CC BY
12УДК 373,31
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОЦУШЫЛАРЫНЫЦ КЭШБАСШЫЛЬЩ ЦАБ1ЛЕТТЕРШ ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫ ОЙЫНДАР АРЦЫЛЫ ДАМЫТУ
САЛГАРАЕВА ГУЛАЙЫМ ИБРАГИМОВНА
К,азак ^лттьщ кыздар педагогикалык университетшщ аFа окытушысы, педагогика жэне психология магистрi, Алматы к., К,азакстан
ЕРХАН АЦБОТА, ЗУЛЬПИБЕКОВА МЕРЕЙЛ1М, ЕРМЕКБАЕВА АЛУА
К,азак ^лттык кыздар педагогикалык университетшщ 6В01301-«Бастауышта
окыту педагогикасы мен эдютемеЫ» мамандыгеынын 3-курс студенттерi
Алматы к., Кдзакстан
Аннотация: Макалада бастауыш сынып окушыларынын кешбасшылык кабiлеттерiн интеллектуалды ойындар аркылы дамыту мэселес карастырылады. Кешбасшылык кабiлеттердi дамыту ерте жастан басталFан жаFдайда балалардын жеке т:^еталык касиеттерi мен элеуетш тиiмдi жYзеге асырылады. Интеллектуалды ойындар окушылардын логикалык ойлау, коммуникативтiк даFдыларды, жауапкершiлiк пен ез бетiмен шешiм кабылдау кабiлеттерiн жетiлдiруге ыкпал етедь Макалада ойындардын мазм^нын жас ерекшелжтерше сай тандау, ^жымдык жэне командалык ойындарды ^йымдастыру, педагогтар мен ата-аналар тарапынан колдау керсету мэселелерi талкыланады. Сонымен катар, интеллектуалды ойындардын оку процесшдеп манызы, олардын окушылардын кешбасшылык касиеттерш дамытудаFы релi жэне колдану эдiстерi туралы ^сынымдар берiледi.
Кшт сездер: кешбасшылык, интеллект, ойын, интеллектуалды ойын
К^рп жаhандану элемiнде коFамда т:^етанын ен манызды касиеттерi -белсендшк, кешбасшылык жэне бэсекеге кабшеттшк. БYгiнде б^л касиеттер жеке т:^етанын калыптасуына жэне кешбасшылык касиеттерiн тэрбиелеуде Yлкен релi бар. Кешбасшылык ез кезегшде, бэсекелестiктi табысты баскарып, топтын максаттарына жету Yшiн баFыт-баFдар беруге кемектеседi. Елiмiзде «Бэсекелестш туралы» Кдзакстан Республикасы Занынын жобасы туралы К,азакстан Республикасы Yкiметiнiн 2008 жылFы 30 тамыздаFы №815 каулысынын 4-бабында «Бэсекелестж каFидаттары» туралы жазылFан. Бэсекелестiк кешбасшылыктын калыптасуына ыкпал ететiн манызды факторлардын бiрi болып табылады, ейткенi бэсекелестж жаFдайында т^^а баскалардан озып, ез кабшеттерш керсетуге ^мтылады.
Бэсекелестiк мынадай каFидаттарFа жауап беруi тиiс:
1) жарыстастык;
2) эдiлеттiлiк;
3) зандылык;
4) трынушылар к¥кыктарын сактау [1].
Бaлaлaрдын бойындa бэсекелестш кaFидaттaрын мектеп кaбырFaсындa сiнiрy Ymiн, оку YPДiсiнде эдшдш пен тен мYмкiндiктердi кaмтaмaсыз ететш интеллектyaлды ойындaр мен жaрыстaрды ¥йымдaстырy мaнызды. Окymылaрды топтык жэне жеке жaрыстaрFa кaтыстырy aркылы олaрдын жaрыстaстык рухын aрттырып, женiске жету Ymrn aдaлдык пен эдшеттшкл Yйретyге болaды. Сонымен кaтaр, окymылaрFa зaндылык кaFидaттaрын тYсiндiрy жэне ойындaр мен оку бaрысындa олaрдын ^кыктдрын к¥Рметтеу ^жетоНн кeрсетy aркылы олaрдын т^тынушылык мэдениетш кaлыптaстырyFa жaFдaй жaсay керек.
Бaлaны кemбaсmылыккa тэрбиелеуге aтсaлысyFa: aтa-aнa, мектепттеп мYFaлiмдердiн мYмкiндiктерi 6ap. Бiрaк мектепте б^л процестi бaсым тYPде жYзеге aсырy тиiмдiрек, eйткенi педaгог окyшылaрдын мшез-к¥лкын кaдaFaлaп, кiмнiн кemбaсmылыккa бейiмi 6ap екенiн aныктaй aлaды. М^ны сaбaктa дa, сыныптaн тыс iс-maрaлaрдa дa жaсayFa болaды. БYгiнгi тaндa кeптеген педaгогтaр кemбaсmылык кaсиеттер aдaмнын тyya бiткен емес, eмiр бойы кaлыптaстырaтын дaFдылaр екенiне сенедi. М^нддй кaсиеттер бaстayыm сынып окymылaры anFam рет жднд ^brnFa, яFни e3 сыныбыш косылFaн кезде кaлыптaсaды.
Бaстayыш сынып окушысынын мiнез-к¥лкындa мдксдттылык, коммуникдтивтшк, тд6дндылык сиякты кemбaсmылык кaсиеттердiн 6дстдпкы белгiлерiн бaйкayFa 6олдды. Б^л кезенде ен мдныздысы - осы ^с^г^д^ кeрiнiсiн ндздрддн тыс кдлдырмдй, 6длднын ддмуынд кeмектесy, болamaктa онын rnFbo тд6ысты кemбaсmы 6олд длуынд сендiрy.
АлFamкы мектеп жaсындaFы кезен - б^л тYЛFaнын anFam ддму кезещ, м^ндд eзiн-eзi тдныту, eзiн-eзi ддмыту, сонын imiнде кemбaсmылык кaсиетi ^ршедь Болдшдк кemбaсmылaрды ерте дныктду, олдрды ддмыту жэне окыту мэселесi ^ipri yaкыттa элемнiн эртYрлi елдерiнде белсендi зерттелуде. Б^л мэселе бiздiн елде де тaнымaлдылыFы дртып келедi, OFaн дэлел ретiнде: Кдздкстдннын т^^ыш президент Н.Э.Нaзaрбaевтын «K,aзaкстaн-2050» стрaтегиясы кдлыптдскдн мемлекеттщ жднд сдяси бaFыты» дтты хдлккд жолддуындд «Болamaктa енбек етiп, eмiр CYретiндер бYгiнгi мектеп окушылдры. M¥Faлiм олдрды кдлдй тэрбиелесе, Кдздкстдн сол денгейде 6олдды. Сондыктдн жYктелетiн мшдет eте дуыр» деп кeрсетyi, коFaмнын, мемлекеттiн болamaFы ждс ^рпдктьщ aзaмaттык тэрбиесi мен бiлiмдiлiгiнiн денгейiнен тдлдп етiлетiндiгiн, бYгiнгi 6олдшдк кemбaсmылaрды ддйындду ертенгi бэсекеге кaбiлеттi коFaмнын кeшбaсшылaрын, елдiн бетке ^стдр aзaмaттaрын тэрбиелеу дегендi бiлдiрiп, бiздiн ойымызды aЙFaктaй тYседi [2]. К^дмньщ кaзiргi ддмуындд кemбaсmылык кaсиеттерге ие 6длдлдрды ддярлду стрaтегиялык мемлекеттiк мiндеттiн бiрi. Бдстдуыш сынып окушылдрынын кemбaсmылык ^б^перт ддмыту мэселесi кeптеген кдздк Faлымдaрынын зерттеу нысднынд aйнaлFaн.
Kemбaсmылык кaбiлеттердi ддмыту, эсiресе интеллектyaлды ойынддр дркылы кдлыптдстыру бiлiм беру жYЙесiнде мднызды орын длдды. Б^л бaFыттa кдздктын бiркaтaр Faлымдaры зерттеулер жYргiзген. K,.А.АймaFaмбетовa, Ж.Б.K,оянбaев, Р.M.K,оянбaев, K,.БЖaрыкбaев, А.K.Сейiткaзинaнын енбектерi бaстayыm сынып окушылдрынын кemбaсmылык ^б^стерт ддмытудд интеллектyaлды ойынддрдын рeлiн ждн-ждкты зерттеп, эдiстемелiк негiздеме
^сышан. Олардын зерттеулерi оку процесiнде кешбасшылыкты калыптастыруда манызды теориялык жэне практикалык баFыттарды аныктауFа кемектеседi.
К,.А. АймаFамбетова бастауыш сынып окушыларынын танымдык кабшеттерш ойын аркылы дамыту туралы зерттеулершде интеллектуалды ойындардын манызына токталып, балалардын логикалык ойлауын, проблемаларды шешу кабшетш жэне кешбасшылык касиеттерiн дамытуга баFытталFан тэсiлдер ^сышан [3]. Бастауыш сынып окушыларынын кешбасшылык кабшеттерш дамыту такырыбы шетелдж Fалымдардын да назарында. Олар окушылардын кешбасшылык касиеттерш калыптастыруFа ыкпал ететш интеллектуалды ойындардын релiн жан-жакты зерттеген. Л.С.Выготский балалардын когнитивтi дамуы элеуметтiк езара эрекеттестiк аркылы жYзеге асатынын атап керсеттi. Ойыннын, онын iшiнде релдiк жэне интеллектуалды ойындардын кешбасшылык кабшеттерш дамытудаFы манызын ерекше атап етл. Галымнын пiкiрi бойынша, балалар ойын аркылы бiр-бiрiмен тш табысып, кешбасшылыкка икемделiп, элеуметтiк даFдыларды игередi [4]. Дэвид Джонсон мен Роджер Джонсон атты американдык Fалымдар ез зерттеулерiнде интеллектуалды ойындардын кешбасшылык кабiлеттердi дамытудаFы маныздылыFын алFа тартады. Ойын аркылы балалар топта бiрлескен ж^мыс жасауFа, жауапкершiлiктi белiсуге жэне кешбасшылык релдердi ез мойнына алуга Yйренедi [5].
Жан Пиаже, Говард Гарднер, М.Спиллейн, Курт Левин, Джеймс Поттер Fылыми енбектерiнде интеллектуалды ойындардын кешбасшылык кабiлеттердi дамытудын тиiмдi к¥ралы екенiн дэлелдейдi. Олар ойын аркылы балалардын бiр-бiрiмен карым-катынас жасау даFдылары, проблемаларды шешу кабiлеттерi жэне ^йымдастырушылык касиеттерi дамитынын керсеттi. Сондай-ак кешбасшылык - б^л т:^етанын топты немесе ^йымды баскару, максатка жету Yшiн шешiм кабылдау кабiлетi. Кешбасшылык тек басшылык кабiлеттерден Fана емес, сонымен бiрге адамгершiлiк к¥ндылыктардан да тирады. НаFыз кешбасшы езiне Fана емес, езгелердiн де дамуына ыкпал етш, адалдык, сенiмдiлiк, эдiлдiк сиякты касиеттерiмен ерекшеленедi. Кешбасшылык кабiлеттер бастауыш сыныптан бастап калыптаса бастауы манызды, себебi б^л кезен баланын езiн-езi тану, т^^алык дамуы жэне элеуметтш ортада ез орнын табу кабшеттершщ дамуынын негiзiн калайды.
К. А Гашкова «Кешбасшы болу - жауапкершшкл сезшу, езге адамдарFа Yлгi бола бшу, бiрлескен эрекеттерде шешiм кабылдау, ^йымдастырушылык даFдыларды игеру. Кешбасшы - топтын «айнасы». Бiр топта кешбасшы болFан адам мiндеттi тYPде баска топта кешбасшы болады дегендi бiлдiрмейдi, ейткенi б^л баска топ, баска к¥ндылыктар, кешбасшыдан кYтетiн жэне талаптары да баска болады» - деген аныктама бередi [6]. ОсыFан орай интеллектуалды ойындар окушылардын кешбасшылык кабшеттерш дамытудын ен тиiмдi эдiстерiнiн бiрi болып табылады. Елiмiздiн президентi К,асым-Жомарт Токаев интеллектуалды ойындарFа тiкелей катысты бiрнеше iс-шаралар мен турнирлерге назар аударFан. Мысалы, 2024 жылы ол Ресейде еткен «Болашактын ойындары» халыкаралык турнирiнiн ашылуына катысты. Б^л турнир дэстYрлi жэне цифрлык спортты бiрiктiретiн ерекше фиджитал форматында еттi, м^нда
физикалык белсендшк пен цифрлык технологиялар YKneeriprnreH. КДокаев осындай бастамаларды колдай отырып, К,азакстаннын да киберспорт пен интеллектуалды ойындар дамуына мYДделi екенiн атап етл жэне келесi жарыстарды К,азакстанда еткiзуге шакырды. Сонымен катар, КДокаевтын эр тYрлi Жолдауларында жастардын интеллектуалды дамуы мен бiлiмге деген К¥штарлы^ын колдау туралы ойлары керiнiс табады. Мысалы, «Эдшетл мемлекет. Бiрт¥тас ^лт. Берекелi коFам» атты Жолдауында ол жастардын интеллектуалды дамуы мен казiргi замаеты талаптарFа сай бiлiм алуын манызды максаттардын бiрi ретiнде атап керсетш, креативтi салаларды дамыту кажетлгш атап еттi [7].
ЖоFарыда аталFан ойындар баланын логикалык ойлауын, тез шешiм кабылдауын, ез пiкiрiн еркш бiлдiруiн жэне ^жымдык ж^мыста белсендшгш арттырады. Сонымен катар, интеллектуалды ойын барысында окушылар арасында езара карым-катынас орнап, топ шшде релдердi белiсу аркылы кешбасшылык кабiлеттерi шындалады. Интеллектуалды ойындар такырыбына катысты казак Fалым-зерттеушiлерi С.И.К,ожамбердиев жэне F.А.ЖYрсiнбекова ^лттык ойындардын, онын шшде интеллектуалды ойындардын, казак мэдениетiндегi релш зерттеген. Онын пiкiрiнше, дэстYрлi казак ойындары (мысалы, тоFызк¥малак) тек кещл кетеру емес, сонымен катар, адамнын зияткерлiк дамуына Yлес косады. Ол ойыннын ойлау кабiлетiн дамытатын к¥рал ретiнде керiп, онын элеуметтiк мэш жоFары екенiн атап еткен [8]. Интеллектуалды ойын аркылы материалдар окушылардын есiнде жатталып кана коймай, интеллектуалды ойындарFа, сайыстарFа катыскан окушы алFыр, кешбасшы, жылдам, эрi тез сыни ойлай алатын болады. Дэл солай бастауыш сынып мектеп окушыларынын оку процесшдеп манызды мiндеттердiн бiрi -алыетан акпаратты езiне кабылдау жэне iрiктеу даFдыларын калыптастыру. Интеллектуалды ойын аркылы балалардын бiлiмiн колдану тэжiрибесi ретiнде дYниетанымды дамытуга ыкпал етедь Интеллектуалды ойын 9-10 жастаFы балалардын ретiнде калыптасуына эсер етедь Б^л жаста балалар ересектер арасындаFы мшез-к¥лык пен карым-катынаспен танысып, оларды ездерiнiн мшез-к¥лык Yлгiсi ретiнде кабылдайды. Балалар карым-катынас жасауга кажеттi непзп даFдыларды, к¥рбыларымен байланыс орнату Yшiн кажеттi касиеттердi игередi. Интеллектуалды ойынды кызыкты етiп, балаFа релге юрш, OFан койылатын ережелер аркылы эмоцияларды дамытуга жэне мшез-к¥лыктын ерiктi реттелуше кемектеседi. Ойын аркылы бала ез-езш тану к¥рылымын калыптастыратын тYЛFа касиеттерш тYсiнедi [9].
Интеллектуалды ойындардын артыкшылыктары:
Шешiм цабылдау дагдыларыныц дамуы. Интеллектуалды ойындар баланы тез шешiм кабылдауFа, онын салдарын болжауFа жэне жауапкершшк алуFа Yйретедi. Мысалы, шахмат, логикалык тапсырмалар, стратегиялык ойындар окушылардын ойлау кабшетш дамытып, киын жаFдайларда д^рыс шешiм кабылдауына ыкпал етедь
¥йымдастырушылъщ ца6rnemmi цалыптастыру. Ойын барысында окушылар бiр-бiрiмен белсендi карым-катынас жасап, топта бiрлесiп ж^мыс
ютеуге даFдыланады. Б^л балалардын ^йымдастырушылык кабшеттерш арттырып, кешбасшы релiн орындауга мYмкiндiк бередi.
03ÎH-e3i таныту. Интеллектуалды ойындар окушыларFа ез мYмкiндiктерiн ашуга, езше деген сенiмдiлiктi арттыруFа кемектеседi. Ойын барысында бала ез ойын б!вдрш, топ алдында ез пiкiрiн корFайды, б^л кешбасшылык кабiлеттерiнiн дамуына септтн тигiзедi.
Командалыц жумысца бешмделу. Кешбасшылык кабшет командалык ж^мыста керiнедi. Интеллектуалды ойындар ^жымдык iс-эрекетке баFытталFандыктан, балалар бiр-бiрiн тындап, ортак максатка жетуге ынтымактаса ж^мыс iстейдi. Осы аркылы олар топ шшдеп кешбасшы релш кабылдап, жауапкершiлiк алуFа даFдыланады. Эрбiр кешбасшы табиFаты бойынша бiрегей, бiрак кешбасшылардын эртYрлiлiгiмен олардын барлыFында манызды ортак касиеттер бар:
- кешбасшылар болашакты болжап, максатты айкындап, OFан жету жолдарын д^рыс тандай алады. Ол езiнiн де, ^жымнын да баFыт-баFдарын айкындауда басты рел аткарады.
- кешбасшылар ез шешiмдерi мен эрекеттерi Yшiн жауап бере алады. Б^л касиет олардын сенiмдiлiгi мен табандылыгеын айкындайды, эрi командасынын оларFа сенiм артуына негiз болады.
- кешбасшы эркашан адамдармен тиiмдi карым-катынас орнатып, ез идеяларын анык жетюзе бiлуi керек. Топ мYшелерiмен сенiмдi байланыс орнату командадаFы ынтымактастыкты ныгеайтады.
- кешбасшылар кYPделi жаFдайларда тез эрi тиiмдi шешiм кабылдай бшедг Б^л касиет топтын теракты алFа жылжуын камтамасыз етедi.
- эдш кешбасшы топ мYшелерiн тен баFалап, олардын енбегiн эдiлеттi тYPде мойындайды, б^л ортак максатка деген сешм мен адалдыкты арттырады.Б^л касиеттер кешбасшылардын эртYрлiлiгiне карамастан, оларды ортак максатка жету жолында бiрiктiредi. Эрбiр кешбасшы осындай ортак касиеттерге ие бола отырып, езiнiн ерекше стилiмен ^жымды дамуFа ынталандырады.
Бастауыш сынып окушыларынын кешбасшылык кабшеттерш дамыту -баланын т:^еталык касиеттерiн калыптастырудын манызды белт. Интеллектуалды ойындар осы кабiлеттердi калыптастыруFа тиiмдi к¥рал болып табылады. Олардын кемепмен балалардын логикалык ойлау, командада ж^мыс iстеу, шешiм кабылдау жэне жауапкершшкл сезiну сиякты даFдылары жетiлдiрiледi. Интеллектуалды ойындар б^л процестi тиiмдi жэне кызыкты етуге кемектеседi. М^нда болашак кешбасшыларды аныктауFа арналFан интеллектуалды ойын тYрлерi берiлген:
Мина алацы
Ойыша арналFан к¥ралдар: кедергiлер жолын жасау Yшiн бiрнеше орындык
Уакыты: 10 минут
МYшелер: 2 командада
К,алай ойнау керек: Мина аланы - кез байлашан кезде еткел аркылы шарлауды камтитын кешбасшылык ойын. Эр команда Yшiн эртYрлi кенсенщ айналасында кедергiлер жолын жобалау керек. М^нда бiр адам кезiне байлашан жэне жолдан етуге тырысады, ал екiншiсi баFыттарды аныктайды. М^ны аз
уакыт шшде орындаFан команда ойында жещске жетедi. Бул ойын негiзiнен топтык жумыс пен жумыс орнындаFы карым-катынастын маныздылыгеына баFытталFан.
Квшбасшылыц жарысы Куралдар: Кейбiр ашык кенiстiк Уакыты: 10-20 минут МYшелер: Жеке жарыс
К,алай ойнау керек: Бул алFа жэне жещске жету Yшiн белгiлi бiр кешбасшылык касиеттерд1 колданатын жарыс. Кешбасшылык жарысында ойнау Yшiн барлыFы бiр саптан басталады жэне белгiлi бiр кешбасшылык касиетiн канаFаттандырса, алFа карай кадам жасайды. Мысалы, терешi атрибутты «сешмдЬ» деп айта алады. Ендi езiн сенiмдi санайтын катысушылар бiр кадам алFа басып, жауаптарын дэлелдей алады. К,атысушы берген кез-келген себеп бойынша ол мысалмен дэлелдей алады. Егер казылар алкасы тYсiнiктеменi орынды деп тапса, ойыншылар жалFастыра алады. Бул 20 немесе так белгшер Yшiн жалFасады жэне сонында ен кеп кадам жасаFан адам женедь Бул ойын сiзге кiмнiн жумыска жарамды даFдылары бар екенiн тYсiнуге кемектеседi. Бул ойында эрбiр кадамда акылFа конымды негiздемелер болуы керек. Бул жаFдайда катысушылар немесе казылар алкасы себептщ сенiмдiлiгiн шешу Yшiн дауыс беру жYЙесiн пайдалана алады [10]. Бул ойын тYрлерiнен белек «Топтын капитаны», «Креативтi идеялар жарысы», «Мафия», «Брейн-ринг», «Логикалык сайыс» секiлдi таFыда баска сан алуан ойын тYрлерi бар.
1-кесте. Кешбасшылык кабшеттерш дамытуFа баFытталFан интеллектуалды ойындардын тYрлерi.
№ Ойыннын атауы мен максаты Ойыннын сипаттамасы ^алыптасатын кешбасшылык даFдылар
1 Релд1к ойындар. Мацсаты: Шеш1м кабылдау, коммуникативт! даFдыларды дамыту ОкушыларFа эртYрлi релдер бершед^ олар бершген тапсырманы орындау аркылы шешiм кабылдайды К,ажетт1 цуралдар: Релдш карточкалар, сценарийлер Шешiм кабылдау, жауапкершiлiк алу, топ iшiнде езара эрекеттесу
2 Логикалык жумбактар Мацсаты: Логикалык ойлау, талдау даFдыларын дамыту ОкушыларFа эртYрлi жумбактар мен тапсырмалар берiледi Кажетт1 цуралдар: Жумбактар жинаFы, логикалык тапсырмалар Сыни ойлау, шыдамдылык, табандылык
3 Командалык квест Мацсаты: Топтык жумыс, кешбасшылыкты усыну жэне колдау Окушылар командада жумыс iстеп, карта аркылы жол тауып, тапсырмаларды орындайды Кажетт1 цуралдар: Карта, тапсырмалар жнынтыны Топта кешбасшы релiн алу, эрiптестердi колдау
4 Интеллектуалды сайыс Мацсаты: Зияткерл1к бэсекелеспк, ез ойын анык жетюзу Командалар арасында сайыс туршде етк1зшед1 К,ажетт1 цуралдар: Викторина суракктары, уакыт есептепш 0зшд1к сешмдшк, сейлеу кабшетш дамыту
5 Пшрсайыс Мацсаты: Пшр бшд1ру, ойды дэлелдеу Окушылар бершген такырып бойынша птрталас уйымдастырады Кажетт1 цуралдар: Арнайы такырыптар, птрсайыска арналFан карточкалар Сейлей бшу, ез ойын дэлелдеу, баска тюрд1 тыцдай бшу
Окушылардын кешбасшылык кабшеттерш дамытуFа баFытталFан осындай интеллектуалды ойындарды пэн аясында юрж^рш еткiзу окушылардын белсендiлiгiн арттырады, шешiм кабылдау жэне топта жумыс ютеу даFдыларын калыптастырады. ОсыFан байланысты келес усыныстарды жYзеге асыру кажет:
- мектептерде интеллектуалды ойындар клубын цуру, сол ойындардын мазмунын жас ерекшелжтерше сай бейiмдеу. Интеллектуалды ойындарды тавд^анда окушылардын жас ерекшелiктерiн ескерген жен. Ойындар кYPделi эрi кызыкты болуы керек, бiрак балалардын кабiлеттерiне сай келуi тиiс. Жас ерекшелiгiне сэйкес тапсырмалар мен релдiк ойындар кешбасшылык кабшеттерш тиiмдi дамытуга септiгiн типзедг
- педагогтарза квшбасшылыц цасиеттердi дамыту эдютемелерт оцыту, педагогтар окушылардын кешбасшылык кабшеттерш дамыту Yшiн арнайы эдютемелш дайындыктан етуi тиiс. Оларды интеллектуалды ойындарды тиiмдi колдану эдiстерiмен таныстырып, кешбасшылык касиеттердi аныктау жэне дамыту жолдарын Yйрету кажет.
- ата-аналармен бiрлескен жумыс, окушылардын кешбасшылык касиеттерш дамытуFа ата-аналар да катысуы тшс. ОларFа интеллектуалды ойындардын маныздылыFын тYсiндiрiп, Yй жаFдайында да осындай ойындарды колдануга мYмкiндiк беру керек. Бул баланын кешбасшылык кабiлеттерiнiн дамуын жеделдетедг Бастауыш сынып окушыларынын интеллектуалды ойын эрекет аркылы кешбасшылык кабiлетiн калыптастыру Yшiн м¥Fалiмдер мен ата-аналар бiрлесiп жумыс iстеуi керек. Олар ойындардын балалардын дамуына эсерш тYсiнiп, олардын кешбасшылык кабшеттерш дамытуга баFытталFан интеллектуалды ойындарды тандауы керек. Сонымен катар, олар ойындарды оку процесше енпзудщ жолдарын iздестiрiп, балалардын ойындарFа катысуын ынталандыруы тиiс. Осылайша, интеллектуалды ойын эрекет аркылы бастауыш сынып окушыларынын кешбасшылык кабшетш калыптастыру аркылы олардын болашакта езiн-езi сенiмдi сезiнуiне, коFамда белсендiлiк танытуына, топпен жумыс ютеуге жэне ез идеяларын тиiмдi жетюзуге дайындауFа болады.
Бастауыш сынып окушыларынын кешбасшылык кабшеттерш дамытуда интеллектуалды ойындар манызды рел аткарады. Ойындар окушылардын ойлау кабшетш жетiлдiруге, командалык жумыс iстеудi Yйретуге, коммуникациялык даFдыларды калыптастыруга, езiне деген сенiмдiлiктi тудыруга жэне окуFа деген
кызыгеушылыкты арттыруга кeмектеседi. Ойындар аркылы балалар езше сенiмдiлiктi, жауапкершiлiктi, ^жымдык ж^мыска бейiмдiлiктi жэне шыгеармашылык ойлауды Yйренедi. Б^л даFдылар олардын болашак eмiрiнде табысты эрi белсендi азамат болуына ыкпал етедi. Бастауыш сыныпта кешбасшылык кабшеттерш дамыту Yшiн ойындарды жYЙелi тYPде колданып, окушыларды жан-жакты тэрбиелеу манызды. Ойындар окушылардын танымдык, элеуметлк жэне т¥ЛFалык касиеттерiн дамытып кана коймай, кешбасшы ретiнде ез кабшеттерш танытуFа мYмкiндiк бередi. Интеллектуалды ойын барысында окушылардын, бiр-бiрiмен карым-катынасы ныгеайып, ез пiкiрiн еркiн бiлдiру, жауапкершшк алу жэне ^йымдастырушылык кабiлеттерiн шындау процестерi жYзеге асады. Сондыктан бшм беру процесiнде интеллектуалды ойындарды кещнен колдану - окушылардын кешбасшылык кабшеттерш калыптастырудын тиiмдi жолы болып табылады.
ПайдаланFан эдебиеттер:
1. «Бэсекелестш туралы» Казакстан Республикасы Занынын жобасы туралы Казакстан Республикасы Yкiметiнiн 2008 жылFы 30 тамыздаFы N 815 Каулысы https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P080000815
2. Назарбаев Н.Э. (Казакстан халкына жолдауы). «Казакстан-2050» Стратегиясы калыптаскан мемлекеттiн жана саяси баFыты» 2012ж,14 желтоксан.https://www.akorda.kz/kz/events/astana kazakhstan/participation i n events/kazakstan-respublikasynyn-prezidenti-elbasy-nenazarbaevtyn-kazakstan-2050-strategiyasy-kalyptaskan-memlekettin-zhana- sayasi-bagyty-atty-kaza#
3. К. А. АймаFамбетова. Раздаточный дидактический материал к учебнику. "Познание мира".-А., 2002
4. Л.С.Выготский . Воображение и его развитие в детском возрасте. 1960 https://ebooks.grsu.by/psihologia/vygotskij-l-s-voobrazhenie-i-ego-razvitie-v-detskom-vozraste.htm
5. Johnson, D. W., & Johnson, R. T. (1999). Learning Together and Alone: Cooperative, Competitive, and Individualistic Learning.
6. Гашкова К. А. Развитие лидерских качеству детей младшего школьного возраста. Екатеринбург, 2019. 62-68с
7. Касым-Жомарт Токаевтын"Эдшетп мемелекет. Бiрт¥тас ^лт. Берекелi KOFам"атты Казакстан халкына Жолдауы.
https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy-181416
8. С.И.Кожамбердиев,F.А.ЖYрсiнбекова"Казактын ^лттык ойындары" енбегi.2013ж,5-9бет
http://lib.kazmkpu.kz/res/Kazaktyn_ulttyk_oyindary_kozhamberdiev.pdf
9. Игра как средство формирования лидерских качеств детей младшего школьного возраста 31с, Лобанова Анастасия Викторовна
10.12 Leadership Games & Activities To Spot Your Future Leaders. (18 October 2024) https://www.vantagecircle.com/en/blog/leadership-games-activities/
