Научная статья на тему 'ДӘРІЛІК ҚЫРМЫЗЫГҮЛ (CALENDULA OFFICINALIS L.) ӨСІМДІГІНІҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ МЕН БИОЛОГИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІНЕ ШОЛУ'

ДӘРІЛІК ҚЫРМЫЗЫГҮЛ (CALENDULA OFFICINALIS L.) ӨСІМДІГІНІҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ МЕН БИОЛОГИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІНЕ ШОЛУ Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

CC BY
6
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Дәрілік қырмызыгүл / Calendula officinalis / фитотерапия / биологиялық белсенділік / дәрілік өсімдік

Аннотация научной статьи по медицинским наукам и общественному здравоохранению, автор научной работы — Бейсенова Дильназ Рахатқызы, Абдуманапова Улдана Кайратовна, Хамитова Акжонас Ермековна

Мақалада дәрілік өсімдік дәрілік қырмызыгүл туралы жалпы әдеби шолу берілген. Химиялық құрамы, медицинаның әртүрлі саласында қырмызыгүлдің қолданылуы және оны әртүрлі ауруларда тиімділігі қарастырылған. Қырмызыгүл гүлдерінің фармакологиялық белсенділігінің кең спектрі (қабынуға қарсы, қалпына келтіретін, микробқа қарсы, холеретикалық, қақырық түсіретін қасиеттер) биологиялық белсенді заттардың әр түрлі кластарының болуымен негізделген, атап айтқанда: каротиноидтар, флавоноидтар (кемпферол, кверцетин және изорамнетин гликозидтері), сапониндер. Бұл фактор календуланы жаңа дәрілік өсімдік препараттарының жоғары перспективалы ресурсына айналдырады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по медицинским наукам и общественному здравоохранению , автор научной работы — Бейсенова Дильназ Рахатқызы, Абдуманапова Улдана Кайратовна, Хамитова Акжонас Ермековна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ДӘРІЛІК ҚЫРМЫЗЫГҮЛ (CALENDULA OFFICINALIS L.) ӨСІМДІГІНІҢ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ МЕН БИОЛОГИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІНЕ ШОЛУ»

УДК:615.011

ДЭРЫ1К ЦЫРМЫЗЫГСЛ (CALENDULA OFFICINALIS L.) 0С1МД1ГШЩ ХИМИЯЛЫД Ц¥РАМЫ МЕН БИОЛОГИЯЛЬЩ БЕЛСЕНД1Л1Г1НЕ ШОЛУ

БЕЙСЕНОВА ДИЛЬНАЗ РАХАТЦЫЗЫ

«Фармацевтикалык eндiрiс технологиясы» маманыдыгыныц 4 курс студент^ «С.Ж. Асфендияров атындагы ^азак улттык медицина университет!» КЕА^, Алматы, ^азакстан

АБДУМАНАПОВА УЛДАНА КАЙРАТОВНА

«Фармацевтикальщ eндiрiс технологиясы» маманыдыгыныц 4 курс студент^ «С.Ж. Асфендияров атындагы ^азак улттык медицина университет!» КЕА^, Алматы, ^азакстан

Тушндеме: Мацалада дэршк всгмдгк - дэршк цырмызъ^л туралы жалпы эдеби шолу бершген. Химиялыц цурамы, медицинаныц эртурлг саласында цырмызыгYлдiц цолданылуы жэне оны эртурл1 ауруларда тшмдыт царастырылган. Цырмызы^л гYлдерiнiц фармакологиялыц белсендшгтщ кец спектрi (цабынуга царсы, цалпына келтiретiн, микробца царсы, холеретикалыц, цацырыц тYсiретiн цасиеттер) биологиялыц белсендi заттардыц эр тYрлi кластарыныц болуымен негiзделген, атап айтцанда: каротиноидтар, флавоноидтар (кемпферол, кверцетин жэне изорамнетин гликозидтерi), сапониндер. Бул фактор календуланы жаца дэршк еЫмдт препараттарыныц жогары перспективалы ресурсына айналдырады.

TyrnHdi свздер: Дэршк цырмызыгYл, Calendula officinalis, фитотерапия, биологиялыц белсендшк, дэршк еЫмдж

Дэршк кырмызыгул (Calendula officinalis L.) - бшктш 30-50 см, кейде 60 см болатын Asteraceae тукымдасына жататын бiр жылдык шептесш еамдш (кесте 1). Сабагы тш, тармакталган, шыцдарында катты тYктермен жабылган. Жапырактары кезектесш, теменп жагы сопакша-жумыртка тэрiздi, жапыракшалары бар. Жогаргы жапырактары жумыртка тэрiздi немесе ланцет тэрiздi, сагаксыз. ГYлдер ашык сарыдан ашык саргыш рецктерге дейiн жэне себет гулшогырына жиналган. Жемiсi - 2-3 катар болып орналаскан, иiлген сары немесе коцыр тYCтi тукымша (сурет 1). Мамыр-кыр^йек айларында гYлдейдi, жемiстер шшдеден бастап пiседi. Жаппай пiсетiн кезецде себеттер кесiлiп, кeлецкелi жагдайда кептiрiледi [1].

Кесте 1 - Дэршж кырмызыгул (Calendula officinalis L.) ес1мд1гшщ систематикасы

ХАМИТОВА АКЖОНАС ЕРМЕКОВНА

Ботаника курсымен фармакогнозия кафедрасыныц лекторы, «С.Ж. Асфендияров атындагы ^азак улттык медицина университет!» КЕА^, Алматы, ^азакстан

Сурет 1. Дэршж кырмызыгул Calendula officinalis

ГYлдi eсiмдiктщ жaлпы KepiHici

Fылыми жiктелyi

1

2

3

Домеш

ПaтшaлыFы

Бeлiмi

Клacы

Татары

Тyкымдacы

Туысы

TYPi

Эyкapиоттap

Эамдштер

ГYлдi

^оcжapнaктылap

AcтpaгYлдiлеp

Acтpaлылap

^ырмызы^л

Дэpiлiк кырмызы^л (Calendula officinalis L.)

Дэршк шикiзaт pетiнде кырмызыгул Calendula officinalis гYлдеpi колдaнылaды. ГYлдеp ^лдену бacтaлFaннaн aязFa дейiн 3-5 kyh Yзiлicпен Kafrra жинaлaды. Кептipy шкaфындa 50-60°C темпеpaтypaдa немесе aya-pa^i к¥былмaлы болFaн кезде кeлецкелi жерде кептipiледi [2].

Жеpоpтa тещзшде Тяяу ШыFыcтa ИpaнFa дейiн, cондaй-aк Оpтaлык Еypопaдa, Aфpикaдa жэне Aзиядa eœriH кыpмызыгYл тyкымдacыньщ 20-дaн acтaм JYpi белгiлi. ^ырмызыгул тещз жагалауларында, жартастарда еседц Keñoip турлер1 арамшептер сияк;ты кездесед1 (сурет 2) [3].

9

9 ?

т\

?

Сурет 2. Дэршж кырмызыгул ес1мд1гшщ элемде таралу ареалы

^ырмызыгул (лат. Calendula) ^азакстанньщ эртYрлi аймактарында eседi, 6ipa^ эаресе Алматы, ТYркiстан, Шымкент жэне т.б. сиякты ощуспк облыстарда жиi кездеседь Орталы; Казакстанда кырмызы бастарда жэне ауылшаруашыльщ жерлершде ecipmefli (сурет 3).

Сурет 3. Дэршж кырмызыгул ес1мд1гшщ ^азастанда таралу ареалы

Дэрiлiк кырмызыгул (Calendula officinalis L.) еамдшнщ барлык Typi жэне еамдштщ эр белш фитохимиялык компоненттерге ете бай. ^ырмызыгулдщ емдiк касиеттеpi шикiзатта биологиялык белсендi косылыстардьщ тутас кешеншщ болуына байланысты, мысалы:

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

каротиноидтар, флавоноидтар, тритерпен сапониндер^ таниндер, органикалык шайырлар, ащы, шырыш, алкалоидтардьщ iздерi, микроэлементтер сиякты кептеген биологиялык белсендi косылыстар кiредi (кесте 1). Бул компоненттер оньщ антиоксидантты, микробка карсы жэне кабынуга карсы касиеттерiн камтамасыз етедi [4, 5].

Кесте 1 - Дэршж кырмызыгул ес1мд1гшщ химиялык курамы [6]

Эсiмдiк белiктерi Топтары курамындагы белсендi заттар

1 2 3

ГYлдерi Терпеноидтар ¥-тараксастеол

Лупеол

Эритродиол

А жэне В календулозид

Гликозидтер

ЖYгеpi сут кышкылы ацетаты

Каротиноидтар а- и в-каротиндер

Ликопин

Лютеин

Виолаксантин

Флаваноидтар Календофлавозидтер

Изокверцитрин, рутин

Изорамнетин, кверцетин

Нарциссизм, Изорамнетин-3-O-P-D гликозид

Кумариндер Скополетин, Умбеллиферон, Эскулетин

Эфир майлары Оплопанон, кубенол, метиллинолеат

Лимонен, неролидол, палюстрон-п-цимен, нонанал, сабинен, карвакрол, а-пинен, т-мууролол, гераниол

Жапырактары Хинондар а-токоферол, пластохинон, филлохинон, убихинон

Тамыры Терпеноидтар В календулозид

Каротиноидтар косындысыньщ курамдас курамы мен сандык курамы еамдштщ турше жэне популяциясына кeбipек байланысты. Сонымен, атап айтканда, гулдершщ култесшщ тус мен олардьщ курамындагы каротиноидтардьщ арасында байланыс бар: кою кызгылт сары култе жапыракшалары бар кырмызыгул туршде, сары кYлтесi барларга караганда каротиноидтар шамамен 10 есе кеп. Сары тустерде негiзгi каротиноидтар цитроксантин, флавоксантин, хризантемаксантин, ал кызгылт сары тустерде ликопен басым болады [7].

^аз1рп тавда дэpiлiк кырмызыгул (Calendula officinalis L.) еамдш курамындагы биологиялык белсендi заттардьщ аукымдыгыньщ аркасында кец эсер ету спектpiне ие, атап айтканда кабынуга карсы, фунгистатикалык, микробка карсы, седативт^ pегенеpативтi, холеретикалык, цитостатикалык, вируска карсы, сондай-ак, жараларды емдейтш эсер эсерге ие (сурет 4) [8]. курамындагы лютеин оны кездщ торлы кабыгыньщ функцияларын сактау ушш перспективалы етедi [9, 10]. ^аз1рп кезде ^азакстан Республикасында кырмызыгул непзшде бipнеше дэpiлiк препараттар тipкелген (кесте 2).

Кесте 2. ^азакстанда т1ркелген кырмызыгул ес1мд1г1нен жасалFан дэршж препараттар____

№ Торговое название Производитель Страна Сурет1

1 Ротокан-DF ТОО Казахстан ri

«DOSFARM» . ^ А

2 Ротокан

Ротокан-DF

Календулы настойка

Календулы настойка

Календулы цветки

Календулы настойка

Календулы экстракт густой

КМ-Туссофит

СУЛТАН

ДАУЛЕТ-ФАРМ

ДАУЛЕТ-ФАРМ

ТОО «Фармация 2010»

Зерде-Фито

Шаншаров-Фарм

Фито-Аромат

Фирма

«КЫЗЫЛМАЙ»

Казахстан

Казахстан

Казахстан

Казахстан

Казахстан

Казахстан

Казахстан

Казахстан

3

4

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5

6

7

8

9

Сурет 4. Цырмызыгул ес1мд1гшщ биологиялык белсенд1л1г1

Cruceria жэне т.б авторлар жасуша линиясында кырмызыгулдщ спирттi сыгындысыныц юкке карсы белсендiлiгiн зерттеген. Авторлар сыгындылар акуыз децгешндегг каспаза 3 жэне каспаза 7 белсендiрiп, D1, D3, A, E циклиндерш жэне бiрнеше циклинге тэуелдi киназаларды тежеп апоптозды тудырып, iсiкке карсы эсер етуi мYмкiн екенiн айтып еткен [11]. Эрнандес-Росс жэне т.б. авторлар адам рак жасышаларыньщ линиясында кырмызыгулдщ сулы-спиртп сыгындысыныц in vitro цитотоксикалык эсерш керсеттi. Авторлар бос радикалдарды ащру, гидроксил радикалдарын бейтараптандырудыц орташа кабшеп, металдарды тиiмдi хелаттау жэне катерлi iсiк кезiнде кYштi калпына келпру кабiлетi бар екенiц аныктаган [12]. Поммиер жэне т.б авторлар, CYт безi катерлi iсiгiн емдеуде сэулеленуден пайда болатын жедел дерматиттi емдеу троламинмен салыстырганда кырмызыгYл жакпа майыныц тиiмдiлiгiн керсеттi [13]. Тагы бiр зерттеуде ауыз куысыныц лейкоплакиясын емдеу Yшiн ликопин гелiмен салыстырганда кырмызыгул гелiнiц тиiмдiлiгi керсетiлген [14]. Ауыз куысыныц мукозит ауырында дэрiлiк кырмызыгул тундырмасы плацебо тобымен салыстырганда ауыз куысыныц шырышты кабыгын жаксы емдейпш байкалган [15]. ^орытындылай келе, кырмызыгул катерлi iсiк ауруларын емдеуде, атап айтканда, онкологиялык наукастарга паллиативтi кемек керсетуде перспективалы колдану туралы Yмiт кYттiретiн нэтижелер бар екенiн атап еткен жен.

Зерттеушшер кырмызыгYл сыгындылары бауырды цитоуыттылыктан жэне тетрахлорид кемiртегiнен туындаган тотыгу стрессiнен коргай алатынын керсеттi. Бул жалпы гемоглобин мелшершщ жогарылауына экеледi. In vitro жэне in vivo кырмызыгул гулдердщ сулы-спиртп сыгындысыныц модельдерi гепатоцитолиздiц жэне бауыр биомаркерлерiнiц темендеуiн керсеткен [16].

0з зерттеулерiнде Хуршид жэне т.б. авторлар дэршк кырмызыгYлдiц куртка карсы белсендшгш зерттеген. ^ырмызыгулдщ спирттi сыгындылары стандартты Альбендазол препаратымен салыстырганда 10 мг/мл концентрацияда антигельминтл белсендiлiктi (курттардыц паралич^ содан кейiн елiм) керсеттi [17]. кырмызыгул сыгындысы сонымен катар Ascaris suum-га карсы антигельминтикалык белсендiлiктi [18] жэне L1-2 Strongiloides papillosus 50% тшмдшкп керсететiнi дэлелденген [19].

^ырмызыгулдщ сацыраукулакка карсы касиеттерi бар екеш аныкталган [20]. Винола жэне т.б. авторлар сацыраукулакка карсы белсендшгш C. albicans-ка карсы 2% хлоргексидинмен салыстырган. Хлоргексидинмен салыстырганда ^ырмызыгулдщ C. albicans-ка карсы белсендшп элдекайда жогары екендiгi атап етiлдi [21].

^ортындылай келе, эдебиеттiк шолу нэтижесiнде дэршк кырмызыгул (Calendula officinalis L.) бойынша жYргiзiлген гылыми зерттеулердiц нэтижелерi жинакталып, корытындыланды. Дэрiлiк кырмызыгYл (Calendula officinalis L.) биологиялык белсендi

косылыстарга бай екеш аныкталды, соньщ iшiнде каротиноидтар, полисахаридтер, эфир майлары жэне т.б. Дэршк кырмызыгYл (Calendula officinalis L.) - медицинада, фармацияда, жэне косметологияда кещнен колданылатын eсiмдiк. Оныц гYлдерiнен алынатын сыгынды антисептикалык, кабынуга карсы жэне жара жазатын касиеттерiмен ерекшеленедь ^азiрri тавда табиги жэне экологиялы; таза дэрiлiк заттарга деген сураныс артып келедi, бул KырмызыгYл сыгындысыныц eндiрiсiн жэне сапасын зерттеудi езект етедi.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Хомидова П. и др. Биоэкология и технология выращивания Календулы // Universum: химия и биология. - 2021. - №. 11-1 (89). - С. 33-35.

2. Титова Н. Г. Технология получения лекарственных препаратов на основе календулы лекарственной (Calendula officinalis) // НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКИИ. - 2016.

3. Елисеева Т., Ткачева Н. Календула (Ноготки, лат. Caléndula) //Журнал здорового питания и диетологии. - 2018. - Т. 2. - №. 4. - С. 2-11.

4. Сампиев А.М., Дзаурова М.М., Хочава М.Р. О содержании тритерпеновых гликозидов в препаратах календулы // Актуальные проблемы создания новых лекарственных препаратов природного происхождения: Материалы IV Международного съезда. - СПб., 2002. - С. 310-313

5. Афанасьева П. В. Комплексное фармакогностическое исследование календулы лекарственной (Calendula officinalis L.) : дис. - Самара : Афанасьева Полина Валериевна, 2017.

6. Mullaicharam A, Amaresh N., Balasubramanian H. Phytochemistry and Pleiotropic Pharmacological Properties of Calendula officinalis - A Review // Research and reviews: Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry. - 2014. Vol. - 8. - P.455-465.

7. Givol O. et al. A systematic review of Calendula officinalis extract for wound healing // Wound repair and regeneration. - 2019. - Т. 27. - №. 5. - С. 548-561.

8. AshwlayanVD K. A. et al. Therapeutic potential of Calendula officinalis // Pharm Pharmacol Int J. - 2018. - Т. 6. - №. 2. - С. 149-155.

9. Jan N., John R. Calendula officinalis-an important medicinal plant with potential biological properties. - 2017.

10. Shahane K. et al. An updated review on the multifaceted therapeutic potential of Calendula officinalis L //Pharmaceuticals. - 2023. - Т. 16. - №. 4. - С. 611.

11. Cruceriu D., Balacescu O., Rakosy, E. Calendula officinalis: Potential Roles in Cancer Treatment and Palliative Care. Integr. Cancer Ther. 2018, 17, 1068-1078.

12. Hernández-Rosas, N.A.; García-Zebadúa, J.C.; Hernández-Delgado, N.; Torres-Castillo, S.; Figueroa-Arredondo, P.; Mora-Escobedo, R.; Hernández-Rosas, N.A.; García-Zebadúa, J.C.; Hernández-Delgado, N.; Torres-Castillo, S.; et al. Polyphenols Profile, Antioxidant Capacity, and in Vitro Cytotoxic Effect on Human Cancer Cell Lines of a Hydro-Alcoholic Extract from Calendula officinalis L. Petals. TIP Rev. Espec. Cienc. Quím.-Biol. 2018, 21, 54-64.

13. Pommier, P.; Gomez, F.; Sunyach, M.P.; D'Hombres, A.; Carrie, C.; Montbarbon, X. Phase III Randomized Trial of Calendula officinalis Compared with Trolamine for the Prevention of Acute Dermatitis during Irradiation for Breast Cancer. J. Clin. Oncol. 2004, 22, 1447-1453.

14. Singh, M.; Bagewadi, A. Comparison of Effectiveness of Calendula officinalis Extract Gel with Lycopene Gel for Treatment of Tobacco-Induced Homogeneous Leukoplakia: A Randomized Clinical Trial. Int. J. Pharm. Investig. 2017, 7, 88.

15. Babaee, N.; Moslemi, D.; Khalilpour, M.; Vejdani, F.; Moghadamnia, Y.; Bijani, A.; Baradaran, M.; Kazemi, M.T.; Khalilpour, A.; Pouramir, M.; et al. Antioxidant Capacity of Calendula officinalis Flowers Extract and Prevention of Radiation Induced Oropharyngeal Mucositis in Patients with Head and Neck Cancers: A Randomized Controlled Clinical Study. DARU J. Pharm. Sci. 2013, 21, 18.

16. Pawan, V.; Rajinder, R.; Maninder, S.; Wazir, V.S. Kumar Pawan Attenuating Potential of Calendula officinalis on Biochemical and Antioxidant Parameters in Hepatotoxic Rats. Indian J Physiol. Pharmacol. 2017, 61, 398-410.

17. Khursheed, A.; Devender, P.; Shahid, A.; Vandana Arora, S.; Alok, B.; Alam Professor, K. Evaluation of Anthelmintic Activity of Calendula officinalis Flowers Extract. J. Drug Deliv. Ther.

2021, 11, 48-50.

18. Bäie§, M.H.; Gherman, C.; Boros, Z.; Olah, D.; Vlase, A.M.; Cozma-Petrut, A.; Györke, A.; Miere, D.; Vlase, L.; Crisan, G.; et al. The Effects of Allium sativum L., Artemisia absinthium L., Cucurbita pepo L., Coriandrum sativum L., Satureja hortensis L. and Calendula officinalis L. on the Embryogenesis of Ascaris Suum Eggs during an In Vitro Experimental Study. Pathogens

2022, 11, 1065. [Google Scholar] [CrossRef] [PubMed]

19. Boyko, O.; Brygadyrenko, V. Nematicidal Activity of Essential Oils of Medicinal Plants. Folia Oecologica 2021, 48, 42-48.

20. Webster, D.; Taschereau, P.; Belland, R.J.; Sand, C.; Rennie, R.P. Antifungal Activity of Medicinal Plant Extracts; Preliminary Screening Studies. J. Ethnopharmacol. 2008, 115, 140146.

21. Vinola, S.M.J.; Sekar, M.; Renganathan, S.K.; Dhiraviam, S. Comparative Evaluation of Calendula officinalis and 2% Chlorhexidine against Enterococcus Faecalis and Candida Albicans. J. Interdiscip. Dent. 2022, 11, 119.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.