CC BY
0ЭОЖ 621.715:621.924:539.3
ЦАЛАЛЬЩ ИНФРАЦ¥РЫЛЫМДЫ ЖОСПАРЛАУДА ГАЖ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЬЩ ЦОЛДАНЫЛУЫ
МЭД1ХАН АЯЖАН Н¥РКЕЩЫЗЫ
1 курс магистранты, М. Эуезов атындагы Ощуспк Цазакстан Университетi, Шымкент
к;., Цазакстан Республикасы
ЕСИМОВ ЕСЕНБЕК КАУАШОВИЧ
СРЖжА кафедрасыныц т.г.к., доцентi, М. Эуезов атындагы Ощуспк Цазакстан Университет^ Шымкент к., Цазакстан Республикасы
Ацдатпа. Бул мацалада цалалыц инфрацурылымды жоспарлау саласында геоацпараттыц ЖYйелердiц (ГАЖ) рвл1 царастырылады. ГАЖ технологиялары кещстттт деректерд1 талдау жэне визуализациялау арцылы урбанизацияныц кYрделi мэселелерт шешуге ыцпал етедi. Калалыц инфрацурылымныц тYрлi компоненттерт жоспарлауда, соныц iшiнде квлiк ЖYйелерiн оцтайландыру, аумацтарды функционалдыц аймацтарга бвлу жэне инженерлт желiлердi басцару саласында ГАЖ-дыц мYмкiндiктерi ерекше. Мацалада заманауи эд^тер, аналитикалыц цуралдар жэне олардыц цалалардыц турацты дамуына тигiзетiн эсерi талданады.
Клт свздер: Калалыц инфрацурылымды жоспарлау, геоацпараттыц ЖYйелер, цурылым, аймацтар, кещстщ желшер, басцару
Цалалык инфракурылымды жоспарлау - бул кещспкпк деректердщ сапасы мен нактылыгына тэуелдi кYPделi процесс. Цалалардыц каркынды eсуi тургындардыц eмiр CYPУ сапасын жаксартуды талап етед^ ал бул максатка жету Yшiн дэстYрлi жоспарлау эдiстерi жеткiлiксiз болуы мYмкiн. (ГАЖ) технологиялары инфракурылымды баскару жэне жоспарлауда жаца мYмкiндiктер усынып, урбанизацияныц сын-катерлерiн тиiмдi шешуге мYмкiндiк бередi.
Цалалык инфракурылымныц мацызды элементтершщ бiрi - кeлiк жYЙелерi. ГАЖ технологиялары аркылы кeлiк желiсiнiц сыйымдылыгын, козгалыс каркынын жэне маршруттарды оцтайландыруга болады. Кецiстiктiк талдау жасау кезшде Shortest Path Algorithm (ец кыска жол алгоритмi) жэне Network Analysis куралдары колданылады. Бул эдiстер каланыц жол желiсiн куру кезiнде келш кептелiсiн азайтуга жэне жаяу жYргiншiлер мен когамдык кeлiк пайдаланушылары Yшiн ыцгайлы багыттарды жоспарлауга мYмкiндiк бередь Сонымен катар, кeлiк инфракурылымын жоспарлауда Space Syntax моделi колданылады, ол каланыц функционалдык байланыстарын аныктауга кeмектеседi.
ГАЖ технологиялары тургын YЙ курылысы мен когамдык аумактарды жоспарлауда да ерекше мацызга ие. Цаланыц аумактык курылымын багалау Yшiн кeпeлшемдi кещспкпк деректердi пайдалану тиiмдi. Бул деректердi eцдеу барысында Raster Overlay Analysis жэне Weighted Overlay сиякты эдютер колданылады. Мысалы, белгiлi бiр аймактагы топырактыц курамы, жер бедерi, инфракурылымга жакындыгы сиякты параметрлердi есепке ала отырып, жаца курылыс алацдарын аныктауга болады. Бул эдю курылыстыц табиги ортага эсерiн азайтып, каланыц экологиялык турактылыгын камтамасыз етедi.
Цаланыц инженерлш желiлерiн (су кубыры, электр жYЙесi, жылу желiлерi) баскару жэне мониторинг жасау да ГАЖ технологияларыныц непзп функцияларыныц бiрi болып табылады. Инженерлш желiлердiц кецiстiктiк моделiн жасау Yшiн 3D Mapping жэне Geometric Network Analysis куралдары колданылады. Бул эдютер апаттардыц алдын алуга, техникалык кызмет кeрсетудi жоспарлауга жэне ресурстарды тиiмдi пайдалануга мYмкiндiк бередi. Сонымен катар, ГАЖ жYЙелерi тeтенше жагдайлар кезшде жедел шешiм кабылдауга кeмектеседi. Мысалы, жер сшюша немесе су таскыны жагдайында закымдалган
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
инфракурылымды аныктау жэне калпына келтiру жумыстарын жоспарлау Yшiн кещспктпк деректердi талдау мацызды рел аткарады.
ГАЖ технологиялары калалардыц экологиялык мэселелерiн шешуде де колданылады. ^алалык жасыл аймактарды баскару Yшiн Normalized Difference Vegetation Index (NDVI) керсеткiшi кещнен колданылады. Бул эдю каланыц экожYЙесiн сактау Yшiн жасыл аймактардыц жагдайын мониторингтеуге мYмкiндiк береди Сонымен катар, ауа сапасын бакылау жэне атмосфералык ластануды болжау Yшiн ГАЖ технологиялары колданылатын кYрделi математикалык модельдер эзiрленедi.
^аланыц туракты дамуын камтамасыз етуде ГАЖ технологиялары мен булттык есептеу платформаларыныц интеграциясы ерекше мацызга ие. ArcGIS Online немесе Google Earth Engine сиякты платформалар Yлкен келемдi кещспкпк деректердi жинау жэне оларды уакыттык талдау аркылы калалык инфракурылымга жедел бакылау жасауга мYмкiндiк бередi. Бул тэсiл калалардыц «акылды» инфракурылым жYЙелерiне етуiне непз болады.
ArcGIS - кещспктш деректердi ецдеу, талдау жэне визуализациялау Yшiн колданылатын ец танымал платформалардыц бiрi. Оныц негiзгi артыкшылыгы -кепфункционалды косымшалары мен куралдарыныц болуы. Мысалы, ArcGIS Online булттык платформасы Yлкен келемдегi деректердi ецдеуге жэне деректердi тYрлi курылгылар арасында синхрондауга мYмкiндiк бередi. Бул кала инфракурылымын жобалау мен баскаруда командалык жумысты тиiмдi уйымдастыруга жагдай жасайды.
QGIS - ашык кодты геоакпараттык жYЙе, ол ресурстарды Yнемдей отырып, кYPделi талдауларды орындауга мYмкiндiк бередi. QGIS аркылы инженерлш желiлердi жоспарлау немесе каланыц экологиялык жагдайын багалау секiлдi мiндеттердi орындауга болады. Сонымен катар, бул платформа эртYрлi плагиндердi интеграциялау аркылы функционалдылыгын кецейтуге мYмкiндiк бередi.
Google Earth Engine - булттык есептеу платформасы, ол Yлкен келемдегi спутниктш деректердi ецдеуге жэне оларды талдауга арналган. ^алалык инфракурылымды жобалау барысында бул платформа ауа сапасын багалау, жер бетшщ температурасы мен жасыл аймактардыц таралуын зерттеу сиякты мiндеттердi шешуге кемектеседi. Google Earth Engine-нiц ерекше артыкшылыгы - деректердщ жогары жылдамдыкпен ецделуi жэне визуализациясыныц ыцгайлылыгы.
AutoCAD Map 3D - инженерлш желiлердi жоспарлау мен кещспктш деректердi ецдеу Yшiн колданылатын мамандандырылган курал. Бул платформа геоакпараттык деректердi инженерлiк шешiмдермен бiрiктiруге мYмкiндiк береди Мысалы, каланыц су жэне электр жYЙелерiнiц 3D моделiн жасау аркылы техникалык кызмет керсетудi оцтайландыруга болады.
MapInfo Professional платформасы негiзiнен урбанистика жэне бизнес талдау салаларында колданылады. Бул курал келiк желiлерiн оцтайландыру, аумактарды функционалдык аймактарга белу жэне коммерциялык нысандарды орналастыруды жоспарлау Yшiн ыцгайлы.
Бул платформалардыц барлыгы калалык инфракурылымды жоспарлау мен баскару саласында деректердi дэл жэне кешендi талдауды камтамасыз етедi. Олардыц булттык есептеу жэне жасанды интеллект куралдарымен интеграциясы кала жYЙелерiнiц туракты дамуын камтамасыз етш, инновациялык шешiмдердi енгiзуге мYмкiндiк бередi. Осылайша, ГАЖ технологиялары урбанизацияныц сын-катерлерiн ецсеруде мацызды курал болып табылады.
Дорыта айтканда, ГАЖ технологиялары калалык инфракурылымды жоспарлау саласында шешушi рел аткарады. Олардыц кемепмен кещспктпк деректердi терец талдау, болжау жэне жоспарлау мYмкiндiктерi артады. Бул калалардыц туракты дамуын камтамасыз етш, экологиялык жэне элеуметпк мэселелердi шешуге ыкпал етедi.
ПАЙДАЛАНЫЛЕАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Эбдщальщов, А. А., & Ермекбаев, Т. Т. (2018). ^алалык инфракурылымдагы кещспкпк деректер мен олардыц талдау куралдары. Алматы: ^азак улттык университета
2. Gibson, A., & San Jose, M. (2020). Urban Planning with GIS: A Practical Guide. Springer.
3. Chang, K. T. (2016). Introduction to Geographic Information Systems. McGraw Hill.
4. Ньюсупова Г.Н. ГИС технологии автоматизированной системы государственного земельного кадастра РК: учебное пособие - 180 2013г.с.,
5. Saniya SAGINOVA, Rauza ABELDINA, Valeriy BIRYUKOV, Gulnar SAPAROVA, Alken TEMIRBULATOV, Saltanat YSSUPOVA. Ensuring food security in the context of the development of integration processes. I/ Journal of Environmental Management and Tourism Volume 9, Issue 5, 1 September 2018, Pages 1130-1138 CiteScore - 0.54, Percentile: 27.
DOI: https://doi.org/10.14505//jemt.v9.5 (29).25
6. Геоинформационные технологии и Система сельскохозяйственного назначения ftp.sovzond.ru/forum/presentations/Zakharov
