Научная статья на тему 'БАСКЕТБОЛЧИЛАРДА ҚЎЛ КУЧИНИ РИВОЖЛАНТИРУВЧИ НОСТАНДАРТ МАШҚЛАРНИ ҚЎЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ'

БАСКЕТБОЛЧИЛАРДА ҚЎЛ КУЧИНИ РИВОЖЛАНТИРУВЧИ НОСТАНДАРТ МАШҚЛАРНИ ҚЎЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
54
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
НОСТАНДАРТ МАШқЛАР / ЁШ БАСКЕТБОЛЧИЛАР / СЎРОВНОМА / қЎЛ КУЧИ / ПЕГОГИК ТАЖРИБА / МУТЛОқ / МАКСИМАЛ / ПОРТЛОВЧИ ИНЕРЦИОН

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Рахимов В. Ш.

Мазкур мақолада ёш баскетболчиларнинг машғулотларга ностандарт машқларни қўллаш ҳамда қисқа муддат ичида қўл мушаклари кучини ривожлантириш, жисмоний тайёргарликни самарадорлигини ошириш имкониятлари очиб берилган.В данной статье раскрываются возможности развития силы мышц юных баскетболистов и повышения эффективности физической подготовки в короткие сроки.This article reveals the possibilities of developing the strength of the muscles of young basketball players and increasing the effectiveness of physical training in a short time.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «БАСКЕТБОЛЧИЛАРДА ҚЎЛ КУЧИНИ РИВОЖЛАНТИРУВЧИ НОСТАНДАРТ МАШҚЛАРНИ ҚЎЛЛАШ САМАРАДОРЛИГИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

зод 4 та ва 2 та спорт устаси жами 12 та курашчилар катнашди. Назорат гурухида хам 1-тоифали 6 та, спорт yстaлигигa номзод 4 та ва 2 та спорт устаси жами 12 та курашчилар катнашди. Тадкикот натижаси 4 ойдан сунг мусобака типидаги 8 та беллашувда тажриба гу-рухи курашчилари купрок нокулай томонга ракибни ошириб ташлаб юкори натижаларни кулга киритди. Эхтимол килиш мумкинки, кураш турларида y ёки бу оёк мушакларининг кучи заиф ривожланган оёк билан кулланиладиган усуллар натижасига салбий таъсир курсатиши эхтимолдан холи эмас.

5х6 м. га (30 м.) мокисимон югуриш тезлиги дастлаб мувофик равишда: 11,2 ± 0,29; 11,5±0,30 12,7±0.43 сек. ни ташкил этди. 9 ойдан сунг: 11,9±0,37; 12,1±0.39; 12,5±0,38 сек. билан ифодаланди. Эхтимол килиш уринлики, тадкикотда иштирок этган ёш ку-рашчиларда утказилган 9 ойлик машгулотлар якунида кескин узгарувчан йуналиш буйлаб югуриш тезлиги-нинг тушиб кетиши уч хил турдаги сабаб билан юзага келганлиги мумкин:

1. Машгулотларда кулланилган юкламалар шид-дати меъёридан ортик булган.

2. Шиддатли машклар ораликлари ва машгулотлар якунида функционал органлар фаолияти хамда шу кобилият уз вактида етарли тикланмаган.

3. Курашчиларнинг жисмоний ва функционал имкониятлари етарли сайкал топмаган.

Хулоса. Урганилган машгулотлар ва жисмоний

имкониятлар натижаларига асосан эхтимол килиш мумкинки, тадкикотда иштирок этган курашчиларда 9 ой якунига келиб тезкорлик даражасининг тушиб кетганлиги улардан авваламбор жисмоний имконият-ларни етарли шаклланмаганлиги билан исботланади, колаверса бундай жисмоний тайёргарлик функционал захира микдорини мувофик хажмда таъминлай олмаганлигидандир. Бундай жисмоний тайёргарлик даражаси курашчиларнинг техник имкониятларига хам салбий таъсир курсатганлиги аникланди. Маса-лан, ракибни 10 сек. ичида унг елкадан (кулай томон-дан) ошириб ташлаш сони енгил вазн тоифасидаги курашчиларда дастлаб 6,2±0,28 мартани, 9 ойдан сунг 5,7±0,25 мартани, урта вазнда мувофик равишда 6,9±0,31 марта ва 6,2±0,29, огир вазнда 5,7±0,20 марта ва 5,5±0,19 мартани ташкил этди.

Адабиётлар:

1. Артиков З.С. БелбоFли курашда статик ва динамик кучланиш давомида мувозанат саклаш функциясини шакллантириш методикаси. Ч.: 2019. дисс автореферати, Б. 5-17.

2. Боймуродов И.Х. Совершенствование скоростно-силовой подготовки курашистов с помощью методо круговой тренировки. "Фан-спортга" илмий-назарий журнал. 1/2008.-Б. 21-24.

3. Бобомуродов Н. Ш. Юкори мапакапи курашчиларнинг техник-тактик харакатларини ривожлантириш методикаси //педагогик таълим» илмий-назарий журнал. Тошкент. - 2011.

4. Бобомуродов, Н. Ш. «Структуры физической подготовленности курашистов» Вестник» науки и оброзавания научно-методической журнал № 4 (82).» Часть 2.2020 (2020): 41-44.

5. Керимов Ф.А. Спорт кураши назарияси ва услубияти: Дарслик. - Т., 2001. - 285 б.

6. Керимов Ф.А. Спорт сохасидаги илмий тадкикотлар.. - Т., Zar qalam, 2004. - 234 б.

Педагогика фанлари номзоди, профессор В.Ш. РАХИМОВ1

!Мирзо Ул^бек номидаги Узбекистан миллий университети Тошкент шахри, Узбекистан

Муаллиф билан боFланиш учун:

[email protected]

БACKETБOЛЧИЛAPДA ЦУЛ KУЧИHИ PИBOЖЛAHTИPУBЧИ HO CTAHДAPT

MAШЦЛAPHИ ЦУЛЛАШ CAMAPAДOPЛИГИ

Аннотация

Annotation

В данной статье раскрываются возможности развития силы мышц юных баскетболистов и повышения эффективности физической подготовки в короткие сроки.

Ключевые слова: нестандартные упражнения, юные баскетболисты, анкета, сила рук, абсолютный пегогический опыт, максимум, взрывная инерция.

Мазкур маколада ёш баскетболчиларнинг машгулотларга ностандарт машкларни куллаш хдмда киска муддат ичида кул мушаклари кучини ривожлантириш, жисмоний тайёргарликни самарадорлигини ошириш имкониятлари очиб берилган.

Калит сузлари: ностандарт машцлар, ёш баскетболчилар, суровнома, кул кучи, пегогик тажриба, мутлощ, максимал, портловчи инерцион.

This article reveals the possibilities of developing the strength of the muscles of young basketball players and increasing the effectiveness of physical training in a short time.

Key words: non-standard exercises, young basketball players, questionnaire, hand strength, absolute pegogic experience, maximum, explosive inertia.

Тадкикотнинг далзарблиги. Спорт фаолияти-да, жумладан баскетбол уйинида, кайд этилган куч турларининг барчаси етарли шаклланганлиги мух,им

ахамият касб этади. Шу билан бир каторда спорт назарияси ва амалиётига маълумки машгулотларда куч сифатина ривожлантириш айникса бошлангич

www.fansports.uz

41

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

см см о см

го га

0

ю

1

тайёргарлик боскичида алохида эхтиёткорликни талаб килади. Чунки, кучни ривожлантирувчи машкларни зурма-зураки куллаш организмни жа-рохатлаши мумкин, ёки аксинча шундай машклар хажми ва шиддати етарли булмаса куч сифати маълум муддатдан сунг ривожланишдан тухтайди. Демак, куч сифатини ривожлантиришда машклар юкламаларини узлуксизлик, изчиллик ва тулкин-симон услубда куллаш максадга мувофикдир. Бундан ташкари, кучни шакллантиришда огирли-клар ва огирликсиз ижро этиладиган машкларни шугулланувчилар ёши, жисмоний ва фунцкционал имкониятларига мос ёки бироз юкори шиддатда куллаш зарур булади.

Ёш баскетболчиларда уйин малакаларини сама-рали шакллантириш куч сифатини ривожланганлик даражасига богликдир. Айникса, тупни аник узатиш, хар хил ораликдан туриб турли тезликда саватга туп отиш кул кучини узига хос равишда ривожлантириш-ни такозо этади. Бунинг учун кулларини букувчи ва ёзувчи мушаклари кучини тарбиялаш керак булади.

Тадкикотнинг максади: ёш баскетболчиларда кул кучини ностандарт уйин машклари ёрдамида шакллантириш самарадорлигини аниклашдан иборат.

Тадкикотнинг вазифалари:

- куллар кучини ривожлантиришда стандарт машкларга нисбатан ностандарт эстафетали машклар самарадорлигини суровнома услубида аниклаш;

- ёш баскетболчиларнинг машгулотларга но-стандарт машкларни кулаш киска муддат ичида кул мушаклари кучини ривожлантиришини аниклаш.

Спорт амалиётида кучни муайян спорт тури хусусиятига мос равишда ихтисослаштириб риво-жлантириш мухим шартлардан биридир. Спортчи-лар иш кобилияти, шакллантириш ва самарадорли-гини ошириш муаммолари илмий мавзу сифатида азал-азалдан тадкикотчилар эътиборини жалб килиб келган булсада, бугунги кунда унга булган кизикиш борган сари ортиб бормокда. Бундай кизикиш табиий, албатта, чунки спортчилар тайёрлаш жа-раёнини самарали бошкариш муайян шароитларда иш кобилиятини шаклланиши, усиши, маълум вакт давомида бир маромда сакланиши, сусайиши ва тикланиши каби масалалар мохиятини билиш хамда унга асосланиши такозо этади. Илмий адабиётларда аксарият «жисмоний иш кобилияти» ва «махсус иш кобилияти» тушунчалари чуккурок талкин килин-ган. Лекин ушбу тушунчаларга муаллифлар турли жихатлардан ёндошиб изох берганлар. В.Л.Карпман ва бошкаларнинг эътирофига караганда «жисмоний иш кобилияти» тушунчаси жисмоний тарбия на-зарияси ва амалиётида кенг куллансада, халигача унинг мазмун-мохияти муайян тарзда узини ягона

изохини топмаган. Куч - баскетболчиларнинг мах-сус харакатларига таълукли булмаган холда спортчи томонидан намоён килинади. Куч мусобака хара-катларига мос булган махсус харакатларда спортчи томонидан намоён булади

Ёш баскетболчиларда кул кучнинг ривожланиши натижасида кучли ва зич карама-каршиликлардан чакконлик билан утиш, турли финтларни куллаш, хар хил холатдан турли усулда туп узатиш ва кабул килиш, катта тезликда якиндан ва узокдан саватга сакраб ёки жойдан туриб туп ташлашлар харакатларни аник, мукаммал ва уз вактида ижро этиш узок муддатгача харакат малакасини юкори даражада бажаришини таъминлайди.

Маълумки, баскетболчи ута тезкор, чаккон, чидам-кор ва иродали булиши мумкин, унда кул мушаклари кучи уйин малакаларига ихтисослашган равишда ривожланмаган булса, очко берувчи пировард нати-жага эришиш имконияти деярли булмайди. Шу билан бир каторда уйин малакаларига мослаштирилган кул кучи абсолют, максимал, портловчи инерцион куч сифатларига асосланган булиши лозим. Баскетбол мусобакаларида хар бир уйин малакаларини ижро этиш самарадорлиги турли режимда бажариладиган кул кучига бевосита богликдир. Жумладан, хар хил холатдан тупни узатиш, кабул килиш, тупни унг ва чап кул билан уриб бориш, тупни узок ва якиндан саватга ташлаш турли кучланишда ижро этиладиган уйин малакалари асосида амалга оширилади. Шунинг учун машгулотларда куч ва кучланиш турларини ривожлантиришга эътибор бериш ёш истеъдотли баскетболчилар тайёрлашнинг мухим шартларидан биридир.

1-жадвал

Ёш спортчиларни тайёрлашда ностандарт машклардан фойдаланиш даражасини аниклаш буйича утказилган суровнома НАТИЖАЛАРИ п=30

Т/р Саволлар Йук ^исман

1. Куч сифатини ривожланишда ностандарт машклардан фойда-ланасизми? 6 20 4

2. Машгулотлаар давомида кучни ривожлантириш учун ностан-дарт машклардан фойдаланасизми? 14 16 0

3. Ёш спортчиларда кучни ривожлантириш учун ностандарт машклардан фойдаланасизми? 8 7 15

4. Машгулотнинг тайёргарлик кисмида кучни ностандарт машклардан фойдаланиб ривожлантирасизми? 11 13 6

5. Машгулотнинг асосий кисмида кучни ностандарт машклардан ёрдамида ривожлантирасизми? 3 18 9

6. Машгулотнинг якуний кисмида кучни ностандарт машклардан билан ривожлантирасизми? 7 21 2

7. Кучни ривожлантиришда тренажёрлардан фойдаланасизми? 10 11 9

42

www.fansports.uz

№7-2022

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Суровнома давомида олинган натижалар ва уларнинг киёсий тахлили шуни курсатадики, аксарият респондент мураббийлар ёш спортчи-ларни тайёрлашда, айникса жисмоний сифатларни ривожлантиришда асосан стандарт мохиятга эга умумий ёки махсус жисмоний машкларга купрок эътибор каратар эканлар. Бу борда харакатли уйинларга кулай восита сифатида иккинчи да-ражали урин берилиши кузатилди. Суровномада иштирок этган респондент мураббийлар билан утказилган сухбат давомида яна бир ахамияти маълум булдики, уларнинг купчилиги жуда кенг оммалашган харакатли уйинлар, айникса миллий халк харакатли уйинлар хакида тулик маълумотга эга эмас эканлар. Айрим тренерлар уйин шаклида ностандарт машкларни шунчаки дам олиш ёки болаларда кайфият уйготиш воситаси холос деб уйлашлари маълум булди.

Куйидаги сизга айнан биз томонимиздан тадкикот-да синалган тест машклари оркали айнан куч сифати-ни ривожлантиришга каратилган тажриба натижалари хавола этилади (2-жадвалга каранг).

2-жадвал

¡' шли баскетболчиларда куч сифатини педагогик тадкикот давомида узгариши n=20

Тест машклари Гурух Курсатгичлар

Тадкикот бошида Тадкикот охирида

Гавда кучи (становой куч), кг НГ 53,2±2,6 56,3±3,2

ТГ 53,9±1,9 59,7±2,8

Турникда тортилиш НГ 5,2±0,8 6,3±1,1

ТГ 5,4±0,7 8,8±1,7

Брусьяда кулларни букиш-ёзиш НГ 4,8±0,5 6,0±1,4

ТГ 4,9±0,7 7,2±1,8

Горизонтал холатдан кулларни букиш-ёзиш (30 сек) НГ 8,2±1,4 9,2±2,0

ТГ 8,0±1,7 11,3±2,2

Кайд этилган курсатгичлар куриниб турибдики, назорат ва тажриба гурухларида кул-корин-бел мушаклари кучи тадкикот якунида тадкикот гурухи-даги баскетболчиларда назорат гурухидагиларга нисбатан 5,8 кг га усди. Назорат гурухидаги боксчи-ларда ушбу фарк факатгина 3,1 кг га тенг булди.

Яъни назорат гурухида ушбу курсатгич тадкикот бошида 53,2 кг ни ташкил этган булса, тадкикот якунида 56,3 кг гача ошди. Тадкикот гурухида бу курсатгичлар 53,9 ва 59,7 кг микдорида кайд этил-ди. Кулларни букувчи мушаклар кучи тадкикот гурухида 3,4 мартага ортган булса, назорат гурухида факатгина 1,1 мартага тенг булди холос. Кулларни ёзувчи мушаклар кучи: назорат гурухида 4,8 - 6,0 марта; тадкикот гурухида 4,9 - 7,2 марта микдорида уз ифодасини топди. Кулларга таяниб горизонтал ётган холатда кулларни букиш-ёзиш сони: 8,2 - 9,2; 8,0 - 11,3 мартага тенг булди.

Хулоса килиб айтганда, бошлангич тайёргарлик боскичида ёш баскетболчиларда кул кучни ривожлантиришга оид машкларни ностандарт уйин тарзда куллаш максадга мувофик хисобланар экан. Адабиётлар тахлили хамда утказилган суровнома натижаларига асосан малакали спортчиларни тайёрлаш биринчи навбатда амалдаги меъёрий та-лабалар асосида дастлабки тайёргарлик боскичидан бошлаб жаъмийки куп йиллик тайёргарлик жараё-нида машгулотларни тугри ташкил килиш, машклар мазмунини шугулланувчи болаларнинг жисмоний ва функционал имконятига караб дастурлаштириш мухим ахамиятга эга. Суровнома натижаларига кура, респондентларнинг 50% уз машгулотларида куч сифатини ривожлантириш учун аксарият факат анъанавий стандарт машклардан фойдаланишла-рини ифода этишган. Текширилган ёш баскетбол-чиларнинг кул кучи нисбатан заиф ривожланган булиб, шу ёшдаги бошка ёш спортчиларникидан анча кам булганлиги кузатилди. Утказилган педагогик тажриба шуни курсатдики, узок муддат давомида кулланилган ностандарт уйинсимон куч машклари тажриба гурухидаги ёш баскетболчилари кул кучини сезиларли даражада ривожлантиради.

Адабиётлар:

1. Raximov V.Sh. Sport va harakarli o'yinlarini o'qitish uslubiyoti (basketbol). O'quv qo'llanma. - T.: «Universitet», 2021-188 b

2. Нурматова Ш.М. УМУМТАЪЛИМ, БОЛАЛАР ВА УСМИРЛАР СПОРТ МАКТАБЛАРИДА БАСКЕТБОЛ СПОРТ ТУРИНИ ОММАВИЙ-ЛАШТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ // Fan-Sportga. 2020. - elibrary.ru.

3. Нурматова Ш.М. БошланFич тайёргарлик боскичида ёш баскет-болчиларнинг харакат тезкорлигини ривожлантириш. Педагогика фан. (РГО)...дисс. aвтореферати. - Чирчик,. 2022. - 29 б

4. Нурматова Ш.М. УЗБЕКИСТОНДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТНИ ОММАВИЙЛАШТИРИШ МУАММОЛАРИ. O'ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI XABARLARI, 2020

5. Умматов А.А. 15-16 Ёшли волейболчиларнинг куч сифатини анъанавий машклар ёрдамида ошириш услубияти - Фан-Спортга, 2021 - elibrary.ru

6. Raximov V.Sh. Sport va harakarli o'yinlarini o'qitish uslubiyoti (sport o'yinlari). Darslik. - T.: «Universitet», 2022, 662 bet.

7. Рахимов В.Ш. Узлуксиз таълим тизимининг бошланFич боскичида жисмоний тарбияни ташкил этиш услубияти. "ILM SARCHASHMALARI" ilmiy-metodik jurnal. Urganch, 2020. - С. 79-83

CM CM

о

CM

го та t

0 Q. w

1

с го

№7-2022

www.fansports.uz

43

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.