Научная статья на тему 'ЎЗБEКИСТОНДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

ЎЗБEКИСТОНДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
7
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Мировая наука
Область наук
Ключевые слова
рақамли иқтисодиёт / ахборотлашган жамият / рақамли технологиялар / Электрон ҳукумат. / digital economy / information society / digital technologies / e government.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Эргашев Ғ. У.

Ушбу мақолада рақамли иқтисодиёт тушунчаси, Ўзбекистонда рақамли иқтисодиётни ривожланиш истиқболлари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROSPECTS OF THE DIGITAL ECONOMY IN UZBEKISTAN

This article describes the concept of the digital economy, the prospects for the development of the digital economy in Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «ЎЗБEКИСТОНДА РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

Эргашев F. У. ассистент

Карши му^андислик-ицтисодиёт институты

Узбекистан

УЗБEКИСTOНДА РАКАМЛИ ЩТИСОДИЁТ ИСТЩБОЛЛАРИ

Аннотация. Ушбу мацолада рацамли ицтисодиёт тушунчаси, Узбекистонда рацамли ицтисодиётни ривожланиш истицболлари ёритилган.

Калит сузлар: рацамли ицтисодиёт, ахборотлашган жамият, рацамли технологиялар, Электрон уукумат.

Ergashev G. U.

Assistant

Karshi Engineering Economics Institute

Uzbekistan

PROSPECTS OF THE DIGITAL ECONOMY IN UZBEKISTAN

Annotation. This article describes the concept of the digital economy, the prospects for the development of the digital economy in Uzbekistan.

Keywords: digital economy, information society, digital technologies, e-government.

Кириш. Жамият неъматларини ишлаб чикариш, таксимлаш ва истеъмол килиш жараёнларида электрон хамда ахборот-коммуникацион технологияларини кенг жорий этишни кузда тутадиган иктисодиёт - бу ракамли иктисодиётдир. Ракамли иктисодиётнинг инновацион гоя эканлиги Жахон банки томонидан 2016 йил "Жахон тараккиёти хакида маъруза - 2016: ракамли дивидендлар" маърузасида маълум килинган. Ракамли иктисодиётда бошкарув жараёни - узаро алокаларни бошкаришнинг компъютерли тизими булиб, инсониятнинг усиб бораётган эхтиёжларини кондириш борасида электрон маълумотлардан фаол фойдаланиш буйича кенг куламли ишларни олиб боради. Ракамли иктисодиётнинг белгилари юкори даражада автоматлаштирилганлик, электрон хужжат алмашинуви, бухгалтерлик ва бошкарув тизимларининг электрон интеграциялашуви, маълумотлар электрон базалари, SRM (мижозлар билан узаро муносабат тизими) мавжудлиги, корпоратив тармоклар кабилардир. Ракамли иктисодиётда туловлар учун харажатлар камаяди (масалан, банкка бориш учун йулкира ва бошка ресурслар тежалади), товарлар ва хизматлар хакида купрок ва тезрок маълумот олинади, ракамли дунёдаги товар ва хизматларнинг жахон бозорига чикиш имкониятлари катта, фидбек (истеъмолчи фикри)ни тез олиш хисобига товар ва хизматлар жадал такомиллаштирилади.

Адабиётлар шар^и. Дастлаб XXI асрнинг 90 йилларида америкалик дастурчи Николас Негропонте "Ракамли иктисодиёт" атамасини амалиётга киритди. Хрзирги кунда бу атамани бутун дунёдаги сиёсатчилар, иктисодчилар, журналистлар, тадбиркорлар томонидан - деярли барча кулламокда. Бу борада, биринчи булиб 2016 йилда Бутунжахон банки дунёдаги ракамли иктисодиётнинг ахволи хакида илк марта маъруза эълон килди. Ракамли иктисодиёт инсонларнинг турмуш даражасини сезиларли даражада оширади, бу унинг асосий фойдасидир.

Узбекистонлик иктисодчи олимларимиздан ракамли иктисодиёт терминига академик С.С.Гуломов томонидан "Ракамли бизнес бу - жисмоний ва ракамли дунёларни бирлаштирадиган янги бизнес-моделлар пайдо булишидир" деб таъриф берилган. [5]

Тадкикот методлари. Жахонда иктисодиёт шиддат билан ривожланаётган даврда Узбекистонда ракамли иктисодиётнинг ривожланиши, иктисодиёт тармокларида фойдаланиш имкониятлари иктисодий тахлил, таккослаш, гурухлаш усуллари ёрдамида урганиш оркали республикамизда ракамли иктисодиётнинг минтакавий хусусиятлари аникланади. Иктисодиёт тармокларида эришилган натижаларни хориж тажрибалари билан таккослаш, истикболда ракамли иктисодиётни ривожлантириш имкониятларини кенгайтиришга каратилган йулларни танлашдан иборатдир.

Натижалар ва та^лиллар. Ракамли маълумотлар кимматбахо иктисодий ресурс хисобланса-да, у ракамли тафаккурга айланганидагина фойда келтиради. Ракамли иктисодиёт кириб келиши билан ракамли платформалар яратиш ва тез суръатларда усиб бораётган ракамли маълумотларни монетизация килиш муаммолари вужудга келмокда. Бунда киймат ярата олиш йулларини, мазкур жараёнлардаги тусикларни бартараф этиш воситаларини аниклаш мухимдир. Бу кийматни яратиш ва таркатиш салохиятини, кийматни янгилаш, бошкариш хамда кийматни кулга киритиш шаклларини тушуниш имконини беради. Замонавий тараккиётнинг кейинги истикболида катта хажмли маълумотлар билан ишлаш технологиялари (Big Data), сунъий интеллект, нейротехнологиялар, квант технологиялари, буюмлар интернети, робототехника ва сенсорика, ракамли электрон платформалар, булутли ва мобил технологиялар, виртуал ва кушимча реаллик технологиялари, краудсорсинг, блокчейн технологиялари, криптовалюталар, 3 Д-технологиялари сингари ракамли технологиялар хал килувчи ахамият касб этмокда.

Президентимиз Ш.М.Мирзиёевнинг 2020 йил 13 февраль куни ахборот технологияларини ривожлантиришга багишланган тадбирда келтирган статистик маълумотларига мувофик АКТТТда ракамли иктисодиётнинг ялпи ички махсулотдаги улуши 10,9 фоиз, Хитойда 10 фоиз, Х,индистонда 5,5 фоизни ташкил этади. Узбекистонда бу курсаткич 2 фоиздан хам ошмайди[2].

Дунё хамжамиятида руй бераётган бундай жадал узгаришлар ва ракобатнинг кескинлашуви жараёнида инновациялар ва ракамли технологияларни кенг жорий этмасдан туриб, якин ва узок келажакда мамлакатимиз иктисодиётини баркарор ривожлантириш, унинг ракобатдошлигини таъминлай олмаслигимиз айни хакикат булиб, бу эса, уз навбатида, илмий ва амалий харакатларни кучайтиришни талаб этади. Бу борада, сунгги йилларда миллий иктисодиётимизни тубдан модернизация килиш буйича олиб борилаётган кенг камровли ислохотлар доирасида мамлакатимиз ижтимоий-иктисодий хаёти ва давлат бошкаруви тизимига ракамли технологияларни жорий этиш борасида катор чора -тадбирлар амалга оширилди. Хусусан, Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасида ракамли иктисодиётни ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги 2018 йил 3 июлдаги ПК-3832-сонли Карори кабул килиниши ракамли иктисодиётни ривожлантиришда мухим кадам булиб, мамлакатимизда ракамли иктисодиётни янада ривожлантириш буйича энг мухим вазифалар белгилаб берилди.

Шунингдек, мамлакатимизда "Электрон хукумат" тизимини жорий этиш ракамли иктисодиётни ривожлантиришнинг ажралмас таркибий кисми булиб, унинг асосий максади маъмурий тартиб ва таомиллардан утишни соддалаштириш, ахоли турмуш сифатини ошириш, инвестиция ва ишбилармонлик мухитини яхшилашга каратилган.

Мамлакатимизда маъмурий тартиботлардан утишни соддалаштириш, ахоли турмуши сифатини ошириш, инвестиция ва ишбилармонлик мухдтини яхшилашга каратилган электрон хукуматни, шу жумладан давлат хизматларини курсатиш тизимини модернизация килиш ва ривожлантириш борасида изчил чоралар курилмокда. 2018 йил 21 ноябрда Узбекистон Республикаси Президентининг "Ракамли иктисодиётни ривожлантириш максадида ракамли инфратузилмани янада модернизация килиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-4022-сонли Карори кабул килинди. Карорда ракамли иктисодиётни жадал ривожлантириш учун шарт-шароитлар яратиш, давлат бошкаруви тизимини янада такомиллаштириш, ундан фойдаланиш имкониятларини кенгайтириш, замонавий инфратузилмани куллаш максадида асосий вазифалар белгилаб берилди. [4]

2019 йил 18 майда Узбекистон Республикаси Президентининг "Ракамли иктисодиёт ва "Электрон хукумат" тизими инфратузилмаларини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисидаги ПК-4321-сонли Карори эълон килинди. Карорда ракамли иктисодиёт ва "Электрон хукумат" тизимини такомиллаштириш сохасидаги ислохотларнинг асосий йуналишларини изчил амалга оширишнинг мухим вазифалари белгилаб берилди. [3]

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 5 октябрда кабул килган "Ракамли Узбекистон - 2030" стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-6079-сон Фармони билан ушбу банд ижроси таъминланди. Асосан "Ракамли

Узбекистан - 2030" стратегияси хамда уни амалга ошириш буйича "йул харитаси" хамда 2020 2022 йилларда худуд ва тармокларни ракамли трансформация килиш дастурлари тасдикланди.

Бунда 2020-2022 йилларда худуд ва тармокларни ракамли трансформация килиш доирасида мамлакатимиз ахоли пунктларини Интернет тармогига улаш даражаси, шу жумладан кенг полосали уланиш портлари 2,5 миллионгача купайтирилиб, 20 минг километр оптик-толали алока линияларини куриш ва мобил алока тармокларини ривожлантириш оркали 78 фоиздан 95 фоизга етказилиши кузда тутилган. Худудларни ижтимоий-иктисодий ривожлантиришнинг турли сохаларида 400 дан ортик ахборот тизимлари, электрон хизматлар ва бошка дастурий махсулотлар жорий этилиши белгиланган. Айникса, 587 минг нафар кишини, шу жумладан "Бир миллион дастурчи" лойихаси доирасида 500 минг нафар ёшларни камраб олиш оркали компьютер дастурлаш асосларига укитиш ташкиллаштирилиши ёшлар учун хам кенг имкониятлардан биридир. Шу уринда иктисодиётнинг реал сектори тармокларидаги корхоналарда бошкарув, ишлаб чикариш ва логистика жараёнларини автоматлаштириш буйича 280 дан ортик ахборот тизимлари ва дастурий махсулотлар жорий этилиши самарадорликни оширишга хизмат килади.

Реаллик билан боглаганда ракамли иктисодиёт ривожланган давлатларда ЯИМ хажми хам, ЯИМнинг ахоли сон бошига улуши хам юкорилигини куришимиз мумкин. Шу жихатдан олиб караганда, мамлакатимизда мазкур масалага эътибор каратиш ягона максадни кузлайди, у хам булса, ахолининг яшаш шароитини яхшилаш, ахолини реал даромадини ошириш, колаверса тадбиркорликни ва мамлакатимиз иктисодиётини ривожлантиришдир. Ракамли технологиялар нафакат махсулот ва хизматлар сифатини оширади, ортикча харажатларни камайтиради. Шу билан бирга, энг огир иллат - коррупция балосини йукотишда хам самарали воситадир. Ракамлаштириш нафакат иктисодиёт тармокларида тежамкорлик ва самарадорликни таъминлаши, балки коррупцияга карши курашиш учун самарали восита сифатида кайд этилиши билан ахамиятлидир.

Хулоса. Хулоса урнида ракамли иктисодиётни ривожлантириш иктисодий-ижтимоий, сиёсий жихатдан кучли, бозор иктисодиёти конунлари тулик амал киладиган демократик давлат куришга хамда мамлакатда ишбилармонлик мухитини яхшилаш, тадбиркорлик фаолиятига кенг кулайлик яратиш ва уни юритишни соддалаштириш, янги инновацион гоялар реализациясига хизмат килувчи асосий воситалардан бири эканлиги билан алохида ахамиятга эгадир.

Инсоният тараккиётининг хозирги даври ва якин истикболида иктисодиёт тармоклари, ижтимоий соха ва давлат бошкаруви тизимининг сифат жихатдан ривожланиши ракамли технологияларни кенг жорий этиш билан бевосита боглик булиб бормокда. Мамлакатимиз тараккиётининг истикболи хам ракамли иктисодиёт ривожланиши ва ракамли технологияларнинг камров даражасига таянади. Бунга эришиш учун ракамли

иктисодиётни ривожлантиришнинг институционал мухит ва ракамли инфратузилмани яратиш, ракамли технологияларни кенг жорий этиш каби асосий шартлари ва устувор йуналишларини амалга ошириш максадга мувофикдир.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 5 октябрдаги '"Ракамли Узбекистон - 2030" стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-6079-сонли Фармони // www.lex.uz

2. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёевнинг 2020 йил 13 февралдаги ахборот технологияларини ривожлантиришга багишланган тадбирдаги маърузаси // www.lex.uz

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 18 майдаги "Ракамли иктисодиёт ва "Электрон хукумат" тизими инфратузилмаларини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисидаги ПК-4321-сонли Карори // www.lex.uz

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 21 ноябрдаги "Ракамли иктисодиётни ривожлантириш максадида ракамли инфратузилмани янада модернизация килиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-4022-сонли Карори // www.lex.uz

5. Гулямов С.С. ва бошкалар. Ракамли иктисодиётда блокчейн технологиялари. - Т.: "Иктисод -Молия", 2019й

6. Shodmonovna F. S., Negmatovich Y. N. THE ROLE OF LIVESTOCK REFORM IN THE DEVELOPMENT OF THE COUNTRY'S ECONOMY. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal [Электронный ресурс].

7. Эргашев Р. Х., Курбонов А. Б., Файзиева Ш. Ш. Совершенствование государственной поддержки малого бизнеса и частного предпринимательства в Узбекистане //Феномен рыночного хозяйства: от истоков до наших дней. Бизнес, инновации, информационные технологии, моделирование. - 2019. -С. 544-554.

8. Fayziyeva S., Samiyiva G., Yuldosheve S. Ensuring food safety in Uzbekistan and its forecasting //BIO Web of Conferences. - EDP Sciences, 2023. - Т. 71. - С. 01072.

9. zx SHODMONOVNA F. S. Impact of affordable housing construction and housing and communal services on the welfare of the population by typical projects //The journal of contemporary issues in business and government. - 2021. - Т. 27. - №. 2. - С. 4069-4073.

10. Юлдошева Ш. А. ЗНАЧЕНИЕ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ В СИСТЕМЕ ЖИЛИЩНО-КОММУНАЛЬНОГО ХОЗЯЙСТВА //Экономика и социум. -2022. - №. 10-1 (101). - С. 794-800.

11. Юлдошева Ш. А. САНОАТ КОРХОНАЛАРИ САМАРАЛИЛИГИНИ ОШИРИШ БУЙИЧА ИШЛАБ ЧИКАРИШ ЙУНАЛИШЛАРИ //Экономика и социум. - 2023. - №. 11 (114)-1. - С. 1168-1172.

12. Юлдошева Ш. А. ЭКОНОМИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ФАКТОРОВ, ВЛИЯЮЩИХ НА ОБСЛУЖИВАНИЕ В ЖИЛИЩНО-КОММУНАЛЬНЫХ ПРЕДПРИЯТИЯХ //Экономика и социум. - 2022. - №. 12-1 (103). - С. 11581165

13. Дустова М. К., Шомуротова С. Роль иностранных инвестиций в развитии экономики //Научный прогресс. - 2022. - Т. 3. - №. 2. - С. 1021-1025.

14. Dustova M. X., Shomurotova S. O. TIJORAT BANKLARIDA KREDIT RISKLARINI SAMARALI BOSHQARISH //Conferences - 2022. - С. 119-121.

15. Khudayberdievna D. M. Improving the Mechanism of Financial Lending to Agricultural Enterprises. - 2023.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.