CC BY
0БАЪЗЕ МАСЪАЛАШОИ НАЗАРИЯВИИ НАКШИ ФУНКСИЯИ ЭКОЛОГИИ ДАВЛАТ ДАР АМАЛИШАВИИ ШУКУМОИ ЭКОЛОГИИ ИНСОН
КОДИРЗОДА МИРЗОКОДИР АЮБ
мудири кафедраи назария ва таърихи давлат ва аукуки Донишгоаи давлатии аукук, бизнес ва сиёсати Толикистон, номзади илмаои аукукшинос!, дотсент шаари Хуланд, Лумаурии Толикистон
КОДИРЗОДА МИРЗОКОДИР АЮБ
заведующий кафедрой теории и истории государства и права Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики, кандидат юридических наук, доцент, город Худжанд, Республика Таджикистан
QODIRZODA MIRZOQODIR AYUB
Head of the Department of Theory and History of State and Law of the State University of Law, Business and Politics of Tajikistan, Candidate of Law, Associate Professor
Khujand city, Republic of Tajikistan
Аннотатсия: Дар маколаи мазкур баъзе масъалатои назариявии накши функсияи экологии давлат дар амалишавии тукуктои экологии инсон дар асоси гоятои илмии муосири сотаи назарияи давлат ва тукук мавриди таткик карор гирифтааст. Имрузто масъалатои амалишавии тукуктои экологии инсон яке аз лабтатои умдаи илми назарияи давлат ва тукуки муосирро ташкил менамояд. Дар такикат там бо шиддат гирифтани сохтмони объекттои истетсолии вазнин, партофтани партовтои талман калон ба табиат, аз меъёри мукарраргардидан чанддин маротиба зиёд ихрол шудани газтои зараровар, зиёд гардидани тала боти инсоният ба объекттои табиг, олами тайвонот ва наботот омилтое мебошанд, ки давлатторо батри элоди механизмтои муосири истодагарг намудан ба чунин толаттои ногувор водор менамоянд. Дар ин радиф накши метвариро амалишавии функсияи экологии давлат ташкил менамояд.
Калидвожато: тукуки инсон, тукуктои экологии инсон, амалишавии тукуктои инсон ва шатрванд, функсиятои давлат, назарияи илми тукукшиносг, гоятои илмг, конунгузорг, тукуки конститутсионг, мукаррароттои меъёрг, санадтои тукукии байналмилалг, мавкеъ.
НЕКОТОРЫЕ ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ РОЛИ ЭКОЛОГИЧЕСКОЙ ФУНКЦИИ ГОСУДАРСТВА В РЕАЛИЗАЦИИ ЭКОЛОГИЧЕСКИЕ ПРАВА ЧЕЛОВЕКА
Аннотация. В данной статье на основе современных научных представлений в области теории государства и права исследованы некоторые теоретические вопросы роли экологической функции государства в реализации экологических прав человека. Сегодня вопросы реализации экологических прав человека составляют одно из основных направлений науки теории государства и современного права.
Действительно, с интенсификацией строительства тяжелых производств, выбросом в природу большого количества отходов, выбросом вредных газов в несколько раз превышающим установленные нормы, увеличивается потребность человека в природных объектах, фауне и флоре. факторы, которые заставляют государства создавать современные механизмы противостояния таким неприятным ситуациям. В этой связи решающую роль играет реализация экологической функции государства.
Ключевые слова: права человека, экологические права человека, реализация прав человека и гражданина, функции государства, теория правоведения, научные идеи,
законодательство, конституционное право, нормативные положения, международно-правовые документы, позиция.
SOME THEORETICAL ISSUES OF THE ROLE OF THE ECOLOGICAL FUNCTION OF THE STATE IN THE REALIZATION OF HUMAN ENVIRONMENTAL
RIGHTS
Annotation: In this article, based on modern scientific concepts in the field of state and law theory, some theoretical issues of the role of the state's environmentalfunction in the implementation of human environmental rights are examined. Today, issues of implementing human environmental rights constitute one of the main areas of science, state theory and modern law.
Indeed, with the intensification of construction of heavy industries, the release of large amounts of waste into nature, the emission of harmful gases several times exceeding the established standards, the need of man for natural objects, fauna and flora increases. factors that force states to create modern mechanisms to counter such unpleasant situations. In this regard, the implementation of the ecological function of the state plays a decisive role.
Keywords: human rights, environmental human rights, implementation of human and civil rights, functions of the state, theory of jurisprudence, scientific ideas, legislation, constitutional law, regulations, international legal documents, position.
Дар назарияи илми аукукшинос!' яке аз масъалааои мубрами сатаи дохилидавлат! ва байналмилалиро ааллу фасли масоили баамаломадаи соааи аифзи муаити зист ташкил менамояд. Хислати лудогонаи матраа намудани масоили эколог! дар дохили давлати алоаида, минтака ва лааон аз он иборат мебошад, ки самти мазкур лабааи консешуал! дошта, бо фишангаои ладил! аукук!, иктисод! ва сиёсс! мавриди ааллу фасл карор дода мешаванд. Дар байни механизмаои ба таври муътадил нигоадории захирааои табиии мавлудаи барои наслаои имруза ва оянда таъминшаванда, лойгоаи муаимро василааои амалишавии функсияи давлат ташкил карда истодааст.
йолати болозикр дар замони муосир дар талрибаи илми аукукшиносии ватанаи таваллуаи олимони лудогонаро ба худ лалб намудааст. Албатта мавриди баррас! карор додани масоили аукукии аифзи муаити зист дар сатаи соааи алоаидаи илми аукукшинос! ва гояаои мустакили аукук! ба манфиати кор буда, дар пайдо шудани лараёни мустакили таакикоти илм! оварда мерасонад.
Мутобики сарчашмааои муътамади назарияи илми аукукшинос! ва махсусан риштаи аукуки эколог! то асри XX функсияи мухофизати табиат асосан тавассути функсияи аифзи аукуки моликият, манфиатаои иктисод!, андоз ва мудофиаи давлат инкишоф меёфт. Вай хислатхо ва хусусиятхои инфиродй надошт ва вазифаи дуюмдарача ба аисоб мерафт. Огоз аз солхои 70-ум асри гузашта намояндагони илм дар бораи таксим кардани вазифаи муаофизатии табиат аамчун вазифаи мустакил андешарон! менамуданд[6, с.304.]. Дар як катор маколахои илм! хулосааое бароварда шудаанд, ки муаофизати табиат дар ИЛШС вазифаи доим! ва асосии мустакили давлати сотсиалистии мутараккии умумихалкиро ифода мекунад.
Аз солхои 1980-уми асри XX вакте ки таваччух ба ин сохаи фаъолияти давлатй якбора афзоиш ёфт, дар чомеаи илм! истилохи "функсияи экологии давлат" мавриди истифода карор гирифт. Имруз истиклолият ва ааамияти вазифаи экологии давлат мавриди баас намебошад. Гузашта аз ин, дар адабиёти хукукй масъалаи низоми махсуси хукукии мероси табий харчи бештар мавриди баррасй карор мегирад, ки бешубха, ташкили механизми муассири танзими давлатии ин сохаро дар назар дорад.
Бо назардошти он, ки аксари захирахои табий тамомшавандаанд, бехбудии давлат аз истифодаи окилона, хифз ва такрористехсоли онхо вобаста аст. Аз ин ру, ба истифодаи онао бо усулаои харобиовар, гайриокилона роа додан мумкин нест. Мо чунин мешуморем, ки
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
лиаати аифзи захирааои таби! функсияи эколог! барои Толикистон махсусан муаим аст, зеро мамлакати мо дорои захирааои табиии таъсирбахш буда, дар айни замон дар истифодаи окилонаи онао талрибаи зиёд надорад.
Як катор падидахои хукукй-конститутсионии марбут ба хукуку озодихои инсон ва шахрванд, аз кабили шахрвандй, баробархукукии инсон, кафолати хукуку озодихои инсон ва шахрванд, дар боби мазкур муттахид карда шуда аст, ки онхо дар мачмуъ хамчун махаки муайянкунандаи макоми инсон ва шахрванд дар чомеа ва давлат накш мебозанд. Махз хамин меъёрхо ухдадории давлатро чихати эътироф, риоя ва хифзи хукуку озодихои инсон ва шахрванд мукаррар менамоянд. Ба сатхи таъмини хукуку озодихои инсон ва шахрванд вобаста ба он бахо дода мешавад, ки давлат онхоро дар конунгузории миллии худ дар кадом сатх мукаррар намуда, амалигардонии онхоро чи гуна кафолат додааст. Мазмуни вазъи хукукии инсон ва шахрванд асосан вобаста ба хукуку вазифахои онхо, ки тавассути конунгузории миллй танзим гардида бозтоб мегардад [1].
Бо хамин манзур дар мархилаи фавкуззикр хамвора бо инкишофи сифатан нави низоми хукуку озодихои инсон ва шахрванд ва кафолати татбик намудани онхо холати хукукии инсон ва шахрванд дар Точикистони сохибистиклол тахким ёфта, ширкат варзидани онхо дар муносибатхои чамъиятй ва давлатй вусъат меёбад. Чумхурии Точикистон рохи бунёд намудани чомеаи шахрвандй ва давлати хукукбунёдро пеш гирифтааст ва дар ин чода фарохам овардани фазои хукукии чомеа вазифаи авалиндарачаи давлати хукукбунёд буда, гояи мехварии он таъмини волоияти конун ва хифзи хукуку озодихои инсон ва шахрванд мебошад.
^исми таркибии вазъи хукукии инсон ва шахрванд усулхое мебошанд, ки дар хусуси мохияту мазмуни ин падида шаходат медиханд.
Амалй ва татбикшаванда будани вазъи хукукии инсон ва шахрванд бо рохи мукаррар кардани кафолатхои иктисоди, сиёсй, ташкили ва хукукй таъмин карда мешаванд. Кафолатхо дар он вазифахои ба ухдаи худ гирифтаи давлат ифода меёбанд, ки барои таъмини вазъи хукукии инсон ва шахрванд таъин гардидаанд. Ин кафолатхо вазъи хукукй ва хакикии шахсро дар чомеа ба якдигар пайванд месозанд[2, с. 119.].
Дар баробари ин яке аз аукукаои меаварии инсон ин аукук ба дастрас! ба сарватаои таби! ва шароити арзандаи зисти аз лиаози эколог! дастрас ба шумор меравад.
Яке аз самтаои муаими татбики сиёсати ягонаи давлатии эколог! ин таъмини аукук -аои эколог!, пеш аз аама аукуки конститутсионии аар шахс ба муаити зисти солим маасуб мегардад. Мукаррар намудани уададории аукукии шаарванд дар назди ломеа ва ломеа дар назди шаарванд барои аолати муаити зист ба манфиати наслаои аозира ва оянда - яке аз масъалааои асос! ва муосири эколог! мебошад[3, с. 184.].
Инсон кисми лудонашавандаи табиат аст. Максади охирини аифзи муаити зист ин таъмини нигоадории инсон аамчун як мав солими эколог! ва илтимо! аст[4, с.93.].
Дар назарияи аукук вазъи аукукии инсон гуфта ин вазъи бо аукук расмигаштаи фард фаамида мешавад, ки бо аукуку озодиао, вазифаао ва масъулияти шахс муайян карда мешавад. Вазъи аукукии шахсро аукуку озод! ва вазифаву масъулияти шахс дар соааи муайян ташкил медиаанд.
Боиси тазаккур аст, ки аз лониби муааккикон! ванан! ва хорил! Р.Ш. Шарофзода[5], Э.С. Насриддинзода[6], А.Д. Гафурзода[7], А.Г. Холикзода[8], Р.Л. Лабборов[4], М.М. Соаибзода[9], М.А. Кодирзода[10], М.М. Меркулов[11], В.С. Миронов[12], Р.Х. Гиззатулин[13], Б.А. Мухамеджанов[14], В.Е. Сизов[15], А.С. Шестерюк[16] асъалаи дар аошияи функсияи экологии давлат амалигардии аукукаои экологии инсон ба таври бевосита ва бавосита мавриди таакики илва ва таалилу омузиш карор дода шудааст, ки аолати мазкур аз муаимияти он дар фазои илм! ва танзими аукук! дарак медиаад.
Вазъи аукукии экологии инсон - ин вазъи бо конунгузории эколог! муайянгаштаи инсон мебошад, ки бо аукуку озод! ва уададориаои он дар соааи таъсири мутакобили ламъият муайян карда мешавад. Вазъи аукукии экологии инсон аз ду унсури асос! иборат мебошад: а) аукуку озодиаои экологии инсон; б) уададории экологии инсон.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Падидаи аукук ва уададориаои экологии инсон яке аз арзишаои бунёдии соааи аукуки эколог! маасуб мегардад. Инсон аукукаои экологиро бо максади аимояи манфиат-аои ааётан муаими худ, инчунин барои аифзи муаити зист ба даст меорад. йукук ин имконияти дар конунгузор! мукарраршуда ва кафолатдодаи давлат мебошад, ки ба аар як инсон имкони интихоби намуд ва шакли рафторро барои ба манифиати аам шахс! ва аам .амъият! истифода бурдани неъматаои и.тимо! фароаам меоварад. Уададор! ин мукаррароти ба манфиати аамаи аъзоёни .омеа дар конунгузор! пешбининамудаи давлат аст, ки рафтори аатмии субъектро ба интихоби намуд ва шакли рафтор ва .авобгар! барои и.ро накардани онао муайян менамояд.
Дар илми аукуки эколог! равиши ягонаи муайян кардани мафауми аукукаои эколог! .ой надорад. Вобаста ба муайян кардани мафауми аукукаои эколог! ду нуктаи назарро .удо кардан мумкин аст: тибки равиши якум эквиваленти аукукаои эколог! аукук ба муаити зисти мусоид меистад. Вобаста ба ин субъекти аукукаои эколог! танао ба шаарвандон, гуруаи шаарвандон ва ааолии ин ё он аудуд маадуд мегардад. Нуктаи назари мазкур аз тарафи М.И. Василева .онибдор! карда мешавад. Асос барои .удо кардани аукукаои эколог! чун гуногунии махсуси аукуки инсон ва шаарванд хусусияти ин гуруаи аукукаоро пешниаод менамояд.
Ба акидаи М.И. Василева «аукукаои эколог! аз аукуки истифодабарии табиат бо хусусияти гайрииктисод! доштан фарк менамоянд. Онао дара.аи маадуди алокаманд! ба ин ё он аукуки молумулк! ба захирааои таби! доранд ва бо аамин сабаб баъзе аз намудаои умумии истифодабарии табиат, аз .умла рекратсиониро фаро мегиранд». «Хусусияти дохилии муайянкунандаи аукукаои эколог! ин максади ниао!, ки ба аимояи манфиатаои конун! равона карда шудааст, мебошад. йукук ва манфиат танао дар он аолате ба сифати аукукаои эколог! эътироф карда мешаванд, ки нигоадории сифати муаити зист ва объектаои табий - максади ягона ва ниао! мав.уд бошад» [17, с.50-51.].
Мутобики нуктаи назари дуввум, таати мафауми аукукаои эколог! ма.муи ваколатао, аукук ва уададориао дар соааи истифодабарии табиат ва аифзи муаити зист фаамида мешавад. Дар ин маврид субъекти аукукаои эколог! на танао шаарвандон ва ташкилотаои .амъият!, инчунин сектори соаибкор! ва давлат низ мебошанд. Тибки ин нуктаи назар аукукаои эколог! ба маънои васеъ фаамида мешаванд, ки аукуки моликият ба сарватаои таби!, аукук ба истифодабарии табиат, инчунин иштирок дар чорабиниаои фараанг!-солимгардон!, сайёа!, варзиш!, истифодабарии олами аайвонот ва дигар захирааои табииро бо максади соаибкор! фаро мегирад[18, с. 131-133.].
Баъди ихтилофоти мазкур дар илми аукуки эколог! фаамиши васеи аукукаои эколог! ба миён омад, ки тибки он аукукаои эколог! аамчун аукукаои таъминкунандаи талаботи инсон дар табиат муайян карда шуд. Табиат талаботаои гуногуни инсон - эколог! (физиолог!), иктисод!, эстетик!, рекреатсион!, илм!, фараанг! ва дигарро конеъ карда, инчунин ба аукукаои эколог! аамчун аукуки унверсал! аукук ба муаити зисти мусоид, аукуки инсон ба истифодабарии захирааои таби! дохил карда мешаванд.
Ба андешаи М.М. Бринчук таати мафауми аукукаои эколог! аукуки этирофшуда ва дар конунгузор! мукарраршудаи шахс фаамида мешавад, ки талаботи гуногуни онро аангоми таъсири мутакобилаи .амъият ва табиат таъмин менамояд [19, с. 116.]. Муааккик махсусияти ин аукукаоро дар алокаманд! бо соааи таъсири мутакобилаи .амъият ва табиат пешниаод менамояд. йукукаои эколог! бо максади конеъ намудани он талаботаое равона карда шудааст, ки аангоми таъсири мутакобилаи .амъият ва табиат дар инсон ва шаарванд пайдо мегардад. йангоми таъсири мутакобилаи .амъият ва табиат талаботаои гуногуни инсон, ба монанди талаботи физиолог!, эстетик!, рекреатсион! ва талаботаои иктисодии одамон, ташкилотао ва давлат.
йукукаои эколог! намуди махсуси аукукаои конститутсионии инсон буда, дар нати.аи зиддияти эколог! пайдо шудааст. Онао кисмати муаими мавкеи аукукии шаарвандонро ташкил медиаанд. Бо максади .алби шаарвандон ба василаи аифзи табиат
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
зарурати эътирофи аукукаои эколог! ба миён омад. йатто аукукаои экологии наслаои оянда низ эътироф гаштааст.
Дар сатаи байналмилал! низ дар ин масъала амалаои назаррас мушоаида мегардад. Эъломияи аукуки башар ва дигар санадаои аввалини СММ бевосита аукукаои экологиро пешбин! намекунанд (танао с. 1972 дар конфронси Стокголм аукук ба муаити зисти солим ташаккул ёфт). Вале Эъломия барои амалигардии аукукаои асосии инсон ( аз лумла аукукаои эколог!) заминаи бузург гузошт.
йукукаои зерини экологии инсонро лудо кардан мумкин аст:
1) аукук ба муаити зисти барои ааёт ва саломатии инсон мусоид;
2) аукук ба дастрасии маълумоти коф! оид ба аолати муаити зист;
3) аукук ба луброни зараре, ки ба саломат! ва молу мулк вобаста ба аукуквайронкунии эколог! расонида шудааст;
4) аукук ба истифодабарии захирааои таби! (объектаои табиат, захирааои таби!) барои конеъ намудани талаботи худ (талаботи эстетик!, маънав!, фараанг!, иктисод! ва гайра) ё аукук ба истифобарии умумии табиат;
5) аукук ба луброн намудани зараре, ки ба муаити зист расонида шудааст.
Мазмун ва баъзе хусусиятаои хоси аукукаои экологиро ба назар гирифта, онаоро чун аукукаои иктисодию илтимо! баррас! мекунанд. йукукаои эколог! дар низоми аукукаои сиёс! низ зоаир мегардад. Дар малмуъ аукукаои экологиро аукуки шахс! низ номидан мумкин аст, зеро баамалбарории аукук ба муаити зисти солим бевосита бо амалигардии аукук ба ааёт аамчун аукуки асосии шахс! алокаманд аст. Дар сарчашмаао аукукаои эколог! чун аукукаои насли сеюм ва баъзан чун аукукаои насли чааорум низ маънидод мегарданд.
Дар адабиёти илм! аукукаои экологии инсон бо асосаои гуногун тасниф карда мешаванд. йукукаои эколог! мумкин аст, ки бо асосаои гуногун тасниф карда шаванд: ба аукукаои конститутсион! (асос!) ва аукукаои дигар; аукуки шаарванд ва аукуки иттиаодиаои ламъият!; аукукаои аифзи табиат ва аукукаои захирааои таби!; аукукаои бевосита эколог! (махсус) ва дигар - умум! (яъне бавосита ба аукуки истифодабарии табиат таъсир мерасонанд) [3, с.200.].
Ба андешаи Р.Л. Лабборов аз таалили мазмуни Конститутсияи Лумаурии Толикистон аукукаои экологии шаарвандонро ба ду гуруа таксим кардан мумкин аст: а) аукуки инсон ба зиндаг! дар шароити тозаю солим ва муаити атрофи пурмаасул барои зиндаг!; б) аукуки инсон барои таъмини аифзи саломатии вай аз зараррасонии носолими муаити табиии атроф, ки натилаи таъсири ааракати антропогении худи вай аст[4, с.84.].
йукукаои экологии инсон ба гуруаи аукукаои табиии бунёдии (лудонашавандаи) инсон дохил шуда, аз лаазаи таваллуд ба миён омада, пас аз вафоти инсон катъ мегарданд ва инао дар баробари аукук ба ааёт, аукук ба озод! ва дахлнопазирии шахсият, аукук ба дахлнопазирии ааёти хусус!, озодии ааракат ва монанди инао амал менамоянд.
Тавре ки дар боло зикр гардид, имруз мазмуни функсияи экологии давлатро танхо ба хифзи табиат ва истифодаи ок;илонаи сарватхои табий махдуд кардан мумкин нест. Давлат ва ламъият (инсонао) ба аалли комплексии як катор вазифааои муаими вобаста ба табиат ва сарватаои он манфиатдор мебошад. Дар шароити муосир худи давлат инкишоф намеёбад, агар вай натавонад тамоми вазифахои аввалиндарачаи экологии дар назди худи давлат истодаро ичро кунад, дар халли мушкилоте, ки дар назди чомеаи чахонй истодаанд, иштирок накунад, сатаи чунин вазъияти экологиро дар давлате, ки ба стандартаои байналмиллал! мувофик бошад, таъмин намояд.
Дар баробари ин, ахамияти функсияи экологии давлат дар таъмини мувозинати аз чихати илмй асоснок, самаранок ва пурра риоя намудани манфиатхои экологй ва ик;тисодии чомеа барои таъмини рушди устувори давлат ифода меёбад, ки таъсиси мухити заруриро дар назар дошта, кафолатаои амалишав! ва аифзи аукукаои экологии шахрвандон ва шахсони аукук!, таъмини даралаи кофии аифзи муаити зист, таъмини истифодаи окилонаи захирааои таби! ва гайра мебошад.
Тагйирёбии иклими сайёра, кам шудани захирааои об, масоаати лангалао, шикори гайриконунии намудаои нодири аайвонот ва парандаао, истифодаи номаадуди сарватаои таби!, ки ба муаити зисти одамон, олами набототу аайвонот зарар мерасонанд, зарурати амал! намудани функсияи экологии давлатро барои таъмин ва аифзи аукуку озодиаои экологии инсоният такозо мекунанд.
Ааамияти лааон! пайдо намудани муаммоаои эколог! боиси аз аудуди як давлат берун баромадани функсияи эколог! мегардад. йоло давлатао баари аалли проблемааои экологии глобал!, налот додани сайёра, таъмини аастии инсон! дар лааони муосир талош доранд.
Дар Лумаурии Толикистон низ ба масъалааои эколог! хосатан аифзи аукукаои экологии инсон ва шаарванд диккати махсус дода мешавад, ки аолати мазкурро мо аз ташаббусаои сатаи байналмилалии Асосгузори сулау ваадати милл!, Пешвои миллат, Президенти Лумаурии Толикистон муатарам Эмомал! Раамон мушоаида кардан ба маврид аст. Ташаббусаои экологии давлати Толикистон аз он гувоай медиаад, ки Лумаурии Толикистон барои рафъи муаамоаои экологии сатаи лааонй бетараф набуда, дар ин маврид тарафдор ва саамгузори таъмини амнияти эколог!, солимии ломеаи лааон! ба наслаои ояндаи башарият мебошад.
йамин тарик чунин хулосабарор! карданамон мумкин аст:
1. Дар мархилаи кунунии рушди чомеа, дар давраи ислохоти иктисодй ва болоравии босуръати саноат, якбора бад шудани сифати мухити табий ба амал омад, ки аксар давлатхо, аз чумла Лумаурии Толикистонро водор кард, ки дар бораи мушкилоти экологй ва халли фаврии онхо тадбираои заруриро амал! намояд.
2. Дар айни замон асоси мавлудияти функсияи экологии давлатро дар байни дигар функсияаои давлат ин таъмин намудани аифзи захирааои таби!, истифодаи окилонаи захирааои таби!, таъмини амнияти эколог! ва аимояи аукукаои экологии шаарвандон ташкил медиаад. Дар робита ба ин, мо гуфта метавонем, ки дар системаи функсияхои давлат функсияи экологй яке аз чойхои мухимро ишгол мекунад ва сиёсати экологй бояд самти афзалиятноки фаъолияти давлат бошад.
3. Ба андешаи мо бо дарназардошти гояаои бештари аукук! ва бо такя ба мукарраротаои конунгузор! метавонем чунин мафауми функсияи экологии давлатро муносиб донем: Фаъолияти аокимияти давлат! ва дигар субъектони ваколатдор, салоаиятдор, уададор ва масъулиятдоштаро оид ба истифодаи окилона, аифз, нигаадор! ва азнавбаркарорнамоии сарватаои таби!, ки баари беабудии зиндагии одамон ва наслаои оянда равона гардидаанд, фуксияи экологии давлат мебошад.
4. Барои ба таври максаднок амалишавии функсияи экологии давлат бояд механизми ягонагии конунгузории кодификатсионии экологиро таъмин намуда, инчунин тамоми санадаои меъёрии зерконунии ба талаботи муосир лавобгуйро вобаста ба он тааия ва кабул намуд. йамчунин, дар лодаи ба вулуд овардани фазои мусоид барои татбики яксони конунгузории эколог! зарур аст, ки дар баробари назорати умум! ба таври алтернативй назорати махсуси экологикунонидашудаи давлат!, амал! гардонида шавад (ба истиснои милитсияи эколог!).
5. Барои ба таври дахлдор мавриди илро карор гирифтани аадафаои пешгузоштаи давлат дар лодаи истифодаи самаранок ва аифзи сарватаои таби! зарур аст, ки аввалан эътибори лидд! барои ба вулуд овардани мафкураи солими экологии ааол! аз овони хурдсол!, лавон! ва миёнасол! дода шавад. Албатта, масъалаи мазкур дар байни чорабиниаои дигари амалишавандаи сатаи давлат! ба таври умумй вулуд дошта бошад аам, барои расидан ба аадафи асосии пешгузошташудаи милливу байналмилал! басандагй намекунад.
Аз аамин нуктаи назар, барои раао шудан аз мафкураи носолим ва характери иктисодидоштаи одамон нисбат ба сарватаои таби! ва муаити зист мо метавонем бо истифода аз воситааои ахбори омма, шабакааои интернет!-илтимо!, овезаао, китобао, маводаои чопии диккатлалбкунанда ва озмунао бо дарназардошти аавасмандии моддиву маънав! дар ин лода ба натилаи муайян ноил гардем.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
6. Дар сатаи зарур! барои амалишавии функсияи экологии давлат ва дар ин васила таъмин гардидани амнияти эколог! зарур аст, ки тамоми субъектони баамалбарорандаи сиёсати давлат! дар ин лода ба таври аамоаанг! фаъолияти густурдаро роаандоз! намоянд. Барои он ки ягона роаи самарабахш дар татбики аадафаои ояндабинонаи санадаои байналмилал!-аукук! ва дохилидавлат! дар самти аифзи муаити зист, ин ба таври ягонаг! ва аамоаанг! ба роа мондани татбики онао мебошад.
йамзамон, зикр кардан ба маврид аст, ки яке аз василааои муаим ва саривактии таъмин намудани аукукаои экологии инсон аз аар лиаат ба сатаи амалигардии механизмаои густурдаи функсияи экологии давлат пайвандии ногусастаниро дорад. Бо ин назардошт бояд дар замони муосир ба масоили коркарди усулаои ладиди амалинамоии функсияи экологии давлат дар сатааои илм!, конунгузор! ва идоакун! баари болобарии арзишаои муаими инсоният ва наслаои ояндаи он, таваллуаи бештарро равона сохтан такозои замон мебошад.
РУЙХАТИ АДАБИЁТ:
1. Конститутсияи Лумаурии То.икистон аз 6 ноябри соли 1994. Маводи электрон!: Манбаи дастрас!: URL: http://www.mmk.tj/ru. (санаи муро.иат: 13.09.2024).
2. Имомов А. Хукуки конститутсионии Чумхурии Толикистон [Матн] А.Имомов. -Душанбе: «Офсет Империя», 2017 - 760 с.
3. Боголюбов С.А. Муаммоаои айнизамонии аукуки эколог!: монография. - М.: Нашриёти Юрайт, 2019. - 498 с.
4. Лабборов Р.Л. йукуки экологии Лумаурии То.икистон. - Душанбе: Диловар, 2004. -198 с.
5. Шарофзода Р.Ш. Асосаои аукукии таъмини амнияти санитарию эпидемиолог! ва биолог! // Ьаёти аукук!. - 2020.- № 2. - С. 6-12.
6. Насриддинзода Э.С. Назарияи давлат ва аукук (воситаи таълим!). - Душанбе: «Меарона-2017», 2019. - 204 с.
7. Гафурзода А.Д., Рашидов Л.К. Ташаккулёб! ва инкишофи танзими аукукии муносибатаои эколог! дар низоми аукуки зардушт!: масъалааои назарияв!-таърих! // Идоракунии давлат!. - 2021. - №2 (51). - С. 129-136.
8. Холиков А.Г. Низоми аукукии Зардушт!: автореф. дис. ... доктори илмаои аукукшинос! -Душанбе, 2004. - 44 с.
9. Соаибзода М.М. йукуки экологии Лумаурии То.икистон: китоби дарс!: кисми умум!: нашри аввал. - Душанбе: «ЭР-граф», 2021. - 584 с.
10. Кодирзода М.А. Функсияи экологии То.икистон дар шароити муосир: масъалааои назарияв! ва амал!: дис. ... номзади илмаои аукукшинос!: 12.00.01 / Кодирзода Мирзокодир Аюб. - Душанбе, 2023. - 191 с.
11. Меркулов М.М. Проблеммааои функсияи экологии давлати муосирр: .абаааои назарияв!-аукук!: дис. ... номзади илмаои аукукшинос! - М., 2003. - 232 с.
12. Миронов В.С. Функсияи экологии давлат: мафаум, таркиб, шакл ва методаои амалинамо! (таалили мукоисавии та.рибаи Россия ва Германия): дис. ... номзади илмаои аукукшинос! - Ростов-на-Дону, 2007. - 169 с.
13. Гиззатулин Р.Х. Функсияи экологии давлат:назария ва та.рибаи амалинамо!: дис. ... доктори илмаои аукукшинос! - М., 2014. - 442 с.
14. Мухамеджанов Б.А. Функсияи экологии давлати Шурав!: автореф. дис. ... номзади илмаои аукукшинос! - Алма-Ата, 1990. - 40 с.
15. Сизов В.Е. Функсияи экологии давлат ва механизми амалисозии он: чанбаи назариявй ва хукукй: дис. ... доктори илмаои аукукшинос! - М., 2006. - 367 с.
16. Шестерюк А.С. йукуки эколог!: муаммоаои методолог!: дис. ... доктори илмаои аукукшинос! - СПб., 2000. - 257 с.
17. Васильева М.И. Проблемами хифзи манфиатх,ои чамъиятй дар аукуки экологй // Давлат ва аукук. - 1999. - № 8. - С. 50-51.
18. йукуки экологии Россия: китоби дарс! / Зери таарири В.Д. Ермакова. - М., 1997. - 670 с.
19. Бринчук М.М. йукуки эколог!: китоби дарс!. - нашри 2-юм бо тагйиру иловаао. - М.: Юрист, 2004. - 304 с.
