АХ,ОЛИНИ ИЖТИМОИИ ХИМОЯ ЦИЛИШНИНГ МОЛИЯВИЙ МЕХАНИЗМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
Шержонов Шержон Алижан yFли
Ицтисодиёт фанлари буйича фалсафа доктори(PhD), Ма'мун университети "Ицтисодиёт" кафедраси доцент в.б. https://doi.org/10.5281/zenodo.14874011
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Qabul qilindi: 05-Fevral 2025 yil Ma'qullandi: 10-Fevral 2025 yil Nashr qilindi: 15-Fevral 2025 yil
KEYWORDS
ижтимоии щмоя, молиявии механизмлар, давлат
сиёсати, бюджет
маблаглари, субсидиялар, нафаца тизими, ижтимоии ёрдам дастурлари, барцарор
ривожланиш,
самарадорлик,
тажриба.
ицтисодии халцаро
Мацолада а^олининг ижтимоии щмоясини молиявии механизмлар орцали такомиллаштириш масаласи та^лил цилинади. Давлатнинг ижтимоии щмоя сиёсати, бюджет маблагларининг тацсимланиши, субсидиялар, нафацалар ва ижтимоии ёрдам дастурларининг самарадорлиги ёритилади. Шунингдек, молиявии ресурслардан оцилона фоидаланиш, ижтимоии му^офаза тизимини модернизатсия цилиш уамда халцаро тажриба асосида инноватсион механизмларни жорий этиш буйича тавсиялар берилади.
ауолининг ижтимоии стратегиялари уамда тамоииллари та^лил
Узбекистон шароитида щмоясини кучаитириш барцарор ривожланиш цилинади.
Инсонларни ижтимоий х,авф-хатарлардан х,имоя цилишга царатилган чора-тадбирлар мажмуини ижтимоий х,имоя тизими дейиш мумкин. Ах,олини ижтимоий х,имоя цилиш тизими узининг ривожланиш тарихига эга. Илк бор ах,олини ижтимоий х,имоя цилиш диний ташкилотлар томонидан амалга оширилган. Бозор ицтисодиётининг ривожланиши билан ижтимоий х,имоя тизимида давлатнинг роли ошиб борди.
Бюджет харажатлари таркибида ижтимоий сох,а ва ах,олини ижтимоий х,имоя цилиш харажатлари энг юцори улушга эга булиб цолмоцда.
Page 157
60 50 40 30 20 10
54
54
52
49
50
25
п
19
10 7
п
16
18
2018 йил
6
ПН
2019 йил
11
13
6 □
16 16 11
17
14
12
6 □
2020 йил
2021 йил
2022 йил
□ Ижтимоий со^а
□ И^тисодиёт харажатлари
□ Давлат бош^аруви
Бошвдлар
] Марказлаштирилган инвестициялар
1-расм. Давлат бюджети харажатларининг умумий харажатлардаги улуши тyFрисида маълумот
Харажатлар таркибидаги узгаришлардан цатъий назар улар орцали эрилишадиган натижаларни белгилаш ва харажатлар самарадорлигини ошириш асосий масала хисобланади. Бунинг учун харажатлар таркибининг хусусиятларини тахлил цилиш мацсадга мувофиц.
1-жадвал
Давлат бюджетидан ижтимоий сохага харажатларнинг таркиби тахлили, трлн. сум
Курсаткичлар Ц 2018 йил 2019 | йил 2020 # йил 2021 йил 2022 йил
Ижтимоий соха харажатлари: 42,7 63,5 74,2 92,6 117,8
Маориф (таълим) 20,6 33,5 30,0 39,6 50,2
Соглицни сацлаш 9,6 15,0 19,4 23,3 27,3
Маданият ва спорт 1,3 2,4 2,3 3,6 4,3
Фан 0,4 0,7 0,8 1,1 1,5
Ижтимоий таъминот ва нафацалар 3,0 4,7 8,2 10,8 19,4
Ахоли бандлиги даражасини ошириш 0,6 1,2 1,3 2,3 0,7
Уй-жойлар цуриш дастурини биргаликда молиялаштиришда иштирок этаётган банкларга кредит линияси 3,6 4,1 1,9 0,6 1,0
Page 158
7
CENTRAL ASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH IF = 5.441 ,
бошца ижтимоий ах,амиятга эга харажатлар 3,4 1,9 10,3 11,3 13,4
1-жадвал маълумотларини тахлил цилиш орцали цуйидаги хулосаларни алохдда айтиб утиш мумкин:
- ижтимоий сох,а харажатлари таркибида маориф(таълим) харажатлари мицдори энг юцори булиб, 2018-2022 йилларда кескин усиб бормоцда. Бунга асосий сабаб сифатида юцорида айтиб утилганидек ах,олининг ёш таркибида таълим ёшидаги цисмининг куплигидир. Шу билан бирга 2018-2022 йилларда таълимнинг барча босцичларида яъни, мактабгача таълим, умумий урта таълим, касб-хунар таълими ва олий таълимда педагог хддимларнинг иш х,ацларини ошириш х,амда таълим муассасаларида шарт-шароитларни яхшилаш учун катта мицдордаги маблаглар йуналтирилмоцда;
- соглицни сацлаш харажатлари мицдори хам ижтимоий сох,а харажатлари таркибида энг юцори иккинчи сох,а булиб, унга ажратилаётган маблаглар ортиб бормоцда. Пандемияга цадар х,ам ушбу сох,ага давлат бюджетидан катта мицдордаги маблаглар ажратилганлигига царамасдан бу маблаглар сох,ани ривожлантириш учун етарли булмагани айнан пандемия даврида маълум булди. Пандемия даврида мамлакитимизда соглицни сацлаш сох,асида муаммолар кузга ташланди. Бу эса бюджет харажатларини янада ошириш заруриятини юзага келтирди;
-ижтимоий таъминот ва нафаца харажатларидаги усиш х,ам сезиларли булиб буни мамлакатимизда камбагалликни цисцартиришга булган эътибор х,амда пандемия салбий таъсирларини камайтириш учун амалга оширилган ишлар натижаси дейиш мумкин.
Юцорида амалга оширилган тахлиллардан цуйидаги хулосалар олиш мумкин:
- давлат бюджети харажатлари мицдор жих,атидан ортиб бормоцда ва 2018-2022 йилларда бюджет тацчиллиги кузатилмоцда. Бизнингча бюджет тацчиллиги кузатилаётганлиги бюджет харажатларининг натижадорлиги ва самарадорлигига алохдда эътибор царатиш лозимлигини асослайди;
- давлат бюджет харажатлари йуналишларининг умумий харажатлардаги улушида узгаришлар юз берган. Буни ижтимоий сох,а харажатдари улушининг камайиши ва ицтисодиётга харажатлар ва марказлашган инвестиция харажатлари улушининг ортиши билан изох,лаш мумкин;
ижтимоий сох,а харажатлари таркибида х,ам катта узгаришлар юз бермоцда. Хусусан таълим ва соглицни сацлаш харажатларининг хам ижимоий сох,а харажатларидаги улуши камайиб бормоцда ва кам таъминланган ах,олини цуллаб-цувватлаш, бандкликни таъминлаш каби йуналишлар улуши ортиб бормоцда. Албатта бунга амалга оширилаётган ицтисодий ислох,отлар ва пандемия катта таъсир утказган.
Фойдаланилган адабиётлар руйхати:
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ - 4611 sonli qarori. 24.02.2020 "Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o'tish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida".
2. Шержонов, Ш. (2023). ИЖТИМОИЙ Х,ИМОЯ ТИЗИМИНИ ЯХШИЛАШДА БЮДЖЕТ МАБЛАГЛАРИ НАТИЖАВИЙЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ЙУЛЛАРИ. Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 1(6), 261-269.
3. Sherjanov, S. (2022). O'zbekiston aholisini ijtimoiy himoya qilish strategiyasi. Eurasian Journal of Law, Finance and Applied Sciences, 2(13), 132-138.
4. Bakberganovich, S. A. (2022). Foreign experience of increasing local budget income. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(10), 436-438.
5. Шержонов, Шержон. "ИЖТИМОИЙ СУГУРТА ОРКДЛИ АХ,ОЛИНИ ИЖТИМОИЙ Х,ИМОЯ КИЛИШ." Nashrlar (2024): 102-103.
6. Axmedova, D. (2023). BANKLARDA CHAKANA KREDITLASH AMALIYOTINI RAQAMLI TRANSFORMATSIYA QILISHNING HUQUQIY ASOSLARI. Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 1(7), 3242.
7. Yuldashevich, X. S., & Abdullayevich, S. O. (2023). RAQAMLI IQTISODIYOTNING AHOLI TUMUSH FARAVONLIGIGA TA'SIRINI BAHOLASH. ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ, 22(10), 34-36.
8. Masharipova X. (2023) RAQAMLI MUHITDA MIJOZLARNING EHTIYOJLARI VA XATTI-HARAKATLARNI O'RGANISH UCHUN TAHLILIY USULLARNI QO'LLASH. Journal of new century innovations 30 (3), 203-207
9. Шержонов, Ш. (2024). ИЖТИМОИЙ СУГУРТА ОРКАЛИ АХ,ОЛИНИ ИЖТИМОИЙ Х,ИМОЯ КИЛИШ. Nashrlar, 102-103.
10. Jumaniyozov, F. (2024). YASHIL IQTISODIYOT. Молодые ученые, 2(29), 115-117.
11. Jumaniyazov, F. D. O. G. L. (2023). Qishloq xo'jaligini raqamlashtirish sharoitida agrar iqtisodiyotni rivojlantirish. Science and Education, 4(5), 702-706.