CC BY
7УДК 373,31
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОЦУШЫЛАРЫНЫЦ КЭШБАСШЫЛЬЩ ЦАБ1ЛЕТТЕРШ ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫ ОЙЫНДАР АРЦЫЛЫ ДАМЫТУ
САЛГАРАЕВА ГУЛАЙЫМ ИБРАГИМОВНА
^азак улттык кыздар педагогикалык университетшщ ага окытушысы, педагогика жэне психология магистрi, Алматы к., ^азакстан
ЕРХАН АЦБОТА, ЗУЛЬПИБЕКОВА МЕРЕЙЛ1М, ЕРМЕКБАЕВА АЛУА
^азак улттык кыздар педагогикалык университетшщ 6В01301-«Бастауышта окыту педагогикасы мен эдютемеа» мамандыгыныц 3-курс студенттерi
Алматы к., ^азакстан
Аннотация: Мацалада бастауыш сынып оцушыларыныц кешбасшылыц цабыеттерт интеллектуалды ойындар арцылы дамыту мэселесг царастырылады. Кешбасшылыц цабшеттерд1 дамыту ерте жастан басталган жагдайда балалардыц жеке тулгалыц цасиеттер1 мен элеуетт тшмд1 ЖYзеге асырылады. Интеллектуалды ойындар оцушылардыц логикалыц ойлау, коммуникативтгк дагдыларды, жауапкерштк пен ез бетгмен шешгм цабылдау цабшеттерт жетшд1руге ыцпал етед1. Мацалада ойындардыц мазмунын жас ерекшелжтергне сай тацдау, ужымдыц жэне командалыц ойындарды уйымдастыру, педагогтар мен ата-аналар тарапынан цолдау керсету мэселелер1 талцыланады. Сонымен цатар, интеллектуалды ойындардыц оцу процестдегг мацызы, олардыц оцушылардыц кешбасшылыц цасиеттерт дамытудагы рел1 жэне цолдану эд1стер1 туралы усынымдар бершедь
Ктт свздер: кешбасшылыц, интеллект, ойын, интеллектуалды ойын
^аз1рп жаhандану элемшде когамда туетаныц ец мацызды касиеттерi - белсендшк, кешбасшыльщ жэне бэсекеге кабшеттшк. БYгiнде бул касиеттер жеке тулганыц калыптасуына жэне кешбасшылык касиеттерш тэрбиелеуде Yлкен релi бар. Кешбасшылык ез кезегшде, бэсекелеспкт табысты баскарып, топтыц максаттарына жету Yшiн багыт-багдар беруге кемектеседь Елiмiзде «Бэсекелеспк туралы» ^азакстан Республикасы Зацыныц жобасы туралы ^азакстан Республикасы Yкiметiшц 2008 жылгы 30 тамыздагы №815 каулысыныц 4-бабында «Бэсекелеспк кагидаттары» туралы жазылган. Бэсекелестiк кешбасшылыктыц калыптасуына ыкпал ететiн мацызды факторлардыц бiрi болып табылады, ейткенi бэсекелеспк жагдайында тулга баскалардан озып, ез кабшеттерш керсетуге умтылады.
Бэсекелеспк мынадай кагидаттарга жауап беруi тиiс:
1) жарыстастык;
2) эдiлеттiлiк;
3) зацдылык;
4) тутынушылар кукыктарын сактау [1].
Балалардыц бойында бэсекелестiк кагидаттарын мектеп кабыргасында сiцiру Yшiн, оку Yрдiсiнде эдiлдiк пен тец мYмкiндiктердi камтамасыз ететiн интеллектуалды ойындар мен жарыстарды уйымдастыру мацызды. Окушыларды топтык жэне жеке жарыстарга катыстыру аркылы олардыц жарыстастык рухын арттырып, жецiске жету Yшiн адалдык пен эдiлеттiлiктi Yйретуге болады. Сонымен катар, окушыларга зацдылык кагидаттарын тYсiндiру жэне ойындар мен оку барысында олардыц кукыктарын курметтеу кажеттiгiн керсету аркылы олардыц тутынушылык мэдениетiн калыптастыруга жагдай жасау керек.
Баланы кешбасшылыкка тэрбиелеуге атсалысуга: ата-ана, мектепттеп муFалiмдердiц мYмкiндiктерi бар. Бiрак мектепте бул процестi басым тYPде жYзеге асыру тиiмдiрек, ейткенi педагог окушылардыц мiнез-кулкын кадаFалап, кiмнiц кешбасшылыкка бейiмi бар екенiн аныктай алады. Муны сабакта да, сыныптан тыс ю-шараларда да жасауFа болады. БYгiнгi тацда
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
кептеген педагогтар кешбасшылык касиеттер адамныц тууа б^кен емес, eMip бойы калыптастыратын дагдылар екенiне сенедi. Мундай касиеттер бастауыш сынып окушылары алгаш рет жаца ужымга, ягни ез сыныбына косылган кезде калыптасады.
Бастауыш сынып окушысыныц мшез-кулкында максаттылык, коммуникативтiлiк, табандылык сиякты кешбасшылык касиеттердш бастапкы белгiлерiн байкауга болады. Бул кезецде ец мацыздысы - осы касиеттердш кeрiнiсiн назардан тыс калдырмай, баланыц дамуына кемектесу, болашакта оныц нагыз табысты кешбасшы бола алуына сендiру.
Алгашкы мектеп жасындагы кезец - бул тулганыц алгаш даму кезещ, мунда eзiн-eзi таныту, eзiн-eзi дамыту, соныц шшде кешбасшылык касиетi кeрiнедi. Болашак кешбасшыларды ерте аныктау, оларды дамыту жэне окыту мэселесi казiргi уакытта элемшц эртYрлi елдерiнде белсендi зерттелуде. Бул мэселе бiздiц елде де танымалдылыгы артып келедi, оган дэлел ретшде: ^азакстанныц туцгыш президентi Н.Э.Назарбаевтыц «^азакстан-2050» стратегиясы калыптаскан мемлекеттш жаца саяси багыты» атты халкка жолдауында «Болашакта ецбек етiп, eмiр CYретiндер бYгiнгi мектеп окушылары. МуFалiм оларды калай тэрбиелесе, ^азакстан сол децгейде болады. Сондыктан жYктелетiн мiндет ете ауыр» деп кeрсетуi, коFамныц, мемлекеттш болашаFы жас урпактыц азаматтык тэрбиес мен бiлiмдiлiгiнiц децгейiнен талап етшетшдшн, бYгiнгi болашак кешбасшыларды дайындау ертецп бэсекеге кабiлеттi коFамныц кешбасшыларын, елдш бетке устар азаматтарын тэрбиелеу дегендi бiлдiрiп, бiздiц ойымызды аЙFактай тYседi [2]. ^OFамныц казiргi дамуында кешбасшылык касиеттерге ие балаларды даярлау стратегиялык мемлекеттiк мiндеттiц бiрi. Бастауыш сынып окушыларыныц кешбасшылык кабiлеттерiн дамыту мэселес кептеген казак Fалымдарыныц зерттеу нысанына айналFан.
Кешбасшылык кабiлеттердi дамыту, эаресе интеллектуалды ойындар аркылы калыптастыру бшм беру жYЙесiнде мацызды орын алады. Бул баFытта казактыц бiркатар Fалымдары зерттеулер жYргiзген. ^.А.АймаFамбетова, Ж.БДоянбаев, Р.МДоянбаев, ^.Б.Жарыкбаев, А.К.Сейiтказинаныц ецбектерi бастауыш сынып окушыларыныц кешбасшылык кабшеттерш дамытуда интеллектуалды ойындардыц рeлiн жан-жакты зерттеп, эдютемелш негiздеме усынFан. Олардыц зерттеулерi оку процесшде кешбасшылыкты калыптастыруда мацызды теориялык жэне практикалык баFыттарды аныктауFа кемектеседь
^.А. АймаFамбетова бастауыш сынып окушыларыныц танымдык кабiлеттерiн ойын аркылы дамыту туралы зерттеулерiнде интеллектуалды ойындардыц мацызына токталып, балалардыц логикалык ойлауын, проблемаларды шешу кабiлетiн жэне кешбасшылык касиеттерш дамытуFа баFытталFан тэсiлдер усынFан [3]. Бастауыш сынып окушыларыныц кешбасшылык кабшеттерш дамыту такырыбы шетелдш Fалымдардыц да назарында. Олар окушылардыц кешбасшылык касиеттерш калыптастыруFа ыкпал ететiн интеллектуалды ойындардыц релш жан-жакты зерттеген. Л.С.Выготский балалардыц когнитивт дамуы элеуметтiк езара эрекеттеспк аркылы жYзеге асатынын атап керсетп. Ойынныц, оныц iшiнде рeлдiк жэне интеллектуалды ойындардыц кешбасшылык кабшеттерш дамытудаFы мацызын ерекше атап eттi. Еалымныц пiкiрi бойынша, балалар ойын аркылы бiр-бiрiмен тiл табысып, кешбасшылыкка икемделш, элеуметтiк даFдыларды игередi [4]. Дэвид Джонсон мен Роджер Джонсон атты американдык Fалымдар ез зерттеулерiнде интеллектуалды ойындардыц кешбасшылык кабiлеттердi дамытудаFы мацыздылы^ын алFа тартады. Ойын аркылы балалар топта бiрлескен жумыс жасауFа, жауапкершшшп бeлiсуге жэне кешбасшылык рeлдердi ез мойнына алуFа Yйренедi [5].
Жан Пиаже, Говард Гарднер, М.Спиллейн, Курт Левин, Джеймс Поттер Fылыми ецбектершде интеллектуалды ойындардыц кешбасшылык кабiлеттердi дамытудыц тиiмдi куралы екенiн дэлелдейдi. Олар ойын аркылы балалардыц бiр-бiрiмен карым-катынас жасау даFдылары, проблемаларды шешу кабiлеттерi жэне уйымдастырушылык касиеттерi дамитынын керсетп. Сондай-ак кешбасшылык - бул туетаныц топты немесе уйымды баскару, максатка жету Yшiн шешiм кабылдау кабшеп. Кешбасшылык тек басшылык кабiлеттерден Fана емес, сонымен бiрге адамгершiлiк кундылыктардан да турады. НаFыз кешбасшы езше
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Fана емес, езгелердш де дамуына ыкпал етiп, адалдык, сенiмдiлiк, эдiлдiк сиякты касиеттерiмен ерекшеленедi. Кешбасшылык кабiлеттер бастауыш сыныптан бастап калыптаса бастауы мацызды, себебi бул кезец баланыц eзiн-eзi тану, тулFалык дамуы жэне элеуметпк ортада ез орнын табу кабшеттершш дамуыныц негiзiн калайды.
К. А Гашкова «Кешбасшы болу - жауапкершшкп сезiну, езге адамдарFа Yлгi бола бшу, бiрлескен эрекеттерде шешiм кабылдау, уйымдастырушылык даFдыларды игеру. Кешбасшы - топтыц «айнасы». Бiр топта кешбасшы болFан адам мiндеттi тYPде баска топта кешбасшы болады дегендi бiлдiрмейдi, eйткенi бул баска топ, баска кундылыктар, кешбасшыдан кYтетiн жэне талаптары да баска болады» - деген аныктама бередi [6]. ОсыFан орай интеллектуалды ойындар окушылардыц кешбасшылык кабшеттерш дамытудыц ец тиiмдi эдiстерiнiц бiрi болып табылады. Елiмiздiц президентi ^асым-Жомарт Токаев интеллектуалды ойындарFа тiкелей катысты бiрнеше iс-шаралар мен турнирлерге назар аударFан. Мысалы, 2024 жылы ол Ресейде еткен «Болашактыц ойындары» халыкаралык турнирiнiц ашылуына катысты. Бул турнир дэстYрлi жэне цифрлык спортты бiрiктiретiн ерекше фиджитал форматында етп, мунда физикалык белсендiлiк пен цифрлык технологиялар Yйлестiрiлген. ^.Токаев осындай бастамаларды колдай отырып, ^азакстанныц да киберспорт пен интеллектуалды ойындар дамуына мYДделi екенш атап erтi жэне келесi жарыстарды ^азакстанда eткiзуге шакырды. Сонымен катар, ^.Токаевтыц эр тYрлi Жолдауларында жастардыц интеллектуалды дамуы мен бiлiмге деген куштарлы^ын колдау туралы ойлары кершю табады. Мысалы, «Эдiлеrтi мемлекет. Бiртутас улт. Берекелi коFам» атты Жолдауында ол жастардыц интеллектуалды дамуы мен казiргi заманFы талаптарFа сай бшм алуын мацызды максаттардыц бiрi ретшде атап кeрсетiп, креативтi салаларды дамыту кажеrтiгiн атап erтi [7].
ЖоFарыда аталFан ойындар баланыц логикалык ойлауын, тез шешiм кабылдауын, ез птрш еркiн бiлдiруiн жэне ужымдык жумыста белсендiлiгiн арттырады. Сонымен катар, интеллектуалды ойын барысында окушылар арасында езара карым-катынас орнап, топ iшiнде рeлдердi бeлiсу аркылы кешбасшылык кабiлеrтерi шыцдалады. Интеллектуалды ойындар такырыбына катысты казак Fалым-зерттеушiлерi С.ИДожамбердиев жэне F.А.ЖYрсiнбекова улттык ойындардыц, оныц iшiнде интеллектуалды ойындардыц, казак мэдениетiндегi рeлiн зерттеген. Оныц птршше, дэстYрлi казак ойындары (мысалы, тоFызкумалак) тек кeцiл кетеру емес, сонымен катар, адамныц зияткерлiк дамуына Yлес косады. Ол ойынныц ойлау кабшетш дамытатын курал ретiнде керш, оныц элеуметпк мэнi жоFары екенш атап еткен [8]. Интеллектуалды ойын аркылы материалдар окушылардыц есшде жатталып кана коймай, интеллектуалды ойындарFа, сайыстарFа катыскан окушы алFыр, кешбасшы, жылдам, эрi тез сыни ойлай алатын болады. Дэл солай бастауыш сынып мектеп окушыларыныц оку процесiндегi мацызды мшдеттердш бiрi - алынFан акпаратты езше кабылдау жэне iрiктеу даFдыларын калыптастыру. Интеллектуалды ойын аркылы балалардыц бшмш колдану тэжiрибесi ретiнде дYниетанымды дамытуFа ыкпал етедi. Интеллектуалды ойын 9-10 жастаFы балалардыц rулFа ретiнде калыптасуына эсер етедi. Бул жаста балалар ересектер арасындаFы мiнез-кулык пен карым-катынаспен танысып, оларды eздерiнiц мшез-кулык Yлгiсi ретiнде кабылдайды. Балалар карым-катынас жасауFа кажеrтi непзп даFдыларды, курбыларымен байланыс орнату Yшiн кажеrтi касиеrтердi игередь Интеллектуалды ойынды кызыкты етiп, балаFа релге кiрiп, OFан койылатын ережелер аркылы эмоцияларды дамытуFа жэне мшез-кулыктыц ерiктi реrтелуiне кeмектеседi. Ойын аркылы бала ез-езш тану курылымын калыптастыратын тулFа касиеrтерiн тYсiнедi [9].
Интеллектуалды ойындардыц артыкшылыктары:
Шешгм цабылдау дагдыларыныц дамуы. Интеллектуалды ойындар баланы тез шешiм кабылдауFа, оныц салдарын болжауFа жэне жауапкершшк алуFа Yйретедi. Мысалы, шахмат, логикалык тапсырмалар, стратегиялык ойындар окушылардыц ойлау кабшетш дамытып, киын жаFдайларда дурыс шешiм кабылдауына ыкпал етедi.
¥йымдастырушылыц цаб1летт1 цалыптастыру. Ойын барысында окушылар бiр-бiрiмен белсендi карым-катынас жасап, топта бiрлесiп жумыс iстеуге даFдыланады. Бул
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
балалардыц уйымдастырушылык кабшеттерш арттырып, кешбасшы рeлiн орындауга мYмкiндiк бередi.
03ÎH-e3i таныту. Интеллектуалды ойындар окушыларга ез мYмкiндiктерiн ашуга, езше деген сенiмдiлiктi арттыруга кемектеседь Ойын барысында бала ез ойын бiлдiрiп, топ алдында ез пшрш коргайды, бул кешбасшылык кабшеттершщ дамуына септiгiн тигiзедi.
Командалыц жумысца бешмделу. Кешбасшылык кабшет командалык жумыста кершедь Интеллектуалды ойындар ужымдык iс-эрекетке багытталгандыктан, балалар бiр-бiрiн тыцдап, ортак максатка жетуге ынтымактаса жумыс iстейдi. Осы аркылы олар топ шшдеп кешбасшы релш кабылдап, жауапкершiлiк алуга дагдыланады. Эрбiр кешбасшы табигаты бойынша бiрегей, бiрак кешбасшылардыц эртYрлiлiгiмен олардыц барлыгында мацызды ортак касиеттер бар:
- кешбасшылар болашакты болжап, максатты айкындап, оган жету жолдарын дурыс тацдай алады. Ол eзiнiц де, ужымныц да багыт-багдарын айкындауда басты рел аткарады.
- кешбасшылар ез шешiмдерi мен эрекеттерi Yшiн жауап бере алады. Бул касиет олардыц сешмдшш мен табандылыгын айкындайды, эрi командасыныц оларга сенiм артуына негiз болады.
- кешбасшы эркашан адамдармен тиiмдi карым-катынас орнатып, ез идеяларын анык жеткiзе бiлуi керек. Топ мYшелерiмен сенiмдi байланыс орнату командадагы ынтымактастыкты ныгайтады.
- кешбасшылар кYPделi жагдайларда тез эрi тиiмдi шешiм кабылдай бiледi. Бул касиет топтыц туракты алга жылжуын камтамасыз етедi.
- эдш кешбасшы топ мYшелерiн тец багалап, олардыц ецбегiн эдiлеттi тYPде мойындайды, бул ортак максатка деген сешм мен адалдыкты арттырады.Бул касиеттер кешбасшылардыц эртYрлiлiriне карамастан, оларды ортак максатка жету жолында бiрiктiредi. Эрбiр кешбасшы осындай ортак касиеттерге ие бола отырып, eзiнiц ерекше сташмен ужымды дамуга ынталандырады.
Бастауыш сынып окушыларыныц кешбасшылык кабiлеттерiн дамыту - баланыц тулгальщ касиеттерiн калыптастырудыц мацызды белш. Интеллектуалды ойындар осы кабiлеттердi калыптастыруга тиiмдi курал болып табылады. Олардыц кeмегiмен балалардыц логикалык ойлау, командада жумыс iстеу, шешiм кабылдау жэне жауапкершiлiктi сезiну сиякты дагдылары жетiлдiрiледi. Интеллектуалды ойындар бул процест тиiмдi жэне кызыкты етуге кемектеседь Мунда болашак кешбасшыларды аньщтауга арналган интеллектуалды ойын тYрлерi берiлген: Мина алацы
Ойынга арналган куралдар: кедергшер жолын жасау Yшiн бiрнеше орындык Уакыты: 10 минут МYшелер: 2 командада
^алай ойнау керек: Мина алацы - кез байланган кезде еткел аркылы шарлауды камтитын кешбасшылык ойын. Эр команда Yшiн эртYрлi кецсенiц айналасында кедергiлер жолын жобалау керек. Мунда бiр адам кезше байланган жэне жолдан етуге тырысады, ал екiншiсi багыттарды аныктайды. Муны аз уакыт iшiнде орындаган команда ойында жецiске жетедi. Бул ойын непзшен топтык жумыс пен жумыс орнындагы карым-катынастыц мацыздылыгына багытталган.
Кешбасшылыц жарысы куралдар: Кейбiр ашык кещспк Уакыты: 10-20 минут МYшелер: Жеке жарыс
^алай ойнау керек: Бул алга жэне жещске жету Yшiн белгiлi бiр кешбасшылык касиеттердi колданатын жарыс. Кешбасшылык жарысында ойнау Yшiн барлыгы бiр саптан басталады жэне белгш бiр кешбасшылык касиетiн канагаттандырса, алга карай кадам жасайды. Мысалы, тeрешi атрибутты «сешмдЬ» деп айта алады. Ендi eзiн сенiмдi санайтын
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
катысушылар 6ip кадам алга басып, жауаптарын дэлелдей алады. ^атысушы берген кез-келген себеп бойынша ол мысалмен дэлелдей алады. Егер казылар алкасы TYcrniKTeMern орынды деп тапса, ойыншылар жалгастыра алады. Бул 20 немесе так белгшер Yшiн жалгасады жэне соцында ец кеп кадам жасаган адам жецедь Бул ойын сiзге юмшц жумыска жарамды дагдылары бар екенш тYсiнуге кемектеседi. Бул ойында эрбiр кадамда акылга конымды негiздемелер болуы керек. Бул жагдайда катысушылар немесе казылар алкасы себептщ сенiмдiлiгiн шешу Yшiн дауыс беру жYЙесiн пайдалана алады [10]. Бул ойын тYрлерiнен белек «Топтыц капитаны», «Креативт идеялар жарысы», «Мафия», «Брейн-ринг», «Логикалык сайыс» секiлдi тагыда баска сан алуан ойын тYрлерi бар.
1-кесте. Кешбасшылык кабшеттерш дамытуга багытталган интеллектуалды ойындардыц тYрлерi.
№ Ойынныц атауы мен максаты Ойынныц сипаттамасы ^алыптасатын кешбасшылык дагдылар
1 Релдш ойындар. Мацсаты: Шешiм кабылдау, коммуникативп дагдыларды дамыту Окушыларга эртYрлi релдер бершед^ олар 6ерiлген тапсырманы орындау аркылы шешiм кабылдайды К,ажетт1 цуралдар: Релдш карточкалар, сценарийлер Шешiм кабылдау, жауапкершiлiк алу, топ шшде езара эрекеттесу
2 Логикалык жумбактар Мацсаты: Логикалык ойлау, талдау дагдыларын дамыту Окушыларга эртYрлi жумбактар мен тапсырмалар 6ерiледi Кажетт1 цуралдар: Жумбактар жинагы, логикалык тапсырмалар Сыни ойлау, шыдамдылык, табандылык
3 Командалык квест Мацсаты: Топтык жумыс, кешбасшылыкты усыну жэне колдау Окушылар командада жумыс iстеп, карта аркылы жол тауып, тапсырмаларды орындайды Кажетт1 цуралдар: Карта, тапсырмалар жиынтыгы Топта кешбасшы релiн алу, эрiптестердi колдау
4 Интеллектуалды сайыс Мацсаты: Зияткерлiк 6эсекелестiк, ез ойын анык жеткiзу Командалар арасында сайыс тYрiнде еткiзiледi Кажетт1 цуралдар: Викторина сурактары, уакыт есептегiш Эзiндiк сенiмдiлiк, сейлеу кабшетш дамыту
5 Пiкiрсайыс Мацсаты: Пшр 6iлдiру, ойды дэлелдеу Окушылар бершген такырып бойынша пiкiрталас уйымдастырады Кажетт1 цуралдар: Арнайы такырыптар, пiкiрсайыска арналган карточкалар Сейлей бшу, ез ойын дэлелдеу, баска пiкiрдi тыцдай бшу
Окушылардыц кешбасшылык кабшеттерш дамытуга багытталган осындай интеллектуалды ойындарды пэн аясында юршпрш eткiзу окушылардыц белсендiлiгiн арттырады, шешiм кабылдау жэне топта жумыс ютеу дагдыларын калыптастырады. Осыган байланысты келес усыныстарды жYзеге асыру кажет:
- мектептерде интеллектуалды ойындар клубын цуру, сол ойындардыц мазмунын жас ерекшелштерше сай бешмдеу. Интеллектуалды ойындарды тацдаганда окушылардыц жас ерекшелiктерiн ескерген жен. Ойындар кYPделi эрi кызыкты болуы керек, бiрак балалардыц кабiлеттерiне сай келуi тиiс. Жас ерекшелiгiне сэйкес тапсырмалар мен рeлдiк ойындар кешбасшылык кабшеттерш тиiмдi дамытуга септiгiн типзедь
- педагогтарга кешбасшылыц цасиеттердi дамыту эд^темелерт оцыту, педагогтар окушылардыц кешбасшылык кабшеттерш дамыту Yшiн арнайы эдютемелш дайындыктан eтуi тиiс. Оларды интеллектуалды ойындарды тиiмдi колдану эдiстерiмен таныстырып, кешбасшылык касиеттердi аныктау жэне дамыту жолдарын Yйрету кажет.
- ата-аналармен бiрлескен жумыс, окушылардыц кешбасшылык касиеттерш дамытуга ата-аналар да катысуы тшс. Оларга интеллектуалды ойындардыц мацыздылыгын тYсiндiрiп, YЙ жагдайында да осындай ойындарды колдануга мYмкiндiк беру керек. Бул баланыц кешбасшылык кабiлеттерiнiц дамуын жеделдетедь Бастауыш сынып окушыларыныц интеллектуалды ойын эрекет аркылы кешбасшылык кабiлетiн калыптастыру Yшiн муFалiмдер мен ата-аналар бiрлесiп жумыс iстеуi керек. Олар ойындардыц балалардыц дамуына эсерiн тYсiнiп, олардыц кешбасшылык кабшеттерш дамытуFа баFытталFан интеллектуалды ойындарды тацдауы керек. Сонымен катар, олар ойындарды оку процесше енпзудщ жолдарын iздестiрiп, балалардыц ойындарFа катысуын ынталандыруы тиiс. Осылайша, интеллектуалды ойын эрекет аркылы бастауыш сынып окушыларыныц кешбасшылык кабшетш калыптастыру аркылы олардыц болашакта eзiн-eзi сенiмдi сезiнуiне, коFамда белсендiлiк танытуына, топпен жумыс ютеуге жэне ез идеяларын тиiмдi жетюзуге дайындауFа болады.
Бастауыш сынып окушыларыныц кешбасшылык кабшеттерш дамытуда интеллектуалды ойындар мацызды рел аткарады. Ойындар окушылардыц ойлау кабшетш жетiлдiруге, командалык жумыс iстеудi YЙретуге, коммуникациялык даFдыларды калыптастыруFа, езше деген сешмдшкт тудыруFа жэне окуFа деген кызыFушылыкты арттыруFа кeмектеседi. Ойындар аркылы балалар езше сешмдшкт!, жауапкершшкт!, ужымдык жумыска бейiмдiлiктi жэне шь^армашыльщ ойлауды YЙренедi. Бул даFдылар олардыц болашак eмiрiнде табысты эрi белсендi азамат болуына ыкпал етедi. Бастауыш сыныпта кешбасшылык кабiлеттерiн дамыту Yшiн ойындарды жYЙелi тYPде колданып, окушыларды жан-жакты тэрбиелеу мацызды. Ойындар окушылардыц танымдык, элеуметтiк жэне тулFалык касиеттерш дамытып кана коймай, кешбасшы ретшде ез кабiлеттерiн танытуFа мYмкiндiк бередь Интеллектуалды ойын барысында окушылардыц бiр-бiрiмен карым-катынасы ныFайып, ез пiкiрiн еркш бiлдiру, жауапкершiлiк алу жэне уйымдастырушылык кабшеттерш шыцдау процестерi жYзеге асады. Сондыктан бiлiм беру процесiнде интеллектуалды ойындарды кещнен колдану -окушылардыц кешбасшылык кабшеттерш калыптастырудыц тиiмдi жолы болып табылады.
ПАЙДАЛАНГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. «Бэсекелеспк туралы» Казакстан Республикасы Зацыныц жобасы туралы Казакстан Республикасы Yкiметшщ 2008 жылгы 30 тамыздагы N 815 Каулысы https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P080000815
2. Назарбаев Н.Э. (Казакстан халкына жолдауы). «Казакстан-2050» Стратегиясы калыптаскан мемлекеттщ жаца саяси багыты» 2012ж,14 желтоксан.https://www.akorda.kz/kz/events/astana_kazakhstan/participation_in_events/kazakst an-respublikasynyn-prezidenti-elbasy-nenazarbaevtyn-kazakstan-2050-strategiyasy-kalyptaskan-memlekettin-zhana-sayasi-bagyty-atty-kaza#
3. К. А. Аймагамбетова. Раздаточный дидактический материал к учебнику. "Познание мира".-А., 2002
4. Л.С.Выготский . Воображение и его развитие в детском возрасте. 1960 https://ebooks.grsu.by/psihologia/vygotskij-l-s-voobrazhenie-i-ego-razvitie-v-detskom-vozraste.htm
5. Johnson, D. W., & Johnson, R. T. (1999). Learning Together and Alone: Cooperative, Competitive, and Individualistic Learning.
6. Гашкова К. А. Развитие лидерских качеству детей младшего школьного возраста. Екатеринбург, 2019. 62-68с
7. Касым-Жомарт Токаевтьщ"Эдшетп мемелекет. Б1ртутас улт. Берекелi когам"атты Казакстан халкына Жолдауы.
https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy-181416
8. С.И.Кожамбердиев,F.А.ЖYрсiнбекова"Казактыц улттык ойындары" ецбеп.2013ж,5-9бет http://lib.kazmkpu.kz/res/Kazaktyn ulttyk oyindary kozhamberdiev.pdf
9. Игра как средство формирования лидерских качеств детей младшего школьного возраста 31с, Лобанова Анастасия Викторовна
10. 12 Leadership Games & Activities To Spot Your Future Leaders. (18 October 2024) https://www.vantagecircle.com/en/blog/leadership-games-activities/
