CC BY
405
• Nq1 -201 6 • КазНМУ • kaznmu.kz
А.М. ИСКАКОВА1, Р.А. АБЗАЛОВА2, Г.М. ШАЛГУМБАЕВА1, Е.С.БАЧЕВСКАЯ1
Семей Мемлекетт!к Медицина Университет!1 Астана Ц.ОМОТО «Демеу»2
БАСТАПЦЫ БАЙЛАНЫС КЕЗЕНДНДЕ МЕЙ1РБИКЕЛЕРМЕН ТЭУЕЛаЗМЕДИЦИНАЛЬЩ К0МЕК К0РСЕТУ МЭСЕЛЕС1 ТУРАЛЫ
ЖАЛПЫ ТЭЖ1РИБЕ ДЭР1ГЕРЛЕР1НЩ П1К1Р1
tywh: Макала дэрiгерлер мен медбикелер кэйби к;ызметь бастап;ы медицинальщ-санитарльщ кемекке тэуелйз мейiрбикелiк ;абылдау жузеге асыру мэселелерi бойынша жалпы тэжiрибелiк кезк;арастарын зерттеуш ;арастырады. К^рп уа;ытта, к;осалк;ы медбикелер темен элеуметтш мэртебесi мен кэйби релш K0рiнiсiн езгерту Yшiн, орта медициналы; ;ызметкерлер MYMкiндiгiне назар аудару ;ажет болып табылады.
ТYЙiндi сездер: жалпы тэж1рибе, амбулаторлы; емдеу, отбасылы; денсаулы; орталыгы, отбасылы; медбике, нау;астарды ;абылдау.
A.M. ISKAKOVA1, R.A. ABZALOVA2, G.M. SHALGUMBAYEVA1, E.S. BACHEVSKAYA1
SemeyState Medical University Astana EPCFM«Demeu» 2
THE OPINION OF GENERAL PRACTITIONERS ON ISSUES OF THE INTRODUCTION OF THE INDEPENDENT NURSES APPOINTMENT ON THE LEVEL OF PRIMARY HEALTH CARE
Resume: The issuesof professional activity of doctors and nurses as well as the study of the opinion of general practitioners on issues of the introduction of the independent nurses nurses appointment on the level of primary health care are under consideration in the article. Today there is need to pay attention on the possibilities of middle medical staff change opinion on low social status and secondary professional role of a nurse.
Keywords: general practitioners, out-patient and polyclinic help, center of family health, family nurse, reception, patients.
ЗОРЛЬЩ-ЗОМБЫЛЬЩПЕН KYPEC
Г.Х. СТЛЕЙМЕНОВА, И.Ж. АЗРЕТБЕРГЕНОВА, Ж.Ж. Ц¥ЛМАН, Н.А. САРЫБАЕВА
Медициналъщ кукык жэне денсаулъщ сакщаудагы зацнама
негiздерi модул С.ЖАсфендияров атындагы Цазак ¥лттъщ Медициналык, Университет, Алматы к., Цазакстан
УДК 616.89-008.4423:343.543
Бул мацаланыц мацсаты халыкка зорлыктыц тyбi неге экелетшн кврсету, сак болуларын, вз туган балаларына камкорлык кврсетт, осындай кылмыстарга бару аса ауыр кылмыстардыц 6ipi екенн кврсету. Зорлау - цылмыстыц зацнамада кврсетлген кылмыстардыц im^i аса ауыр кылмыстардыц бiрi болып саналады. ЦК 10 бабында кврсетлгендей бул кытмыс орташа ауырлыцтагы кылмыс болып саналады, ал зорлау ЦК 2-тармагында кврсетлгендей-ауыр кылмыс, ЦК 3-тармагында кврсетлгендей- аса ауыр кылмыс ретнде жаза тагайындалган.
Мацалада мынадай мэселелер карастырылган, ягни, зорлау - аса ауыр кылмыс ретнде карастыру, жэне осы кылмыстык окигалардыц квбiсi юшкентай балалардыц зардап шегуiмен аякталатыны вте вкiнiштi. Букл елiмiз бойынша тiркелген зорлык-зомбылык окигаларыныц саны жыл вткен сайын всуде. Дегенмен айтпай болмас, елiмiзде 16 жаска дешн зорлык-зомбылыкка тап болган балалардыц саны 2011 жылы - 148, 2012 жылы - 236 болса, биылгы жылдыц бес айында 184-ке жеткен. Жылдан-жылга артпаса кем^еш байкалмайды
TYÜiHÖi сездер: ЦР Цылмыстык кодека, кылмыс, зорлау.
Fbrnbiirn жумыстьщ езентШп: Кылмыстыц жецШ жок. Эйресе адамныц ар-намысы, денсаулыгы, SMipiHe катысты жасалган кастандыктарды, зорлау кылмыстарын ешгам а;тап ала-алмайды. Мундайга катысты зац да катал. Дегенмен зацныц каталдыгы адам зорлау окигаларыныц азаюына туртга бола алмай отыр. Азаймак тугш жылдан-жылга кебешп барады. Тагы бip туйтгал. Бурындары непзшен тек эйел зорлау окигалары ^ркелетш болса, бугшде кэмелетке толмаган балаларды, epiмдeй сэбилердъ тшт еркектщ еркект зорлауы да жтлеп кетть
Адам болган жерде кылмыстыц болуы зацдылык шыгар, десек те заман езгерд ме элде адам баласы азгындалып кета ме, гам бшйн, эйтeуip зорлык-зомбылыктыц жшлегеш соншалык, кун сайын осындай хабар еспмесек кулагымыз елецдеп отыратын жагдайга жеттш. Еспген кулакта жазык жок, eлдeгi телеарналардыц кайсыбipiн косып калсац да жер-жерлерде орын алган зорлыктыц неше атасын eстисiц. Fылыми жумыстыц максаты: Адамныц ец басты кундылыгы оныц бостандыгы, олай болса окушыларга адамзаттык кукыктарымен бас бостандыктарын зацмен
кагпти.кг • КазНМУ • N01-2016
коргалатынын когамга жеткiзу. Зорлык -зомбылык адам агзасына тiкелей эсер ететiнiн туйнщру. Зорлау- кылмыстык зацда K0рсетiлген кылмыстардыц iшiндi аса ауыр кылмыстардыц бiрi болып саналады. КК 10 бабында K0рсетiлгендей бул кылмыс орташа ауырлыктагы кылмыс болып саналады, ал зорлауда КК 2-тармагында K0рсетiлгендей-ауыр кылмыс, КК 3-тармагында K0рсетiлгендей- аса ауыр кылмыс ретiнде жаза тагайындалган.
Кылмыс обьекпй болып эйел адамныц жыныстык бостандыгы, ал кэмелетке толмагандарды зорлау кезшде кiшкентай кыздыц жыныстык кол сугылмаушылыгы болып саналады. Жэне де зорлау кезшде денсаулыгына карсы куш колданып немесе куш колданамын деп коркытудыц 0зi ерекше орын алады.
Зац зорлауды жэбiрленушiге немесе баска адамдарга куш колданып немесе оны колданбакшы болып коркытып, не жэбiрленушiнiц дэрмнсiз KYЙiн пайдаланып жыныстык катынас жасауы деп аныктама бередь(КК КК 120 бабыныц 1-тармагы). Бул жерде КР КК 120 бабыныц диспозициясы Yш топка б0лiнедi жэне де олар 0зшщ сипаты бар обьект бар деген ойга келуге болады:
• Кэмелетке толган эйелдi жэбiрленушiге жэне де тагы да баскаларга KYШ колданып немесе колданамын деп коркытып жыныстык катынаска мэжбiрлеу.
• Кэмелетке толган эйелдiц дэрменйз KYЙiн колданып жыныстык катынаска TYсу
• Он т0рт жаска толмагандармен жыныстык катыннаска TYсу жэне кэмелетке толмагандарды жыныстык катынаска мэжбYрлеу
Осы жогарыда K0рсетiлгендердiц 0зiне тэн кол сугу обьектiлерiнiц бар болганына карамастан муныц барлыгын бiр КР КК 120 бабына жинауга MYMкiндiк бередь Зорлык жасалган кезде жасына баска непздемелерше карамастан жэбiрленушi тек эйел жынысы бола алады. Тэжiрибе к0рсеткендей зорлау б0тен эйелдердi гана емес 0зшщ эйелiн, бiрге туратын эйелш, жэне де 0зiнiц туыстарына карсы жасалатыны да белгiлi. Кылмыстыц обьективт жагы зацмен K0рсетiлгендей жэбiрленушiге жэне дебаска да адамдарга жыныстык катынаска зорлык к0рсету немесе дэрменсiз к\ган пайдалану болып табылады.
Зорлау кезiнде эйел мен ер адамныц арасындагы жыныстык катынастыц зорлык нэтежиейнде болган болмаганы Yлкен р0л аткарылады.
Зорлык деп тек тэн зардабы кана емес психологиялык зардап деп те TYсiндiрiледi.
Тэндiк зорлык- денсаулыкка зиян келтiру, денеге ауыр жаракаттар салу, к0мекке шакыру MYMкiндiгiнен айыру, байлап кою, камап коюдан турады. Тэндiк зорлык жэбiрленушiнiц денеймен сипатталады. Жэне де тэн зардабы оныц сырткы денесiмен катар оныц iшкi органдары да зардапануы MYMкiн. Мысалы есiркi заттары, токсикалык немесе психотроптык заттар колдану.
Казакстан республикасыныц Жогаргы соты бул жагдай эйел адамын дэрменсiз KYЙге экелу сиякты багалануы тиiс деп 0з к0з карастарын айтып 0ттi. Осы к0зкараспен келiсе отырып,тагы осы екi белпш бiрiктiрлуi тиiс сиктытэндiк зорлыкпен (оныц шга органдарына оныц келiсiмiнсiз эсер ету) оныц дэрменйз жагдайга экелу жэне оныц дэрменсiз жагдайын пайдаланып оны зорлауы.
Психологиялык зорлау - жэбiрленушiнi коркыту, дене зардабын саламын деп коркыту, денсаулыгына ауыр зардаптар экелкмш деп, оныц балаларына, туыскандарына жэне ол танымайтын адамдарга да дене жаракатын саламын деп коркыту аркылы жузеге асырылады. Коркыту жэбiрленушiге акикат турiнде K0рiнуi тиiс, тек осы коркыту гана оныц карсылыгын токтата алады. Осы коркытулардыц барлыгы кылмыстыц обьективтi жагына кiредi, жэне де косымша квалификацияны талап етпейдь Зорлыктыц екi турi де жыныстык катынастыц алдын болуы тиiс. Максаты- жэбiрленушiнiц карсылыгын басып жэне оныц еркшйз зорлык жасау.
Зорлауда жэбiрленушiнiц еркiнен баска жэбiрленушiнiц дэрменсiз куйiн пайдалануда негiзге алынады ягни курбан
•ВЕСТНИК
адамныц 0зiмен не болып жатканын сезiне алмай, карсыласуга шамасы келмей эрекетсiзденуi. Жэбiрленушiнiц дэрменсiз жагдайы есiнен айрылу ауруы салдарынан болуы MYMкiн ( диабетикалык ком, стенокардин пристуш, эпилептикалык есiнен айрылу жэне т.б) стреске байланысты талу жагдайы жэне т.б.
Тэндiк карсылык к0рсете алмау ынтыктыкпен, тэндiк жетiспеушiлiктермен, жэне козгалу функцияларыныц жогалтуы ( паралич, острохондроз, артроз) жэне де т.б. кылмыскердщ немесе оныц сыбайластарыныц тэндш эрекеттерiмен TYсiндiрiледi.
Субьективтi жагынан - зорлау тек тшелей касаканалыкпен жасалады. Кiнэлi 0зiнiц жыныстык катынасты зорлау аркылы жасап отырганын, жэне де жэбiрленушiнiц келiсiмiнсiз, еркiне карсы бара жатканын сезшш отыр. Кылмыстыц себебi жыныстык куштарлыгын канагаттандыру болып табылады. КР Жогаргы Сот Пленумыныц редакцияда 23сэуiр 1993ж. №1 «Зацдылыкты соттардыц тэжiрибеде, зорлауга жауаптылыкты регламенттеудi колдану туралы» жарлыгында зорлау тiкелей касаканалыкпен мiензделедi жэне K0рсетiлген жагдайларда эйел жынысынан жыныстык кумарлыгын канагаттандыруды бурмалау нысанында болуын зорлау деп саналсын делiнген. Баска да кылмыс себептерi де кездеседi мысалы кек алу, адамныц ар намысын таптау. КК 120 бабыныц 2-тармагында зорлау бтктшп деп мыналар саналады:
• Адамдар тобы, алдын ала с0з байласкан адамдар тобын емес уйымдаскан топ жасаса
• 9лтiремiн деп коркыту мен уштасып, сондай-ак жэбiрленушiге немесе баска адамдарга катысты аса кат^ездшпен жасалса
• Жэбiрленушiге соз ауруын жуктырып алуына экеп сокса
• Бiрнеше реет немесе бурын нэпсщумарлык сипатындагы зорлау эрекеттерiн жасаган адам жасаса
• К0ршеу кэмелетке толмаганга жасаса
Балалар - когамымыздыц ец элйз, коргансыз б0лiгi. Олардыц кукыгын жогары децгейде коргауды камтамасыз ету баршамыздыц борышымыз. Елбасымыздыц «Казакстан-2050» Жолдауында эрбiр сэбидiц кукыгы коргалуын талап етiлуi жайында айтылган, ягни «...Елбасы ретiнде мен эрбiр сэбидщ кукыгы коргалуын талапет етiн боламын. Бiздiц топырагымызда туган кез-келген сэби - казакстандык жэне оны мемлекет камкорлыгына алуга тиiс. Ана мен балага карсы багытталган кылмыс Yшiн, сондай-ак, осы саладагы ец усак деген зац бузушылыктар ушiн жазаны KYшейтудi камтитын шаралар кешенiн эзiрлеудi тапсырамын», - деп атап к0рсетп. Соцгы жылдары жас балаларга карсы жасалып жаткан арсыз, адами касиетке жат кылыктар ко-гамда белец алып, букараныц наразылыгын тугызуда. «Мал кулагы сацырау» демекшь туган кызына киянат жасаган эке, жас0спiрiмдерге K0рсетiлiп жаткан зорлык-зомбылыктар сиякты жан туршiгерлiк окигалар белец алып бара жатканы жасырын емес.
Биыл Казакстанда балаларга жыныстык сипаттагы зорлык-зомбылык жасалган 465 факт тсркелген. Бул туралы бугiн Орталык коммуникациялар кызметшде 0ткен брифинг барысында КР 11М Экiмшiлiк полиция комитетшщ кылмыстыц алдын алу ж0шндеп баскарма басшысы Алексей Милюк мэлiм еттi.
«Ресми статистикага CYЙенсек, жыл басынан берi балаларга жыныстык сипаттагы зорлык-зомбылык к0рсеткендерi Yшiн 133 кылмыстык iс козгалган, ал 16 жаска толмаган балаларды жыныстык катынаска тарткан жэне жыныстык сипаттагы баска да эрекеттерге катысты 465 факт ^ркелдЪ» - дейд А.Милюк.
Кукык коргаушыныц айтуынша, балаларды коргау Yшiн колда бар зацнамаларга 0згерiстер енгiзiлiп, бiркатар жаца зац жобалары кабылданган.
«Эздерщз бшейздер, соцгы жылдары балалардыц кукыгын коргау багытында, эсiресе, осы балаларды зорлык-зомбылыктан коргау ушiн бiркатар зац жобалары кабылданды. Ата-аналардыц да жауапкерштгш арттыратын шаралар бар. Мысалы, жаца Кылмыстык кодекске сай, 0з баласыныц тэрбиейне K0цiл б0лмеген ата-
• Nq1 -201 6 • КазНМУ • kaznmu.kz
аналарды кылмыстык жауапкершткке тартуга болады», -
Мэселен, Актебе облысында eкi жыл iшiндe тиiстi органдар
дейд А.Милюк.
Маманныц пiкiрiнше, езге зац жобаларымен ;атар, «Турмысты; зорльщ-зомбыльщтыц алдын алу туралы» зац жобасы балалар мен жас0спiрiмдерге зэбiр керсететш, кэмелет жасына толмагандарга ;атысты ;ылмыстар санын азайт;ан.
2015 жылдыц 5 ай шшде, зорлы; - зомбылы; фактiсi 2010 жылды толыгымен алганда 30% - дан асып кетть КР Бас Прокурор Асхат Дауылбаевтыц айтуынша, «объективная статистка вызывает серьезную обеспокоенность. По итогам 5 месяцев текущего года количество таких уголовных правонарушений составило 1881 преступление. Особенную озабоченность вызывает увеличение фактов посягательства на половую неприкосновенность несовершеннолетних». Айтуынша, 2015 жылдыц 5 ай шшде 632 балаларга зорлы; - зомбылы; фактiлерi ^ркелген, маусым айыныц басынан -16 факт. 2010 жылы 491 булдаршшдер зардап шексе, 2014 жылы - 943 бYЛдiршiн. Соцгы 5 жыл iшiнде 3 мыцга жуы; зорлы; - зомбылы; факпсше байланысты ашылмаган iстер бар, соныц iшiнде 605 ;ылмысы - кэмелетке толмагандарга байланысты. Осы ;ылмыс;а ;атысты хабар - оша;сыз кеткендер саны - 444 эйел адамдар, 52 кэмелетке толмагандар. Бас прокурордыц мэлiметтерi бойынша, соцгы 5 жылда зорлы; - зомбылы; 2 есеге ест деп мэлiметтер беруде.
БYкiл елiмiз бойынша тркелген зорлыщ-зомбылы; о;игаларыныц саны жыл еткен сайын есуде. Дегенмен айтпай болмас, елiмiзде 16 жас;а дешн зорлык;-зомбылык;к;а тап болган балалардыц саны 2011 жылы - 148, 2012 жылы -236 болса, биылгы жылдыц бес айында 184-ке жеткен. Жылдан-жылга артпаса кетгеш бай;алмайды. Бiр сезбен айт;анда, адамзаттыц ойлау ;абшет негурлым дамып, гылыми техника сан TYрлi жетiстiктерге ;ол жеткiздi. Алайда, ;огам жетiлген сайын оныц осал тустары да ;алыс ;алмайтыны белгт, соныц iшiнде хакiм Абай айтпа;шы: «1шсем, жесем, уйы;тасам - тэн ;умары, бiлсем екен, керсем екен, Yйренсем екен - жан ;умары», демек, адамгершiлiк ;агидаларын устану сынды мэселелер ;иынга со;ты. Оны ;оршаган ортамен, а;параттар легiмен тыгыз байланыстыруга болады. БYгiнгi жастарымыз бен орта буындагы топтар интернет кездерiне, эртYрлi а;паратты; порталдарга, бас;а да sms хабарламалардыц TYрлерiне ;атты эуестенiп алды. Тiптi, олардыц iс-эрекетiн онсыз елес-тету ;иын. Бул тургыда аш-тэшн жалацаштаган адамдар, эртYрлi мазмуны Yйлеспейтiн жарнамалар, ашы;тан-ашы; порнографиялы; TYсiрiлiмдер адам санасына эсер етпей ;оймайтыны сезйз. Соныц салдарынан соцгы он жылда ашы;тан-ашы; балалар жынысына ;атысты ;ылмыстар KYрт естi, «педофил» терминi ;олданыс;а ендi. Орта Азия психоанализ институтыныц ЖYргiзген зерттеу-лерiне зейiн ;ойса; педофилия деген угымга - психикалы; ауыткушылык, психикалы; ауру деген сипаттама берген. Алайда, олар бул аурудыц емi бар деп есептейдi. Олар бул ауруды маньяк;а жат;ызбайды, ягни, аталган орталы;тыц директорыныц сезiмен айтса;: «...маньяк;а бэрiбiр, ул ма, ;ыз ба, кэрi ме, жас па талгамайды. Ал педофилдердiц айырмашылыгы - олар жас баланыц тэнiне ;умар. ¥л болса да, ;ыз болса да эйтеуiр баланыц тэнi болуы керек. ТYбiн ;азбалап, ары iздейтiн болса;, ол эмоциялы; тэуелдтк». «Педофилдердщ ;урбаны болган баланыц психикасы езгередь емiрiне балта шабылады. Бул дегешщз Yлкен гумырлы; трагедия», деп есептейд Парламент Мэжiлiсiнiц депутаты Мухтар Алтынбаев. Сол себептi, кэмелетке толмагандарга ;атысты ;ылмыстар Yшiн жауапкершiлiктi TYбегейлi щшейтш, педофилдерге ;атысты ете ;атац жаза ;олданатын уа;ыт жеттi. Бул ;ылмыстарга жаза шецберiн белгiлеу ЖYЙеге кел^ршген зацдарда керiнiс тап;ан, ягни ^ылмысты; кодекстiц ^^(нэпсщумарлы; сипаттагы куш ;олдану к-эрекеттер^, 122-(он алты жас;а толмаган адаммен жынысты; ;атынаста болу жэне нэпсщумарлы; сипаттагы езге де к-эрекеттер), 124-(жас балаларды азгындату) баптарында ;;ылмыскерге ;олданылатын жа-заныц мелшерi на;ты белгiленген.
27 пeдофилдi турмеге тогыткан. Соныц iшiндe адам аузы бармайтын окига орын алган, ягни 13 жастагы кыз баланы... туган экеа зорлаган. Ал тагы бip кааретт окига Орал облысыныц Каратебе ауданында болган. Турмысы темен отбасында жетм калган 9 жастагы жэне 7 жастагы кыз балалардыц экeсi кун-керктщ камын ойлап, тацныц атысы мен куннщ батысы тиын-тебен таппак болып, ел кезш, жумыс iстeп жургенде осы жагдайды пайдаланган оныц туган irnri бipнeшe жыл бойы ею кызды зорлап келген, алайда, олар бул сырды ашатын болса элп сумырай, кыздарды экeсiмeн бipгe пышактап елтipeтiндiгiн айткан. Акыры корлыктыц жемше айналган кыздыц бipi кеп узамай жyктi болган, тек сонда барып eмдeушi дэpiгep мен экeсiнe бар купияны баяндаган. Айуандыкка барган irnri бар болганы 17 жыл мepзiмгe гана сотталган. Осындай жагдай Караганды облысыныц Шахтинск каласында кездескен, ягни 10 жастагы ер баланы конактан кецiлдi оралган егей экeсi зорлаган.
9ткен жылы Тараз каласыныц тургыны 12 жастагы кыз баланы зорлаганы Yшiн 20 жыл мepзiмгe бас бостандыгынан айырылган. 2012 жылы Жамбыл облысында осындай 50-ден аса жан TYpшiгepлiк окига орын алган. Биыл тагы 10-нан аса окига тркелген. Сонымен катар, Шыгыс Казакстан облысында 42 жастагы ауыл тургыны 10 жастагы кыз баланы зорлап, оны артынша елтрген.
Когамды ДYP сшганщрген бундай окигалар айта берсе ете кеп. Олардыц кауштшМ бeлгiлi бip мepзiм iшiндe жазасын етеп шыкканнан кeйiн кылмыстыц осы TYpiнiц кайталана бepуi. Мэселен, Семей каласында канды окига eлдi елец eткiзбeй коймады, ол балаларга осындай киянат жасап, елтрген, жасаган iс-эpeкeтi Yшiн 20 жыл мepзiмгe бас бостандыгынан айырылган, ал одан бурын осы кылмысты жасаганы Yшiн 8 жыл TYpмeдe отырган. Будан байкайтынымыз, арада 1 жыл шшде аталган кылмысты кайталаган. Кeйiнгi кезде бундай фактiлep жш кездесуде. Сондыктан да, пeдофилдepдiц аталган кылмыс TYpiн кайталамайтындыгына eшкiм кетлдщ бере алмайды. Елiмiздiц медициналык психологтары былай деп айтуда: -Нагыз пeдофильдiк - бул ауру. Наукастыц балаларга катысты нэпсiкумаpлык киялдары болады. Осы кумарлыгын осы жерде жэне казip орындай алмайтындыгы оны катты мазасыздандырады. Сырт караганда бул карапайым адам, сондыктан да баланы айтпаганда, ересек адам да оныц педофиль екешн ацгара алмайды. Сонымен катар, криминалдык жацалыктардан кунде eстiп жаткандай кылмыскepлepдiц кепшiлiгi арак iшiп немесе баска да мас кылдыратын заттарды колданып, мас KYЙiндe арсыз эрекеттерге баратындар. Булар жай гана бузылган адамдар. Медициналык тургыдан караганда булардыц барлыгы педофиль емес. Олар тек мас болып, ездерш ездepi устай алмайтын жагдайда гана сондай болады. Педофильдер лайт жэне хард-педофильдер болып егагебелшедъ Бipiншiлepдeн кеп кауш жок. Булар - психологиялык проблемалары бар, корланган адамдар. Олар ешкашан ез киялдарын жузeгe асырмайды. Ец кауiптiлepi - хард-педофилдер. Олар ездepiнiц не калайтындарын жаксы бiлeдi, барлыгын мукият ойластырып, кебiнe топпен баска калаларда жумыс жасайды. Жалпы, улкeн кгалерд катты сыйлайтын, оны беделге санайтын, улкeннiц айтканын булжытпай тыцдайтын, кадар тутканнан «Жок!» деп айта алмайтын балалар кебше пeдофильдepдiц курбаны болады. Кылмыскерлердщ колданатын айлалары шаш етектен -шоколад кэмпит беруден жогалган мысыгын табуга кемектесу сиякты еинштер. Ата-аналар балаларыныц кайда, кiммeн кыдырып жYpгeнiн бiлуi керек жэне караусыз калдырмауы тиiс. Кандай жагдай болса да, танымайтын адаммен сейлесуге болмайтынын, ол атыцды атап турса да, жакындамау кepeктiгiн жете тусiндipу кажет. 9кiнiшкe орай, жакында еткiзгeн талдау жумыстары ата-аналардыц 60%-ы балаларын тыцдамайтынын аныктады. Баланыц эцпмесшен, кылыгынан оны бip нэрсе алацдататынын байкауга болады. Тэжipибeдe балаларды зорлаудыц
kaznmu.kz • КазНМУ • No1-2016
кептеген фактiлерi кебше жабулы ;азан куйшде ;алады, 0йткенi балалар болган жагдай женiнде ата-аналарына айтуга ;ор;ад^1.
Алдыцгы жылы Иранда кiшкентай балаларды зорлаган eKi педофил елiм жазасына кесШп, кепшiлiк алдында дарга асылган едъ Муны керген халы; соттыц шыгарган эдiл Yкiмiнe ризашылыгын бiлдiргeнiн eстiгeнбiз. Осы о;игадан кeйiн Иранда бала зорлыгына ;атысты деректер KYрт азайып кeтiптi. Дегенмен бiздiц елде елiм жазасы уа;ытша то;татылган. Сол себепт де зац шыгарушы органдар осыны алга тартып, бeкiтiлгeн зацнан аттап кете алмаймыз деп отыр. Бiздiц eлдeгi кэмeлeттiк жас;а толмагандарга ;арсы жынысты; зорлыщ-зомбылы; жасаганы Yшiн тагайындалатын жазаныц бiрi - 15-20 жылга дeйiн бас бостандыгынан айыру гана. Сондай-а; кэмeлeттiк жас;а толмагандарды тэрбиелеуге мiндeттi адамдардыц — ата-ананыц, педагогтыц осындай ;;ылмысы Yшiн 10 жылдан 20 жылга дeйiн педагогикалы; ;ызметпен айналысуына тыйым салу.
Алдыцгы жылы осы мэселе Парламент ;абыргасында ;аралганда да, бiраз даулы жайттарга куэ болганбыз. Сол кезде сенатор Fани Касымовтыц дауысы ерекше шы;;ан. Кецес заманынан мысал кeлтiрiп, «мундай ;;ылмыс жасагандарды ол кезде ату жазасына кесетш»,-деп eдi. «Турмeгe TYсiп, тоза;ты керш шывдан соц, Yлкeнгe KYшi жетпеген соц, ;айта кeлiп, кeгiн баладан алады»,-деген ол пeдофилдeрдi емiр бойы бас бостандыгынан айырып, химиялы; жолмен шш^ру керек деген ой айт;ан. Десек те бул мэселе элi KYHгe бiр орында табандап тур. Алга жылжитын TYрi керiнбeйдi. Ал осы аральщта eлiмiздiц эр TYKпiрiндe бала зорлап, ;ыз зорлап щнэга бат;андар туралы KYHдe болмаса да щнара жаца деректер пайда болуда.
Мамандардыц айтуынша, балаларды зорлауга отбасында бeдeлi жогары Yлгiлi экелер мен жауапкершшт жогары
•ВЕСТНИК
лауазымдагылар да барады екен. Бiра; олардыц 70 пайызына жуыгы - бала KYнiндe бiрeулeрдeн ;орлык; кергендер, ягни, пeдофилдeрдiц курбаны. Психологтар мундайлар нeгiзiнeн ездeрiн корсынатын, корка; эрi жалта; болатынын айтады. Педофилия - медициналы; тургыда ;ойылатын диагноз. Оны емдеуге болады. Бiрак аурудыц кeлiсiмiмeн гана. 9кiнiштiсi, дерттен ;улан-таза айыгып кету KYMэндi. Тшт^ «оларга химиялы; жолмен пiштiру де кемeктeспeуi MYMкiн» дeйтiн мамандар бар. Мэселен, ;атац рeжимдeгi колонияда 10 жыл бойы ;ызмет iстeгeн психолог Галина Булавенко: «Шш^ру туралы усыныс KYЛкiлi сия;ты. Бул ауру адамды айы;тыра алмайды. 9йткeнi эмоциялы; ахуалмен бiргe санадагы дeрттi де ескеру ;ажет. Бар киындык - баста. Егер дерега турде айтса; басты кeсiп тастау керек». Оныц бул шгарш жа;таган эрiптeстeрi бар. Мэселен, Психоанализ институтыныц директоры Анна Кудиярова педофилдер ездершщ ауру eкeнiн мойындап, ез eрiктeрiмeн емделуге тырысуы тшс дeйдi. «Жастарга eрiк бeрсeцiз, KYMэнданFанныц бэрiн пiштiругe кетары емес. Бiрак бул бiздeгi зацга ;айшы», - деген А.Кудиярова отбасындагы бала тэрбиесше де баса назар аудару керектМн айтады. Ал зацгерлер болса, к¥кык ;оргау органдарыныц к;ызмeткeрлeрi пeдофилдeрдi аныщтауга бел шеше кiрiсуi керек деген сешмде.
Корыта айт;анда, бала тагдыры кiмдi болса да бейжай ;алдырмауы керек. Бiздiц мiндeт - ой тастау, ал оныц ЖYзeгe асуы ;узырлы органдар мен эр адамныц езше байланысты. Калай десек те, ЖYзiн нур аймалаган сэби элемше ;ол сугушы ;;ылмыскерлерге ;атац жаза тагайындалуы керек. Елiмiздiц зац шыгарушы органдарыныц, кукык ;оргау органдарыныц кызмeткeрлeрi кeрeктi шeшiм тауып, осындай сумды; зорлау о;игаларыныц кептеп ;айталанбауына жол бермесе екен.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Каза;стан Республикасыныц Конституциясы. - Алматы: 2014. - С. 3-4
2 КР Кылмысты; кодeксi 2014 жылы 3 шшдеде ;абылданган. - Алматы: 2015. - С. 122-126.
3 «Каза;стан- 2050» багдарламасы//adilet.zan.kz
4 Сергеев Ю.Д. Медицинское право. - М.: 2008. - 254 с.
Г.Х. СУЛЕЙМЕНОВА, И.Ж. АЗРЕТБЕРГЕНОВА, Ж.Ж. Ц¥ЛМАН, Н.А. САРЫБАЕВА
Модуль медицинского права и основы законодательства в здравоохранении Казахский Национальный Медицинский Университет имени С.Д.Асфендиярова г.Алматы, Казахстан
БОРЬБА ПРОТИВ НАСИЛИЯ
Резюме: Насилие - главная причина смерти людей в возрасте от 15 до 45 лет. От причин насильственного характера на Земле ежегодно умирают 14% мужчин и 7% женщин - более 1,6 млн человек. Приведенные цифры означают, что каждую минуту в мире в результате нападения гибнет человек. Изнасилование считается одним из наиболее тяжких преступлений в материалах уголовного преступлений, указанных в законе. Это преступление является преступлением средней тяжести, как указано в статье 10 УК, как указано в УК 2 пункте - тяжкое преступление, УК, указанных в пункте 3 - в качестве особо тяжкого преступления, назначенного наказания.
В статье рассматриваются следующие вопросы, такие как изнасилование - особо тяжкое преступление, и большинство маленьких детей становятся жертвами таких преступлений. По всей стране с каждым годом растет количество зафиксированных случаев насилия. В стране под насилие попадают дети 16 лет и меньше, в 2011 году количество детей - 148, в 2012 году - 236, то за пять месяцев текущего года 184 . Из года в год уменьшение не наблюдается. Согласно официальной позиции ВОЗ, причины насилия отчасти обусловлены биологическими и иными личностными факторами предрасположенности человека к агрессии, однако чаще такие факторы взаимодействуют с семейными, общинными, культурными и прочими факторами внешнего характера и таким образом создают ситуацию, в которой возникает насилие. Ключевые слова: Уголовный кодекс РК, преступление, изнасилование
