CC BY
1МАЪРИФАТИ &УКУК1 &АМЧУН ПАДИДАИ МУЬИМИ СИЁСАТИ ШУКУКИИ ДАВЛАТ: НАЗАРИЯ ВА КОНУНГУЗОР1
ХОЛИКОВ ИСЛОМБОЙ АБДУМАЛИТОВИЧ
ассистенти кафедраи назария ва таърихи давлат ва аукуки ДД&БСТ
Аннотатсия. Дар маколаи мазкур яке аз масъалапои мубрами фазой илми назарияи давлат ва пукук яъне маърифати пукукг памчун падидаи мупими сиёсати пукукии давлат таплил карда шудааст. Бояд тазаккур дод, ки дар Тоцикистон сиёсати давлати дар самти баланд бардоштани маърифати ^уцуцй ва таълиму тарбияи ^уцуции ша^рвандон дар асоси санадуои меъёрии ууцуцй амалг карда мешаванд. Шамзамон, дар амалинамоии сиёсати давлатг дар самти ташаккул додани маърифати пукукии аполг накши вазорату идорапои давлатг, тамоми зинапои муассисапои таълимг, ташкилоту муассисапои илмг, олимон ва коршиносон бисёр мупим арзёбг карда мешавад.
Калидвожапо: маърифати пукукг, сиёсати пукукии давлат, конунгузорг, назарияи илми пукукшиносг, шуури пукукг, дониши пукукг, аполг, муассисапои таълимг, вазорату идорапои давлатг, механизм.
ЮРИДИЧЕСКОЕ ОБРАЗОВАНИЕ КАК ВАЖНОЕ ЯВЛЕНИЕ ПРАВОВОЙ ПОЛИТИКИ ГОСУДАРСТВА: ТЕОРИЯ И ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО
Аннотация. В данной статье анализируется один из важнейших вопросов в области теории государства и права, а именно правовое образование как важное явление правовой политики государства. Следует отметить, что в Таджикистане государственная политика в направлении повышения правового образования и правового воспитания граждан реализуется на основе нормативных правовых актов. При этом роль государственных министерств и ведомств, образовательных учреждений, научных организаций и учреждений всех уровней, ученых и специалистов оценивается как очень важная в реализации государственной политики в направлении формирования правовых образования населения.
Ключевые слова: юридическое образование, правовая политика государства, законодательство, теория правоведения, правосознание, правовое знание, население, образовательные учреждения, государственные министерства и ведомства, механизм.
LEGAL EDUCATION AS AN IMPORTANT PHENOMENON OF THE LEGAL POLICY OF THE STATE: THEORY AND LEGISLATION
Abstract. This article analyzes one of the most important issues in the field of theory of state and law, namely legal education as an important phenomenon of the legal policy of the state. It should be noted that in Tajikistan, state policy towards increasing legal education and legal education of citizens is implemented on the basis of regulatory legal acts. At the same time, the role of government ministries and departments, educational institutions, scientific organizations and institutions of all levels, scientists and specialists is assessed as very important in the implementation of state policy towards the formation of legal education of the population.
Keywords: legal education, legal policy of the state, legislation, legal theory, legal consciousness, legal knowledge, population, educational institutions, government ministries and departments, mechanism.
Дар фазой илми аукукшинос'! яке аз падидааои марказ! ки боэътимодии фардро дар .омеа муайян менамояд мааз маърифати аукук! ба аисоб меравад. Аз нуктаи назари иштимо'! дар машмуъ шахсе метавонад мавкеи худро аамчун .узъи .омеаи муосир мустаакам намояд, ки дорои дарашаи муайяни шуур, фараанг ва маърифати аукук'! бошад. Чун талаботи
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
мавлудаи замони муосир нисбат ба ааол! бозгуи он мебошад, ки тамоми ааракатаои одамон дар доираи санади меъёрии муайян ва ё одатаои умумиэътирофгардида ба доираи танзим карор дода шудаанд, ки барои аар як инсон донистани онао зарурати аввалиндараларо ташкил менамояд.
Бо назардошти раванди мазкур аз лониби йукумати Лумаурии Толикистон ролеъ ба ташаккул ва ба зинаи рушд бурда расонидани сатаи маърифати аукукии ааолии кишвар тадбираои силсилав! роаандоз! карда шуданд. Албатта, барои амал! намудани механизмаои ташаккули маърифати аукук'! ба омилаои калидии иктисод!, илтимо! ва аукук! вобастагии ногусастан! доранд. Дар байни фишангаои ишорагардида, накш ва мавкеи мехнизмаои аукукии ташаккул додани маърифати аукукии ааол! мавкеи меавариро ишгол менамояд.
Баланд бардоштани маърифати хукукии ахолй яке аз масъалаи асосии сиёсати хукукии мамлакат ба хисоб рафта, аз рузхои аввали ба даст овардани Истиклолияти давлатй ба ин раванд таваччухи махсус равона шудааст ва дар ин замина як катор санадхои меъёрии хукукй ва барномахои давлатй кабул гардидааст.
Сиёсати давлатй дар самти баланд бардоштани маърифати хукукй ва таълиму тарбияи хукукии шахрвандон дар асоси санадхои аукукии гуногун, аз чумла фармони Президенты Чумхурии Точикистон аз 9 апрели соли 1997, № 691 «Дар бораи сиёсати хукукй ва таъмини тарбияи хукукии шахрвандони Чумхурии Точикистон», карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 22 августи соли 1997, №383 «Дар бораи баъзе чорахои бехтар намудани тарбияи хукукии шахрвандон ва кори хукукй дар чумхурй», карори Хукумати Чумхурии Точикистон «Дар бораи тасдики Консепсияи миллии тарбия дар Чумхурии Точикистон» аз 3 марти соли 2006, №94, фармони Президенти Чумхурии Точикистон «Дар бораи Консепсияи сиёсати хукукии Чумхурии Точикистон барои солхои 2018-2028» аз 6 феврали соли 2018, №1005, «Барномаи таълим ва тарбияи хукукии шахрвандони Чумхурии Точикистон барои солхои 2020-2030», ки бо карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 27 ноябри соли 2019, №599 тасдик гардидааст, фармони Президенти Чумхурии Точикистон «Дар бораи «Соли маърифати хукукй» эълон намудани соли 2024» аз 31 декабри соли 2023, №668 амалй карда мешавад.
Махсусан ролеъ ба омоданамоии кадраои баландихтисоси тамоми соааао, ки самти аукукшинос! низ ба он дохил мешавад, дар Стратегияи миллии рушди Лумаурии Толикистон барои давраи то соли 2030, ки бо карори Маллиси намояндагони Маллиси Олии Лумаурии Толикистон аз 1 декабри соли 2016, №636 тасдик гардидааст, чунин пешбин! шудааст: «низоми маориф дар тамоми сатаао бояд барои ташаккулёбии дониш ва малакаи зарур! лиаати рушди устувор мусоидат намояд»[1].
Илова бар ин, дар ауллати меаварии барномав! дар самти ояндабинии сиёсати аукукии кишвар Консепсияи сиёсати аукукии Лумаурии Толикистон барои солаои 2018-2028 пешбин! карда шудааст, ки баланд бардоштани сатаи маърифат ва шуури аукукии ааол!, таълим ва тарбияи аукукии шаарвандон яке аз самтаои муаими сиёсати аукукии Лумаурии Толикистон маасуб мешавад ва аамчун фаъолияти макомоти давлат!, муассисаао, ташкилотаои ламъиятию сиёс!, шаарвандон оид ба муайян намудани максадао, вазифаао, афзалиятао, воситаао, шаклаои тарбияи аукук! баромад намуда, тавассути таъмини сатаи баланди маърифати аукук!, таргиби аукук!, инкишофи илми аукукшинос! ва тарбияи кадраои аукукшиносони касб! амал! мешавад [2].
йамзамон, дар ауллати барномавии болозикр ролеъ ба баланд бардоштани маърифати аукукии ааол! андешидани чорааои зерин мувофики максад дониста шудааст:
- лоннок кардани кораои таргиб ва ташвики аукук! дар асоси аамоаангсозии фаъолияти тамоми субъектони таргиб ва ташвики аукук!;
- таъмини макомоти худидоракунии шаарак ва деаот, макомоти маааллии аокимияти давлат!, макомоти илроияи марказии аокимияти давлат!, бахусус макомоти аифзи аукук бо нашрияи расмии иттилоот! аукук!;
- ба таври васеъ ба ааол! дастрас намудани санадаои меъёрии аукук! ва тагйиру иловаао ба онао;
- таъсис додани сомонаи ягонаи милл! бо лойгир кардани тамоми санадаои меъёрии аукукии хусусияти умумиаатмидоштаи Лумаурии Толикистон;
- такмил додани механизми коркарди муролиати шахсони воке! ва аукук! аамчун унсури муаими баланд бардоштани маърифати аукукии ааол! дар асоси ворид кардани дастовардаои нави илму технология, пурзур кардани назорати ламъият![2].
йамчунин, яке аз вазифааои мушаххаси Барномаи таълим дар соааи аукуки инсон барои солаои 2022-2026 мааз баланд бардоштани маърифати аукукии шаарвандон ва ташаккули фараанги аукуки инсон муайян карда шудааст[3].
Дар моддаи 42-и Конститутсияи Чумхурии Точикистон [4] чунин мукаррар гардидааст: «Дар Точикистон хар шахс вазифадор аст, ки Конститутсия ва конунхоро риоя кунад, хукук, озодй, шаъну шарафи дигаронро эхтиром намояд». Чунин талабот заминаи асосии баланд бурдани маърифат ва шуури хукукист, ки худи Конститутсия низ такозо дорад. Чунки пешрафти чомеа танхо бо рохи танзими конунй имконпазир мегардад.
Дар таквияти андешаи болозикр Низом! Н. бамаврид зикр менамояд, ки маърифати хукукй яке аз заминахои асосии рушди шахсияти комил дар чомеа мебошад ва барои риоя ва амалй намудани конуну карор ва санадхои дигар, ки аз чониби давлату хукумат мавриди амал карор мегиранд, хар узви чомеаро сатхи муайяни дониши хукукй зарур аст. Шахси дорои маърифати баланди хукукй, дониш ва шуур дар чомеа чойгохи хешро пайдо намуда, харгиз ба амалхои гайриконунй даст намезанад ва фирефтаи таргиботи ифротгаронаи душманони миллат ва давлат нахохад шуд. Бинобар ин, омузиши конунхо, таргибу ташвики онхо бояд хануз дар синфхои ибтидоии муассисахои тахсилоти миёнаи умумй огоз ёфта, пасон дар коллечу донишгоххо идома дода шавад. Дар чавонон хисси ватандустиву ватанпарастй ва ифтихори миллиро баланд бардоштан, мутахассисони сатхи баланди сохаи хукуку тартиботро омода намудан зарур аст. Танхо чунин муносибат ба баланд бардоштани сатхи маърифати хукукй, масъулиятшиносй, тахкими конуният ва тартиботи хукукй мусоидат хохад кард [5].
Дар ин радиф олими соаа, профессор Насриддинзода Э.С. таъкид менамояд, ки маърифати хукукй шакли бисёрчанбаи фаъолияте аст, ки дар амалигардонии он низоми маориф накши асосй дорад. Ба хайси хадафи асосии маърифати хукукй ташаккули асосхои назариявии шуури хукукй, фарханги хукукй, тафаккури хукукй, инчунин, густариши чахонфахмии илмии хукукии шахрвандон ва дар хаёти харруза татбик намудани талаботи хукукй баромад менамояд. Ба шумули масъалахои асосии маърифати хукукй инхоро метавон мансуб донист: - ба даст овардани донишхои хукукии шахрвандон оид ба конунгузорй, конуният, хукук ва ухдадории онхо; - боз хам боло бурдани накши хукук хамчун арзиши бебахси ичтимой; - эхтиром ба конун; - мубориза бо хечангаройии (нигилизми) хукукй; - дар доираи хонандагону донишчуён боз хам густариш додани тамоюл, нишондод ва одатхо бо рафтори мутобики конун [6].
Дар аакикат омилаои болозикр яке аз заминааои бунёдии шаклгир! ва ташаккули маърифати аукук! буда, барои тадрилан ба амалбарории аадафаои пешгузошташуда бояд тамоми ниаодаои муваззаф дар яклояг! бо ааолии кишвар фаъолияти аадафмандонаву густурдаро амал! намоянд.
Зимнан вобаста ба муаимияти раванди маърифатнокии ааол! олими соаа, профессор Боболонзода И.й. таъкид менамояд, ки мухимтарин рохи ташаккули сатхи фарханги хукукии шахрвандон дар замони муосир, ин баланд бардоштани маърифатнокии онхо ва истифодаи имкониятхо дар чустани чорахои хукукй хангоми танзими низоъхои чамъиятй мебошад. Дар натича тафаккури хукукии чомеа ташаккул ёфта, дар навбати худ нигохи чомеаи Точикистонро куллан тагйир медихад. Аз ин лихоз, тарбияи хукукй ва тарбияи кадрхои хукукй хамчун шарти баланд бардоштани шуури хукукй ва механизмхои хукукй дар хаёти харрузаи чомеа бояд яке аз вазифахои мухими сиёсати давлатй дар сохаи маърифатнокии хукукй гардад
[7].
Шархи калимаи «шуур» хамчун акл, идрок, фаросат ва зиракй дар фархангу лугатномахои точикй тавзех дода шудааст[8, с.607].
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Ба андешаи Х,асанов СД шуури хукукй мачмуи акида, нуктаи назар, хиссиётест, ки муносибати одамонро ба хукук ифода мекунад. Ин тасаввурот дар бораи конунгузорй, конуният, адолати судй дар бораи рафторхои конунй ва гайриконунй мебошад[9, с.54].
Певсова Е.А. чунин андеша дорад, ки шуури хукукй вокеияти хукукиро дар шакли донишхои хукукй ва муносибатхои баходихй ба конун ва татбики он, муносибатхо ва меъёрхои ичтимоиву хукукй ва рафтори одамонро дар муносибатаои хукукй танзим мекунад. Аз ин лиаоз, шуури аукую дар меавари муносибатаои аукукии ламъият'1 мавкеи хос дошта, дар таакими афкори аукук'1 заминаи мусоид фарохам меорад[10, с.29].
йамзамон, аангоми ташаккули шуури баланди хукукии шахрвандон дар шароити рушди чомеаи иттилоотй, инчунин, ба равонии шахс, хамчун шахсе, ки дарачаи эхтиёчоти худро дар хаёт дорад, диккат додан мухим аст. Аксар вакт бояд эътироф кунад, ки шахс омода аст ба коидахои муайяни хаёт (аз чумла меъёрхои конунгузорй) мутобик шавад, агар барои рушди он шароити муайяни зарурй фарохам оварда шавад. Дар ин чо низоми бахисобгирии манфиатхои давлат ва чомеа ба назар гирифта мешавад. Ноил шудан ба тавозун дар ин кор имкон медихад, ки арзишхои хукук дар байни чомеа самараноктар таргиб карда шаванд, хукук ва тамоми низоми конунгузорй, пеш аз хама, хамчун хавасмандгардонй барои таъмини зиндагии шоиста ва шукуфон ба шахрвандон шарх дода шавад. Дар айни замон, фарк кардани мафхумхои "шароит" ва "хавасмандгардонй" хеле мухим аст, зеро дар чомеа хамеша фахмиши бисёрчонибаи калимахои пурмазмун мавчуд аст. Х,авасмандкунй бояд имтиёзхо, бехбудихо дар вазъи моддй ё дигар холат, даъвати чомеа барои мусоидат ба тахкими тартиботи хукукй бошад. Шароит бояд дар асоси имкониятхои давлат барои таъмини зиндагии шоиста ба шахрвандон ташаккул ёбад. Дар мачмуъ, хамаи ин омилхо имкон медиханд, ки шуури хукукии шахрвандон аз даврони хурдй мунтазам баланд бардошта шавад.
Ба андешаи муааккикон Усманова Е.Ф. ва Останков Д.Б. аоло масоили механизмаои ташаккул додани шуури аукук1 дар низоми аукукии давлат ба худ хислати мубрамро касб менамояд. Барои он ки мааз шуури аукуй ягона василаи муайянкунандаи сатаи фаъолияти аукуй ва раванди аифзи аукукии ба талаботи инсондустона ва эатиромкунандагии арзишаои умумиинсош ба шумор меравад [11, с.139].
Оре, масоили матраагардидаи болозикр гувоа'1 ба он менамояд, ки мааз амалинамоии тамоми самтаои ааёти инфирод'1, ломеав'1 ва давлат мааз ба зинаи ташаккули зеани ааол'1 ва дар як маврид кадраои ба кор фарогирифташуда пайвандии ногусасташ дорад. Аз ин хотир бояд аар як узви ломеаи муосир кушиш ба харл дода бошад, ки барои ояндаи худ бетараф'1 зоаир накарда ба риоя ва илрои конунгузор'1 майли бештар пайдо намуда, дар ин замина сатаи маърифатнокии худро то андозае баланд бардорад.
Дар бештари мавридао амалинамоии аукукаои конститутсионии инсон ва шаарванд ба сатаи саводнокии аукукии аукукшиносон вобастагии зич дошта, дар раванди аимояи аукуки одамони ниёзманд аз лониби аукукшиносон аолати мазкурро дучор шуданамон мумкин аст [12, с.78]. Албатта, дар мавриди зикршуда ягона механизми баланднамоии донишаои касбии аукукии аукукшиносон мааз ба раванди таълим'1 онао дар муассисааои олии таълимии аукуй алокамандии бевоситаро дорад.
Дар баробари ин, таълими сифатноки аукуй омили ташаккули фараанги аукукии шаарвандон ва донишлуёнро таъмин намуда, ба сатаи касбият кадраои соааи аукук таъсири мусб'1 расонида, метавонад барои ташаккули давлати аукукбунёд заминагузор'х намояд [13, с.30].
Асоси ташаккули фаъолнокии ичтимоию хукукии донишчуён фаъолияти маърифатии онао дар сохаи хукук мебошад. Фаъолияти маърифатй шарти мухими татбики чараёни таълим ва хусусияти амалхои маърифатии донишчуён маасуб мешавад. Бидуни фаъолияти инфиродии донишчуён, раванди таълим натичабахш буда наметавонад.
Маърифатнокии хукукии донишчуён як чузъи мухими симои фархангии шахсият ва шарти зиндагии муваффак дар чомеа мебошад. Ба андешаи Шомуродов Х. мафхуми "маърифати хукукй" раванди азхудкунии низоми донишхои хукукй, малакахои амалй,
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
баланд бардоштани сат^и салохиятнокии хукукИ ва мутобикан, сатхи маданияти хукукии шахсро ифода мекунад, ки дар мачмуъ шакли ичтимоИ ва хукукии онро муайян мекунад [14, с.89].
Ломеаи муосир зарурати ташкили пояи асосии маърифати хукукии хамачонибаи донишчуёнро талаб менамояд. Зеро маърифати хукукии донишчуён ба танзими фарханги хукукии демократИ нигаронида шуда, он асоси азхудкунии арзишхо ва принсипхои ахлокИ-хукукии донишчуёнро ташкил медихад ва тавассути он аз корхои номатлуб даст кашида, ба суи афзалияти риояи конун равона месозад [15, с.293].
Х,адафхои асосии тахсил дар мактабхои олИ аз он иборат аст, ки дар байни донишчуён инкишофи сатхи баланди шуурнокии хукукИ, тафаккури хукукИ, маърифати хукукИ, омузиш ва маърифати асосхои меъёрхои хукукИ ва кобилияти истифодаи имкониятхои низоми хукукии давлат, кобилияти химояи хукукхои онхо таъмин карда шавад.
Ба андешаи муааккик Боболонова С.Р. омузиш ва баррасии масъалааои аукуй' дар миёни муаассилини мактабаои ол! яке аз муаимтарин аадафаои илми аукукшинос! ва педагогикаи милл! маасуб мешавад, ки дар ташаккули шуури хукукии донишчуён, фаъолнокии хукукии онхо ва истифодаи усулхои интерактивИ дар машгулиятхои таълимИ заминаи мусоид фароаам меорад. Дар аар ломеаи ру ба таращ! омузишу таакики масъалахои марбут ба шуури хукукии донишлуён таваччухи махсусро талаб намуда, дар баррасии аамалонибаи муаммохои тарбияи хукукИ миёни донишлуён мусоидат хоаад кард. Дар амал! намудани карору конунао лиаати ташаккул ва густариши шуури аукук! кораои зиёде мавлуданд, ки дар вусъат додани шуури аукукии донишчуён кумак менамояд[16, с.130].
Дар лодаи мазкур яъне баландбардории маърифати аукук! ва омоданомоии кадраои соааи аукук олимон андеша доранд, ки бояд раванди мазкур ба самтаои оммавьаукук! ва субъективьаукук! таснифбанд! шуда, дар як маврид барои пешбурди доктиринаи аукук! ва таълим дар соааи мазкур бояд аукукшиносоне лалб гарданд, ки синну соли онао аз 30 то 40 ва ё то 60 сола бошанд. Барои он ки дар мараилаи синну соли болозикр шахс метавонад ба илм машгул шуда, фазои илмии субъктивиро равнак дода, метавонад бо воситаи амалинамоии раванди таълим донишаои худро ба доираи васеи ааол! ва ё донишлуён бурда расонад [17,18,19]. Албатта, аолати мазкур метавонад барои ба зинаи рушд рафта расидани мафкураи солими самтноки аукукии ааол! ва доираи муайяни донишлуён созгор бошад.
Дар илми аукукшиносии муосир имрузао раванди доктриналие руи кор омадааст, ки падидааои фундаменталии рушддиаандаи маърифати аукукии умум! ва соаав! ба монанди шуури аукук!, дониши аукук!, маданияти аукук! ва фараанги аукук! аамчун намуди фаъолият, аамчун иттилоот ва аамчун арзиш пазируфта шудаанд [20,21,22].
Ба андешаи Карабеков М.М. амалишавии сиёсати аукукии давлат аз як лабаа ба санадаои меъёрии аукукии аз лиаози техникаи аукук! ва талаботи замона мувофик вобаста бошад аз нуктаи назари дигар ба сатаи фаамиши максаду моаияти конунгузории амалкунанда аз лониби ааолии давлати муайян пайвандии ногусастаниро дорад [23, с.4].
Ба андешаи Кунев А.Н. муаммоаои коррупсион!, авлгирии раванди нигилизми аукук!, пастгардии донишаои аукукии ааол!, костагии фаъолияти босамари низоми маъориф метавонад ба мараилаи нав баромадани рушди давлати аукукбунёд ва ломеаи зеанан мукаммал метавонад монеаг! намояд. Бинобар ин зарур мешуморад, ки бояд тадрилан механизимаои таъсиррасонанда ба зеани ааол! вобаста ба баландбардории маърифати аукукии ааол! бо тамоми воситааои вокеан самаранок ва натилаовар ба кор бурда шаванд[24].
Олими соаа Горбачова С.В. чунин меаисобад, ки дар ташаккули маърифати аукукии ааол! дар баробари амалинамо! ва рушд додани механизмаои таъсиррасон! бояд ба даралаи касбият ва донишаои аукукии кормандони вазорату идорааои давлат! ва махсусан ба макомоти кудрат! ва аифзи аукук эътибори лидд! дод. Барои он ки татбики конунгузор!,
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
баровардани адолати суд'!, таъмини риояи конунгузор'!, суботи давлат, тартиботи .амъият!, волоияти конун ва дар машмуъ рушду пойдории давлат мааз ба касбияту донишаои аукукии онао алокамандии зич дорад[25, с.204].
Таълим додан ва омода намудани аукукшиносони касб! ва ба талаботи вокеияти рушди муносибатаои .амъият! яке аз вазифааои меавар! ва институтсионалии сиёсати маъорифи давлат ва хосатан уададории макомоти ваколатдори давлатамаликунандаи сиёсати аукук!, маориф ва илм ба шумор меравад[26, с.14].
Баъзе муааккикони соаа [27,28,29] андешаашонро пешниаод менамоянд, ки яке аз нишонааои дар сатаи паст карор додани маърифати аукукии ааолиро мо метавонем аз тавашшуа надоштани шаарвандон ба мукарроротаои санадаои меъёрии аукук!, риоя накардани конунгузор!, вайрон намудани тартиботи .амъият!, халалдор намудани аукуку озодиаои инсон ва шаарванд мушоаида намуданамон мумкин аст.
Зимнан, дар таквияти андешааои болозикр олими соаа Насриддинзода Э.С. таъкид менамояд, ки сарчашмаи дигари инкишофи маърифати хукукй дар рохи ба камолоти маърифати хукукй расонидани шахрвандон ин омузиши арзишхо ва донишхои хукукие мебошад, ки давоми садахои сипаригашта аз суйи мутафаккирони бузурги гузаштаи халки точик, баргузида шудаанд. Аз чумла, «Тибби рухонй»-и Закариёи Розй, «Ч,овидон Хирад»-и Ибни Мискавайх, «Шохнома»-и Абулкосими Фирдавсй, «Тадбири манзил»-и Абуалй ибни Сино, «Сиёсатнома»-и Низомулмулк, «^обуснома»-и Унсурулмаолии Кайковус, «Саодатнома»-и Носири Хусрав, «Гулистон» ва «Бустон»-и Саъдии Шерозй, «Ахлоки Носирй»-и Насируддини Тусй, «Бахористон»-и Абдуррахмони Ч,омй, «Футувватномаи султонй»-и Хусайн Воизи Кошифй, «Наводир-ул-вакоеъ»-и Ахмади Дониш ва амсоли инхо дар ташаккулу пешрафти шаклхои гуногуни шуури чамъиятй (зебоипарастй, ахлокй, сиёсй) хусусияти бунёдй дошта, метавонанд яке аз омилхои густариши маърифати хукукй бошанд[6].
Аз андешаи болозикр маълум мегардад, ки дар ташаккули шуур ва маърифати аукукии шахсият дар баробари донистани мукарраротаои конунгузор! донистани ашъори бузургони гузашта низ дар ган! гардидани афкори солими маънавибунёди аар як узви .омеаи муосир бетаъсир буда наметавонад. Аз ин нуктаи назар ба мо зарур шуморида мешавад, ки барои ба аадафи ниао! яъне ба зинаи ташаккул бурда расонидани сатаи маърифатнок! ва шуурнокии ааолии кишвар тамоми механизмаои мавшударо дар амал татбик намуда бошем.
йамин тарик ба андешаи мо барои боз аам равнак додани маърифати аукукии ааолии кишвар амалинамоии равандаои зерин манфиатовар мебошанд:
- тааия ва кабул намудани «Доктиринаи ташаккули маърифати аукук!» дар асоси гояаои илмии муосири дар .умаур! рушкарда ва берун аз .умаур!, ки дар бештари мактабаои илм! пазируфта шудаанд. Албатта, имруз дар мамлакатамон гарчанде ау.шатаои барномав! ба монанди консепсия, стратегия ва барномааои давлат! дар соааи аукук кабул ва амал карда истода бошанд аам, вале таъсири онао барои амалинамоии сиёсати аукукии давлат ва татбики амалии конунгузории амалкунанда бо воситаи макомоти ваколатдори давлат! равона карда шудаанд. Дар чунин аолат як механизми меавар! бо як нигоа аз раванди консептуалии ташаккули маърифати аукук! берун мондааст, ки ин аам бошад тааия, кабул ва мавриди амал карор додани доктрина дар самти баланд бардоштани маърифати аукук! ба аисоб меравад. Кабули аушшати мазкур имконият фароаам меоварад, ки ба тарики низомнок, аадафмандона, дар доираи максадаои ояндабинона руйи кор овардани гояаои илмии соаааои илми аукукшиносии кишвар бо аадафи ташаккули зеанияти дарки аукукдонии ааолии .умауриро ташкил менамояд.
- бо максади вокеан амалигардонии сиёсати давлат! дар самти баландбардории маърифати аукукии ааол! ва татбики босамари ау.шатаои барномавии давлат! дар ин самт зарур мебошад, ки тамоми макомоти хокимияти давлатй, макомоти махаллии хокимияти давлатй, макомоти худидоракунии шахрак ва дехот, муассисахои таълимии хамаи зинахои тахсилот, муассисахои илмй, шахсони хукукии дар самти хизматрасонии хукукй фаъолияткунанда, новобаста аз шакли ташкилию хукукй ва моликият ба андешидани чорахои
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
мушаххас дар самти анчом додани корхои вобаста ба таълиму тарбияи хукукй, расондани ёрии хукукй, таргибу ташвики хукукй, пешниходи иттилооти хукукй ба доираи васеи ахолй чалб карда шаванд[4, с.54].
Дар мачмуъ дар асоси омузишаои гояаои илмии муосир, конунгузории амалкунанда, ауччатаои барномав! ва раванди рушди муносибатаои чамъият! хангоми халли вазифахои бунёд! дар сохаи тахкими давлатдории миллй, рушди демократия ва ташаккули чомеаи шахрвандй зарур аст, ки баланд бардоштани сатхи маърифати хукукии ахолй ва такмил додани шаклхо, усулхо ва механизмхои маърифати хукукиро коркард ва пешниход намоем.
АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА:
1. Стратегияи миллии рушди Лумаурии Точикистон барои давраи то соли 2030 // Махзани мутамаркази иттилоотй-хукукии Лумаурии Точикистон «Адлия». Шакли 7.0. [Захираи электронй]. Манбаи дастрасй: URL: http://www.adlia.tj (санаи мурочиат: 09.01.2024).
2. Консепсияи сиёсати аукукии Лумаурии Точикистон барои солаои 2018 - 2028 // Махзани мутамаркази иттилоотй-хукукии Лумаурии Точикистон «Адлия». Шакли 7.0. [Захираи электронй]. Манбаи дастрасй: URL: http://www.adlia.tj (санаи мурочиат: 09.01.2024).
3. Барномаи таълим дар соааи аукуки инсон барои солаои 2022-2026, // Махзани мутамаркази иттилоотй-хукукии Лумаурии Точикистон «Адлия». Шакли 7.0. [Захираи электронй]. Манбаи дастрасй: URL: http://www.adlia.tj (санаи мурочиат: 09.01.2024).
4. Конститутсияи Лумаурии Точикистон аз 6 ноябри соли 1994 бо тагйиру иловаао аз 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016 (бо забонаои точик! ва рус!). - Душанбе: «Ганч», 2016. - 136 с.
5. Низом! Н. Маърифати хукукй - заминаи рушди шахсияти комил. // [Захираи электрон!]. -Манбаи дастрас!: https://sadoimardum.tj/sijosat-va-huquq/ma-rifati-u-u-zaminai-rushdi-shahsiyati-komil/ (санаи мурочиат 09.01.2024).
6. Насриддинзода Э.С. Маориф ва раванди густариши маърифати аукук! дар Лумаурии Точикистон. // [Захираи электрон!]. - Манбаи дастрас!: https://khovar.tj/2024/01/maorif-va-ravandi-gustarishi-marifati-u-u-dar-um-urii-to-ikiston-mulo-iza-va-bardosht-oi-emomal-nasriddinzoda-dar-oshiyai-payomi-prezidenti-um-urii-to-ikiston-ba-ma-lisi-ol/ (санаи мурочиат 09.01.2024).
7. Бобочонзода И.й. Маърифати аукук!: дар аошияи паёми Президенти Лумаурии Точикистон. // [Захираи электрон!]. - Манбаи дастрас!: https://www.ifppanrt.tj/tj/ilm-va-navidho/andeshai-muhakkikon/item/1601-ma-rifati-u-u-dar-oshiyai-pajomi-prezidenti-um-urii to-ikiston.html (санаи мурочиат 09.01.2024).
8. Фарханги забони точикй. Зери тахрири Шукуров М.Ш. ва дигарон. Москва -«Советская энциклопедия». 1969.- С.607.
9. Х,асанов С., Х,асанов М. Назарияи давлат ва хукук: китоби дарсй. - Душанбе: Илм, 2017. -496 с.
10. Певцова Е.А. Формирование правового сознания школьной молодежи: состояние, проблемы и перспективы /Е.А.Певцова//Государство и право. - 2005. - № 4.-С.28-36.
11. Усманова Е.Ф., Останков Д.Б. Юридическое образование как фактор повышения и развития правосознания // Теория и практика общественного развития. - 2023. - №5. С. 137-142.
12. Торосян Р. А., Басова А. В. Юридическое образование как конституционная ценность: проблемы формирования правовой культуры студента// Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия: Экономика. Управление. Право. - 2022. Т. 22, вып. 1. С. 78-85.
13. Шапкина Е. А. Повышение качества высшего юридического образования как этап развития правового государства// Юридическое образование и наука. - 2011. №1. С. 28-31.
14. Шомуродов Х. Формирование правового сознания студентов /Х.Шомуродов // Педагогика. -2007. -№2. -С.88-92.
15. Джорубов Ф. Теоретико-методологические основы формирования правовой культуры студентов в инновационной среде вуза// Паёми Донишгохи миллии Точикистон.2018.- № 6.-С.293-295.
16. Боболонова С.Р. Фаъолнокии аукук! аамчун воситаи ташаккули шуури аукукии донишчуён. Мачаллаи илмии «Номаи донишгох»-и МДТ «Донишгохи давлатии Хучанд ба номи академик Б.Еафуров», №1(70), 2022. - С. 129-133.
17. Бондарь Н. С. Российское юридическое образование как конституционная ценность: национальные традиции и космополитические иллюзии. 2-е изд., доп. М. : Юрист, 2014. 72 с.
18. Кондрашев А. А. Проблемы современного юридического образования в контексте реформы высшего образования в Российской Федерации: итоги и перспективы// Lex Russica (Русский закон). 2018. - №1. С. 144-156.
19. Мартышин О. В. О некоторых особенностях российской правовой и политической культуры // Государ-ство и право. 2003. - №10. С. 24-30.
20. Гранат Н. Л., Панасюк В. В. Правосознание и правовая культура // Юрист. 1998. - №11/12. С. 2-8.
21. Клейменова Е. В., Моралева К. А. Правовая культура и ее стандарты в конституциях Российской Федерации// Правоведение. 2003. №1. С. 50-56.
22. Ромашов Р. А., Тищенко А. Г. Правовая культура: ценностный аспект// Правовая культура. 2006. №1. С. 7-10.
23. Карабеков М.М.. Правовые акты как средства формирования и реализации правовой политики: общетеоретический аспект: автореф. дис. ... канд. юрид. наук. - Краснодар, 2010.
- 31 с.
24. Кунев А.Н. Законность и правовая культура в условиях становления правового государства (теоретико-правовое исследование): автореф. дис. ... канд. юрид. наук. - Москва, 2011. - 26 с.
25. Горбачова С.В. Профессиональное правосознание и юридическое образование в условиях правового государства. Юридическая наука и практика: Вестник Нижегородской академии МВД России. 2023. № 1 (61) - С. 203-205.
26. Горбатова М.К. Высшее юридическое образование в современной России: теоретико-правовые аспекты развития: автореф. дис. ... канд. юрид. наук. - Нижний Новгород, 2007.
- 30 с.
27. Баранов В.М. Юридическая техника: учебник для бакалавриата и специалитета / В. М. Баранов [и др.]; под редакцией В. М. Баранова. - Москва: Издательство Юрайт. 2019493 с.
28. Батурина Ю. Б. Правовая форма и правовое средство в системе понятий теории права / Ю. Б. Батурина: Дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.01: Москва. 2001. - 149 с.
29. Кулапов В.Л. Теория государства и права: учебник / В.Л. Кулапов, А.В. Малько. - М.: Норма: ИНФРА-М. 2019. - 384 с.
30. Шерзода Б., Рустамзода Ш. Баланд бардоштани маърифати хукукии ахолй - самти афзалиятноки сиёсати давлатй. // [Захираи электрон!]. - Манбаи дастрас!: https://www.facebook.com/profile.php?id=100085907160025 (санаи муролиат 09.01.2024)
