CC BY
95Ку.зембаева Балжан Сержцызы,
Казацстан Республикасы Президент/ жанындагы Мемлекеттгк басцару академиясы Сот тврелт институтыныц 2-курс магистранты
ТРАНС¥ЛТТЫЩ ¥йЫМДАСЦАН ЦЫЛМЫСТЫЛЬЩ ЖЭНЕ ОНЬЩ ^АЗА^СТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАГЫ БЕЛГ1ЛЕР1
Трансулттык уйымдаскан кылмыстык топ-ты куру баскару когамдык тэртiпке карсы кылмыстардын ен кауiптiсi болып саналады. Халыктын эл-аукатына, олардын элеуметтк-экономикалык дамуына жэне бейбгт ем1р CYPУ кукыына кауш тенд1ре отырып, эрб1р мемлекеттiн, енiрдiн жэне жалпы элемнщ кауш^здггше зиян келтiретiндiктен, трансулттык уйымдаскан кылмыс онын курамдас белiктерi мен компоненттершщ, сондай-ак ол кылмысты алдын алу жэне жолын кесу жэне осы ю-эрекеттермен кYресу кажетттггш сезiне отырып, осыган байланысты барлык мем-лекеттер халыкаралык ынтымактастык пен баска да ещрлгк жэне жаЬандык денгейдегi шараларды коса алганда, барлык тиiстi шараларды кабылдау кажеггiгiне кез жеткiзе отырып, трансулттык уйымдаскан кылмыска карсы тегiс камти ала-тын халыкаралык конвенцияны эзiрлеу жэне эйелдер мен балаларды сатуга, атыс каруынын, онын курамдас белiктерi мен компоненттершщ, сондай-ак онын ок-дэршершщ зансыз жасалуы мен айналымына карсы кYреске жэне мигрант-тарды зансыз жеткзу жэне тасымалдауга, онын гшшде тенiз аркылы жеткiзу мен тасымалдауга арналган халыкаралык кужаттарды эзiрлеу туралы мэселенi тиiсiнше тэртшпен талкылау ушш ашык курамдагы утаметаралык арнайы комитет к¥ру бо-лып табылады.
Осыган орай, кылмыстык занды жетгвдру, халыкаралык нормалардын тиiмдi жактарын пай-далану, когамга шамалы кауiптi емес iс-эрекеггердi кылмыс катарынан шыгару, кылмыстык жа-заны iзгiлендiру жэне кылмыстык кукыктын журт таныган халыкаралык тиiмдi кащдаларын зандарды жетгвдруге пайдалану мэселелерш зерггеу-кекейкестi мэселелердiн бiрi болып отыр. Кылмыстык занда керсетшген мiндеггердi жYзеге асыру Yшiн Кылмыстык кодекс кылмыстык жауаптылыктын, негiзiн белгшейд! Демек, кылмыстык занда керсетшген iс-эрекеттердi iстеген адам осы занда белгшенген негiзде гана жауапка тартылады. КР Конституциясынын, 77-бабынын 3-белiгiнде эр адам онын, кылмыс жасагандыты Yшiн кшэлтгл дэлелденгенге жэне
соттын занды кушше енген Yкiмiмен белгшенгенге дейш кшэаз деп саналады [1, 15 б.]. Ол ушш, кылмыстык зан, жеке адам, когам немесе мемлекет ушш кандай кауiптi iс-эрекетгер кылмыс болып та-былатынын жэне оларды жасаган кiнэлi тулгаларга жазанын тYрiн белплейд!
Кылмыстылыктын санын азайтуда мемлекет тарапынан жузеге асырылып жаткан кен келемдегi саяси, экономикалык жэне элеуметтгк шаралардын аркасында теракты уйымдаскан кылмыстык к¥рылымдар, уйымдаскан топ пен кылмыстык бiрлестiктердiн iстеген ауыр кылмыстары эшкерелшш, ауыздыкталуда. Кажетл кылмыстык зандардын болуы, онын iс жYзiнде эдт колданылуы, азаматтардын кукыктары мен бостандыктарынын коргалуы, кылмыс iстеген адамнын лайыкты кылмыстык жауаптылыкка тар-тылуы азаматтарды занды курметтеуге тэрбиелейдi жэне олардын занга деген сенiмдiлiгiн арттырады.
¥зак жылдар бойы орын алган кенестгк эмiршiлдiк-экiмшiлдiк тоталитарлык жYЙе, жеке адамга табыну, токырау жэне кайта куру кезендерщде кылмыстылык ершiгенiн негiзгi се-беп дей турсакта, ерескел мшез-кулыктарды на-сихаттайтын эдебиеггердiн, шетел фильмдерiнiн ыкдалынан туындайтын трансулттык уйымдаскан кылмыстык топ немесе кылмыстык кауымдастык куру когамдык тэртiпке, азаматтард^1н зардаб^1н типзетш, кей кезде баска, одан герi ауыр к^1лм^1ска итермелейтiн кауiптi кылмыс екенш жэне он^1ц ж^1лдар бойы когамнан калмай келе жаткан дерт екенiн мой^1ндау керек.
Сондыктан, бул эрекеттi жасаган адамдарга iстеген ю-эрекеттерш дурыс саралап, к^1лмыстык жауаптылыкты занга сэйкес белг1леу, осы к^1лмыспен куресуге пэрмендi эрi тиiмдi жагдай тугызады.
КР КК-тiн 235-бабына сэйкес уйымдаскан к^1лмыстык топты немесе к^1лмыст^1к кауымдастыкты куру жэне оны баскару, кылмыстык когамдастыкка катысу деп, бiр немесе бiрнеше к^1лмыстар жасау Yшiн кушбурын екiден кем емес адамдардын бiрiккен туракты тобын куру, кур^1лган топка басшылык iстеу, сонымен
^атар осы когамдыстыкка катысушыларды тарту, оларга кiрiсетiн бeлiмшелердi куру, кылмыстык топтардыц уйымдастырушыларын, басшыларын, езге де eкiлдерiн белгiдеу, олардьщ мэндеттерiн аныктау, уйымдастырушылык нысандагы жо-спарлар жасау болып табылады [2, 225 б.].
Аталган кылмыс т'^ - бул казiрri кезде букш дуние жYзiн алацдатып отырган ец каушт^ ец кYрделi сондай-ак аса жогаргы каркынмен eршiп келе жаткан когамдык каушт кубылыс болып отыр. Дегенмен, кеп жагдайда бул кылмыска когамга каушт жагымсыз элеуметтiк кубылыс ретiнде бага берiледi.
Ал криминология гылымы тургысынан тYсiндiрер болсак, уйымдаскан кылмыстык топ-ты немесе кылмыстык кауымдастыкты куру, баскару кылмысы - бул кылмыстылыктыц айрыкша тYрi [3, 115 б.]. Эйткеш криминология гылымы бойынша кылмыстылык бул белгш бiр уакыт кезещ аралыгында, белгш бiр мемлекетте ^щрде) жасалган кылмыстардыц жYЙесiн бiлдiретiн, тарихи eзгерiп отыратын элеуметтiк жэне кылмыстык-кукыктык кубылыс болып табылады. Бул кылмыстыц мэнiн дурыс тYсiну, уйымдаскан кылмыстык топты неме-се кылмыстык кауымдастыкты куру, баскару кылмысын саралауда, баска кылмыс тYрлерiнен шектеуде жэне онымен кYресуде мацызы eте зор. Негiзiнен кылмыстыц бул тYрi курамдас болып келгендiктен, галымдар арасында бул кылмыстыц белгiлерi жэне заци конструкциясы жeнiнде кeптеген дискуссиялар болып жатыр.
Соттэжiрибесiкeрсеткендей,осыкылмыстарды саралауда, баска кылмыстардан дурыс шектеуде, елеул киындыктарга байланысты кателiктер аз жбершмейщ. Соныц кесiрiнен, азаматтардыц Конституцияда кeрсетiлген кукыктары мен занды мYДделерi бузылады. Уйымдаскан кылмыстык топты немесе кылмыстык кауымдастыкты куру, баскару кылмысы кылмысыныц курамына анализ жасаганда, эаресе, кылмыстыц объектiсi мен объективтiк жаты киындыкка экелiп согады. Со-нымен катар, кылмыстыц субъективтiк жагын аныктаудыц да мацызы eте зор.
Кукык коргау органдарыныц тэжiриебесiнде, уйымдаскан кылмыстык топты немесе кылмыстык кауымдастыкты куру, баскару кылмысымен кYресуде кeптеген киындыктар аз емес, сондыктан да, осы кылмысты детальдi тYрде, диссертациялык зерттеу децгейiнде, карастыру керектт туындайды.
Соттардыц осы санаттагы iстердi карау кезiнде кылмыстыц жасалуына жагдай тудырган се-бептер мен жагдайларды жэне тиiстi шаралар кабылдауды талап ету жeнiндегi eзiне зацмен жYктелген мiндеттердi орындамайды. «Уйымдаскан кылмыскерлш» угымы «уйымдаскан кылмыс», «уйымдаскан топ», «уйымдаскан кылмыстык
эрекет», «уйымдаскан когамдастык» сиякты баска угымдармен байланысты. Барлык жерде «уйым», «уйымдаскан» сeздерi пайдаланылады. Бурындары «уйымдаскан кылмыс» жэне «уйымдаскан кылмыстык эрекет» жайында айтылатын. Оныц субъектiлерi жекелеген адамдар жэне адамдар тобы, оныц iшiнде уйымдаскан курамалар: уйымдаскан топтар, бандалар, кылмыстык уйымдар мен кылмыстык когамдастык болуы мумюн [4, 123 б.].
Уйымдаскан топтар бiрнеше адам кылмысты, тiптен аса ауыр кылмысты жасаганда емес, оны жасау Yшiн алдын ала бiрiгiп, соган жан-жакты дайындалганда пайда болады: олар жо-спар жасайды, барлык кYш-жiгерiн сол жоспарга багындырады, жоспарды жYзеге асыру барысын-да туындаган проблемаларды бiрлесiп шешедi, накты жагдайга карай оган тYзетулер енпзед1 Уйымдаскан топ бiр кылмысты жасау Yшiн де курылуы мYмкiн. Мысалы, банктен акшаныц iрi сомасын урлау немесе инкассатор машинесiн то-нау Yшiн. КР КК-де уйымдаскан кылмыска бiр немесе бiрнеше кылмыстарды жасау Yшiн алдын ала бiрiккен адамдардыц туракты тобы дае аныктама берiлген, ал банда - адамдарга немесе уйымга ша-буыл жасау Yшiн курылатын туракты карулы топ.
Кылмыстык эрекеттщ аукымын кецейту оган негурлым кeп эртYрлi субъектiлердi тарту-мен байланысты. 1с жYзiнде олар жеке тулгалар да, эр тYрлi кылмыстар жасауга маманданган бурыннан келе жаткан уйымдаскан топ та, зацды тулгалар да, мысалы, солар аркылы кылмыстык табыс зацдастандырылган жэне молаятын зацды тулгалар, болуы мумюн. Кец аукымды кылмыстык эрекетке катысушы эр тYрлi субъектшердщ жумысын YЙлестiру кажетпп туындайды. Саны едэуiр эртYрлi кылмыстык субъектiлердiц кYРделi, кeп аспектiлi уйымдаскан кылмыстык эрекетш баскарганда уйымдаскан кылмыстык курамаларды тутас организм ретiнде баскаратын арнайы курылымдар курылады. Бул ретте таза аткарушы функциялармен жэне КК-нiц Ерекше бeлiмiнде кeзделген накты кылмыстарды тiкелей жасау-шы курылымдарымен катар баскарушы функ-циялар мен курылымдар (уйымдастырушылар, жетекшiлер); кылмыстык уйымныц eзiне тэн муктаждыктарын камтамасыз ететiн функ-циялар, курылымдар (талдау бeлiмшелерi, eзiнiц «каушаздш кызметi», кылмыстык та-бысты зацдастыру жэне т.б.) бeлiнiп алынады. Кылмыстык уйымдарды курудыц негiзi осындай.
Мундай уйымныц когамдык кауiптiлiгi сон-да, ол тек аса ауыр кылмыс жасап кана коймайды (бул тургыдан алганда оныц когамга кауштшш ауыр кылмыстыц когамдык кауiптiлiгiндей - ак), сонымен катар eзiн баскаратын субъектшердщ сылтауларына жэне сырткы жагдайларга байланысты кец уйымдаскан кылмыстык эрекетп оныц эр тYрлi варианттарында камтамасыз ете
алатын курылым болып саналады. Кылмыстык эрекетт дамыту жэне жасыру, алынатын та-бысты зацдастыру жэне молайту, кылмыстык кураманы сол калпында сактап калу логикасы итермелейтiн эр тYрлi кылмыстар жасайды.
«Уйымдаскан кылмыспен курес туралы» федералдык зацныц жобасында кылмыстык уйымга мынадай аныктама берiлген: «Кылмыстык уйым - а) кылмыстык уйым не оныц басшылыгын куру; б) КК-нщ Ерекше бвлiмiнiц баптарын-да квзделген кылмыстарды нкелей жасау; в) кылмыстык уйым куруды жэне оныц жумыс ютеуш камтамасыз етудiц взге де формалары бой-ынша катысушылар арасында мiндет бвлiнген, бiрлесiп кылмыстык эрекет жасайтын адамдар, не уйымдаскан топтар, не бандалар».
Кылмыстык уйымдар, вздершщ кылмыстык эрекетiн коргау максатында мемлекетпк курылымдармен жэне азаматтык когамдык институттарымен, олардыц алдына койылган мiндеттерiн терю арнага багыттап, взара катынас орнатуга эрекеттенедi. Осыдан ба-рып мемлекетпк органдар жYЙесiнде жэне кэсiподактар, шыгармашылык одактар, кауымдастыктар сиякты мемлекеттiк емес сала-да сыбайлас жемкорлык кец етек алады.
Бул жерде мынадай тужырым жасауга бола-ды: егер жэй кылмыскерлш когамга, оныц инсти-туттарына, оныц iшiнде мемлекетке карсы эрекет ететiн болса, уйымдаскан кылмыс мемлекетпк институттарга жэне когамга CYЙенуге, оларды вз максатында пайдалануга тырысады.
Кылмыстык эрекет зацды кэсiпкерлiкпен, баска да когам жол берген, тштен колдайтын кызметпен тыгыз айкасып жатады, бул -халыктыц наразылыгын тудырмай олардыц кылмыстык эрекетiн эшкерелеуге едэуiр киындык тудырады. Олар мукият жасырынады, зац шыгарушыныц алдын орагытады, олардыц кател^ерш жаксы пайдаланады, колайсыз кукыктык шешiмдерден ертерек сактанады.
Муныц бэр^ егер мемлекеттiк жYЙе тара-пынан кателiктер болса, уйым болып сакталып калуга, тiптен, белгiлi бiр кезецдерде мемлекет-пен жекпе-жекте жецiске жетуге квмектеседi. Кылмыстык уйымдардыц мынадай взше тэн си-паттары бар: акпараттар жинау жэне оларды беру; кукык коргау институттарыныц эрекеттерiн бей-тарптандыру, негiзгi элеуметпк - экономикалык кызметтердi пайдалану, шю курылымдардыц болуы, эрекеттерiнiц сырттай «занды» кврiнуi.
Уйымдаскан кылмыстык курамалар саны квбейсе олардыц взара эрекеттесушде ыкпал ету врiсiн бвлiсу, мемлекетке бiрлесiп карсы туру жэне т.б.проблемалар туындайды.
Уйымдаскан топтардыц, бандалардыц, кылмыстык уйымдардыц бул взара эрекеттеснпн, акпарат алмасуды, кукык коргау жYЙелерiн, взге мемлекетпк курылымдарды жэне азаматтык
когамныц институттарын бейтараптандыру жэне пайдалану Yшiн, кылмыстык уйымдардыц муктаждыктагы функционерлерiне квмек кврсетуде кYш жiгердiц бiрiктiрiлуi камтамасыз ететш кылмыстык кауымдастыктар пайда болады. Кылмыстык кауымдастыктыц курылу негiзiнде бiрлескен уйымдаскан кылмыстык эрекет негiзiнде курылатын кылмыстык уйымдарга караганда баска сипат бар [5, 114 б.].
Кылмыстык кауымдастыкта взара карым-катынасты кылмыстык уйымдар мен оныц курылымшасы болып табылатын кылмыстык топ-тар жасамайды, осы курамалардыц вкiлдерi немесе тштен, взшше жумыс iстейтiн кэсiби кылмыскерлер жасайды. Кылмыстык кауымдастык, ол -баска кылмыстык курамалар Yшiн жогары турган саты емес, ол взшше YЙлестiрушi орган, кэсiби кылмыскерлер Yшiн онда «кылмыстык кэсiподактар» кейпi, ал, елдеп саяси процестерге ыкпал ете бастаса - партия кейпi бар.
Казакстанда казiргi кезде бiрнеше кылмыстык кауымдастык бар, олар бiрiмен бiрi киянкесi согыс жYргiзуде (вртеп, влнрш кетедi, квпе-кврiнеу атысады жэне т.б.), немесе взара мэмiлеге келедi. «Кылмыстык - кауымдастык» термиш кылмыстык кукыкта баска мэнде колданылады. Жаца КК-де кылмыстык кауымдастыкка мYшелерi бiрлесiп кылмыс жасайтын уйымдаскан кылмыстык топтыц бiр тYрi деп тYсiнiктеме берiлген: «Кылмысты кылмыстык кауымдастык жасаган деп танылады, егер оны ауыр жэне аса ауыр кылмыстарды жасау y™^ курылган уйымдаскан топ (уйым) жасаган болса». Бул - кылмыстык зацныц криминалдык шындыкты дэл кврсете алмауыныц мысалы. «Уйымдаскан кылмыспен кYрес туралы» федералдык зацныц жобасында мынадай аныктама бершген: «Кылмыстык кауымдастык - уйымдастырушылардыц, не-месе басшылардыц, немесе кылмыстык уйымдардыц баска мYшелерiнiц, немесе уйымдаскан топтардыц, немесе бандалардыц, немесе ттст курамалардыц, немесе адамдардыц кылмыстык эрекетш YЙлестiру, колдау, дамыту жвнiндегi шараларды бiрлесiп дайындайтын не iске асыратын адамдардыц немесе кылмыстык эрекетпен айналысатын адамдарга, уйымдаскан топтарга, бандаларга, кылмыстык уйымдарга колайлы жагдай тудыратын, сондай - ак кврсетiлген максатта ауыр кылмыстар жасауды уйымдастыратын адамдардыц бiрлестiгi».
Кылмыстык кауымдастык кылмыстык уйымга толыктай айналуы немесе оныц кейбiр сипаттарын иемденуi мYмкiн.
Уйымдаскан кылмыскерлш - кец аукымда кылмыстык эрекет бар жэне ондай эрекет y™^ колайлы жагдай жасалган, осы курамаларга, олардыц эрекетiне жэне сырткы взара эрекеттестiктерiне кызмт етуде баскарушылык жэне баска функциялары бар вз курылымдарын да,
мемлекетт1к ;урылымдар мен азаматты; ;огамныц институттарын да пайдаланатын уйымдаскан ;ылмысты; ;ызметтщ курдел1 жуйес1.
«Жуйе» угымы уйымдаскан ;урамалардыц жай кептшн гана бшд1рмейд1, сонымен ;атар олардыц органикалы; бупндшн, олардыц арасындагы эр сипаттагы тура;ты езара байланыстыц, оныц да-муы, ;ылмысты; табыстыц зандастырылуы жэне молаюы ушш негурлым ;олайлы жагдайдыц бар екендтн керсететед1.
¥йымдас;ан ;ылмыс - жоспарланган, алдын ала ойластырылган, эдей ;аса;ана жасалатын ;ылмыс. Мундай ;ылмысты жеке адам да, топ та жасауы мумкш. Шеш1м ;абылдау кезещнде ;ылмыс жасаудыц жоспары ойластырылады. Егер ;ылмысты б1рнеше адам жасайтын болса, алдын ала олардыц релдер1 бетнеда: сыбайластардыц б1реу1 ;ылмыс объекпсш 1здеспред1, екшшга -;ылмыс ;уралын, ;ажетп керек жара;тарды та-бады, уш1ншю1 - ;ылмыс орнынан тез кетш ;алу ушш жэне урлаган заттарын алып кетуге ;ажетп келшпен ;амтамасыз етед1, терпншга - каушаздак жагын ойластырады, бес1ншю1 - ;ылмысты; жолмен табылган мушкп сатумен, ^ылмыстан тускен табысты зацдастырумен айналысады. Криминологиялы; талдама жасалганда релдерд1 белюу жоспарыныц ;андай болгавдыгын, ;ылмыс жасалган кезде дэл солай болды ма, бас;аша болса - не себепп езгерд1, на;ты ;андай эрекеттер жа-салды, соны аны;тау керек.
¥йымдас;ан ;ылмыстыц ербушщ белгш б1р ;исыны бар. Оныц непз1нде сылтаудыц езгеру1, ;ылмыс кез1ндеп жэне ;ылмыстан кешнп ю-;имылдар логикасы жатады. Мысалы, 1р1 урлы; жасалганда, б1р1ншщен - урлагандарды сату жэне оны сататындарды жэне алатындарды табу пробле-масы туындайды; еюншщен - егер урлы; мушкп етюзу жолы табылса ;ылмыскер жаца ;ылмыс жасауга жэне сол ар;ылы табыстыц тура;ты кезш ашуга умтылады. Соцгы жагдай оны ец ;атац жазалау шаралары кезделген жаца ;ылмыс;а итермелейщ. Бул жагдайда урлаушылар урлы;тыц куэлерш немесе ба;ылаушы жэне ;у;ы; ;оргау органдарын^1ц ;ызметкерлерш, кейде жорналшы-ларды, сондай-а; бас;а адамдарды сатып алудан немесе оларга куш керсетш ;ор;ытудан тайынбай-ды. Осылай, уйымдас;ан ;ылмыс «уйымдас;ан ;ылмысты; эрекетке» уласады.
¥йымдас;ан ;ылмысты; эрекет - ;андай да б1р субъекпнщ (б1р адамныц немесе топтыц) езара байланысты уйымдас;ан ;ылмысты; ю - эрекепнщ жуйеа. Гректердщ systema сез1 «белктерден ;уралган бупн» дегецщ б1лщред1 [6, 15-19 бб.]. Ягни, ;ылмысты; эрекеттеп жекеленген ;ылмыстар оныц ;урама органикалы; бел1ктер1 жэне эрине олардыц эр;айсысы тек ;ылмыс ;ана емес, уйымдас;ан ;ылмыс. Кейде уйымдас;ан ;ылмысты; эрекеттщ субъектшер1 кездейсо; ;ылмысты; эрекеттер жасайды, ал оларды сондай
эрекеттердщ элементтер1 деп санауга болмайды (кецщщ отырыс кез1нде жанжал шыгып ;орлы; керген адам езш ;орлагаша дене жара;атын са-лады, мумкш ол ;ылмысты ез1мен б1рге жасаса-тын сыбайласы да шыгар). Бул жерде ;ылмыстар жиытыгы бар, б1ра; жуйе жо;.
Жуйеде, б1ршшщен, б1рнеше ;ылмыстардыц езара байланысы бай;алады, екшшщен, келес ;ылмыстар сылтаудыц б1ршш1 кезецшде де, шеш1м ;абылдаганда да, оны орындау кезещнде де, одан кей1н де туындауы мумк1н.
«^ылмысты; 1с-;имыл» термин1не ;араганда «;ылмысты; эрекет» термин1 тек белгш б1р жагдайда жасалган ;ылмысты гана емес, адамныц алдын ала элеуметпк устанымдарды, ;ылмысты; пигылды жузеге асыру уш1н ;ажетт1 жагдайларды 1здест1ру1н, езш-ез1 тэрбиелеу процес1нде тек ;ылмысты; ;ызмет уш1н мацызды ;асиеттерд1ц дамуын керсетедь Ягни, ;ылмысты; эрекетте адамныц жеке басыныц рел1 белсенд1 де шешуш1 рел ат;арады.
¥йымдас;ан ;^1лмысты; эрекеттщ даму ;исыны мынаны керсетед1: ;ылмыс субъект1с1 б1р адам емес, криминологиялы; терминология бой^ш-ша атаганда - «ужымды; субъект» болуы мумк1н. Мысалы, б1р жоспармен эрекет жасайтын адам-дар тобы уйлест1 жэне уйымшыл болады. Мундай жагдайда оныц эр мушесшщ эрекет1н бас;алары толы;т^1рып отырады. ¥й^Iмдаск;ац ;^1лмыстыц нег1з1нде эр турл1 уй^хмдас^ан ;урамалардыц дэл осындай ужымды; ;ылмысты эрекет1 жат^1р.
^ылмыс;а ;атысудыц нысанын белг1леу б1рлес1п 1стеген ;ылмысты 1с-эрекетт1ц ;огамга ;ау1пт1л1г1н1ц сипаты мен д1режесш аны;тауга жэне ;ылмыс;а ;атысушылардыц эрекет1 мен кел1суш1л1г1н1ц дэрежес1н есепке алуга мумк1нд1к беред1.
КК 31-бабыныц 1, 2, 3, 4-бел1ктер1нде ;ылмыс;а ;атысудыц нысандарын жеке-жеке ай;ындаган.
1) жай ;атысу (алдын-ала сез байласпаган адамдар тобы);
2) курдел1 ;атысу (алдын-ала сез байлас;ан адамдар тобы);
3) уйымдас;ан топ;
4) ;ылмысты; сыбайласты; [2, 15 б.].
Егер ;ылмыс жасауга ею немесе одан да кеп орындаушы кун1 бурын сез байласпай б1рлесш ;атысса, ол адамдар тобы жасаган ;ылмыс деп танылады.
Егер ;ылмыс;а б1рлес1п жасау туралы куш бурын уагдалас;ан адамдар ;атысса, ол адамдар тобы алдын ала сез байласып жасаган ;ылмыс деп танылады.
Егер ;ылмысты б1р немесе б1рнеше ;ылмыс жасау уш1н кун1 бурын б1р1ккен адамдардыц тура;ты тобы жасаса, ол уйымдас;ан топ жасаган ;ылмыс деп танылады.
Егер ;ылмысты ауыр немесе ерекше ауыр
;ылмыстар жасау ушш ;урылган 6ipirin уйымдаск;ан топ не на; сондай ма;сатпен ;урылган уйымдаск;ан топтардын бiрлестiгi жасаса, ол ^ылмысты; сыбайласты; жасаган ;ылмыс деп танылады.
¥йымдас;ан ;ылмыскерлш езмц экономи-касы, элеуметтiк жэне рухани саласы бар, езшн бас;ару, каушаздш, жас урпа;ты ;алыптастыру жYЙесi, юстициясы, езмн imKÎ жэне сырт;ы саяса-ты бар балама ;огам. Ол тын мэтнде, азаматты; ;огамнын билеушi институттары, дiн ресми таныган жэне щвдаган жуйеде орын тепкен балама болганды;тан, iс жYзiнде жалпы адам ;огам ;урылымдарынын бiрi болып табылады, тиiсiнmе
«ресми» ;огам дегенмен езара эрекеттеседг Олардын арасында на;ты да ;атан шекара жо;;
- уйымдас;ан ;ылмыскерлш езшщ зандастырылган тулгалары ар;ылы эр тYрлi занды ;атынастар жасайды,
- ез ;атарына тарту, ез ;атарын толты-ру ма;сатында халы;тын эр тYрлi элеуметтiк топтарынын му;таждыгымен жэне муддешмен санасады;
- ;ылмысты; эрекеттiн тура;ты жэне белсендi мYmелерiмен кей кездерi немесе бiра; рет ;арым ;атынастар жасайтындар да болады.
^олданылFан эдебиеттер TÏ3ÏMi
1. Казахстан Республикасынын Конституциясы 30 тамыз 1995 жыл. - 55 б.
2. Казахстан Республикасынын Кылмысты; кодексi, 1997 жылы 16 miлде (сонгы езгерiстер мен толы;тыруларымен бiрге 18.01.2011). - 325 б.
3. Алауханов Е.О. Пайда;орлы;-зорлы; ;ылмыстардын алдын алудын криминологиялы; пробле-малары. Монография. - Алматы: <^ылым» гылыми баспа орталыгы, 2005. - 467 б.
4. Никифоров А. С. Об организованной преступности на Западе и в СССР. - М., 1991. - 225 б.
5. Лунеев В.В. Организованная преступность в России: осознание, истоки, тенденции // Государство и право. - 1996. - №4. - 456 б.
6. Мауленов Г.С. Криминологическая характеристика организованной преступности. - Алматы, 1997. - 334 с.
• • • • •
FbUbiMU мацалада автор трансулттъщ уйымдасцан цылмыстылыцпен KYpecy мэселелерт жан-жацты талцылаган. Трансулттъщ уйъшдасцан цылмыстыц цылмыстыц-цуцыцтыц жэне криминологиялыц аспекттерт царастырган.
ТYйiн свздер: трансулттъщ уйъшдасцан цылмыстылыц, цылмыс, цылмыстылыц.
В научной статье автор всесторонне проанализировал вопросы борьбы с транснациональной организованной преступностью в Республике Казахстан, а также рассмотрел уголовно-правовые и криминологические аспекты транснациональной организованной преступности.
Ключевые слова: транснациональная организованная преступность, преступления, преступность.
In a scientific article, the author comprehensively analyzed the fight against transnational organized crime in the Republic of Kazakhstan, as well as considered criminal and criminological aspects of transnational organized crime.
Keywords: transnational organized crime, crime, criminality.
Балжан Сержкызы ^зембаева,
Казахстан Республикасы Президент жанындагы Мемлекетпк бас;ару академиясы Сот терелш институтынын 2-курс магистранты
Трансулттык; уйымдаскан кылмыстылык; жэне оныц ^азакстан РеспубликасындаFы белгiлерi
Кузембаева Балжан Сериковна,
магистрант 2-го курса Института правосудия Академии государственного управления при Президенте Республики Казахстан
Транснациональная организованная преступность и ее признаки в Республике Казахстан
Kuzembayeva Balzhan Serikovna,
undergraduate of the 2nd course of Institute of justice of Academy of public administration at the President of the Republic of Kazakhstan
Transnational organized crime and its signs in the Republic of Kazakhstan
