CC BY
35
УДК 614,7:628,1/3:574(574,51): 616
А.Ж. МОЛДАКАРЫЗОВА
С.Д. Асфендияров атындагы Цазац ¥лттыц Медицина Университет/ Жалпы гигиена жэне экология кафедрасы
ЖОО-ДА ЭКОЛОГИЯ ЖЭНЕ Т¥РАКТЫ ДАМУ ПЭИ1 БОЙЫНША БАКАЛАВРИАТКА ИНТЕРАКТИВТ1 ОКЫТУ ЭД1С1 РЕТ1НДЕ
ЖОБАЛЫК ТЭС1ЛД1 КОЛДАНУ
Мацалада экология жэне турацты даму пэшн оцыту барысында, студенттерде коммуникативт'к дагдыларды цалыптастыруда жоболыц тэсшдщ мацсаты жэне мiндетi царастырылган. Сонымен цатар жоба тYPлерi: гылыми зерттеу, шагын, квлемд'1 жэне модульд'1 жобарет'нде керсетмген. Оцытушыныц жобаны цурастыруынажэне тмзуне ерекше назар аударылган. Студенттщ белсендiлiгiн арттыру мацсатында жобалыц тэсiлдi цолданудыц тшмдМктер'! баяндалады.
ТYйiндi сездер: жоба, технология, модуль, экология, азон цабаты.
Бупнп та ндагы жогары технологиялар заманында элемдеп ма нызды деген салалардын ете жылдам к;арк;ынмен дамып жат;ан кеэнде, адам баласы табигат алдында элаз болып ;ала бермек. Оган дэлел кунделтт элемнiн TYкпiр-TYкпiрiнде болып жат;ан саныз жер алмнстер^ цунамилар, катаклизмдер. Кептеген геэкологиялы; жа гдайлардын орын салу себейн аны;таган кезде, йз табигаттагы орын алып отырган келеназ о;игалар адамзаттын енеркэаптеп жэне бас;а да айма ;тагы iс-эрекетiнi н нэтижеа деп бiлемiз. Жаhанданудын азон ;абатынын жуЕ;аруына, жер шарынын температурасынын жылдан жылга жылып келе жат;анына, езен-келдердi н тартылуына, элемдiк климаттын бiр■riндеп езгерiп келе жат;анына, ;ызыл мтап;а е нген жануарлардын санынын курт азайып бара жат;андыгына ткелей эсерi бар екенiн галымдар айтудан кемде емес. Олай болса, экология жэне тура ;ты даму пэнiнiн о;ытушысынын алдында бупнгi танда улкен екi ма;сат тур. Онын бiрiншiсi ездерiнiн студенттерiне салауатты экологиялы; тэрбие беру болса; емншла, осы ма ;сат;а жету барысында заманауи технологияларды ез саба ктарында т^iмдi пайдалана йлу болып табылады.[5] ^а з^рп та нда о;у урд^ ^ н н ;ай саласын алып ;арасанызда о;у-тэрбие жумысынын сапасын арттыру барысында ;ар;ынды жумыстар ат;арылып, жа на технологиялардын TYP-TYPi тал;ыланып жат;ан кез. Осы YPДiс экология жэне тура;ты даму пэнiн де айналып кеткен жо
О;у YPДiсiн студенттердiн жогары сапалы бiлiм алуына ы;пал ететж, студенттердi н бойына экологиялы; мэдениетпк, бiлiмдiлiк, коммуникативтiк, iзденпаздылык сия;ты бiлiктiлiктердiн ;алыптасуына жагдай жасай алатын жэне алган бiлiмдерiн кунделтт емiрде, элеуметпк салада, ;огам емiрiнде кенiнен ;олдаута MYмкiндiк тугызатын, о;ытудын заман талабына сай эдк-тэсiлдерiн ;олдана отырып ;уру, бYriнгi та нда гы жогары о;у орынынын о;ытушыларынын басты ма;сатына айналып отыр.
Аталган мэселенi н шешiмiн табудын бiрден бiр жолы -жо гаргы о;у орынынын о;ытушыларынын iзденпазылыFынын, бiлiмi мен бмттшпн н темендеп талаптар гаа сай болуы:
1.О;ытушылардын интеграциялы; курстар гаа даяр болуы жэне о;ыту барысында о ;ытудын жеке тулга гаа ба гытталган турiн ;олдана алуы.
2. Студентп н элеуметпк кузырлылыгын ;алыптастыруга ы;пал ететiн,онын жеке тулга ретiне ;алыптасуына жа гдай жасайтын педагогоикалы; технологиялардын заманауи турлерiмен таныс болуы жэне оларды саба; барысында тиiмдi ;олдануы.
3. Студентпн жеке тулга ретнде ;алыптасуына ы;пал жасап, онын белriлi йр та;ырып;а зерттеу жасап, тужырымдама жасап, крртынды шыгаруына эсер ететн технология жоба технологиясын ;олданудын жолдарын Yйрену.[4]
Жоба технологиясы эр;ашан TYПкi нэтижеге ба гытталады.[1] Сырт;ы нэтиженi кезбен керт, ма гынасын TYaiнiп, кунделтт емiрде ;олдануга болатын болса, TYПкi нэтиже -ол студентлн алган терен йлiмi, да гдысы,проект барысында гы жумыстар нэтижесiнде жина ;та ган тэжiрибесi болып табылма Элемдiк педагогикада жоба технологиясы жа на кубылыс емес; бул технологиянын негiзiн калаушылар болып американды; философ жэне педагог Дж Дьюди жэне онын шэшрт В.Х. Килпатрик саналады. Каэрп та нда бул технология б^м берудеп TYПкi нэтижеге жету барысында гы ;олданылып ЖYрген езект технологиялардын бiрi болып саналады.[3] Экология жэне тура;ты даму пэнi бойынша жобалы; технологияны ;олданып саба; еткiзу барысында гы о;ытуш ынын алатын орны теме нде пде й болма
1. Студентке тал;ылауга арналган жобанын та ;ырыбын та ндауга кемек керсету.
2. Жоба жумысы бойынша студентке а ;парат кездерiн табуга, езектi мэaелелердi ай;ындаута, тужырым жасауга, зерттеу жумысы барысында ке нес берт отыру.
3. Студенттердiн зерттеу жумыстарын уйымдастыру жэне жумыстын нэтижелi болуына ы;пал ететндей ;айлет болуы.
4. Пшрталастар уйымдастырып, оны еткiзу ;айлет болу.
5. Эр турлi а;парат кездер^н Е;ажетт а;паратты а ны;та й бiлу ;а йлет болу.
Экология жэне тура;ты даму пэн бойынша еткiзуге болатын жобаларды келесi турлерге белуге болады:
1. Ма ;сатына ;арай - зерттеушшк, а кпараттык, шыгармашылы; ,алдын алу, ;орша ган ортаны ;ор гау, конструкциялы; жобалар.
2. Мерзiмiне ;арай-ща гын жобалар,орташа жэне уза ; уа кытка арналган жобалар.
3. Б^м саласына карай-моножобалар, кешенд жобалар.[5]
^урылымына карай келесi белттерге белуге болады: жоспарлау, а кпарат жинау, дайын енм, презентация. ^олдану айма гына карай жобаларды:
1. Сабактан тыс кездеп студентц iс-эрекеттерi, экотуризм (кешендi, уза к уа кытты кажет ететiн жобалар, зерттеу жумыстарын кажет ететiн, шыгармашылык жобалар)-деп белсе;
2. Саба к устшдеп жобалар (пэнаралык, шагын жобалар, кешенд^ ойын элементтерiн камтитын жобалар) -деп белуге болады.
Экология жэне туракты даму пэн бойынша етшзупе болатын жобадан KYтiлетiн нэтиже студенттц бойында iзденпаздык, ужымда жумыс аткару, коммуникативпк, а кпратты жетшзе алу сиякты ма цызды кузырлылыктарды калыптастыру болып табылады.
Жоба технологиясында студент пен окытушы окыту YPДidн ц субъектiлерi болып табылады. Себей о кытушы студентпен бiрлеdп жумыс аткарган кезде эркез езшц енбеккорлык шеберлiriн уштастырып отырады жэне оны студентп ц б^мд^к, eмiрлiк жэне тэжiрибелiк де цгейн ескере отырып, оку материалын мецгеру барысында колда на ды.
Студенттермен жоба технологиясын кодану барысында оны бiрнеше кезе цдерпе белуге болады: йршшл кезе цде студенттермен дербес жумыс ЖYPriзiледi. Студенттердi ц курсына карай, олардыц бiлiм децпейiне карай, кызыгушылыктарына карай жобаныц та кырыбы та цдалып алынады. Мысалы: а гза жэне корша ган орта, аутэкология, демэкология-популяциялык экология, синэкология-кауымдастык экологиясы, туракты даму концепциясы, табиги ресурстар жэне табигатты колдану - тура кты дамудыц бiр аспекпа, табиги ортаныц галамдык экологиялык мэселелерi жэне т. б. ¥тымды та кырып та ндаудыц жобалык жумыстыц нэтижесiне типiзетiн эсерi мол, ейткен бiздi корша ган ортадагы, елiмiздеri, элемдеп орын алып отыр ган езект мэселелердi та кырып ретнде та вдау жэне алдын алу, корша ган ортаны коргау ма ксатында студенттердi ц кызыгушылыгы мен белсендмтнц артуына ыкпал етепн сезаз.[1] Сол себептен утымды та кырып, утымды жо балык жум ыстыц алгышарты деп TYd ну ка жет. Такырыпты та цдап алганнан кейн студенттердi топтар га белт, TYпкi ма ксатка жету барысында гы ма ксат-мiндеттердi аныктаймыз, керектi эдебиеттердiц тiзiмiн жасаймыз жэне кажетт эдебиеттер тiзiмiн жасау кезiнде студенттерге кiтапханаларFа,оку залдарына бару мшдеттеледк
Екiншi кезец окытушылык, iс-эрекеттiк кезец болып табылады.Бул кезе ц барысында студентп ц жоба такырыбын алмай турган кезiндеri осы такырыпка байланысты жина ктаган тэлiм-тэжiрибесi, бiлiмi тексертт, йр ЖYЙепэ келтiрiледi.
ТYпкi ма ксатка жету барысында гы мэселелердi шешу ма ксатында студентп ц интелектуалдык, кэсiгтiк бiлiктiлiктерi калыптастырылады, студентп ц б^м корында берiлпэн такырыпка байланысты эдiстемелiк, жалпы мэдениеттХ элеуметпк, зерттеушшк кузырлылыгы калыптасады.[3]
Yшiншi кезе ц барысында о кытушы студентке ке цес береди олардыц жумысын ба кылауга алып ЖYредi жэне жасалып жаткан жоба жумысын кайталап, пысыктайды. Студенттермен окытушыныц бiрлеdп аткарган жумысы эркез eзiнi ц жемidн бермек. Эр TYPлi такырыптагы жэне Yлпiдеri жобалар жасалады, студенттер мен о кытушыныц арасында гы шыгармашылык жумыс TYPлерi жанданады, студенттердц ез бетiмен жумыс аткарау кайлетi, iзденпаздыFЫ артады.
Жобаныц бiрiздiлiri депэнiмiз - TYЙiнiн табу керек мэселен ц, TYпкiлiктi максаттыц, мшдетп ц, ма ксатка жету жолдарыныц айкындыгы, аныктыгы. Аталган технолопияда бiрiздiлiк TYпкi ма ксатка жету барысында Yлкен орын алады,сол себептен жобамен жумыс жаса ган кезде жогарыда суреттелген жобамен жумыс жасаудыц Yш кезе ц'н естен шыгармау керек.[2] Жобалык технолопиямен жумыс аткарудыц алгашкы кезецнде студенттердi ц жумыстарыныц кепшмт кeбiнесе рефераттык сипат алады. Сол себептен студенттердi ц алдына баска ма ксат^ндеттер кою керек. Студенттердi ц жумыстарыныц рефераттык сипаттан арылуына ыкпал ететн эдiс-тэdлдiц бiр TYрi ол-зертеушiлiк жобалык жумыс болып табылады. Жобалык жумыстыц аталган TYPiнi ц басты ма ксаты - тек дайын а кпарат пен б^мд гана ме цгеру емес, сонымен коса жа ца б^м корын жина ктау жолдарын ме цгеру болып табылмак.
Жа ца б^м корын жина ктау жолдарын ме цпэрудi ц бiрден-бiр жолы -зерттеу жумыстарымен айналысу болмак. Жобалык технолопияда зерттеу жумысымен айналысу о кытудыц басты мазмуны бола алады.[6] Студенттi зерттеу жумысымен айналысуга баулу, окытудыц жеке тулгага ба гыттап бiлiм беру технологиясыныц бiр TYрi болып саналады. Зерттеу жумысымен айналысу технологиясыныц кезецдерш былай сипаттауга болады: студенттiц бшмш саралап, талдау жасау. Студенттiц йлiмiн саралап,талдау жасау кезiне проблеманыц койылуы, оныц калыптасуы, сипатталуы, ба кылауы,а кпарат жинау,а кпараттыц на ктылыгын аныктау, гипотеза усыну, мэселен ц TYЙiнiн табу сиякты зерттеушшк iс-эрекеттер жатады.[5] Зертеушiлiк жобалык жумыс кеп уа кытты талап ететшдттен оны бiр саба к келемшде iске асыру MYмкiндiri болмайды. Бiр саба к кeлемiнде аталган технологияны колданудыц бiр жолы - студенттерпэ шагын жобалар усыну. Тек жобаныц осы TYPiнце гана толыкканды жобаныц барлык кезеццерi камтылады. Окытушы алдын ала акпарат кездерш даярлап, саба к басында студенттерпе дайын такырыптарды усынады. Студенттер 2-3 адамнан туратын топтар га бел^дГ Эр топка та кырып жэне окытушы алдын ала даярла ган а кпарат усынылады.Осы кезе цде окудыц саралай оку эдiсiн колдануга болады. Студенттер дайын материалды оки отырып, оны такырыптык блоктарга бeлiп, ма каланыц кeлемiн азайтып, уа кытты Yнемдейдi. Сонымен коса саралай окыту студенттердi ц коммуникативтк кузырлылыгын калыптастыруга ыкпал етедi.[2] Эр топ студенттерi берiлпэн тапсырманы бiрлеdп орындау ма ксатында eздерiнi ц та кырыптык блоктарымен танысады. Жумыстыц бул TYPi студенттердiц ужымдык жумыс аткару, ез кезкарасын
дэлелдеу, ез тмрш накты фактлер аркылы жеткiзе алу сиякты да гдылырыныц калыптасуына эсер етедi. Мысалы : «Kазiрri кездеп жа hанцык эколопиялык мэселелер» такырыбында эр топ студентт^ бYriнпi тацда бYкiл адамзатты алацдатып отырган галамдык децпейдеп эколопиялык мэселелер женшде тапсырма алып, та кырыпка орай баспа , журнал материалдарымен камтамасыз етiлдi.
Студенттердiц бул тапсырмадагы басты максаты -эколопиялык мэселелердi шешу женшдеп кунды
усыныстар жасау, eздерiнiц усыныстары жазылган TYс ка газ жасау, TYска газда гы акпаратты талкылау, урандар жазу болды.
Аталган тапсырманы талкылау барысында жобамен жумыс жасаудыц екiншi окытушылык-iзденушiлiк кезецнде колданылатын кесте усынылды. ¥сынылган кесте бойынша студенттер берiлпэн та кырып бойынша ез бiлiмдерiн сарапка салуга MYMкiндiк алды.
Акпарат
Бурыннан таныс а кпарат ( «Бурыннан йлем»).
Алгашкы кездеп кезкараска кайшы келетш а кпарат («Баскаша ойла гам»).
Жа ца а кпарат («Блдм»).
Толыктыруды кажет етедi («Толыгыра к йлпм келедi).
Есте са ктауды кажет ететн акпарат
Саба к со цында эр топ ез жобаларын коргап, мэселенi ц шешлмш усынды, сонымен коса бYкiл топ жумысына, эр студента ц жеке басына ба га берiлдi. Макалага езек болган шагын жоба эдiai жэне жалпы жобалык технолопияныц кай TYPiн алса к та, студенттердi ц eз-eзiне, ез^ ц бiлiм де цпейiне сын кезбен карауга, пэнге депен студенттерд ц кызыгушылыгыныц артуына, студенттердi ц белсендытн ц артуына, iзденпаздыFЫныц артуына, ужымдык жумыс жасау
да гдыларыныц калыптасуына, ез кезкарасын на кты а кпарат кездерше CYЙене отырып дэлелцеупе,студенттер мен окытушыныц арасындагы шыгармашылык карым-катынастыц калыптасуына,берiлпэн пэн бойынша, та кырып бойынша тере ц жэне сапалы бiлiм алу барысында аткаратын рeлi ете Yлкен, жэне медициналык бiлiм беру саласында жогары оку орындарында болаша кта когам дамуына Yлес косатын тулга калыптастыру барысында алатын орны ерекше.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Баранова В.И. Отношение к природе нравственно активной личности // Экология, культура, образование. - М.: 1989. -
2 Круглова О.С. Технология проектного обучения. //Завуч. - 1999. - №6.
3 Новикова Т.А. Проектные технологии на уроках и во внеурочной деятельности. //Школьные технологии. - 2002. - №2. -С.38.
4 Соломина С.Н. Взаимодействие общества и природы. - М.: 1982. - С.42.
5 Орлова Л.В. Образовательный проект в учебно-педагогическом процессе школы. - Мн.: «Технопринт», 2002. - С.26.
А.Ж. МОЛДАКАРЫЗОВА
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПРОЕКТОВ КАК ИНТЕРАКТИВНЫЙ МЕТОД ОБУЧЕНИЯ БАКАЛАВРИАТА ПО ДИСЦИПЛИНАМ ЭКОЛОГИЯ И
УСТОЙЧИВОЕ РАЗВИТИЕ В ВУЗАХ
Резюме: В статье рассматриваются роль, цели и задачи проектного метода при формировании коммуникативной компетенции студентов на уроках экологии и устойчивого развития. В статье также описываются виды проектов, как научно -исследовательские проекты, мини проекты, моно проекты, модульные проекты. Особое внимание в статье уделяется роли преподавателя при организации и проведении проекта. Такие качества как, умение четко определить проблему, правильно дать инструкцию студенту, коммуникативная, методическая и педагогическая компетенция преподавателя описывается в данной статье. В заключении автор представляет свою проектную работу на тему «Глобальные экологические проблемы окружающей среды».
Ключевые слова: проект, технология, модуль, экология, озоновый слой.
A.ZH.MOLDAKARYZOVA
USAGE OF PROJECTS AS A METHOD OF INTERACTIVE LEARNING UNDERGRADUATE BY DISCI PLINE ECOLOGY AND SUSTAINABLE
DEVELOPMENT IN UNIVERSITIES
Resume: The article deals with the problem of Project methodology in teaching Ecology. The part of this method, its aims and means are thoroughly described in this article. Also the article touches upon the kinds of project methods such as; scientific-research projects, mini projects, mono projects and module projects. Great attention in the article is paid to the role of teacher in organization and conducting the project. Such qualities of teachers as to identify the core question of the problem, to guide the student in right direction, communicational, methodological, and pedagogical competence of teachers are completely described in the article. In conclusion, the author presents his design work on the theme "Global ecological problems of the environment". Keywords: project, technology, the module, the enyronment, the ozone layer.
