Научная статья на тему '15-16 ЁШЛИ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРНИНГ КУЧ СИФАТИНИ АНЪАНАВИЙ МАШҚЛАР ЁРДАМИДА ОШИРИШ УСЛУБИЯТИ'

15-16 ЁШЛИ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРНИНГ КУЧ СИФАТИНИ АНЪАНАВИЙ МАШҚЛАР ЁРДАМИДА ОШИРИШ УСЛУБИЯТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
61
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «15-16 ЁШЛИ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРНИНГ КУЧ СИФАТИНИ АНЪАНАВИЙ МАШҚЛАР ЁРДАМИДА ОШИРИШ УСЛУБИЯТИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

УУК (УДК, UDK): 796.012.573:325

Муаллиф билан богланиш учун:

[email protected]

Педагогика фанлари буйича фалсафа докгори(PhD), Волейбол спорт тури буйича миллий тоифадаги хакам А.А. УММАТОВ1

1Узбекисгон давлаг жисмоний гарбия ва спорт университети, Чирчик, шахри, Узбекисгон

15-16 ЁШЛИ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРНИНГ КУЧ СИФАТИНИ АНЪАНАВИЙ МАШ^ЛАР ЁРДАМИДА ОШИРИШ УСЛУБИЯТИ

Аннотация

Annotation

В работе анализируются материалы исследований динамики проявления силы рук у юных волейболистов и возможности ее развития с использованием специализированных упражнений. Экспериментально обоснована идея о приоритетности применения соревновательного принципа развития силы мышц рук, характерной для волейболистов.

Ключевые слова: юные волейболисты, сила рук, специализированные упражнения, технико-тактические приемы, соревновательный метод.

Маколада ёш волейболчиларда кул кучини урганиш ва уни ихтисослаштирилган машклар ёрда-мида ривожлантириш самарадорлигини аниклаш буйича утказилган тадкикот натижалари та^лил килинган. Волейболчиларга хос кул кучини мусобака фаолияти асосида шакллантириш афзаллиги шяси илгари сурилган.

Калит сузлар: ёш волейболчилар, цул кучи, ихтисослаштирилган машцлар, техник-тактик усул, мусобака методи.

In work materials of researches of dynamics of manifestation of force of hands at young volleyball players and possibility of its development with use of specialized exercises are analyzed. The idea about priority of application of the competitive principle of development of force of muscles of hands, characteristic for volleyball players is experimentally proved.

Key words: youngvolleyball players, force of hands, specialized exercises, technical policy strokes, competitive method

Кириш. Узбекистон Республикаси Президен-тининг 2017 йил 3 июндаги "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тад-бирлари тутрисида"ги ПК,-3031-сонли Кдрорида белгиланган стратегик вазифалар, курсатмалар ва талаблар соха мутасаддилари, мутахасис-мураб-бийлари хамда олимларига спортчилар тайёрлаш амалиётида мавжуд муаммоларни бартараф этиш, машгулотлар утказиш, ургатиш ва такомиллашти-риш жараёнларини илгор махаллий ва хорижий тажрибаларга мувофик инновацион технология-лар, илмий жихатдан максадли ишлаб чикилган дастурлар асосида ташкил килиш масъулиятини юклайди. Тан олиш лозимки, айни кунда мазкур йуналишда хам амалга оширилиши зарур булган муаммолар, бартараф этилиши керак булган, кам-чиликлар мавжуд. Бундай муаммолар аксарият спорт уйинлари амалиётида, айникса юкори ма-лакали, ракобатбардош волейболчилар тайёрлашга ихтисослашган спорт мактаблари, спорт клублари, олий спорт махорати мактаблари ва албатта терма жамоалар фаолиятида яккол кузга ташланади.

Долзарблиги. Бугунги кунда узбек волейболи-нинг салохияти ва мавкеи, афсуски, халкаро профессионал волейболга хос модел курсаткичлари-дан анча йирокдир. Аммо, юртимизда истеъдодли ва профессионал волейболга лойик спорт захира-лари ёки юксак махоратли уйинчилар мавжуд эмас - деб булмайди. Аксинча, бундай спорт захиралари ва амалда фаолият курсатиб келаётган махоратли волейболчилар бор булсада, улар билан олиб бори-лаётган машгулотлар халкаро модел ва стандарт-ларга жавоб бермайди. Замонавий волейболнинг устувор хусусиятларидан бири шуки, очко олиш максадида ижро этиладиган барча техник-тактик усулларнинг финал фазаси факат куллар харакати

билан амалга оширилади. Таъкидлаш мумкинки, техник-тактик усуллар координацияси хам, тез-лиги хам, аниклиги хам ва самарадорлигини узок муддат давомида сакланиши хам куллар кучига богликдир. Бинобарин, волейболга хос кул кучини ривожлантиришда ихтисослаштирилган машклар-га ургу бериш мухим ахамият касб этади [1,2,3,4]. Лекин, волейболчиларни тайёргарлик амалётида ушбу масалага жиддий эътибор каратилмайди.

Куч атамаси мантикан куп киррали ва кенг камровли мохиятга эга булиб, инсонга нисбатан жисмоний сифат тушунчасида кулланилади. Инсон кандай иш бажармасин, у ушбу фаолиятларнинг пировард самарадорлиги устувор жихатдан му-шаклар кучи билан богликдир. Бинобарин, спорт амалиётида куч сифати ва уни муайян специфик йуналишда тарбиялаш бекиёс ахамиятга эгадир. Инсон тутилганидан бошлаб, ундаги генетик асосга эга булган куч сифати ёш утиши билан аста-секин шаклланиб боради. Лекин, у хаёт давомида кандай харакатлар ёки иш билан банд булишига караб, куч сифати ихтисослашиб малакаланиб боради. Спорт амалиётида хам кучни муайян спорт тури хусусиятига мос равишда ихтисослаштириб ри-вожлантириш мухим шартлардан биридир. Айнан куч сифати спортчининг иш кобилиятини таъмин-ловчи асосий манбалар каторига киради.

Спорт фаолиятида, жумладан волейбол уйини-да, кайд этилган куч турларининг барчаси етарли шаклланганлиги мухим ахамият касб этади. Шу билан бир каторда спорт ривожлантириш (айникса дастлабки тайёргарлик боскичида назарияси ва амалиётига маълумки тренировка машгулотлари-да куч сифатини) алохида эхтиёткорликни талаб килади. Чунки, кучни ривожлантирувчи машклар-ни зурма-зураки куллаш организмни жарохатлаши

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

мумкин, еки аксинча шундаи машклар хажми ва шиддати етарли булмаса куч сифати маълум муддатдан сунг ривожланишдан тухтаИди. Демак, куч сифатини ривожлантиришда машклар юкла-маларини узлуксизлик, изчиллик ва тулкинсимон принципда куллаш максадга мувофикдир. Бундан ташкари, кучни шакллантиришда огирликлар ва огирликсиз бажариладиган машкларни шутулла-нувчилар еши, жисмонии ва фунцкционал имко-ниятларига мос еки юкорирок чегарада куллаш даркор булади. Дастлабки таИергарлик гурухига мансуб волеиболчиларда уиин малакаларини самарали шакллантириш куч сифатини ривожлан-ганлик даражасига богликдир. АИникса, тупга аник ва кучли зарба бериш хар хил ораликдан туриб турли тезликда тупга зарба бериш кул кучини узи-га хос равишда ривожлантиришни такозо этади. Бунинг учун дастлаб кулларни букувчи ва езувчи мушаклари кучини тарбиялаш керак булади. Кучни ривожлантириш технологиясида изометрик ша-роитларда намоен буладиган максимал куч хамда огирликлар билан утказиладиган машклардаги куч ва тезлик уртасидаги муносабатларнинг узига хос хусусиятларини инобатга олиш лозим. КуИидаги коида мавжуд - юклатилмаган мушак, максимал тезлик билан кискаради. Агар огирлик еки карши-лик кучи аста-секин катталашса, катталашувига мос холда (огирлик массаси еки каршилик каттали-ги булишидан катъиИ назар) мушаклар кучи усади, лекин маълум бир вактгача холос. Бу холат огирлик еки каршилик катталашганда ишлаб турган муша-кларнинг кучини купаИтирмаИ колганда келади.

Тадкикот максади. 15-16 ешли волеИбол-чиларда кул кучини урганиш ва уни анъанавиИ машклар ердамида ривожлантириш самарадор-лигини аниклаш буИича утказилган тадкикот натижаларини тахлил килиш.

Тадкикотни ташкиллаштириш. Педагогик тажрибада 12 нафар еш волеИболчилар иштирок этди. Тажриба гурухида (ТГ) утказилган маштулот-ларда куИидаги машклар кулланилди: "Швед дево-ри"га бош баравар тортилган резина эспандерни икки куллаб бош устидан олдинга караб 25-30 марта силтаб харакатлантириш; шу машк унг ва чап кулда алохида 25-30 мартадан бажарилади; жоИда туриб тулдирма тупни бош устидан икки куллаб максимал ораликка узатиш - 8-10 марта; шу машк сакраб ижро этилади; девор олдидан 9 м. ораликда туриб, деворга 3,5 м. баландликда чизилган 50 см2 ли нишонга тургун холатда туриб 10 марта, сакраб 10 марта туп узатиш. КаИд этилган махсус машклар мусобака тарзида ижро этилади ва хар машгулотда голиб хамда совриндорлар аникланади.

Тадкикот натижаси ва мухркамаси. Тадкикот гоясидан маълум булдики, хал килувчи харакатлар кул билан ижро этиладиган спорт уИинлари ичида волеИбол уИини алохида фаркланиб туради. Гап шундаки, ушбу спорт турида турнинг бир томонида турган 6 нафар уИинчи навбатма-навбат факат 3 мартагача кули билан вазиятга мос техник-тактик усулни ижро этиши мумкин. Кул еки икки кулнинг

ихтисослаштирилган харакат функцияси канчалик яхши шаклланган булса, фоИдали натижага эри-шиш шунчалик реал булади. Тажриба юзасидан утказилган тадкикот натижаларидан маълум булдики, тажриба гурухида утказилган маштулотлардан спортчиларда усиш суръати яхшиланганлигини куриш мумкин (жадвалга каранг).

Жадвал

Ёш волейболчиларда ^ул кучини анъанавий машклар ёрдамида шаклланиш самарадорлиги (х ±г)

ВЮ

К.У

10,9

9,8

12,9

13,8

9,9

10,2

12,2

Изоц: -Жойда туриб 2кг.ли тулдирма тупни бош устидан икки куллаб улоктириш (м);

И-Сакраб 2 кг.ли тулдирма тупни бош устидан икки куллаб улоктириш (м);

Ш-Орка чизик ортидан сакраб волейбол тупини максимал ораликка икки куллаб юкоридан узатиш (м).

Жадвалдан куриниб турибдики, ушбу гурухда жойдан туриб 2 кг.ли тулдирма тупни бош устидан икки куллаб улоктириш 2,8 м.га, сакраб шу тестни ижро этиш 2,2 м.га, орка чизик ортидан сакраб волейбол тупини максимал ораликка икки куллаб узатиш эса уртача 2,5 м.га яхшиланганлигини куришимиз мумкин.

Куч машкларининг юкорида келтирилган таснифи (тажрибадаги) билан бир каторда, улар-нинг саралаб таъсир этиш даражасига (умумий ва нисбатан маълум бир жойга таъсир этишига) кура, шунингдек, мушакларнинг ишлаш режимига кура, статик ва динамик, кучлилик ва тезкорлик - куч, каршиликларни енгувчи ва ён берувчи машкларга булинишини хам эътиборга олиш керак.

Агар шутулланувчининг кучига мунтазам равишда зур берилмаса, мушак кучи усмай колиши, хатто камайиб кетиши хам мумкин.

Хулоса. Мавзу буйича кайд этилган адабиётлар тахлили шу нарсани эътироф этишга имкон бера-дики, ёш волейболчилар тайёрлашда куч сифати ва уларни турли уйин малакаларига ихтисослашган турлари шу малакаларни самарали ижро этишда мухим саналади. Дастлабки, ургатиш эндигина шутулланаётган ёш волейболчи болалар машгулот-ларида куч сифатини ривожлантирувчи машклар ва ихтисослаштирилган машклар етарли даражада кулланмаслиги аникланди. Ёш волейболчиларда кул кучини урганиш ва уни ихтисослаштирилган машклар ёрдамида ривожлантириш самарадорли-ги аникланди ва утказилган тадкикот натижалари тахлил килинди.

Олинган курсаткичларни киёсий тахлилидан шундай тухтамга келиш мумкинки, волейбол ту-гарагида олиб борилаётган анъанавий мазмунли машгулотлар волейболга хос кул кучини жадал шакллантириш кудратига эга эмас экан. Аксинча, 5 ойлик педагогик тажриба давомида биз томо-нимиздан таклиф этилган ихтисослаштирилган машклар волейболчига хос махсус куч сифатла-рини тез суръатлар билан ривожланишига таъсир этганлиги исботланди.

Ф.И.Ш

I'.IV

i'.u

т.к

т.м

1.U

т.к

т.м

1.U

т.к

К.Л

11,2

КУ

14

14

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 3 июндаги "Жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тад-бирлари туррисида"ги ПК-3031-сонли Карори.

2. Ашуркова С.Ф. Теория и методика волейбола // Ilmiy Texnika Axboroti-Press nashryoti Учебник. T.: 2020.-539 b.

3. Pulatov A.A. Voleybol nazariyasi va uslubiyati. // Ilmiy Texnika Axboroti-Press nashryoti darslik. T.: 2020.-439 ib.

4. Пулатов. А.А., Казаков. О.Р. "Ёш волейболчилар мисолида кул кучини ихтисослаштирилган маш^лар ёрдамида шакллантириш". "Фан-Спортга" илмий-назарий журнали. №2/2015. Тошкент. УзДЖТИ. 23-25 бетлар.

УУК (УДК, UDC): 796.015.132:922.093.642

5. Беляев А.В., Савин М.В. Волейбол. М.: Фон, 2000 - 368 с.

6. Беляев А.В., Савин М.В. Волейбол. // Учебник для вузов. М.: ТВТ Дивизион, 2009 - 360 с.

7. Пулатов, А.А., Кдирова М.А. Sport pedagogik mahoratini oshirish (Voleybol) ук;ув к;улланма: Т-2018- 242 бет.

8. Железняк Ю.Д., Петров П.К. Основы научно-методической деятельности в физической культуре и спорте: Учеб. пособие - М.: Академия, 2002. - 264 с.

9. Железняк Ю.Д. Волейбол: У истоков мастерства. ФАИР-ПРЕСС. М.: 1998. -336 с.

10. Клещев Ю.Н. Волейбол. М.: Спорт Академ Пресс, 2003. - 189 с.

Муаллиф билан богланиш учун:

[email protected]

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент

М.У. АРЗИК.УЛОВ1

Магистрант

Р.У.МЕМЕТОВ1

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шахри, Узбекистон

БИАТЛОНЧИЛАРНИ ТЕХНИК-ТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ

Аннотация

Annotation

В данной статье рассматриваются вопросы определения эффективности технико-тактической подготовки биатлонистов. В статье приводится развитие технико-тактической и физической подготовки посредствам бега по пересечённой местности (кросс), определения физического развития и физической подготовки биатлонистов. Освещены вопросы определения специальной выносливости и технико-тактической эффективности биатлонистов с помощью упражнений кросса на подготовительном этапе.

Ключевые слова: техника-тактика, бег по пересечённой местности (кросс,), физическая подготовка, контрольные испытания, взрывная сила, специальная выносливость, функциональное состояние, мяч для метания, зоны интенсивности, эффективность.

Ушбу маколада биатлончиларнинг техник-тактик тайёргарлиги самарадорлигини аниклаш, кросс югуриш оркали техник-тактик ва жисмоний тайёргарлигини ривожлантириш йуллари урганилган. Шунингдек, биатлончиларни жисмоний ривожланганлиги ва жисмоний тайёргарлигини аниклаш, биатлончиларнинг тайёргарлик боскичида кросс машкларини куллаган ^олда махсус чидамлилигини ва техник-тактик самарадорлигини аниклаш масалалари ёритиб берилган.

Калит сузлар: техник-тактик, кросс югуриш, жисмоний тайёргaрлик, назорат те-стлар, портловчи куч, махсус чидамлилиик, функционал цолати, тулдирма туп, шиддат зоналари, самарадорлик.

This article discusses the issues of determining the effectiveness of technical and tactical training of biathietes, the development of technical and tactical and physical training through cross running, determining the physical development and physical fitness of biathletes, determining the specific endurance and technical and tactical efficiency of biathletes using cross exercises.

Key words: technical-tactical, cross running, physical training, control tests, explosive power, special endurance, functional status, filling ball, zones of intensity, efficiency.

CM О CM

ro та t О Q. w

Долзарблиги. Юртимизда ёш авлоднинг жисмоний тарбия билан мунтазам шутулланиши учун за-мон талабларига мос шарт-шароитлар яратиш, спорт мусобакалари оркали ёшларда уз иродаси, кучи ва имкониятларига эга булган ишончни мустахкам-лаш, мардлик ва ватанпарварлик, Она ватанга садокат туйгуларини камол топтириш, шунингдек, ёшлар орасидан иктидорли спортчиларни саралаб олиш ишларини тизимли ташкиллаштириш хамда жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривож-лантиришга йуналтирилган кенг куламли ишлар амалга оширилиб келинмокда. Хусусан, давлатимиз рахбарининг 2020 йил 24 январдаги "Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбир-лари тутрисида"ги ПФ-5924-сонли Фармонида хам юкоридаги максадларга эришишга каратилган катор вазифалар белгилаб берилган.

Ёш иктидор эгаларини жиддий шутулланиши учун мамлакатимизда бугунги кунда етарлича шароит ва имкониятлар яратилган булиб, жум-ладан, республикамизда утказилиб келинаётган ёзги биатлон тури мусобакаларида иштирок этиб яхши натижаларга эришмокда. Биатлоннинг мазкур тури буйича дунё мамлакатлари орасида

Россия, Козогистон, Норвегия, Германия ва Дания вакиллари охирги йилларда етакчиликни кулдан бермасдан келаётганлиги спорт маштулотларини режалаштириш, иктидорли спортчиларни излаб топиш ва тор ихтисосликка йуналтириш меха-низмларини тутри ташкил этганлигидан далолат беради. Биатлончиларни техник-тактик тайёргар-лигининг олий даражада шакллантириш тугри-дан-тугри юкори спорт натижасини намойиш этишга имкон яратади. Хрзирги кунда жахон аре-наларида утказилаётган спорт мусобакаларидаги натижаларини тахлил этганимизда юкоридаги давлат спортчиларини куришимиз мумкин лекин бизнинг спортчиларимиз хозирги вактда ортда колаётганлигини куришимиз мумкин. Демак, бундан шундай хулоса килиш керакки, бизнинг биатлончиларимизни техник-тактик тайёргарли-гини ошириш билан бирга утказиладиган йиллик, куп йиллик тайёргарлик машгулотлар режасини илмий асосда янги тизимини яратиш ва саралаш мезонларини ишлаб чикишни такозо этади. Бу эса бугунги кундаги спортчилар тайёрлаш тизимида-ги долзарб масалалардан бири булиб, сохада хам илмий, хам амалий ахамият касб этади.

Шу боисдан, биатлон сохасида бугунги кунда

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.