CC BY
1РТАХР 18.49.91 ЭОЖ 793.31
DOI:10.56032/2523-4684.2024.1.9.40
1lзiм Т.О.
1 Казак улттык, хореография академиясы, (Астана, Казакстан)
КАЗАК БИ МЭДЕНИЕТШЩ ДАМУЫНДАРЫ КУЙ Ш ЫРАРМАЛАРЫ НЫЦ РвЛ1
Аннотация
Макалада казак халык биiнiн табиFаты, онын, аспаптык музыка енер'!мен сабактастыкта керкем эстетикалык тур алFандыFы карастырылды. Сахналык казак би1н ¡ске асыруда халык композиторлдарынын куйлер1н1н орыны ерекше екен1 айтылып, бупнп кун1 би енер1н1н дамуындаFы рел\ т1лге тиек еттед1. АлFашкы кэс1би биш1лерден бастау алFан казак би1н1н сахналык улпа жалFасын табуда б1рнеше буын балетмейстерлерд1н шь^армашыль^ында орын алды. ХХ Fасырдын 50-жылдарынан койыла бастаFан улттык накыштаFы билер бупнп кун1 «Алтын корFа» енд1. Байж1пт, К¥PманFазы, Дэулеткерей, Тэтт1мбет, Супр т.б болып жалFасын тапкан куйш1 композиторлардын шы^армалары бупнп кунге дей1н би енер1нде ез орнын тауып отыр. Халык композиторларынын аспаптык музыка улпане жатататын куйлер ез1н1н ырFактык ерекшел1ктер1мен би коюшы балетмейстерлерд1 KызыктырFаны сезс1з. Куй шы^армалары Еуропалык улпде орындалатын музыкалык шы^армалардан елшнмнмен, ез ырFаFымен ерекшеленед1. Куй шы^армалары би коюшы хореографтарды осынысымен кызыктырады. Куйд1н ¡ш1нде музыкалык елшемн1н жэне ырFаFынын езгер1ске ¥шырап отыруы дене пластикасы кимылдарына улкен мумк1нд1к беред1 эр1 керкрменге де улкен эсер етед1. М1не осы жаFынан алFанда би коюшылар куйд1н барлык нюанстарын пайдалану мумк1нд1гене ие болатынды^ы да макалада карастырылды.
ТYЙ¡нд¡ сездер. Куй, хореография, казак би1, балетмейстер, композитор, опера, аспаптык музыка, Алтын кор.
1lзiм Т.О.
Казахская национальная академия хореографии, (Астана, Казахстан)
РОЛЬ КЮЕВ В РАЗВИТИИ КАЗАХСКОЙ ТАНЦЕВАЛЬНОЙ КУЛЬТУРЫ
Аннотация
В статье рассмотрена природа казахского народного танца, его художественно-эстетический вид в преемственности с искусством инструментальной музыки. Подчеркивается, что на сегодняшний день, в реализации сценического казахского танца особое место занимают кюи народных композиторов, играющие значимую роль в развитии танцевального искусства. Сценический пример казахского танца, начавшийся с первых профессиональных танцоров, получил свое место в творчестве нескольких поколений балетмейстеров. Танцы национального колорита, начавшиеся с 50-х годов ХХ века, сегодня вошли в «золотой фонд». Произведения композиторов-кюйше как Байжигит, Курмангазы, Даулеткерей, Таттимбет, Сугир и др., продолжают быть востребованными по сей день, и находят свое место в искусстве танца. Кюи, относящиеся к образцу инструментальной музыки народных композиторов, отличающиеся от музыкальных произведений, исполняемых в европейском стиле, привлекают балетмейстеров-постановщиков своими ритмическими особенностями и музыкальным размером. Изменение музыкального размера и ритма внутри кюя дает большую возможность для движений пластики тела и оказывает определенное влияние на танцевальное искусство. В статье проведен музыкально-танцевальный анализ нюансов кюй.
Ключивые слова. Кюй, хореография, казахский танец, балетмейстер, композитор, опера, инструментальная музыка, золотой фонд.
1Izim T.O.
Kazakh National Academy of choreography, (Astana, Kazakhstan)
THE ROLE OF KUI WORKS IN THE DEVELOPMENT OF KAZAKH DANCE CULTURE
Annotation
The article examines the nature of Kazakh folk dance, its artistic and aesthetic appearance in continuity with the art of instrumental music. It is emphasized that today, in the
41
implementation of scenic Kazakh dance, a special place is occupied by kuis of folk composers, who play a significant role in the development of dance art. The scenic example of Kazakh dance, which began with the first professional dancers, has gained its place in the work of several generations of choreographers. Dances of national color, which began in the 50s of the twentieth century, are now included in the "golden fund". The works of kuyshe composers such as Baizhigit, Kurmangazy, Dauletkerei, Tattimbet, Sugir, etc., continue to be in demand to this day, and find their place in the art of dance. Kuis, which belong to the sample of instrumental music by folk composers, which differ from musical works performed in the European style, attract choreographers with their rhythmic features and musical size. Changing the musical size and rhythm inside the kuya gives a great opportunity for movements of body plasticity and has a certain influence on dance art. The article provides a musical and dance analysis of the nuances of kui.
Key words. Kui, choreography, Kazakh dance, choreographer, composer, opera, instrumental music, golden fund.
Kipicne. Ka3aK xanKbMeH 6ipre wacacbin Kene waTKaH ©HepfliH, 6ipi, epi eH, waHbHa waKbHb Kyi/i ©Hepi 6onap. Kai yi/ire KipceHi3 ge Keperege inyni TypFaH AOM6bipaHbi K©pep egiHi3.
^a^nb Kyifli acnanTbK My3bKa geiTiH 6oncaK, onapgbH My3biKa.nbiK TiniHiH TepeHfliri MeH Ma3MyHflbiK Heri3iHiH 6afflap.naMa.nbiK wyieciHiH KanbinTacybi 6i3fliH enge acnanTbK My3bKaHbH ewengeH-aK KapKbiHflbi
gaMy ycTiHfle 6onFaHbH 6aMKaiMb3. Kyi TeK AOM6bipaMeH opbiHganbin KaHa KOiiFaH wok. XanbKTbH Ko6bi3Wbi My3bKaHTTapbHbH opbHflaymbnbK me6epniriHiH apKacbHga, coHay, KopKbTTaH 6acTan, 6ipa3 Ko6bi3mbinapflbiH Kyinepi 6yriHri KyHfle 6i3re weTin OTbp. An cb6b3Fb Kyinepi ©3iHiH H93iK Te ca3flbi YHiMeH TbiHflapMaHbiH 6aypan anaTbH acnan. KaHgai acnanTa opbHganca ga kyi capbHb xanbKTbH MyHbH MyHflan, woFbH woKTaFaHb 6enrini.
KYI - Ka3aK xanKbHbH K©3 K©pMereH K©He 3aMaHbHaH 6epi Kene waTKaH ©HepiHiH 6ipi gey KepeK. Mannbi kyi gereH c©3giH ©3i K©HegeH Kene waTKaH My3bKanbK yrbiM eKeHi 6enrini. CoHbH imiHfle 6u KYinepiHiH fle 6onFaHbH 6ineMi3. 5yn w©HiHge FanbM-xopeorpa^ O. BceBonogcKaq-ronymKeBUM ©3iHiH «Ka3aKTbH 6ec 6ui» aTTb eH6eriHge: «XanbK My3bKacbHga 6u-KYii - HaKTb weHe Ta3a 6u bpFaFb 6ap
аспаптык пьесалар музыкалык бай фольклорда улкен орын алады»,- деп керсеткен [1, 6 б.].
Оган айгак, бупнп кYнi ежелгi куйлерден бастап, бупнп заман KYЙшiлерiнiн шыгармаларына койылып журген билердi айтсак болар. Кеп жагдайда куй курылымы мен iшкi ыргагы дене кимылымен Yйлесiмдiлiк тауып жатады. Макала осы ^йдщ би енерЫе негiз болгандыгы женiнде талдаулар жYргiзуiмен езектi.
Казак биi де эн-кYЙ сиякты халыктын салт-санасымен б^е кайнаскан ел мурасы. Отыз ^н ойын, кырык кYн тойын жасап кыз узатып, келiн тYсiрген, ата-бабасына неше рулы ел жинап ас бере бтген казак эн айтып, KYЙ тартып, эртYрлi улттык ойындарды еткiзген. Би енерi мЫе осындай улттык ойындардан, эртYрлi енбек кимылдарынан туындады.
Зерттелу денгей музыка зерттеушллертщ енбектерi негiзiнен KYЙ енерЫ зерттеумен шектелген. Осы уакытка дейт ^й енерi мен казак би енерЫщ бiр-бiрiмен байланыстылыгы кен зерттелмеген.
Зерттеу эдктерк Зерттеу барысында такырыпка байланысты: KYЙ жэне би енерлерте арналып жазылган гылыми материалдарды карастыруда тарихи-теориялык зерттеулер (такырыпка байланысты эдебиеттердi карау); зерттеу эдютертщ непзЫщ бiрi теориялык материалдарды талдап, саралау; бYгiнгi би койылымдарын iске асыру барысында практикалык багытта технологиялар колданыска енпзуде Yнтаспалар мен бейне таспаларды (белг^ би ансамбльдертщ репертуарларын, казак би байкауларын) карау аркылы салыстырмалы, талдаулар эдiстерi колданылды.
Такырып бойынша эдебиеттерге шолу. Казак би енерiн теориялык негiзде зерттеуге арналган Дэурен Эбiров «Казак би тарихы», О. Всеволодская-Голушкевичтщ «Пять казахских танцев», А. Кульбекованын, «Казахский танец: истоки, основные этапы формирования и развития », К Айткалиеванын «Казак хореографиясынын кешбасшысы - Дэурен Эбiров» казак би енерт жан-жакты зеттеген
енбектерi алынды. А. Жубановтын «Расырлар пернеа», «Замана булбулдары», С. Кузембаева мен Т. Егинбаеваны «Лекции по истории казахской музыки», А. Сейдiмбековтiн «Казактын куй ©нерi», С.Аманова мен А. Райымбергеновтщ «Куй кайнары» атты куй ©нерi зерттелген енбектермен катар фолькларды, этнографияны зерттеген галымдардын - Э. Коныратбаев «Казак фольклорынын тарихы», ©. Жэнiбековтiн «Эхо... По следам золотой домбры» енбектерi каралды.
Зерттеу нэтижесК Казак халкынын атадан мура болып, бiзге жеткен ен бiр к©не ©нерi - куй десе болар. Бул ©нер турЫ ауыз эдебиет сиякты нота дегендi атымен бтмейтт кYЙшiлер колдан колга бере отырып, бiзге жеткiзген. Халыктын гасырлар бойы рухани азыгына айналган осы бiр ©нер тYрi би мэдениетiнде ерекше орын алатыны белгiлi. Эн-кYЙ десе шкен асын жерге коятын казак куй ыргагын жан-тэнiмен сезе алган. Сондыктан бiз би ©нерiн синкреттк тYPде дамып отыр деп бiлемiз. БYгiнгi кYнi тек домбра аспабында ойналатын кYЙлерге гана емес кобыз куйлерге де би койылымдары юке асырылуда.
Адамзат ©мiрiнiн барлык кезендерЫде тарихи мурага, ©ткенге к©зкарас Yнемi бiркалыпты, бiр удай болтан жок. Ол котам дамуымен бiрге ©згерт отырды.
Жалпы музыка эр халыктын сезiм байлыгы мен iшкi жаратылыс калпын бiлдiретiн болса, би - сол сезiмдердi дене кимылынын эсем ыргактык пластикасымен аша тYсетiнi мэлiм. Кандай багыттагы би койылымдары болмасын, ол музыка мен дене кимылдарынын пластикасы аркылы iске асады. Ал, казак халык биi ©нерiнiн дамуында KYЙ жана тургыдан к©ркемдiк, мазмундык роль аткарганын к©ремiз.
©нертану гылымында енбек жазып жYPген галымдардын ойына YHiлетiн болсак, осынау кен далада ^н кешкен халыктын аузынан шыккан «KYЙ» деген с©здiн аспаптык музыкага тэн атау екенi, онын тYп-тамыры эрiде жатканын айтады. Осы куй ©нерi аркылы аныз-KYЙлердiн де неше алуан тYрлерi бiзге жеттi. Халыктын басынан ©ткен тарихи окигаларды, аныз-энгiмелердi суреттеудегi багдарламалык жYЙе
Казакстан жерЫде ертеден-ак дамыгандыгыныц айгагы юпеттес.
Синкреттiкте дамыган би ©нерiне баска енер тYрлерiмен бiрге халык кYЙлерi де ©зек болганы c©3ci3. Белг^ талым К. Жубанов: «Казак музыка шыгармаларыныц iшiндегi ец iрi жанрдыц бiрi -куйлер» дей келт, ойын былай жалгастырган: «...куйлер халык музыкасында сирек ушырайтын нэрсе. Бул - осы кYнгi Еуропаныц симфониясы тэрiздi. Мундай дэрежеге жету Yшiн халык музыкасы жаксы гана дамыган болуы керек. Сондыктан кYЙлердi казак музыкасыныц ец жогаргы тYрiнiн Yлгiлерi деп бiлуiмiз керек» [2, 9 б.].
Би енерЫде халык композиторларыныц аспаптык кYЙлерi Yлкен орын алады. Казак музыка енертщ ерекше ©ркен жайган саласы - KYЙ дейтт болсак, ол адамныц жан -дYниесiн, к©нiл KYЙiн бейнелейтiн эуен, саз кубылысы, олай болса осы аспаптык музыка биге суранып-ак тургандай. ^й домбыра аспабында гана орындалмайтыны белплк Бiзге кобыз, сыбызгы, жетiген, сазген аспаптарында орындалатын алуан-алуан KYЙлер жеттк
Сан тYрлi KYЙлер мен аспаптык музыканыц iшiнде би-KYЙлерi де мол кездеседк «Ен далада KYн кешкен елдiн аузынан шыккан «куй» деген с©здщ аспаптык музыкага тэн атау екеы, оныц тYпкi тамыры одан да аргы замандарда жатканы белплЬ-екендтн академик Ахмет Жубанов ©з зерттеулерЫде к©рсеткен (3, 10 б.). Оларда казак халкыныц улттык дэстYрi, эдет-гурпы, турмыс-салты, ойын-сауыктарымен бiрге туган. Оныц к©пшiлiгi к©ркем сазды, жец1л Yндi, ойнакы, ерекше эуездi, сыпайы келедi. Бул KYЙлердiн аталуынан бастап, ацыздардыц желiсi, ыргагы мен эуеыне дейiн би ©нерiнде колданыс тауып отыр. КYЙ мазмунына байланысты би де туындайды, сол KYЙдiн шк ыргагына байланысты кимыл жYЙеленедi.
Ал, халык композиторларыныц KYЙлерi ©з курылымында ©те KYрделi. Еуропалык музыкалык эуеннщ т©рттiкте (квадрат) орналасуына багынбайтын музыкалык елшемi ©згерiп отыратын немесе кейбiр тактiлердiн кайталануы аркылы
45
эуенын, аякталуы сиякты еpекшелiктеpi би коюшы хоpеогpaфтын киялына жан бiтipеpi анык. Бул жeнiнде Fылым доктоpы, пpофессоp А. Kульбековa eз зеpттеулеpiнде: «Би-кYЙлеpiнiн (би эуендеpiнiн) eзiне тэн еpекшелiктеpiнiн 6ípí - олapдa ыpFaктык жэне эуендi epнектiн бipнеше pет кайталануынын болуы (6íp немесе екi тактще)» деп кepсеткен [4, 21 б.].
Осындай кYЙдiн 6ípí Бaйжiгiттiн Желтшек» кYЙiне О.В. Всеволодская-Голушкевич осы аттас би койды. KYЙдiн философиялык ойы теpен, музыкалык тiлi интонациялык бояуFa бай, ыpFaктык кypылымынын еpекшелiгiмен, кызыкты болды. KYЙдiн музыкалык eлшемi, ^pfernb^bi бaлетмейстеpге катты эсеp еттi. ^й 5/8 музыкалык eлшемде жYpедi, калыптасып кaлFaн би кYЙлеpiнен eзгеше болуы ы^актык эсем кимылдapды туындатты. Бaлетмейстеp кYЙдiн интонациялык, ыpFaктык, eлшемдiк кypылымынa нуксан келтipмей сол калпында сактай отыpып, эсем биiн койды. Немесе, Дэулеткеpейдiн «Женгем сYЙеp» кYЙiне койылFaн «Gpмек би» деп aтaлFaн композициясында кYЙдiн лиpикaлык эуенi мен онын eн бойында бipнеше pет кайталанатын шиpaк ыpFaкты екi такт би ттЫде эсем колданыс тапкан. Осы кайталанып отыpaтын тaктлеpдегi оpындaлaтын аяк кимылы «жiлiншiк» деп аталды. «ЖтЫшлк деген сeз 6íp буын, 6íp бeлiк, 6íp тYЙiн деген yFымдapды бiлдipетiн болFaн. Сондыктан осы тaктлеp apкылы оpындaлaтын кимыл музыканын кыска Faнa бeлiгiне кыска кaйыpымды, шиpaк аяк кимылы apкылы кepсетiлдi [5, 43 б.]. Бул тек 6íp мысал Faнa. KYЙ атасы KУPмaнFaзынын «Бaлбыpaуын» кYЙiн алсак та болap едi. Эуенi 8,4,16,5,12 сaндapынa сыйып кете беpедi. Олай болса KУPмaнFaзы кYЙлеpiнiн ыpFaктык еpекшелiктеpi де би желiсiмен эсем YЙлесiмдiлiк тапты. Осындай мысалды кeптеп келтipуге болады.
Талкылаулар. Бiз бYгiнгi кYнi кeптеген ypмaлы, сiлкiмелi aспaптapды жаксы бiлемiз. Музыкалык aспaптap дайындайтын мaмaндapдын айтуынша ойын-тойда бидi сYЙемелдеуге «кепшiк», Yнi куатты «шындауыл», «дaнFыpa», «асатаяк» aспaптapы KолдaнылFaн. Бишiнiн шабыттана шалки билеуi осы
аспаптардан шыккан дыбыс ыргагына, эуендiк жылдамдыгына байланысты болатыны белгiлi.
Олай болса казак би халык кYЙлерiмен бiрге урмалы аспаптардын ыргагымен де тыгыз байланыста болган деуге болады.
Сыбызгы, кобыз кYЙлерi де адамнын шю сезiмiн жаулап алу аркылы денеан кимылга ендiретiнi белгiлi. Ертеректе кобыз тек баксылардын колданатын аспабы болса, бYгiнгi кYнi сахна т©рiнен орын алган, сан алуан шыгармаларды ерюн ойнайтын аспапка айналып отыр. Сондыктан болар бYгiнгi кYнi Ыкыластын бiраз кYЙлерiне сахналык Yлгiдегi казак билерi койылып жYр.
Ал, кыздарга арналып койылган лирикалык билерде халык композиторы Дэулеткерей кYЙлерi ерекше орын алады. КYЙ ©нерiн зерттеушi галымдары, «Т©ре кYЙлерiнiн атасы» аталган Дэулеткерей ©зтщ эрбiр кYЙiн айрыкша талгаммен, ерекше сулулыкпен сомдаган. Онын кез-келген куй табигаттын ©зiндей табиги калпымен, эсем сазымен, ойлы да сыршыл сезiмiмен, кiрпияз сырбаздыгымен кайран калдыратындыгына к©п токталган.
Осы ойларга коса Дэулеткерейдщ кYЙлерiндегi улттык дыбыс тiлiнiн айкындыгын айтуга болар едi. «Кыз Акжелен», «Кос алка», «Женгем сYЙер» кYЙлерi жеке би ретiнде де, хореографиялык бiлiм беру барысында да колданыс тауып отыр. Бул кYЙлердiн нэзктт, адам жанынын эдемiлiгiн сездiретiн эсерлi де сикырлы майда коныр Yнi, би ©нерiнде к©ркем образ жасауда негiз болды.
Дерек©здерiне сYЙенер болсак Дэулеткерей ©нерге ©те жакын болган, оган дэлел ©зiнiн киiз Yйiнде билеп турган жiгiттiн суретi. Бул сурет: «1854 жылы француз саяхатшысы Паулидiн сызган нобайымен Р.Чередеев акварельде салган, KYЙ тартып отырган Дэулеткерей, одан баска да аспаптарда орындаушылар бейнеленген» (6).
Жалпы, би - адамнын к©нiл KYЙiне негiзделген, музыкалык ыргакка багынышты, тYрлi кимылдар ^збепмен бейнеленетiн ©нер. Адам баласына тэн эсемдк пен эдемiлiк, ©мiрге деген к©зкарасы мен к©нiл KYЙi к©рЫю табады.
Егер би ©нерi мен аспаптык музыканын тутастыгы туралы ой жYгiртер болсак, казак тiлiн тYсiнiп с©йлемесе де, куй сазынан, KYЙ ыргагынан, куй мазмунынан ©з топшылауын жасаган бiр гана Н.Ф.Савичевтiн мынандай ой калдырган.
Курмангазынын KYЙшiлiгiне, орындаушылыгына тэнтi болтан ол танкалысын анык жаза келт: «Ол ©зi шыгарган бiрнеше пьесаны ойнады, олардан композитордын аскан дарындылыгын байкауга болар едi. Сонымен бiрге урпактан урпакка берiлiп келе жаткан кыргыз биiн ©зiнiн домбырага бетмдеуЫде ойнады»,- дегенi ойга оралады [7, 31 б.].
Корытынды. Корыта айтканда, би ©нерi KYЙмен ыкылым заманнан синкреттк тYPде катар даму Yстiнде болган деп тужырымдауга негiз бар. Епз ©нер уакыттын, эр дэуiрдiн талап, тiлектерiн канагаттандыра отырып, халыктын ©мiрiмен бiрге калыптасып, дамып бiзге жетiп отыр. Кандай ©нер тYрi болмасын халыктын тарихымен тамырлас. Сондыктан бул ©нер тYрлерi урпак сабактастыгын устана отырып, даму Yстiнде. КYЙдi ден койып тындап отырсаныз, ол с©йлейд^ толганыспен KYHiренедi, керек болса сыбырлайды, шаттанады, мунаяды т.б. [8]. Ыргак адамнын жан дYниесiнiн к©зге к©рiнбейтiн тербелiстерiн айкын бiлдiредi. Ал, халык билерiнiн тууына эр халыктын ©зЫе тэн мiнез кулкы, турмыс-салты, мэдениетi эсер етедi. Би коюшы хореографтарга сол к©нiл-KYЙдi бiлдiретiн кимыл-козгалыстарды дурыс тауып, нактылы колдана бiлу кажет.
Казак музыка ©нерЫщ аспаптык KYЙ тYрiнен симфониялык дэрежеге к©терiлуi хореография ©нерiне ©з Yлесiн косты. Оган дэлел, композитор М. Ман^ытаевтын «Аккудын айрылуы» туындысы, Т. Кажыгалиевтын «Казак ©рнектерi» жэне Н. Ттендиевтщ биге колданылып жYрген к©птеген шыгармалары. Халык KYЙлерiмен катар халык музыкасын пайдаланган композиторлардын шыгармалары балетмейстерлердщ казак би козгалысы элементтерiн пайдалана отырып, хореография ©нерЫ дамытуда сахналык бидi жана
тэстдермен байытып, ©3repTin, казак битщ халыктык TYpiH кецейте тустк
Талай уакыт ©тсе де бупнп кунп хореографтар сол халыктыц кайнар K©3iHe айналган куйлерге би коюда. Негiзiнен фольклорлык ансмбльдердщ репертуарына енiп отырган ежелп билер сахналык казак биiне непз болуда.
Казак халкыныц мэдени мурасында барлык ©нер турлерЫщ ец керемет Yлгiлеpi талай халык шеберлерЫщ дарындылыгыныц аркасында деpлiк камтылып, осынау рухани байлык бiзге жетiп отыр.
Пайдаланыл^ан эдебиеттер тiзiмi:
1. Всеволодская-Голушкевич О.В. Пять казахских танцев.
- Алма-Ата: ©нер, 1988. - 152 с.
2. Жубанов К. Шыгармалар мен естел1ктер. - Алматы, 1990.
- 206 б.
3. Жубанов А. Гасырлар пернеа. (Казактын халык композиторларынын ©мiрi мен творчествосы туралы очерктер).
- Алматы: Жазушы, 1975. - 400 б.
4. Кульбекова А. Казахский танец: истоки, основные этапы формирования и развития. - Уральскк, 2004. - 112 с.
5. Ым Т. Уакыт жэне би ©нерк Монография. - Алматы. 2021.
- 208 б.
6. Дэулеткерей Шыгайулы // https://iie.kz/?p=25117 (Каралган 13.03.2024, уакыты 08:35мин.)
7. Ерзакович А., Каспаков З. Казак музыка фольклорынын тарихнамасы. - Алматы, 1986. - 112 б.
8. Казак ^й ©нерi // Интернет ресурсы: https://massaget.kz/mangilik_el/sikyirlyi_saz/kuy/61220/ (Каралган KYнi 25.02.2024, уакыты 11:00).
References:
1. Vsevolodskaja-Golushkevich O.V. Pjat' kazahskih tancev. -Alma-Ata: ©ner, 1988. - 152 s. (In Russ.).
2. Zhubanov Q. Shygarmalar men estelikter. - Almaty, 1990. - 206 b. (In Qazaq.).
3. Zhubanov A. Gasyrlar pernesi. (Qazaqtyn halyq kompozitorlarynyn omiri men tvorchestvosy turaly ocherkter). -Almaty: Zhazushy, 1975. - 400 b. (In Qazaq.).
4. Kul'bekova A. Kazahskij tanec: istoki, osnovnye jetapy formirovanija i razvitija. - Ural'skk, 2004. - 112 s. (In Russ.).
5. Izim T. Uaqyt zhane bi oneri. Monografija. - Almaty, 2021. -208 b. (In Qazaq.).
6. Dauletkerei Shygajuly // https://iie.kz/?p=25117 (Qaralgan kuni 13.03.2024, uaqyty 08:35). (In Qazaq.).
7. Erzakovich A., Qaspaqov Z. Qazaq muzyka fol'klorynyn tarihnamasy. - Almaty, 19B6. - 112 b. (In Qazaq.).
8. Qazaq kui oneri // Internet resursy: https://massaget.kz/mangilik_el/sikyirlyi_saz/kuy/61220/ (Qaralgan kuni 25.02.2024, uaqyty 11:00). (In Qazaq.).
