Т. Т. Киспаева
ЦЕРЕБРАЛЬДЬЩ ИНСУЛЬТТЩ КАЙТАЛАП АЛДЫН АЛУДЬЩ КАЗ1РГ1 АСПЕКТ1ЛЕР1
бдебиет шолуында отандык жэне шетелдiк квздердегi эдебиет мэлiметтерi бойынша церебральдык инсультпч таралуыныч Ka3ipri уакыттары аспектiлерi берiлген. Тэуекелдшк^ч непзп факторлары усыныл-ран, оныч мачызды бiр бвлiгi артериальдык гипертензия болып табылады. Макалада АПФ ингибиторлары мысалында казiргi уакыттары фармакотерапияныч патогенетикалык аспектiлерi келтiрiлген.
Н. С. Тэбрiз
ДУНИЕЖУЗГЛЖ ДЕНСАУЛЫКСАКТАУ ¥ЙЫ-МЫ ¥СЫНРАН ТУБЕРКУЛЕЗГЕ КАРСЫ БАРДАРЛАМАНЬЩ ТИ1МД1Л1Г1
Караганды мемлекеттiк медицина университетi
Бiрнеше расырлар аралырында туберкулез ауруы бYкiл дYние жYЗiнде корамдык денсаулык-сактаудыч мачызды мэселес болып калуда. ДY-ниежYЗiлiк денсаулыксактау уйымыныч (ДД¥) мэ-лiметтерiне караранда, 2005 жылы элемде 8,8 миллион туберкулез ауруы аныкталып, 1,6 миллион адам туберкулезден кайтыс болран, бул барлык аурулардан болран влiмнiч 7%Чн, алдын-алура болатын жукпалы аурулардыч 26%Чн ку-райды [13, 35, 40, 45].
90-шы жылдардан бастап дYние жYЗiнiч барлык елдер^де туберкулез бойынша эпиде-миологиялык жардай нашарлай бастады.Осыран байланысты ДД¥ туберкулездi «жаканды мэселе» деп айкындады [11, 35, 36, 39, 45, 49].
Кейбiр географиялык аймактардары жар-дай ерекше кауiптi болып тур. Оран Аив-ч тара-луына байланысты «Сахарадан темен» орналас-кан Африка елдерi жатады [47], сол сиякты КСРО -ч орында пайда болран мемлекеттерде эко-номиканыч кулдырауы, экологиялык жардайдыч нашарлауы, кеш-кон процесстер^ халык iшiндегi элеуметтiк жардайы нашар топтардыч вмiр деч-гейiнiч темендеу^ жалпы денсаулыксактаура, оныч iшiнде туберкулезге карсы шараларра каржыныч жеткiлiксiз бел^ туберкулез бойынша жардайдыч бiршама нашарлауына алып келдi [10, 22, 44].
Дамып келе жаткан мемлекеттерде сапалы туберкулезбен кYресу кызметi болмарандыктан ДД¥ мен туберкулезбен вкпе ауруларымен ^ре-судiч Халыкаралык уйымы туберкулезбен ^ресу-дегi улттык бардарламасыныч негiзi ретiнде DOTS (direct observe treatment short-course) стратеги-ясын усынды [50].
DOTS стратегиясы туберкулездiч жукпалы тYрлерiнiч таралуымен кYресуге арналран шара есебiнде жасалынып Азия, Африка, Американыч бiрнеше мемлекеттерiнде тэжiрбиеден втт дYние жYЗiнiч квптеген елдерiнде колданылуда [34, 48].
ДД¥ КСРО ыдырараннан кейiнгi бурынры социалистiк республикалардары туберкулездiч каркынды таралуына алачдап, 1994 жылдыч мау-сым айында Варшава каласында Орталык, Шырыс Европа елдерiнiч жэне бурынры КСРО республи-каларыныч туберкулезге карсы бардарламалары
жетекшiлерiмен бiрiншi конференция втюздг Ол мэжiлiсте Дд¥ усынран туберкулезбен кYресу бар-дарламасын енпзу шешiмi кабылданды [5, 34].
Ресейде ДД¥ усыныстарына вздерiнiч ерекше квзкарастарын бiлдiрiп, уакыт сынынан вткен туберкулезбен ^ресу эдiсiн калдырып, халыкаралык тэжiрбиеден ел жардайына сэйкес келетiн тустары алынды. РФ денсаулык сактау министрлИ ДД¥ усыныстарын Иванов, Том, Орлов облыстарында жэне Марий Ел Республика-сында апробация жасау буйрырын жасады. 5-7 жыл квлемiнде жорарыда аталран территориялар-да Ресей жардайына бешмделген ДД¥ усыныс-тары жаксы емдiк нэтижелер бердi [5, 34].
Кыррыз Республикасында DOTS барадар-ламасы 1996 жылдан бастап пилотты аудандар-да, ал 2000 жылдан бастап республиканыч бар-лык аймактарында енгiзiлдi. Республикада DOTS стратегиясын енгiзу нэтижесiнде сыркаттылык жэне влiм-жiтiм кврсеткiштерiнiч всуi твмендедi. Тэжкстанда DOTS стратегиясы 2001 жылы 2 пилотты аудандарда енпзтт, сочынан барлык республика халкын камтыран. ТYркiменстанда DOTS стратегиясы 2007 жылы халыктыч 83,3%Чн камтыды. 1999-2006 жылдар аралырында DOTS емiн 6800 адам кабылдаран. 1995 жылдан Азер-байжан Республикасыныч 3 пилотты ауданында DOTS бардарламасы енгiзiлiп, 2002 жылы барлык аудандарда жумыс iстей бастады. Арменияда DOTS стратегиясы ДД¥-ныч квмегiмен 1995 жылы 6 эксперименталды ауданда енпзтт, 2002 жылы 6y^ республиканы камтыды. Туберкулез наукастарын жYргiзудiч халыкаралык стандартта-ры бзбекстанда 1998 жылдан колданылады. 2005 жылы Республиканыч барлык территориясында ДД¥ усынран стратегияра сэйкес туберкулезбен кYресудiч улттык бардарламасы енпз^ [1, 6, 24, 26, 28, 29].
Жорарыда аталран дардарыска байланысты Казакстанда туберкулез бойынша эпидемиология -лык ахуалы ауырлап, халыктыч туберкулезбен сыркаттануыныч кYрт всуiне алып келдi [9, 10, 19, 20, 22]. Мысалы, 1995 жылдан 1998 жылдар аралырында сыркаттылыктыч всу ыррары 12,1-30,1%-т курады. Осы кезечде туберкулезден болран влiм-жiтiмде встi. 1995 жылы бул квр-сеткiш вткен жылмен салыстырранда 44,3%-ке встi [14].
Осы жардайларра байланысты елiмiзде тY-бегейлi шешiмдер кабылданды - бул 18.05.1998 жылры №3956 «Казакстан Республикасы азамат-тарыныч денсаулык жардайын жаксарту жвнн деп бiрiншi кезектегi шаралары» атты Казакстан Республикасы Президенлыч Жарлыры, 4.09.1998
жылры №839 «Казакстан Республикасында ха-лыкты туберкулезден корраудыч жедел шарала-ры» КР вюмет^ч каулысы болатын. Жорарыда аталран жарлык пен каулыра сэйкес 1999 жылдан бастап ДД¥ усынысы бойынша DOTS стратегиясы енгiзiлiп, 2001 жылы елiмiз жардайына бейiмделiп жумыс iстей бастады [3, 4].
С. А. Диканбаева соавт (2004), мэлiметтерi бойынша 1998-2003 жылдар аралырында тубер-кулездi табу жумыстарын белсендi жYргiзе бас-тараннан кешн туберкулездiч сыркаттылык квр-сеткiшi 100 мыч туррынра шакканда 118,8-ден 160,4-ке дейiн вскен. 2003 жылдан бастап туберкулез сыркаттылыры 21,8%-ке азайып 2008 жылы 100 мыч туррынра шакканда 125,5-тi курады [3].
Казакстанда DOTS барадарламасын енпз-геннен бастап туберкулезден болран влiм-жiтiм кврсеткiшi 1998 жылры 100 мыч туррынра шак-канда 38,4-ден 55%-ке азайып, 2008 жылы 100 мыч туррынра шакканда 17,2-тi курады. DOTS барадарламасын енгiзу 1998-2006 жылдар аралырында Казакстанда туберкулезден кайтыс болуы мYмкiн 28000-дай туберкулез наукасыныч вмiрiн сактап калды [3, 38].
Туберкулез эндемиясы всiп жатканда ту-беркулездi емдеу сурактарыныч мачызы зор, себебi бул жумыстыч сапасы казiргi кезде туберкулез инфекциясыныч резервуарын жэне бола-шакта патологияныч элеуметпк салдарын аныктайды [23].
Туберкулездi емдеуде непзп орынды нау-кас арзасындары туберкулез микобактериясыныч квбеюiн жоюра экелетш химиятерапия алады. Алрашкы туберкулезге карсы колданылатын дэр^ лер: ПАСК, 1943 ж., стрептомицин - 1944 ж., ти-бон 1946 ж. жэне изониазид 1951 ж. синтездел-ген [37]. Дэрiлердi колдану барысында пайда болран дэрiге твзiмдiлiктi емдеудiч жача эдiстерiн кажет болып, бiрнеше химиялык дэрiнi комбинация-лык тYPде колдану каридасы тэжiрбиеге 1955 -шi жылы енпзшдк Бастапкы кезечде стрептомицин жэне ПАСК комбинациясы колданылып, ол жорары терапиялык нэтиже бердi. Сонан соч изониазид жэне ПАСК, сол сиякты бiрден 3 химиялык дэрк изониазид, ПАСК, стрептомицин колданыла бастады. Бул дэрiлер наукастарра 1218 ай iшiнде 2 кезечде бертдг Бiрак дэрiлердi узак уакыт тарайындау олардыч аллергиялар жэне зиянды эсерлерiнiч даму каупше алып келдi.
Тэжiрбиеге рифампицин мен пиразина-мидтiч енгiзiлуi емнiч узактырын 6-9 айра дейiн кыскартып, ею кезечдi ем жойылды. Бул уакытта изониазид, рифампицин, стрептомицин немесе этамбутол схемасы 6 ай шнде тарайындалып 1983 жылы фтизиатрия тэжiрбиесiне енгiзу усы-нылды.
Туберкулез химиятерапиясыныч казiргi за-манры бардары емнiч нэтижелi акырына жетуге, химиятерапияныч стандартты схемасын дайындап шырарура, стационарлы емнiч мерзiмiн кыс-картура, дэрiлерге кететiн шырындарды азай-тура барытталран [31].
ДД¥ усынран туберкулезбен кYресудiч жача барадарламасы - DoTs стратегиясы, туберку-лездi стандартты кыска курсты химиятерапиямен емдеудi карастырады. Бул емдi колдану аркылы бактерия бвлетiн вкпе туберкулезiмен алраш рет ауырран наукастардыч 80-85%-де бактерия бвлу-дi токтатура болады. Туберкулездi емдеудiч осы жYЙесi осы кезечдеп, бул уакытка дейiн болран-дарыныч iшiндегi еч нэтижелiсi болып табылады, дYние жYЗiнiч квптеген елдерiнде осы стратегия енпзтгеннен кейiн туберкулезден жазылу 2 есеге вскен [46].
DOTS стратегиясын енгiзу кыска мерзiмнiч шнде наукастарда бактерия бвлудi токтатып туберкулез инфекциясыныч резервуарын бiршама азайтура ыкпал еттi. Сол сиякты стратегияныч Yлкен элеуметтiк-экономикалык мачызы бар -бул эдк кымбат туратын стационарлык емнiч жалпы уакытын кыскартура мYмкiндiк бередi [32].
ДД¥ усынран кыска мерзiмдi химиятерапия азия жэне ТМД елдершде енгiзiлiп жаксы нэ-тижелер кврсетп. Мыслы, Камбоджада 1994-1995 жылдары 4164 наукас 1 категория бойынша ем алып, оныч 89% жазылып шыккан немесе емiн аяктаран. Монролияда DOTS стратегиясыныч пи-лотты жобасын кiргiзу барысында 92% жардайда какырык CYртiндiсiнiч конверсиясына кол жетю-зшген. Бангладеште DOTS бардарламасын енгiзу аркылы какырыктыч конверсия дечгейi 82-87%-т кураран [41, 42, 43].
Кыррыз Республикасында DOTS стратегиясын енпзу нэтижесшде туберкулезден жазылу пайызы 85,5%-т курады. Тэжiкстанда кыска мер-зiмдi химиятерапияныч каркынды кезечiнен кейiн какырыктыч CYртiндi конверсиясы 85-92,6% болып, емыч нэтижелiлiгi 82,7% болды. ТYркiменс-танда какырыктыч CYртiндi конверсиясы 89,3%, ем нэтижелшИ - 84,8% болды [1, 28, 29].
Ресейдiч Иванов, Том облыстарында жэне Марий Ел Республикасында DOTS стратегиясы жумыс iстеген жылдар шнде туберкулезбен алраш ауырран наукастардыч 82-93%-де бактерия бвлу токтаран [8, 30].
А. Г. Хоменконыч (1998) мэлiметтерi бойынша, туберкулезбен алраш рет ауырран наукастардыч 90%-де химиятерапия курсыныч сочын-да бактерия бвлу токтаран [33].
бдебиетте кыска мерзiмдi бакылаумен жYргiзiлетiн емыч Казакстанда нэтижелi болран-дыры атап вттген [2, 7, 12, 16, 25].
Мысалы, Исмаилов Ш. Ш. соавт (2000), елiмiздiч эртYрлi аймактарында 1998 жэне 1999 жылдары DOTS стратегиясы бойынша туберку-лездi емдеуге мониторинг жасап «жазылу» квр-сеткшыч 90% болранын айтады.
Жангиреев А. А. соавт (2001), вкпе тубер-кулез^ч квлемдi жэне деструкциялы "^мен ауыратын наукастарда DOTS стратегиясы жэне дэстYрлi емдеу эдiстерiн салыстырып, кыска мер-зiмдi ем алран наукастарда бактерия бвлудiч то-катауы 93% жардайда аныкталып, дэстYрлi ем алушыларра караранда оларда бактерия бвлудiч
токтауы ерте пайда болатыны жэне олар ауруха-нада 2 есе кем жататынын аныктаран, сол сиякты авторлар ем DOTS стратегиясыныч барлык та-лаптарын сактаранда рана нэтижелi болатынын ескертедi.
ДД¥ усынран стандартты схемамен жYргi-зiлген химиятерапия жорары нэтиже кврсеттi. Де-генмен, осы емыч негiзгi каридалары сакталмай наукастардыч 70%-ден астамы бакылаудан шы-рып калатындыктан жэне оларда рецидивтердiч жи кездесетiндiктен, стационар жардайында кар-кынды емнiч узактырын созу керектiгi усынылып [21, 27], 2002 жылы Казакстанда бейiмделген бардарламара сэйкес ДД¥ усынран химиятерапия-ныч каркынды жэне жалрастыру кезечдерiнiч мерзiмi узартылды.
2006 жылы ^ркелген туберкулез наука-старын емдеудiч когортты анализi, елiмiздегi бей-iмделген химиятерапия нэтижелерiнiч твмен еке-нш кврсеттi. Алраш рет ауырран бактерия бвле-тiн наукастардыч 70,7%-i, бактерия бвлетш ре-цидивтердiч 52,9%-i рана жазылып шыккан. Ем нэтижесiнiч твмен болуына емнiч YЗiлуi жэне ту-беркулезге карсы дэрiлерге твзiмдiлiктiч всуi се-бепшi болуда [15, 17, 18].
Сонымен, эдебиетке талдау жYргiзу ДД¥ усынран туберкулезбен кYресу бардарламасы -DOTS стратегиясы дYние жYЗiнiч квптеген елде-рiнде, оныч шнде ТМД елдерiндегi туберкулезбен ^ресу улттык барадарламаларыныч негiзiн курап, туберкулез бойынша эпидемиологиялык жардай нашарлай бастаранда, осы катерлi ауру-мен кYресудiч бiрден-бiр шарасы болып табыл-ранын кврсеттi.
DOTS стратегиясына сэйкес, туберкулездi емдеу стандартты кыска мерзiмдi химиятерапия немесе оныч эрбiр елдiч жергiлiктi ерекшелк-терiн сэйкес бе^мделген тYрлерi аркылы жузеге асырылып, бул эдк енгiзiлген елдерде жорары нэтижелерге кол жетюзшдк Казакстанда стандартты химиятерапияныч кыска мерзiмдi (19992001 жылдар), сол сиякты бейiмделген тYрлерi (2002-2006 жылдар) жумыс жасап туберкулезбен эпидемиологиялык жардайдыч туракталуына алып келдк Дегенмен, наукастардыч ем тэртiбiн бузуыныч жиiлеуi, квпдэрiге твзiмдiлiктiч всуi елiмiзде туберкулездi емдеудiч жача жолдары мен эдктер^ карастыруды талап етедi.
ЭДЕБИЕТ
1. Алишеров А. Ш. Кыррыз Республикасында DOTS-барадарламасын енгiзудiч нэтижелерi //Ка-закстан фтизиатрларыныч I конгресi: Ечбектер жинары, Алматы, 2004. - В. 24 - 29.
2. Дшмарамбетов Д. С. Алрашкы туберкулезбен ауырран наукастардары емнiч тиiмдiлiгi мен дэр^е турактылыры /Д. С. Дшмарамбетов, Ш. Ш. Исмаилов, Г. А. Смаилова //Фтизиопульмоноло-гия. - 2002 - №2 (2). - Б. 39 - 40.
3. Исмаилов Ш. Ш. Казакстан Республика-сындары туберкулез жардайы /Ш. Ш. Исмаилов, Н. И. Назирова, К. Х. Баймуханова //Фтизиопуль-монология. - 2008. - №2 (14). - Б. 6 - 8.
4. Казакстан Республикасындары туберкулез-ге карсы адап^рленген бардарламаны тарату жэне оныч нэтижес /С. А. Диканбаева, Г. Б. Ра-кишев, К. Х. Баймуханова жэне баскалар //Казакстан фтизиатрларыныч I конгресс Ечбектер жинары. - Алматы, 2004. - 69 - 73 б.
5. Ресейде туберкулезге карсы ^рес бойын-ша ДД¥ усынысыныч апробациялык тэжiрбиесi /
B. В. Ерохин, Л. П. Капков, Пунга В. В. жэне баскалар //Казакстан фтизиатрларыныч I конгресс Ечбектер жинары, Алматы, 2004. - В. 44 - 48 б.
6. Агаев Ф. Ф. Ситуация с туберкулезом в Азербайджане. Междунар. конф. «Глобальный контроль за туберкулезом в странах Центральной Азии». - Алматы, 2007. - С. 48 - 50.
7. Берикова Э. А. Значение контролируемой краткосрочной химиотерапии в комплексе с кол-лапсотерапевтическими методами в лечениии впервые выявленных больных туберкулезом легких: Автореф. дис. ...канд. мед. наук. - Алматы, 2000.
8. Гришина Т. А. Итоги примнения DOTS в России //Проблемы туберкулеза. - 1999. - №1. -
C. 9 - 12.
9. Джунусбеков А. Д. Состояние и задачи противотуберкулезной помощи в Республике Казахстан /А. Д. Джунусбеков, Г. Т. Хауадамова, З. И. Хажибаева //Здравоохранение Казахстана. -1994. - №8. - С.4 - 6.
10. Джунусбеков А. Д. Состояние противотуберкулезной службы в Республике Казахстан и ее задачи в современных условиях /А. Д. Джунусбе-ков, Г. Т. Хауадамова, З. И. Хажибаева //Здравоохранение Казахстана. - 1996. - №7. - С. 6 - 7.
11. Жангиреев А. А. Грозное заболевание ХХ века //Здравоохранение Казахстана. - 1998. -№7 - 8. - С. 2 - 4.
12. Жангиреев А. А. Лечение больных впервые выявленным туберкулезом легких в режиме DOTS-стратегии /А. А. Жангиреев, Ш. Ш. Исмаилов, Э. М. Берикова //Проблемы туберкулеза. -2000. - №3. - С. 23 - 25.
13. Залескис Р. Туберкулез в мире и Европейском регионе ВОЗ. Междунар. конф. «Глобальный контроль за туберкулезом в странах Центральной Азии». - Алматы, 2007. - С. 16 - 18.
14. Исмаилов Ш. Ш. Актуальные проблемы контроля за туберкулезом в Казахстане. Между-нар. Конф. «Глобальный контроль за туберкулезом в странах Центральной Азии». - Алматы, 2007. - С. 36 - 37.
15. Исмаилов Ш. Ш. Значение интеграции противотуберкулезной службы, сети ПМСП, органов государственного санитарно-эпидемиологического надзора, КУИС Казахстана в контроле над туберкулезом //Актуальные вопросы фтизиатрии. - Сб. науч. трудов конф. - Алматы, 2008. - С. 5 - 12.
16. Использование компьютерного комплекса «КТБ» для анализа результатов эксперимента по наблюдению за больными туберкулезом при внедрении стратегии DOTS в Клинике НЦПТ /Ш.
Ш. Исмаилов, К. Х. Баймуханова, В. И. Лаврентьева, Г. А. Берлижанова //Контроль за туберкулезом и внедрение стратегии DOTS в Казахстане. Сб. тр. - Алматы, 2000. - С. 37 - 42.
17. Исмаилов Ш. Ш. Казакстан Республикасын -дары мультирезистентт туберкулездiч непзп мэселелерi //Фтизиопульмонология. - 2002 - №2 (2). - Б. 9 - 12.
18. Клиническое значение резистентности МБТ у больных с различными формами туберкулеза органов дыхания /Ш. Ш. Исмаилов, Э. А. Бе-рикова, О. М. Даутова, П. М. Джазыбекова // Контроль за туберкулезом и внедрение стратегии DOTS в Казахстане. - Сб. тр. - Алматы, 2000. - С. 107 - 110.
19. Маскеев К. М. Медико-социальные аспекты распространения туберкулеза на территории Казахстана и некоторые пути решения проблемы // Здравоохранение Казахстана. - 1995. - №5. - С. 11 - 15.
20. Маскеев К. М. Проблемы туберкулеза в условиях экономического кризиса //Денсаулык сактау Казакстан. - 1998. - №7 - 8. - С. 4 - 9.
21. Муминов Т. А. Для Казахстана нужна адаптированная система DOTS //Медицина. - 2002 -№6 - С. 2 - 4.
22. Муминов Т. А. Проблемы туберкулеза в условиях экономического кризиса /Т. А. Муминов, К. М. Маскеев. - Алматы, 1998. - 25 с.
23. Муминов Т. А. Туберкулез, ВИЧ, сифилис и другие заболевания в пенитенциарных учреждениях: М 11 /Т. А. Муминов, А. С. Ракишева. - Алматы, 2002. - С. 39 - 45.
24. Оганесян Н. Борьба с туберкулезом в Армении. Международная конференция «Глобальный контроль за туберкулезом в странах Центральной Азии». - Алматы, 2007. - С. 52 - 54.
25. Омаров Т. О. Эффективность внедрения DOTS в г. Алматы Сборник трудов /Т. О. Омаров, А. К. Омарова - Алматы, 2000. - С. 52 - 53.
26. Реализация программы DOTS plus в Узбекистане. Международная конференция «Глобальный контроль за туберкулезом в странах Центральной Азии» /А. М. Убайдуллаев, Г. Т. Узако-ва, А. А. Жаполов, Г. К. Мурмусаева. - Алматы, 2007. - С. 110.
27. Результаты внедрения расширенной программы ВОЗ по выявлению и лечению больных туберкулезом органов органов дыхания /Т. Я. Ильина, А. А. Жангиреев, К. А. Перзадаева, О. А. Сидоренко //Проблемы туберкулеза. - 2002. -№6. - С. 15 - 18.
28. Сейитмедова А. Особенности реализации стратегии DOTS в Туркменистане. Междунар. конф. «Глобальный контроль за туберкулезом в странах Центральной Азии». - Алматы, 2007. - С. 38 - 40.
29. Сироджидинова У. Ю. Особенности координации и реализации стратегии DOTS в Республике Таджикистан. Междунар. конф. «Глобальный контроль за туберкулезом в странах Центральной Азии» /У. Ю. Сироджидинова, С. М.
Сайдалиев. - Алматы, 2007. - С. 38 - 40.
30. Стрелис А. К. Эффективность международных программ борьбы с туберкулезом в Томской области. - Вестн. РАМН. - 2000. - №12. - С. 26 -
31.
31. Фирсова В. А. Современные аспекты комплексного лечения туберкулеза легких у подростков /В. А. Фирсова, Л. И. Русакова, М. Ф. Губкина //Проблемы туберкулеза. - 2001. - №7. - С. 21 - 23.
32. Хоменко А. Г. Выявление больных туберкулезом и современные методы химиотерапии. // Проблемы туберкулеза. - 1996. - №5. - С. 2 - 5.
33. Хоменко А. Г. Клинические и эпидемиологические аспекты контролируемой химиотерапии укороченной длительности. //Проблемы туберкулеза. - 1998. - №4. - С. 16 - 21.
34. Хоменко А. Г. Стратегия DOTS и ее распространение в России //Проблемы туберкулеза.
- 1999. - №1. - С. 4 - 8.
35. Хоменко А. Г. Туберкулез как международная проблема: (По материалам XXVII междунар. конг. и раб. совещ. ВОЗ) //Пробл. туберкулеза. -1991. - №1. - С. 3 - 6.
36. Хоменко А. Г. Туберкулез: сегодня и завтра (проблемы и пути их решения) //II (XII) съезд фтизиатров: Сб. резюме. - Саратов, 1994.
- С. 41 - 42.
37. Хоменко А. Г. Химиотерапия туберкулеза -история и современность. //Проблемы туберкулеза. - 1996. - №3. - С. 2 - 6.
38. Число сохраненных жизней заболевших туберкулезом в результате программы ДОТС в Казахстане, 1998-2006. Международная конференция «Глобальный контроль за туберкулезом в странах Центральной Азии» /М. Фаворов, Е. Бе-лиловский, И. Айтмагамбетова и др. - Алматы, 2007. - С. 26 - 27.
39. Centers for Disease Control and Prevention. Expended tuberculosis surveillance and tuberculosis morbidity. - United States, 1993 //MMWR Morb. Mortal Weekly Rep. - 1994. - V. 43. - P. 361 -3 66.
40. Dolin P. J. Global tuberculosis incidence and mortality during 1990 - 2000 /P. J. Dolin, M. C. Raviglione, A. Kochi //Bull. World Health Organ. -1994. - V.72. - P. 213 - 220.
41. DOTS and its outcome in Bangladesh: The succeessful public-private partnership in the TB control /M. A. Hoque, S. A. Shahed Hossain, A. K. Belayet et al. //Tuberc and Lung Disease. - 1999. -V. 3, №9. - P. 68.
42. DOTS in Campodia /P. Y. Norval, San Kong Kim, Baklim Team et al. //Tuberc. and Lung Disease. - 1998. - V. 2. №4. - P. 44 - 51.
43. DOTS pilot project in Mongolia /T. Tsogt, Levy M., Sudre P. et al. //Tuberc. and Lung Disease.
- 1999. - V. 3, №10. - P. 886 - 890.
44. Keshavjee S. Disintegrating heath service and resurgent tuberculosis in post-soviet Tajikistan: an example of structural violence /S. Keshavjee, M. C. Becerra. - JAMA. - 2000, №283. - Р. 1201.
45. Kochi A. The global tuberculosis situation and
the World Health Organization //Tubercl. - 1991. -V. 72. - P. 1 - 6.
46. Raviglione M. C. Global Epidemiology of Tuberculosis /M. C. Raviglione, D. E. Snider, A. Kochi // JAMA. - 1995. - V. 273, №3. - P. 220 - 225.
47. Search for new drugs for treatment of tuberculosis (screening program) //Antimicrob Agents and Chemother. - 2001. - V. 45, №7. - P. 1943 - 1946.
48. Shimao T. Global situation of TB and its con-
trol II Kekkaku - 1999. - V. 74 (2). - Р. 83 - 90.
49. Sudre P. Tuberculosis: a global overview of situation today /P. Sudre, H. G. Dam, A. Kochi // Bull. World Helth Organization. - 1992. - V. 75, №6. - P. 400 - 415.
50.TB A Clinical manual for South East Asia II World Health Organization /F. Harries, D. Maher, M. Uple-kar et al. - Geneva, 1997. - P. 20.
Поступила 11.09.09
N. S. Tabriz
EFFICACY OF PROGRAM OF TUBERCULOSIS CONTROL RECOMMENDED BY WHO
The analysis of the literature shows that the program of tuberculosis control recommended by WHO -DOTS strategy - becomes the base of the national programs of the fight with tuberculosis in many countries of the world including CIS; and it is one of the main measures of the fight with this disease during bad epidemiologic situation concerning tuberculosis.
Табриз Н.С.
БУК1Л6ЛЕМД1К ДЕНСАУЛЫЦ САЦТАУ ¥ЙЫМЫ ¥СЫНРАН ТУБЕРКУЛЕЗГЕ ЦАРСЫ KYPEC БАРДАРЛАМАСЫНЬЩ ТИ1МД1Л1Г1
бтюзшген эдебиет талдауы БYкiлэлемдiк денсаулык сактау уйымы усынран туберкулезге карсы куреспч DOTS стратегиясы элемнщ кептеген елдершде, соныч шнде ТМД елдершде туберкулезге карсы ^ресщ улттык бардарламасыныч непзше айналранын керсетл, ол туберкулезден эпидемиологиялык колайсыздык кезечшде осы катерлi аурумен ^ресудщ негiзгi шараларыныч бiрi болып табылады.