
ХАЙДАРКУЛОВА ГУЛНОЗА АХМАДЖАНОВНА
Жетекшiсi, «Мейiргер юь1» кафедрасы, «Ощуспк ^азакстан медицина академиясы» А^ жанындагы медицина колледж Шымкент, ^азакстан
TY^HdeMe: Эмоционалды цажу синдромы (ЭКС) - адам психикасы мен денесгнгц узац уацыт бойы психологиялыц жэне физикалыц ЖYктемеге ушырауыныц нэтижесгнде пайда болатын куйзел1с жагдайы. Бул синдром кэс1би цызметтердегг жэне жеке вм1рдег1 ЖYктемелердiц артуына жауап реттде туындайды. ЭКС адамда эмоционалды сарцылу, кэсгби деформация, квцт-куйдщ турацсыздыгы жэне жалпы вмiрге деген цызыгушылыцтыц твмендеуiне экеледi. ЭЫресе цазiргi цогамдагы царцынды вмiр салты мен жумыс кyшi талаптарыныц артуы бул синдромныц кещнен таралуына ыцпал етедi. Бул мацаланыц мацсаты - эмоционалды цажу синдромыныц пайда болу себептерт жан-жацты талдау, оныц салдарын царастыру жэне бул мэселемен куресудщ тиiмдi эдютерт усыну.
Клт свздер: «Эмоционалды цажу синдромы», «адам психикасы», «элеуметтт орта».
Эмоционалды кажу синдромыныц пайда болу себептерш атап етсек: Бiрiншi ол эрине - кэаби жYктеменiц артуы. Эмоционалды кажудыц непзп себептершщ 6ipi жумыс орнындагы стресс болып табылады. ^аз1рп уакытта кептеген адамдар ездершщ кэаби мшдеттерш орындау барысында психологиялык жэне физикалык жYктеменi сезшедь Жумыс орнындагы узак уакытка созылган ^йзелю, артык жYктеме, ез юш дурыс уйымдастыра алмау немесе ужымдык карым-катынастардагы киындыктар эмоционалды саркылуга алып келедi. Эсiресе, медицина, бiлiм беру, элеуметпк кызмет керсету салаларында кызмет ететiн адамдар жиi кYЙзелiстен зардап шегед^ себебi бул мамандыктарда адамдардыц эмоционалды ресурстары аса кеп жумсалады. Сонымен катар, кызметкерлердщ ез жумысына толыкканды кецш беле алмауы, нэтижесшде жумыска деген кызыгушылыктыц жогалуы Э^С-тыц пайда болуына экеледi [1]. Атап айтканда, ауруханадагы дэрiгерлер мен медбикелердщ жумыс кYндерi узак эрi ауыр болады, кебiнесе кезекшiлiктер мен ^тпеген тетенше жагдайларга байланысты жумыс жYктемесi артады. Бул кызметкерлердщ психологиялык жэне физикалык жагдайына Yлкен эсер етедь ¥зак уакыт бойы туракты кYЙзелiс жагдайында жумыс iстеу, кейде пациенттердщ саныныц кептiгi мен ауыр жагдайларымен кYресу эмоциялык саркылуга алып келедь
Екiншi ол - отбасылык жэне жеке емiрдегi киындыктар. Эмоционалды кажу синдромы тек жумыска гана байланысты емес, сонымен катар жеке емiрдегi стресс пен киындыктармен де байланысты болуы мYмкiн. Адамныц жеке емiрiнде жэне отбасы катынастарында туындайтын киындыктар оныц психоэмоционалдык жагдайына терю эсер етедi. Эмiрлiк мэселелер, каржылык киындыктар, балалар тэрбиесi немесе отбасындагы келiспеушiлiктер жумыска деген кецiл-кYЙге де эсер етедь Эсiресе эйелдер мен аналар осы киындыктарды ецсеру барысында ^йзелю пен эмоционалды кажуды сезшедь Бул кезде адам езiнiц психологиялык ресурстарын калпына келтiре алмай, кажудыц белец алуына себеп болады [2].
Yшiншi ол - жумыс пен жеке eмiр арасындагы тепе-тецдштщ болмауы. Заманауи когамда жумыс пен жеке eмiр арасында тепе-тецдш сактаудыц киындыгы адамдардыц эмоционалды жагдайын терецдете тYседi. Жумыска кеп уакыт белу, отбасылык мiндеттердi орындау, элеуметпк катынастар мен жеке кажеттiлiктер арасындагы тецгерiмнiц болмауы кYЙзелiс децгешн арттырады. «Цифрлык уткырлык» пен мобильдi жумыс режимi жумыс уакытын катац шектеулераз узартады, бул эмоционалды кажуды туындатуы мYмкiн. Мысалы, жумыс телефонын немесе электрондык поштаны Yнемi тексеру, демалыс кезiнде де жумыс мэселелерiне алацдаушылык адамдардыц денсаулыгына жэне психоэмоционалдык жагдайына терiс эсер етедi [3].
Сонымен катар жеке тулгалык ерекшелiктер мен психологиялык факторларды атап етуге болады. Эмоционалды кажудыц пайда болуына адамныц психологиялык сипаттары да ыкпал етедь Эзшщ эмоцияларын дурыс баскара алмайтын немесе eмiрдегi киындыктарга тетеп бере алмайтын адамдар Э^С-ка жиi ушырайды. Мундай адамдар Yшiн мiнсiздiкке умтылу, eз-eзiне тым жогары талаптар кою, туракты тYPде стресстiк жагдайларда болу калыпты жагдайга айналады. Сонымен катар, кейбiр адамдардыц кYЙзелiс жагдайларына тeзiмдiлiгi тeмен болуы, мэселенi шешуден кашуы да эмоционалды кажуды тудыруы мYмкiн. Э^С-тыц пайда болуына экелетiн жеке тулгалык факторлар катарында eзiне деген сешмнщ жогалуы, баскалармен салыстыру жэне eз кYшiн багаламау да бар [4].
Элеуметпк ортаныц кысымы да эмоционалды кажудыц дамуына ыкпал етедь ^огамда Yнемi жетiстiкке жету, ^п жумыс iстеу, кэсiби сатыда eсу сиякты талаптар адамныц психологиялык ^йне эсер етедi. Эсiресе, жастар арасындагы когамныц бэсекеге кабiлеттiлiкке деген суранысы адамныц психологиялык кYЙiн кYрт бузуы мYмкiн. Бул кысымдар нэтижесiнде адамдар eздерiне кYдiк тугызып, эмоционалды ресурстарыныц саркылуына экеледi [5]. Мысалы, кейбiр студенттер eздерiнiц мансаптык мYмкiндiктерiн жаксарту Yшiн жогары бага алу, тYрлi курстар мен тренингтерге катысу сиякты талаптармен бiрге психологиялык кысымга ушырайды. Бул кысым кейде олардыц эмоционалды ^йн саркып, психологиялык кYЙзелiстiц артуына себеп болады. Олардыц жумыска деген кызыгушылыгы тeмендеп, кYЙзелiс, кeцiл-кYЙдiц бузылуы секiлдi белгшер байкалады.
Эмоционалды кажу синдромы адамныц денсаулыгына, оныц жумыс кабшетше жэне жеке eмiрiне терю эсер етедi. Э^С-тыц салдары ^бшесе психосоматикалык аурулармен байланысты. Бул аурулар арасында жYрек аурулары, уйкысыздык, ас корыту жYЙесiнiц бузылуы, бас ауруы жэне тагы баскалар кездеседi. Эмоционалды кажу адамныц ецбекке деген ынтасын жогалтуына, кэсiби дагдыларды тeмендетуге жэне жалпы жумыс eнiмдiлiгiнiц тeмендеуiне экеледь Кэсiби салада бул адамды ^йзелю жагдайынан шыгу Yшiн эрекет етуге мэжбYP етедi, ал жеке eмiрде туындайтын киындыктар карым-катынас мэселелерiне жол ашады. Эсiресе, отбасылык жэне достык байланыстарда тYсiнiспеушiлiктер мен даулар адп болады [6].
Дорыта келгенде, эмоционалды кажу синдромы казiргi когамныц мацызды мэселесi болып табылады. Бул синдром жумыс орнындагы стресс, жеке eмiрдегi киындыктар, психологиялык сипаттар мен элеуметпк кысымдар сиякты факторлардыц ыкпалымен пайда болады. Э^С-тыц алдын алу Yшiн адамдардыц eз психоэмоционалды жагдайын бакылап, кYЙзелiстi баскарудыц тиiмдi эдiстерiн игеруi мацызды. Сонымен катар, жумыс орындарында жэне элеуметтiк ортада колайлы жагдайлар жасау, жеке eмiр мен жумыс арасындагы тепе-тецдiктi сактау кажет. Бул мэселемен кYресу Yшiн когам, жумыс берушiлер жэне эрбiр адам eз Yлестерiн косуы тиiс [7].
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Маслач, К. Эмоциональное выгорание: Теория и практика. - М.: Издательство «Питер», 2006. 45-67 бб.
2. Коробкова, Н.А. Стресс и эмоциональное выгорание: Психология профессиональных заболеваний. - М.: Наука, 2008. 102-156 бб.
3. Гончарова, Л.А. Социальная психология стресса. - СПб.: Издательство «Речь», 2015. 89-121 бб.
4. Мухамеджанова, А.Э. Эмоциональный интеллект и его роль в предотвращении эмоционального выгорания. — Алматы: Журнал психологии, 2017. 53 б.
5. Назарова, О.Ю. Эмоциональное выгорание в профессиональной деятельности: Анализ и рекомендации. - М.: Издательство «Юрайт», 2019. 202-204 бб.
6. Нурумбетова, Л.Э. Кэаби жэне жеке eмiрдеri ^йзелю: Элеуметпк жэне психологиялык аспектшер. - Алматы: Fbrnbrn, 2020. 109 б.
7. Иванова, М.В. Эмоционалды кажу жэне оньщ алдын алу жолдары. - Астана: Кэаби даму, 2018. 97-100 бб.
