Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
ДАВЛАТ, ДАВЛАТЧИЛИКНИНГ ПАЙДО БУЛИШИ ХДКВДАГИ НАЗАРИЯЛАР ВА УЛАРНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ
Ж. Н. Абдурахманова
Чирчи; давлат педагогика университети
Давлат, давлатчилик масаласи, давлатнинг келиб чикиши энг мураккаб ижтимоий ходиса, энг кийин муаммолардан бири булганлиги туфайли хам куплаб олимлар унинг мохияти, келиб чикиши, таърифи тугрисида кадим даврлардан бошлаб турли-туман, хилма-хил фикрларни асрлар давомида билдириб келганлар.
Давлат жамиятга тегишли сиёсий ташкилотдир.
Давлат - жамиятнинг ягоналиги ва яхлитлигини таъминлайдиган сиёсий ташкилот булиб, махсус механизим (аппарат) воситасида жамият ишларини бошкарувчи суверен оммавий - сиёсий хокимият сифатида хукукка умумий мажбурий хусусият бахш этади, фукароларнинг хукук ва эркинликларини, конунийлик ва хукукий тартиботни кафолатлайди1.
Кадим даврлардан бошлаб давлатлар пайдо булган булса, вужудга келган давлатларнинг хар бири узига хос тарзда такрорланмас жараёнларни босиб утган. Асрлар давомида олимлар давлатларнинг вужудга келишида бир -бирига ухшаш ва куп такрорланадиган жихатларни умумлаштирган холда шу асосда турли таълимот, турли назарияларни илгари сурганлар. Назария ва таълимотлар асосида давлатнинг келиб чикишига таъриф берадилар.
Давлатнинг келиб чикиши тугрисидаги таълимот ва назарияларга -Диний, табиий-хукукий, патриархал, шартнома, зуравонлик, тарихий-материалистик, органик, психологик назариялар2 киради.
1. Теологик (диний) назария - Тарафдорлари: XIII аср-Фома Аквинский, XIX аср-Жозеф Местр, ислом мафкураси ва католик черкови.
Бу таълимот давлатлар келиб чикишини илохийлик билан боглайди. Таълимот тарафдорларининг фикрича, давлат ва бошкарув жараёнларининг вужудга келиши бевосита Худо (Аллох Таоло)нинг инояти хисобланади. Шу сабабли давлатнинг келиб чикиши, хукмдорлар, сулолаларнинг давлатни бошкариши инсониятга эмас балки, илохий ахамиятга богликлигини хамда илк
1 Давлат ва хукук назарияси. Дарслик. Х.Т.Одилкориев тахрири остида. - Т.: 2009. 68-бет.
2 Давлат ва хукук назарияси. Дарслик. Х.Т.Одилкориев тахрири остида. - Т.: 2009. 45-60
December 1
547
Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022
The Constitution of the Republic of Uzbekistan O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -
is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va
давлатларнинг диний бошкарув шаклларини (теократик) каттик туриб химоя килади.
2. Патриархал назария - Бу назария дастлаб Аристотел асарларида асосланиб, XIII аср Р.Фильмер томонидан ривожлантирилди.
Бу назария тарафдорлари давлат дастлаб бевосита оиладан усиб чиккан деб хисоблайди. Унга кура давлат хокимияти отанинг оила аъзолари устидан хокимлигини белгилаб беради.
3. Патремонал назария - XIX асрда яшаган француз олими А.Галлер томонидан ишлаб чикилган.
Бу назария тарафдорлари давлатни ерга мулкчилик хукукидан келиб чиккан (патримонум) деб хисоблашади. Яъни, хокимият ерга эгалик килиш хукукидан бевосита у ерда яшовчи одамларга ёйилади.
4. Шартномавий назария - XVII-XVIII асрларда кенг ёйилган бу назария тарафдорлари Гарб Уйгониш даврининг етук мутафаккирлари - А.Горций, Ж.Локк, Т.Гоббс, Ж.Руссо, Д.Дидро, Ш.Монтескье кабилар эди.
Бу назарияга кура давлат - одамлар уртасида тузилган шартнома асосида одамларнинг онгли равишда бирлашишидир. Одамлар шартноманинг кучи билан уз эркинлиги, уз хокимиятининг бир кисмини давлатга берадилар.
5. Зуравонлик назарияси - Тарафдорлари: Е.Дюринг, Л.Гумплович, К.Каутский. Бу назария тарафдорлари давлат кучсиз ва химоясиз кабилаларнинг кучли ва уюшган кабилалар томонидан босиб олиниши йули, яъни, зуравонлик ёки куч ишлатиш йули билан пайдо булган деб хисоблайдилар.
6. Ирригация назарияси - Немис олими К.Виттфогель томонидан ишлаб чикилган бу назарияга кура, давлатларнинг пайдо булиши, уларнинг бирламчи деспотик шакллари шаркий аграр вилоятларда улкан иншоотларнинг курилиши зарурияти билан богланади.
7. Синфий назария - Тарафдорлари: К.Маркс, Ф.Энгельс, В.Ленин, Г.Плеханов. Бу назарияга кура давлат синфлар пайдо булиши ва улар уртасида синфий кураш кескинлашувининг якунидир. Давлат бир синф (юкори табака)нинг бошка синф (куйи табака) устидан хукмронлик куролидир.
8. Психология назарияси - Тарафдорлари: Л.Петражетский, З.Фрейд, Г.Тард. Бу назария тарафдорлари давлатнинг пайдо булишини инсон психологияси, шахснинг жамоада яшашга эхтиёжи, обрули кишиларни излаш, буйрук бериш ва итоат этиш истаги билан изохлайдилар.
December 1
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
Юкорида келтириб утилган давлат ва унинг шаклланиши, мохияти хакидаги таълимот ва назариялар, уларнинг тарафдорлари уз фикрларини исботлашга, изохлашга харакат килганлар.
Давлат мураккаб ижтимоий - сиёсий ходиса сифатида узок тараккиёт йулини босиб утган. Давлатнинг вужудга келиш, шаклланиши ва тараккиёти турли даврларда турли ёндашувлар асосида ёритиб келинган.
Давлатнинг мухим хусусиятларидан бири унинг суверенитетга эгалигидир.
"Барчамизга маълумки, хар бир суверен давлат узининг бетакрор тарихи ва маданиятига эгадир. Бу тарих, бу маданиятнинг хакикий ижодкори, яратувчиси эса хакли равишда шу мамлакат халки хисобланади"3.
Узбекистоннинг куп минг йиллик тарихининг огир мураккаб даврларида куп миллатли халкимиз хар кандай кийинчилик, тусик ва синовларни уз кучи, иродаси билан енгиб утиб уз давлат мустакиллигига эришиши, давлат суверенитетини мустахкамлашга каратилган бунёдкорлик жараёнининг кудратли ва хал килувчи кучига айланди.
Бугунги кунда Узбекистон суверен давлат сифатида жахон хамжамиятида узининг муносиб урни ва мавкеига эга булди.
REFERENCES
1. Мухамедова, З. М., Саттарова, Д. Г., & Худайбергенова, П. Т. (2019). РОЛЬ ГУМАНИСТИКИ В МЕДИЦИНСКОМ ОБРАЗОВАНИИ И
ВРАЧЕЙ. Гуманитарный трактат, (52), 19-23.
2. Gapparovna, S. D., & Toshpulatovna, X. P. (2021). IMPROVING THE QUALITY OF MEDICAL SERVICES IN IMPROVING THE GENE POOL OF THE POPULATION IN OUR COUNTRY. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, -9(10), 138-141.
3. Умирзакова, Н. А., Худойбергенова, П. Т., & Курбанова, Е. (2020). БИОЭТИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ ТРАНСПЛАНТОЛОГИИ. Гуманитарный трактат, (97), 13-14.
4. Худайбергенова, П. Т. (2018). ОБРАЗ МАВЛОНО ДЖАЛОЛИДДИНА РУМИ В КОНТЕКСТЕ ГУМАНИСТИЧЕСКИХ ТРАДИЦИЙ ВОСТОКА И
СОВЕРШЕНСТВОВАНИИ
ПРОФЕССИОНАЛИЗМА
3 Мирзиёев Ш.М. Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боск жилд. - Т.: "Узбекистон". 2017. 132-бет.
December
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati
МУСУЛЬМАНСКОЙ БИОЭТИКИ. Гуманитарный трактат, (33), 28-30.
5. Атамуратова, Ф. С., & Мисирова, Ш. А. (2021). Значение изучения биоэтики в медицинских вузах: международный опыт.
6. Мухамедов, А. Р (2021). «Вопросы совершенствования законодательства Узбекистана о преступлениях в сфере трансплантологии с учетом зарубежного опыта», Биоэтика и право
7. Mukhamedzhanovna, M. Z., Akmalovna, U. N., Abdusamatovich, K. S., Gapparovna, S. D., Arifovna, U. D., & Tashpulatovna, K. P. (2021). Bioethics-Paradigm of Humanization of Medical Education. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 125-133.
8. Мухамедова, З. М. (2019). Умирзакова Н. А. Феномен медицинских гуманитарных наук и международный опыт интеграции гуманитарных наук в медицинском образовании. Философские проблемы биологии и медицины: феномен биорациональности, (13), 304.
9. Мухамедова, З. М. (2019). Интеграция гуманитарных наук в медицинское образование: проблемы и перспективы. Journal of Health Development, (1
10. Мухамедова, З. М. (2009). Биоэтика. Учебное пособие. Ташкент.
11. Мухамедова, З. М., & Умирзакова, Н. А. (2021). АКТУАЛЬНОСТЬ ФОРМИРОВАНИЯ СОЦИАЛЬНОГО КОНТЕКСТА БИОЭТИЧЕСКИХ ПРОБЛЕМ В УЗБЕКИСТАНЕ. Гуманитарный трактат, (99), 7-15.
12. Mukhamedova, Z. M., & Umirzakova, N. A. (2019). The phenomenon of medical humanities and the international experience of integrating the humanities in medical education. Philosophical problems of biology and medicine: the phenomenon of biorationality, (13).
13. Мухамедова, З. М., & Умирзакова, Н. А. (2018). Паллиативная помощь: современость и традиции мусульманской биомедицинской этики. Гуманитарный трактат, (21), 38-40.
14. Mukhamedova, Z. M. (2006, October). Issues and contradictions in bioethics of 21st century: Islamic prospects. In Abstract book, First sub-regional expert meeting on ethics education in science and technology, Iran, Tehran (pp. 28-29).
15. Мухамедова, З. М. (2005). Исламская биоэтика в историческом аспекте. Сайт Ташкентской Медицинской Академии: www. rpam. uzsci. net.
16. Мухамедова, З. М. (2004). Введение в биоэтику. Т., Уч. пособие-2004.-120с.; Мухамедова ЗМ Биоэтика. Т. УзМУ
(30)), 37-45.
December 1
Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022
The Constitution of the Republic of Uzbekistan O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -
is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va
Ресурс маркази. Укув кулланма-2006. 144б; Мухамедова ЗМ и др. Биоэтика. Т. Уч. пособие-2009.163 с.
17. Сатарова, Д. Г., & Умирзакова, Н. А. (2016). РАЗВИТИЕ ГЛОБАЛЬНОЙ ЭТИКИ И ВСЕОБЩАЯ ДЕКЛАРАЦИЯ О БИОЭТИКЕ И ПРАВАХ ЧЕЛОВЕКА. In Этика и история философии (pp. 202-207).
18. Саттарова, Д. Г. (2015). СТРАТЕГИЯ КОМПЬЮТЕРИЗАЦИИ И ИНФОРМАТИЗАЦИИ И ПРОБЛЕМА ГУМАНИЗАЦИИ ОБРАЗОВАНИЯ. гааеёегёааО feANanaa а ёе^еОаОддеёш, 116.
19. Сатарова, Д. Г. (2014). СОЦИАЛЬНЫЙ ИДЕАЛ И ПОСТКОЛОНИАЛЬНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ ДЛЯ" ПОНИМАЮЩЕГО КОНТРОЛЯ". Журнал научных публикаций аспирантов и докторантов, (1), 106-108.
20. Sadullaevna, Y. L., & Baratovna, A. G. (2021). LOGICAL PRINCIPLES IN THE DOCTRINE OF IBN SINA AND THEIR FORMATION CHARACTERISTICS.
21. Юлдашева, Л. С., & Абдурахимова, Д. М. (2021). ЖАМИЯТДА ОДОБ-АХДОК МЕЪЁРЛАРИНИ БУЗИЛИШИНИНГ ИЖТИМОИЙ ОМИЛЛАРИ. Журнал Социальных Исследований, 4(4).
22. Yuldasheva, L. S., Khashimova, G. F., & Khosilova, A. A. (2020). THE CONCEPT OF TRUTH IN KANT AND HEGEL. Theoretical & Applied Science, (2), 451-454.
23. Il'ina, G. V., Berezhnaya, I. A., & Yuldasheva, L. S. (2019). Formirovanie gotovnosti pedagogov k realizatsii so-vremennykh zdorov'esberegayushchikh tekhnologii s det'mi doshkol'nogo vozrasta: monografiya, Magnitogorsk, Izd-vo Magnitogorsk. gos. tekhn. un-ta im. GI Nosova.
24. Obol'nikova, E. A., & Yuldasheva, L. S. (1973). Isolation and identification of the ubiquinone synthesized by the fungus Blakeslea trispora. Applied Biochemistry and Microbiology, 7(1), 38-40.
25. Akkazieva, B., Tello, J., Smith, B., Jakab, M., Krasovsky, K., Sautenkova, N., ... & Shoismatuloeva, M. (2015). Better noncommunicable disease outcomes: challenges and opportunities for health systems. Tajikistan country assessment. Geneva: WHO.
26. Умирзакова, Н. А. (2019). Репродуктивные технологии в системе здравоохранения Узбекистана в качестве социальной инновации. In Наука, образование, инновации: апробация результатов исследований (pp. 884-888).
December 1
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati
27. Умирзакова, Н. А. (2022). СТОМАТОЛОГИК ТАЪЛИМДА
ДОЛЗАРБЛИГИ. Academic research in educational sciences, (2), 69-72.
28. Умирзакова, Н. А. Востребованность биоэтики для гуманизации медицинского образования в Узбекистане. IX М1ЖНАРОДНОГО СИМПОЗ1 УМУ З БЮЕТИКИ ЗДОРОВ'Я, МЕДИЦИНА ТА ФШОСОФШ: СТРАТЕГИ ВИЖИВАННЯ, 15-16.
29. Умирзакова, Н. А. (2020). Значение изучения биоэтики в формировании профессиональной компетентности у студентов медицинских ВУЗов. Научные исследования XXI века.-Нефтекамск, (5), 7.
30. Умирзакова, Н. А. (2020). БИОЭТИКА КАК ЦЕННОСТНАЯ ОРИЕНТАЦИЯ В ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ ВРАЧЕЙ. Гуманитарный трактат, (77), 4-7.
31. Мухамедова, З. М., Умирзакова, Н. А., & Бабаджанов, Ж. (2017). Проблема смерти мозга в исламской биоэтике. Гуманитарный трактат, (17), 15-18.
БИОЭТИКАВИИ
МУАММОЛАРНИ
УРГАНИШ
December 1