CC BY
0Э0Ж 37.026
ЗЕРТТЕУ ЖОБАЛАРЫН ОРЫНДАУ КЕЗ1НДЕ ХИМИЯ БОЙЫНША
ОКУШЫЛАРДЫЦ ТАНЫМДЫЩ-вЗШДШ БЕЛСЕНД1Л1Г1Н ЦАЛЫПТАСТЫРУДЬЩ ГЫЛЫМИ-ЭД1СТЕМЕЛ1К ТЭС1ЛДЕР1
КАБДУАЛИЕВА С. Б.
Сэрсен Амажолов атындагы ШДУ 2 курс магистранты
АБЫЛКАСОВА Г.Е.
Еылыми жетекшiсi, х.г.к., химия кафедрасыныц кауымдастырылган профессоры
Сэрсен Амажолов атындагы ШДУ Эскемен, ^азакстан
Аннотация:Мацалада "Химия" оцу штнщмысалында танымга деген цызыгушылыцты ынталандыратын жумыстыц мумкгн эдгстерг мен формалары кврсетыген, сонымен цатар химия бойынша жобалау-зерттеу жумыстарын орындау кезгнде оцушылардыц танымдыц жэне тэуелс1з белсендттн цалыптастыру жолдары царастырылган.
TyrnHdi свздер: танымдыц белсендшт, взгндгк жумыс, зерттеу цызмет1, жобалыц жумыс, бглгм алушы.
Окушылардьщ ез бетшше бшм алу, Yздiксiз бшм алу жэне езш - e3i тэрбиелеу кажеттiлiктерi мен кабшеттерш калыптастыру-казiрri казакстандык мектептщ мацызды стратегиялы; мiндетi.
Мектепке дейiнгi тэрбие мен окытудыц, бастауыш, негiзгi орта жэне жалпы орта, техникалы; жэне кэсштш, орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм берудщ бекiтiлген мемлекеттiк жалпыга мiндеттi стандартында [1] танымдык жэне зияткерлiк дагдыларды дамыту тэрбиеленушшердщ коршаган элеммен езара эрекеттесу Yшiн кажеттi танымдык жэне зерттеу кызметшщ карапайым дагдыларын игеруш кeздейтiнi атап eтiледi.
^Р жацартылган бiлiм беру жYЙесi басымдыктар ретшде окушылардыц танымдык саласын калыптастырумен тыгыз байланысты мектепке дейiнгi жэне жалпы бшм берудщ жаца заманауи сапасына кол жеткiзудi атайды.
^азiрri мектеп алдында дамыган танымдык белсендiлiгi бар, утымды эрекет ете алатын, орынды шешiмдер кабылдай алатын жэне ез максаттарына жетудщ тиiмдi жолдарын тацдай алатын адамдарды тэрбиелеу мiндетi тур. Бул касиеттердщ калыптасуы бастауыш мектепте басталады жэне окытудыц барлык децгейлершде бiлiм мазмунын сэттi игерудщ неriзi болып табылады. Бастауыш сынып окушыларыныц тiлектерi мен кабiлеттерiн ез бетшше, муFалiмсiз калыптастыру, бiлiм алу-мектептегi оку процесш уйымдастырушылардыц басым мiндетi. Бшм алуFа деген умтылыс бiлiм сапасын арттырудыц мацызды факторы бола отырып, окушылардыц iс-эрекет стилiн eзгертетiн танымFа деген кызыFушылыктыц дамуыныц жоFары децгешн кeрсетедi. Окушылардыц танымдык кызыFушылыFын жYзеге асыру белсендiлiкте, дербестiлiкте, тапсырмаларды орындауFа шыFармашылык кезкараста жэне ^ызметке Yнемi умтылуда кeрiнедi [2].
Демек, окушыныц жеке басын, оныц шыFармашылык кабшеттерш, окуFа деген KызыFушылыFын, окушылардыц туракты танымдык кызыFушылыFын, таным саласына терещрек Yцiлуге деген умтылысын калыптастырмай, окуFа деген куштарлыFы мен кабiлетiн калыптастыру мYмкiн емес. Эскелец окушылардыц жетiстiктерi болашакта мектеп кабырFасында оку жылдарында Fана емес, сонымен катар одан эрi кэсiптiк бiлiм беру мен жеке туетаныц калыптасуына да байланысты болады [3].
^азiрri уакытта жеке туманы калыптастырудыц мацызды ынталандыруы ретшде кызы^шылык мэселесi дамудыц тиiмдi эдiстерi мен куралдарын iздейтiн зерттеушiлердiц де, тэжiрибешiлердiц де назарын аударуда.
Танымдык кызыгушыльщ-бул жеке туетаныц ерекше сапасы жэне жеке психикалык процестердi (психикалык, эмоционалды, реттеуш^ жэне жеке ту^аныц сырткы элеммен байланысын камтитын кYPделi курылым. Бала езшщ кызыгушылыгын негiзгi iс-эрекет процесшде жYзеге асырады, ал танымдык кызыгушылык окытуда басты рел аткарады жэне кундылык багдарлары жYЙесiмен, максаттармен, кызмет нэтижелерiмен езара эрекеттесуге белсендi эсер етед^ интеллект, ерiк, сезiм сиякты барлык жеке касиеттердi керсетедi.
Педагогикалык гылым мен практика бiлiм алушылардыц танымдык мYмкiндiктерiн жандандыратын эдiстердi, эдiстердi жэне эртYрлi уйымдастырушылык формаларды колдануда Yлкен тэжiрибе жинактады. Бул мэселеш шешуге психологтар мен педагогтар л.б. Ананьев, ю. к. Бабанский, л. и. Божович, л. с. Выготский, М. О. Данилов, В. И. Загвязинский, и. Я. Лернер, м. и. Махмутов, П. г. Морозова, С. Л. Рубинштейн, г. И. Щукина жэне баскалар бага жетпес Yлес косты [4].
Мектеп окушыларыныц танымдык кызыгушылыктары мэселес кептеген жылдар бойы педагогикалык зерттеулер мен ашык баспасезде кецшен жарияланганына карамастан, ол казiргi уакытта езектi жэне кYPделi психологиялык-педагогикалык проблема болып кала береди
Оку процесiнде окушылардыц танымдык белсендшп мен тэуелсiздiгiн калыптастыру ынталандырудыц мацызды багыттарыныц бiрi болып табылады. Бул муFалiм кызметшщ аныктаушы жактарыныц бiрi, ал окушылардыц белсендiлiгi мен тэуелаздшнщ калыптасуы оку процесшщ сэттшгшщ мацызды керсеткiшi болып табылады.
Белсендшкте калыптасатын танымдык дербестiлiк кептеген Fалым-муFалiмдермен жеке касиет ретiнде сипатталады.
Белгш дидакт М. А. Данилов окушы Yшiн осы кунды касиеттi келес белгiлер аркылы аныктайды: ез бетшше ойлауFа деген умтылыс пен кабшет; жаца жаFдайда шарлау, жаца мэселеш шешудщ ерекше тэсiлiн табу кабшетц зерттелген бiлiм мен кубылыстарды тYсiнiп кана коймай, оларды игеру мен алу жолдарын бiлуге деген умтылыс; баскаларды баFалауFа сыни кезкараска ие болу; ез пайымдауларыныц тэуелсiздiгi.
Когнитивтшкте бiрлiкте iлiмнiц мотивациялык жэне операциялык жактары (калау, умтылу, кабiлеттi болу, жYзеге асыра бiлу) эрекет етедь
Оку процесiнiц тиiмдiлiгi мен сапасын арттыру мэселесiн шешудеп басты мэселе окушылардыц белсендшгш арттыру болып табылады. Оныц айрыкша мацыздылыFы мынада: окыту рефлексиялык-трансформациялык кызмет бола отырып, оку материалын кабылдау мен есте сактауFа Fана емес, сонымен бiрге окушыныц танымдык iс-эрекеттiц езiне деген кезкарасын калыптастыруFа баFытталFан. ^ызметтщ трансформациялык сипаты эркашан субъектiнiц белсендiлiгiмен байланысты [4].
Окушылардыц шмдерш жандандыру бойынша жумысты одан эрi жетiлдiру максатында дидактика мен сабактас Fылымдардыц жетiстiктерiн талдап, карастырылып отырFан мэселенi шешуде не колдануFа болатынын жэне не пайдалану керектшн аныктау кажет.
Окытудыц тшмдшп кебiнесе оныц кандай формада у^тдастырылатынды^ына байланысты.
Окушылардыц окудаFы белсендiлiк принципiн сэтп жYзеге асыру кебiнесе сабактарды уйымдастырудыц топтык, жеке формаларыныц оцтайлы Yйлесуiне байланысты.
Оку-танымдык iс-эрекеттi уйымдастыру формаларын немесе олардыц Yйлесiмiн тацдау бiркатар факторларFа байланысты: тYпкi максат, оку материалыныц сипаты, оку-материалдык базаныц болуы, окушылардыц дайындыFы мен бiлiм децгеш, пэн мрашмшщ педагогикалык шеберлiгi. МуFалiм осы жаFдайлардыц барлыFын сабакта эр тYрлi iс-шараларды уйымдастыра отырып, бiрге ескеруi керек. Оку сабактарын уйымдастырудыц эртYрлi формаларыныц оцтайлы Yйлесiмiнде эр окушыныц окуын жандандыруFа Yлкен мYмкiндiктер бар [4].
Окушыларында пэнге танымдык кызы^ушылыкты дамыткысы келетiн эр муFалiм-муFалiм, муFалiм езiнiц iске асыру жолын тацдайды. Сонымен катар, кептеген зерттеушшер
когнитивт кызыгушыльщты ынталандыру, ец алдымен, келесi компоненттер аркылы mymkïh болатындыгын кeрсетедi [5]:
* ойын-сауык материалы;
* проблемалык окыту;
* eзiндiк жумыс.
Танымдык дербестшк -бул адамныц миы тезiрек жумыс iстейтiн, зерттелетiн акпараттыц белгш 6ïp кeлемiн талдауга, акпараттыц осы келемш курылымдауга мYмкiндiк беретiн тулганы ойлаудыц белсендi тэсiлi. Танымдык белсендшк барысында бiлiм алушылар оку материалымен езара ic-кимыл жасай отырып, сыни ойлауды, шыгармашылык кабiлеттерiн жэне e3rn-e3i реттеудi дамытады, сондай-ак окуга деген ынтасын арттырады. Окушылардыц жасын, дайындык децгейiн, жеке ерекшелiктерi мен мYДделерiн ескере отырып, осы формалар мен куралдардыц оцтайлы Yйлесiмiн тацдау мацызды.
Осы такырыпты карастыру аясында кесте тYрiнде eзiндiк жумыстыц кейбiр тYрлерiн усынуга болады [6].
Кесте-тэуелс1з оку баFдарламаcыныц эртурл1 турлер1н орындау улесшщ
мысалдары
окушылардыц танымдык-вз1нд1к белсенд1л1г1н дамытудаFы ic-шаралар [6].
Дербес окыту турлер1 кызмет1 Танымдык дамуFа коскан улесь дербес белсендшж
Сабак такырыбы бойынша тапсырмалар мен жаттыгуларды шешу бiлiм алушыларга теориялык материалды беютуге жэне алган бiлiмдерiн практикада колдану дагдыларын дамытуга кeмектеседi
Зерттеу жумысы бшм алушыларга материалды терещрек зерттеуге, eз зерттеулерiн жYргiзуге, алынган материалдарды талдауга мYмкiндiк бередi нэтижелер, сонымен катар талдау, синтез, сыни ойлау кабшеттерш дамыту
Тест тапсырмаларын курастыру жэне орындау материалды игеру децгейiн тексеруге, сондай-ак eзiн-eзi бакылау жэне eзiн-eзi багалау дагдыларын дамытуга кeмектеседi
Мэтiндердi талдау жэне оларды талкылау аналитикалык жэне сыни ойлауды дамытуга, дагдыларды дамытуга ыкпал етедi eз ойыцызды бiлдiрiцiз
Оку куралдарымен жэне интернет-ресурстармен жумыс бiлiм алушыларга жаца материалды eз бетiнше зерделеуге, косымша акпарат табуга жэне eз бшмдерш кецейтуге мYмкiндiк бередi
Жобалык кызмет бiлiм алушыларга койылган оку мiндеттерiн кезец-кезецiмен шешуге (нэтижеге жету Yшiн iс-эрекеттердi жоспарлауды Yйренуге), алган бiлiмдерiн практикада колдануга, шыгармашылык кабiлеттерi мен командада жумыс ютеу кабiлеттерiн дамытуга мYмкiндiк бередi
Жаца материалды e3 бетiнше зерттеу eзiн-eзi тэрбиелеу, eзiн-eзi тэрбиелеу жэне оку Yшiн жауапкершiлiк дагдыларын дамытады
Презентация немесе баяндама дайындау сабак такырыбы бойынша ^пшшк алдында сeйлеу дагдыларын дамытуга, акпаратты уйымдастыруга жэне
заманауи технологияларды пайдалануга ыкпал етедi
Бакылау жумыстары материалды мецгеру децгейiн жэне алган бшмдерш практикада колдана бiлуiн тексеруге, окытудыц тапшылыгын аныктауга мYмкiндiк бередi
0зiн-eзi оку eзiн-eзi тэрбиелеу дагдыларын дамытуга жэне жалпы даму децгейiн арттыруга кeмектеседi
Акпараттык-коммуникациялык технологияларды пайдалану бiлiм алушыларга косымша акпарат кeздерiне кол жеткiзуге, деректердi eцдеу жэне куру Yшiн тYрлi багдарламалар мен косымшаларды колдануга мYмкiндiк бередi презентациялар
Эзiн-eзi багалау жэне eзiн-eзi бакылау бiлiм алушылардыц eз бiлiмдерi мен дагдыларын бакылау дагдыларын, сондай-ак eз бiлiмдерiн барабар багалау кабшетш дамытуга кeмектеседi жетiстiктер мен кателштер
"Проблемалык окыту" эдiсiн колдану практикалык, шыгармашылык немесе теориялык есептер шыгаруды камтиды, олардыц шешiмi тэуелсiз талдауды, акпаратты iздеудi, жалпылауды жэне кабылдауды кажет етедi шешiмдер
Практикалык сабактар мен тренингтер бiлiм алушыларга алган бiлiмдерi мен дагдыларын тэж1рибеде колдануга мYмкiндiк бередi, ойлаудыц практикалык багытын дамытады
Сабактарда зерттеу кызметш уйымдастыру ^a3ipri бшм берудщ басымдыктарыныц 6ipi болып табылады. Окытудьщ дамытушы тэсiлдерi, семинарлар, элективт курстар, оку жобалары бiлiм алушылардыц жеке касиеттерш жаксы ескеруге мYмкiндiк бередi, олардыц окудагы белсендi жэне дербес устанымын калыптастыруга, e3ÏH-e3i дамытуга, элеуметтенуге жэне жетiлдiруге дайындыгына ыкпал етедi.
Жобалау жэне iздеу жумыстарыныц эдiстерi дагдыларды гана емес, кузыреттшктерд^ ягни практикалы; кызметпен т1келей байланысты дагдыларды калыптастырады. Олар гылым мен бшмнщ заманауи талаптары жагдайында кещнен сураныска ие жэне теориялык бшмнщ ¥тымды Yйлесiмi жэне оларды проблемаларды шешу Yшiн практикалы; колдану аркылы кол жеткiзуге болады [7].
Бшм алушылардыц зерттеу кызметш калыптастыру оцай мiндет емес. Балаларды iздеу-зерттеу кызметiне Yнемi дайындап отыру керек, эрдайым "ойларды емес, ойлауды Yйрету керекмекенiн есте устаган жен. Окушыларга акыл - ой эрекетшщ утымды тэсiлдерiн Yйрету Yшiн акыл - ой эрекетшщ эдютерш-практикалык жэне теориялык-калыптастыру жолдарын бiлу кажет жэне оларды колданган жен.
МуFалiм езш де, окушылардыц eзiн де осы жумыс децгейiне дайындай алган кезде оку зерттеулерi накты жэне кол жетiмдi болады. Бул зерттелетiн такырыптарга зерттеу тэсiлiн бiртiндеп игеру, бшм мен дагдыларды жинактауда табандылыкты кажет ететш пайдалы эксперименттiк жумыс туралы - бул кейiнгi шыгармашылык жумыс Yшiн бага жетпес тэжiрибе болуы мYмкiн деген магынада.
Бшм алушылардыц зерттеу дагдылары мен дагдыларын дамыту белгш бiр максаттарга жетуге кeмектеседi: окуга деген кызыгушылыкты арттыру, оларды практикалык кызметте жогары нэтижелерге кол жетюзуге багыттау [7].
Химия-гуманиспк багыттагы жаратылыстану гылымдарыныц бiрi: оныц жетiстiктерi эркашан адамзаттыц кажеттiлiктерiн канагаттандыруга багытталган. Химияны зерттеу бiлiм алушылардыц дYниетанымын жэне элемнiц тутас гылыми бейнесiн калыптастыруга, кYнделiктi eмiрлiк мэселелердi шешу Yшiн химиялык бiлiмнiц кажеттшгш тYсiнуге, коршаган ортада адамгершiлiк мшез-кульщты тэрбиелеуге ыкпал етедi. Сонымен катар, химия пэндерш окуга бeлiнген сабак уакытыныц кYрт кыскаруы жагдайында окушылардыц химия пэнше деген кызыгушылыгыныц тeмендеуi байкалады.
Химияны жалпы кабылданган дэстYрлi эдiстермен гана Yйрету мYмкiн емес, ягни.химиялык сауаттылыкты калыптастыру, есептеулердi, экспериментпк жумыстыц дагдылары мен дагдыларын Yйрету, корытындылар мен корытындыларды мYмкiндiгiнше тужырымдау. Жеке практикалык тэжiрибе жинактау аркылы баланыц табиги танымдык белсендiлiгiн дамытуга жэне оныц eзiн-eзi жYзеге асыруына жагдай жасау кажет.
Бiлiм беру процес кезiнде бiлiм алушылар бшм алып кана коймай, eздерiнiц интеллектуалдык кабiлеттерiн барынша дамытуы керек. Бшм алушылардыц белсенд^ мYДделi кызметiнен тыс кабшеттерш калыптастыру мYмкiн емес. Айта кету керек, кез-келген эдют колдану студенттердiц шыгармашылык кабiлеттерiнiц барлык аспектшерш пайдалануга мYмкiндiк бермейдi.
Химия пэш муFалiмiнiц басты мiндетi-бiлiмнiц осы саласында кабiлеттерiн кeрсететiн эр окушыныц дарындылы^ын ашу жэне дамыту, бул Yшiн окытудыц белсендi эдiстерi кажет.
Зерттеу жумысы жэне жобалау кызметi сиякты Тэуелсiз оку iс-эрекетiнiц тYрлерiне толы^ырак токталайык. Жобалау-зерттеу кызметiн орындау кезшде студенттер косымша жэне Fылыми эдебиеттермен жумыс iстеуге Yйренедi, алдымен шаFын баяндамалар, содан кейiн оларды кызыктыратын такырып бойынша рефераттар жазу даFдыларын жетiлдiредi, кeпшiлiк алдында сeйлеу тэжiрибесiне ие болады жэне нэтижесiнде Fылыми конференцияда немесе кандай да бiр конкурста усынылFан зерттеу жумыстарын орындайды. Зерттеу кызметi шыFармашылык сипатка ие, сонымен бiрге бул окытуды дараландырудыц бiр эдiсi.
Бiлiм алушылардыц зерттеу кызметш екi децгейде уйымдастырFан жeн: сабакта зерттеу жэне сабактан тыс уакытта зерттеу. Бул жаFдайда химия сабаFындаFы зерттеу кeбiнесе сабактан тыс уакытта зерттеуге ауысады, кецейедi, терецдей тYседi жэне интеграцияланады
Зерттеу жобасы, баскалар сиякты, окушыны бiрлескен шыгармашылык кызметтiц белсендi субъектiсiне айналдыруFа мYмкiндiк бередi. Зерттеу эдiсiн колдану тек Yлгерген студенттерге Fана емес, элаз студенттерге де eздерiнiц мыкты жактарын жYзеге асыруFа мYмкiндiк бередi.
Химия сабактарында окушылармен жобалау-зерттеу кызметiн неден бастау керек?
Зерттеу кызметьбул тэуелаз кызмет, бiрак муFалiм киындыктардыц ^ршу жэне жецу процесiн баскара алады, олардыц пайда болуын болжай алады, сондыктан оку процесiнде жэне орындалатын жумыста дYниетанымдык позицияларды белсендiредi.
Зерттеу дегенiмiз-бэрi кeргенiн кeру, бiрак ешюм ойламаFандай ойлау. Бiлiм алушы eзгермелi eмiрлiк жаFдайларFа бейiмделуi, eз бетшше сыни турFыдан ойлауы, eз бшмш жаца ортаFа беруi, эртYрлi элеуметпк топтарда коммуникативтi, байланыста болуы тшс. Бiлiм алушыларда шыFармашылык идеяларды юке асыруFа кeмектесетiн казiргi заманFы непзп кузыреттердi калыптастыру Yшiн жаFдай жасау кажет.
Зерттеу кызмет студенттерге келес негiзгi кузыреттiлiктердi дамытуFа кeмектеседi [7]:
* автономды-eзiн-eзi дамытуFа, eзiн-eзi аныктауFа, eзiн-eзi тэрбиелеуге кабiлеттi болу;
* коммуникативтькарым-катынаска тYсу мYмкiндiгi;
* Акпараттык — акпараттык технологияларды мецгеру, акпараттыц барлык тYрлерiмен жумыс iстеу;
[7].
* eнiмдi-жумыс ютей бшу, eз eнiмiцiздi жасай бшу.
Зерттеу кызметiнiц негiздерi сабактарда каланады. Бiлiм алушылар зерттеуге кызыгушылык танытса, жаца материалды eз бетшше жэне белсендi тYPде тYсiне алады. Муны iстеу Yшiн Сiз оларга сабакта осындай жумыска катысуга жYЙелi тYPде мYмкiндiк берiп, тэуелсiз зерттеу жYргiзудiц барлык кажеттi эдiстерiн Yйретуiцiз керек. Зерттеу тапсырмасын орындау кезшде бiлiм алушылар келесi эрекеттердi жYзеге асырады:
* Тапсырманыц мазмунымен танысу жэне кызмет максатын тужырымдау.
* Тапсырманы орындау багыттарын болжау жэне зерттеу эдютерш тацдау.
* Зерттеу жYргiзу жэне койылган максаттарга сэйкес алынган нэтижелердi багалау.
Болжамдарды талкылау кезiнде бiлiм алушылардыц назарын тэж1рибеш eткiзудiц
утымды жолын тацдау кабшетше аудару кажет. Осыдан кейiн гана тэжiрибе жасауга болады.
Зерттеу дагдыларын калыптастыру бойынша тиiмдi нэтижелерге максатты жYЙелi жумыс аркылы кол жетюзуге болады. Мундай жумыс жYЙесi: сабактарды проблемалык тYPде eткiзу, зертханалык — практикалык сабактардыц кeпшiлiгiн зерттеу жэне жобалау эдiсiмен eткiзу, теориялык жэне практикалык зерттеу элементтерi бар YЙ тапсырмалары жYЙесi.
Жобалау-зерттеу жумыстарын жYргiзудiц мысалдары ретiнде орта мектеп буыны Yшiн келесi такырыптарды усынуга болады:
- Адам агзасындагы металдар;
- Картоптан резецке алуга бола ма? Пластмассалар кеше, бYгiн, ертец;
- Адам мен жануарлар агзасында аммиактыц тYзiлуi;
- Тагамдагы С витаминш аныктау;
- Кeкeнiстердiц тамыр дакылдарындагы нитраттардыц курамын аныктау;
-^ышкылдык-непздш титрлеу эдiсiмен маринадталган eнiмдердегi кышкылдык
реттепштердщ курамын аныктау;
- Судыц непзп касиеттерi [8];
- Йодтыц адам агзасына эсерiн зерттеу жэне оныц йодометриялык титрлеу эдiсiмен тагамдагы курамын аныктау;
- Мырыштыц химиялык касиеттерiн жэне оныц адам агзасына эсерш зерттеу [9];
- Бензиннщ шыгу тегi жэне оны химиялык талдау;
- Айналамыздагы Химия;
- Химия жэне тамак;
- Химия жэне экономика: непзп номенклатура;
- Гарыш кемесiнiц химиясы (катты ауа коры, суды тазарту).
- Энергияны Yнемдейтiн шамдар жэне экологиялык дагдарыс [10];
Студенттердiц усынылган жYЙеге сэйкес жYргiзетiн барлык eзiндiк зерттеу жумыстары бiлiм берудiц дидактикалык принциптерше, оку максаттары мен эдiстерiне сэйкес келуi керек.
Yздiксiз бiлiм берудi уйымдастырудыц жалпы жYЙесiнде eзiндiк жумыс ерекше орын алады. Олар жалпы бшм беретш мектепте бiлiм беру жYЙесiн тиiмдi дамытуга жэне жетiлдiруге ыкпал ететiн арнайы буын ретшде эрекет етедi [11].
МуFалiмдердiц тэжiрибесi мен аныкталган тенденцияларды талдау непзшде орта мектеп окушыларыныц дербес кешендi зерттеу жумыстарын уйымдастырудыц сапалы жаца заманауи мазмуны мен курылымын эзiрлеу мен курудыц негiзгi багыттары жасалды. Бул жумыстардыц педагогикалык мэртебесiн аныктау, ец алдымен, осы жумыстардыц кандай педагогикалык функцияларды орындайтынын аныктауды бiлдiредi. Химия муFалiмдерiнiц зерттеулерi мен жалпыланган тэжiрибесi:
- объектiлерде, кубылыстарда, коршаган табигат процестерiнде жэне жергiлiктi ауыл шаруашылыгы eндiрiсiнде eздiк жумыстарды жYЙелi тYPде орындау окушыларды химияныц жэне табиги циклдiц баска да объектшершщ дерексiз сипаты туралы идеяныц мYмкiностоятельстiгiне сендiруге мYмкiндiк бередi;
- бул жумыстар окушылар Yшiн субъективтi жаца бшм генераторы ретшде кызмет етедi
жэне
туракты зерттеулердщ нэтижелерш химия бойынша оку процесше жэне халыктык-шаруашылык eндiрiс практикасына енгiзуге мYмкiндiк бередi, бул зерттелетш пэндер мен Fылыми-eндiрiстiк процестердiц гылыми децгейiн арттыруга ыкпал етедi;
- олар барлык табиги цикл муFалiмдерiнiц кYш-жiгерiн зерттеу тапсырмаларын бiрлесiп эзiрлеуге бiрiктiру Yшiн жагдай жасайды;
- олар жаратылыстану циклi пэндерiнiц eзара байланысын ашуга ыкпал етедi;
- олар eцiрдiц проблемаларына байланысты экономикалык жэне экологиялык зерттеулер жYргiзу Yшiн мYмкiндiктер ашады;
- олар окушылардыц кэаби кызмет багыттары бойынша шыгармашылык кабiлеттерiн дамытуга мYмкiндiк бередi, олардыц жалпы дамуына ыкпал етедi.
Бул функциялардыц кeпшiлiгi кешенде, эртYрлi зерттеу жумыстарын жYргiзу барысында жYзеге асырылады.
Аталган жумыстарды орындау бiркатар мацызды мiндеттердi шешедi:
- жалпы бшм децгешн жэне бiлiм сапасын арттыру;
- гылымдарга танымдык кызыгушылык жэне окушылардыц белсендi шыгармашылык кызметш дамыту.
Эз зерттеулерiнiц материалдары негiзiнде колдан жасалган аспаптар жасау, шыгармашылык мiндеттердi курастыру жэне шешу олардыц шыгармашылык ойлауын, танымдык белсендiлiгiн жэне жогары дэрежедегi дербестiгiн калыптастыруга жэне дамытуга ыкпал етедi [11].
ЭртYрлi физика-химиялык шамаларды eлшеуге байланысты жумыстарды жYргiзу, аспаптармен, химиялык ыдыстармен жэне жабдыктармен жумыс iстеу казiргi замангы eнеркэсiптiк eндiрiс кызметкерiне кажеттi политехникалык бшмд^ дагдыларды игеруге ыкпал етедi;
- коршаган табигатты коргауга жэне eцiрлiк экологиялык жагдайды болжауга байланысты ю-шаралардыц кец аукымын eткiзуге мYмкiндiк бередц
- оку процесiне жэне практикалык кызметке гылыми бiлiмдi енгiзу мYмкiндiгiн усынады.
Осылайша, тэуелсiз зерттеу жумыстарын эр тYрлi жазыктыкта карастыру керек деген
корытынды жасауга болады: бшм, Дагдылар мен дагдыларды калыптастырудыц тшмдшгш арттырудыц дидактикалык куралы ретшде; окушылардыц шыгармашылык белсендшп мен бiлiмiн дамытудыц кажеттi шарты ретшде, олардыц танымдык кызыгушылыктары мен тэуелсiздiгiн калыптастыру куралы ретшде; жэне жалпы алганда-окыту принциптерш жYзеге асырудыц тиiмдi куралы ретшде.
Осы мiндеттердi шешу казiргi жагдайда жалпы бiлiм беретiн орта мектептщ жалпы бiлiм беретш, танымдык, дамытушылык, политехникалык, экологиялык, экономикалык, пэнаралык мэселелерш шешуге мYмкiндiк беретш курал ретшде дербес зерттеу жумыстарыныц мэртебесiн аныктауга мYмкiндiк бередi [11].
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Об утверждении государственных общеобязательных стандартов дошкольного воспитания и обучения, начального, основного среднего и общего среднего, технического и профессионального, послесреднего образования. Приложение 1 к приказу Министра просвещения Республики Казахстан от 3 августа 2022 года № 348. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2200029031. Электронный ресурс. Дата обращения (15.12.2024).
2. Н. Сальникова Развитие познавательного интереса учащихся. Статья. URL:https://rcdo.kz/publ/2713-razvitie-poznavatelnogo-interesa-uchaschihsya.html./ Электронный ресурс. Дата обращения (18.12 2024).
3. Кувалдина, Е. А. Роль семьи в развитии познавательных интересов школьника / Е. А. Кувалдина // Молодая семья XXI века: тенденции, проблемы и перспективы развития. Киров, 2004. С. 118-119.
4. А.С. Попкова Развитие познавательного интереса у учащихся в начальной школе. Квалификационная работа. Chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://core.ac.uk/download/pdf/154819395.pdf. Электронный ресурс. Дата обращения (25.12.2024).
5. Е.В. Павлова развитие познавательного интереса учащихся в процессе обучения химии //Естествознание и математика: труды ППИ. Псков: ППИ, 2008. №12.1. С.14-15.
6. Ускова И.В., Сериков В.В., Дзятковская Е.Н. и др. Самостоятельная учебная деятельность школьника: методическое пособие /Под ред. И. В. Усковой/ М.: ФГБНУ «Институт стратегии развития образования», 2023. С.46-48.
7. И.В. Снегирева. Исследовательская деятельность обучающихся на занятиях по химии. URL:https://kopilka.edu-eao.ru/issledovatelskaya-deyatelnost-obuchayushhihsya-na-zanyatiyah-po-himii-2. Электронный ресурс. Дата обращения (16.12.2024).
8. Темы исследовательских работ по химии, 7 класс. URL=http://obuchonok.ru/node/2523. Электронный ресурс. Дата обращения (22.12. 2024).
9. Темы исследовательских работ по химии, 8 класс. URL:https://obuchonok.ru/node/11132. Электронный ресурс. Дата обращения (22.12. 2024).
10. Темы исследовательских работ по химии, 9 класс. URL=http://obuchonok.ru/node/2525. Электронный ресурс Дата обращения 22.12.2024).
11. Абдурахманов С.Д. Дидактические основы проведения самостоятельных комплексных исследовательских работ учащихся средних школ по физике. Автореферат на соискание ученой степени д.п.н. Москва, 1998. С 20-29.
