CC BY
1CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MULTIDISCIPLINARY RESEARCH AND MANAGEMENT STUDIES A
ÓZBEKISTAN RESPUBLIKASÍNDA VINO ISLEP SHÍGARÍWDÍN TEXNOLOGIYALÍQ ÁHMIYETI
Konratbaeva Gúlxan Azamatovna
Qaraqalpaq Mámleketlik Universiteti 3 kurs Aziq-awqat texnologiyasi studenti
https://doi.org/10.5281/zenodo.14209683
ARTICLE INFO
Received: 9 th November 2024 Accepted:12th November 2024 Published:23rd November 2024 KEYWORDS Etil spirti, vitamin , dari darmaq, dezinfekciya , ximiya sanaati, brajka, «jetilgen brajka» (zrelaya brajka), reftifikaciyalangan etil , «bragorektifikaciya», arnawli bragorektifikatsion qurilmalar, spirt- rektifikati, Aldegid -zoamil, izobutil, amil, propil
ABSTRACT
Usi maqala arqali tabiyiy vino haqqinda ken ko'lemde magliwmatlar berilgen. Sonin ishinde aq vino islep shigariwdin texnologiyasi izbe-izligi keltirilgen.
Tâbiyiy vinolar - juzim yamasa miywe - mayda sherbetlerdi olardi spirtli kopirtip ashitiw joli menen alinadi. Hâr qiyli faktorlar tâsirinde sherbetlerde uzliksiz quramali fizikaliq - ximiyaliq hâm bioximiyaliq procesler keshedi hâm tegis jetilgende vinolar sapasin toliq tâmiyinleydi.
Vino bul sherbetti spirtli kopirtip ashitiwinin quramali onimi bolip, sirttan kislorod, uyitqilar hâm reagentler tâsirinde alinadi.
Juzimnen vinolar tayarlawda shetten qandayda bir belgisiz onimler qosiw qadagan etiledi, tek tastiyiqlangan instrukciyada belgilengenlerden tisqari. Sol sebepli tâbiyiy juzim vinolari tâbiyiy ximiyaliq strukturaga iye bolip, emleytugin qâsiyetke iye boladi. Qâsiyeti hâm quwati boyinsha vinolardi hâmme kategoriyalari birdey emes. En bahalisi tâbiyiy vinolar bolip ondiris procesinde etil spirti qosilmagani esaplanadi.
Joqari sapali hâm nâzik dâmli hâm xosh iyisli ayriqshaliqqada iye bolgan vinolardi pisken, taza, jana yamasa azgana keptirilgen (40% qanti bar) juzimlerden alinadi. Vinolardin sherbetleri spirtli ashitiw joli menen alinadi. Ondiriste (alkagolsiz ishimlikler) quwatlangan juzim vinolardan paydalaniladi. Sirtqi korinisi boyinsha vinolar tiniq, shokpesiz hâm qosimshalarsiz boliwi kerek.
Mazali xosh iyisliligi iyis sol vinoga tiyisli bolip, qosimshasiz boladi. Alkogolsiz ishimlikler tayarlaw ushin juzim vinolarinan basqa juzimli miywe - sherbet onimleri shigariladi. Vinoni qayta islegende ayriqsha dâmge hâm mazaga iye boliwi kerek.
Vino tayarlanatugin juzimler uzaq saqlanbastan, terilgennen keyin 4 saat ishinde qayta isleniwi shârt. Jana juzimdi saqlawdan maqset uzaq waqit dawaminda onin janaligin
Volume 1, Issue 15, November 2024
Page 123
CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MULTIDISCIPLINARY RESEARCH AND MANAGEMENT STUDIES A
jogaltpagan halda, satip alingan zat sapalarin páseytirmesten sháráyat jaratiwdan ibarat esaplanadi. Júzim jaqsi saqlaniwi ushin arnawli qagazlarga oraladi hám dezinfekciyalanip mikroorganizmlerdi jogaltadi yamasa olardiñ rawajlaniwin toqtatip turadi. Xlorli suw, bora, yod eritpesi, kúkirt, difenil, orta fenilfenol, kalciy metabisulfat dezinfekciyalawshi zatlar retinde keñ qollaniladi. Júzimge sewiw, suyiqliqqa batiriw joli menen yamasa ximiyaliq zatlar menen dezinfekciya etiledi.
Ashqiltim hám quwatlangan vinolar aliw ápiwayi texnologiyasina qosimsha bolip tayar vinolarga tán arnawliliqti, dáminde, iyisinde reñinde ayriqsha kórsetkishlerdi qáliplesiwine jóneltirilgen usillardi qollawdi úyretedi. Bunday texnologiya boyinsha tayarlangan vinolar «arnawli vinolar» dep atalgan. Shet elde etil spirti, koncentirlengen yamasa spirtlengen sherbet hám basqa material qosip tayarlangan vinolar da « arnawli vinolar » gruppasina kiredi.
Aq ashqiltim vinolar bir yamasa bir neshe texnikaliq júzim sortlarinan tayarlanadi: Aligote, Risling Fetyaska, Traviner, Kokur aq, Silvaner, Rkatsiteli, Shardáne, Pino aq hám basqalar, soniñ menen birge júzim sortlarinan boyalmagan sherbeti menen: Pino qara, Kaberne-Sovinon hám Pino aq usilda qayta islenedi. Júzimde qant mugdari titr kislotasi 6-10 gramm/litr boyinsha 17 % den kem bolmawi kerek.
Vinolardiñ sherbetlerin spirtli ashitiw joli menen alinadi. Vino (alkogolsiz ishimlikler) sanaatinda asxana hám quwatlangan júzim vinolarinan paydalaniladi. Sirtqi kórinisi boyinsha vinolar tiniq, shókpesiz hám qosimshalarsiz boliwi kerek.
t'glekislota A
Texnikaliq qml sortli júzÉmler
süitqi
Júzim Ashi^íiü
sherbeti jiizim
sberbeti
\
Viuo
Jiizitu shigiodtsi
Júzimlerge islew beriw izbe-izligi
Aq vino islep shigariwdin texnologiyaliq sxemasi
Alkogolsiz ishimlikler tayarlaw ushin júzim vinolardan basqa júzim miywe sherbet ónimleri islep shigariladi.
Kaspiy hám Qara teñiz jagasinda jaylasqan Kavkaz, orta hám kishi Aziya - júzimshilik watani dep esaplanadi. Dúnya boyinsha júzimshilikti rawajlaniwi tómendegi siyaqli: júzimshilik maydani qayta islengen júzim
Ispaniyada 1,63;5,34
Italiyada -1,1;
Franciyada -1,06; 9,15
Turkiya - 0,79 ; 3,74
AQSh - 0,35; 5,58
Yugoslaviya - 0,23; 5,58
Júzimdi jetistiriwde Italiya birinshi orinda bolip jilina 1,5 mln. tonna.júzimdi qayta islewge sariplaydi, Turkiya bolsa - 0, 8 mln. tonna, Greciya - 300 tonnaga shekem, Franciya bolsa -200 miñ tonna. Evropada jetistirilgen júzimniñ tek 55% gana qollaniladi. Dúnya boyinsha adam basina 1,5-2kg júzim tuwri keledi. Italiya hám Bolgariyada bul 10 -20 kgdi quraydi.
Sharap islep shigariwdm sxemasi. Ózbekstanda júzim jetistiriwdi eki gruppaga ajiratiw múmkin: arqa hám qubla. Arqaga Tashkent, Fergana, Namangan, Andijan, Xorezm wálayatlari kiredi hám bul wálayatlar iqliminda, jetistirilgen júzim sortlari sapali ashqiltim vinolar óndiriwge maslasqan. Issi iqlim hám qantliligi joqari mugdarli júzim sortlari markali, joqari sapali quwatlangan, desert vinolardi tayarlawga múmkinshilik beredi. Ózbekstanda awqatliq, kishmish hám vino tayarlawga arnalgan júzim sortlari jetistiriledi.
Júzim vinoshiliqta birden-bir shiyki ónim bolip tabiladi. Júzimniñ shire mugdari quramindagi dáneshelerge baylanisli misali : Bayan Shirey júzim sortinda dánesheleri 4-6% ti qurasa, qantliligi 17-19% ten aspaydi.
Kishmish júzim sortlari bolsa tuximi joq qantliligi bolsa 24-26% ke teñ.
Dúnya júzinde jetistirilgen júzimniñ 85% bólegi hár qiyli tiptegi vinolar, konyak, alkogolsiz ishimlikler, koncentrati hám keptirilgen ónimler islep shigariwda paydalaniladi. Júzim añsat qayta islenedi hám tayar ónim sapasin, mazasin hám parhez qásiyetlerin támiyinleydi. Júzim baslangish qayta islew kárxanalarina avtomashina yamasa sebet-yasheykalarda keltiriledi. Tayarlanatugin vino túrine qaray júzim aq yamasa qizil usilda qayta islenedi. Aq usilda júzimdi qayta islegende júzimdi jenship mezga alinadi, mezgadan óz gezeginde agis hám basim sherbetleri jumsaq texnologiyaliq, sistemada (myagkiy rejim) alinadi. Bul usilda taza, jeñil, sapali shampan, xeres hám konyak, vinolari, tayarlaganda; aq aqshil qizgilt reñ hám qizil vino júzimleri qayta islep alinadi. Júzimdi aq usilda qayta islegende júzimdi ayniwinan saqlap, jeñil vinolar gruppasindagi vinolardi sapasin buziwshi (belok, fenol, boyaw,) ekstraktiv zatlardi júzim sirtinan sherbetke ótiwin aldin alatugin islew hám texnologiyaliq rejim saylanadi. Aq vinolar 2-3 jilda uyqas (garmonichniy), toliq, jumsaq dámge bay hám orginal xosh iyislilikke, altin sargish reñine iye boladi. Júzimdi bul usilda qayta islegende pútkil texnologiyaliq sheñber dawaminda kislorodtan, mikroorganizmlerden saqlaw maqsetinde kúkirt sebiledi. Júzimdi aq usilda qayta islew ushin úzliksiz isleytugin liniyalari bar.
Qizil vinolar kaxetin usili menen tayarlanadi - bunda júzimdi qabiqlari(grebni) ajiratilmagan halda ezilgen júzim, (mezga) ashitiladi.
Qizil sherbetti tayarlaw tórt basqishtan ibarat.
1. Júzimdi jeñshiw.
2. Ezilgen júzimdi ashitiw. 3 Jas vinoni ajiratiw. 4. Qayta islew.
Qizil quwatlangan ashqiltim vinolar tayarlaganda mezgada ashitiw procesi arnawli 10-160 mm kólemdegi reaktorlardan qollaniladi, olar mezgani qizdirip suwitatugin «rubashka-kóylek» issiliq almasiw úskeneleri menen, aralastiriwshi apparatlari menen támiyinlengen.
Júzimdi jenshetugin apparat-TsDK (tSentrobejnaya drobilka grebneotdelitel) Bul apparatta júzimniñ sirtin ajiratip, júzimniñ ózi orayi kúshleri tásirinde jenshiledi. Jenshilgen - júzim ashiw musallasina nasos arqali quyiladi. Musallas 4/5 kólemge toltirilip úzliksiz usili menen ashitilganda 2 - 1,5 % taza uyitqi túri úzliksiz usili menen 5 - 8% qosiladi. Ashitiw dawaminda suyiqliq maydaninda júzim qabiqlari, tuqimi hám basqa bólimler joqariga kóterilgende ózi menen alip ketedi hám "malaqay" payda etedi. Mezga arnawli úskene-stekatelge bariladi onnan keyin preslew apparatina jiberiledi. Preslengen vinoni tagi vino ashiwdi dawamlaw ushin musallatlarga jiberiledi.
Pressden shiqqan qatti bóleginen spirt alinadi hám elekten ótkerilip keptiriledi. Uyitqi shókpesinen vino kislotasi alinadi. Vinoga qayta islewde: musallatti waqiti - waqiti menen toltiriw basqa idisqa qayta quyiliw bentonit SKT, tenin hám basqa zatlar menen kislorod islew beriw, egalizaciya hám kupaj názerde tutilgan.
Quwatlangan vinolar. Quwatlangan vinolar ayriqsha xosh iyisli hám dámi menen xarakterlenedi. Quraminda qant mugdari kóp bolgan júzimnen shiresi joqari vinolar tayarlanadi. Muskatnoy, Pino-ceriy hám basqa. Pisip ketken júzimnen tayarlanadi jáne oniñ quramindagi qant mugdari 24-26-28 % ke teñ. Júzim qayta islep sherbet alinadi hám taza uyitqidan 5-8 % qosip ashitiladi.
Juwmaqlaw: Aq hám qizil vinolardin texnologiyaliq basqariw principinin ayirmashiligi sonda, quwatli vinolardi tayarlawda texnologiyaliq usillardan biri bul sherbetti 5 8% qantin ashitip hám 5 % spirt toplanganda ashiw procesin toqtatiw. Kópirip ashiwdi keskin toqtatiw aship atirgan sherbetti suwitip yamasa spirtrektifikat qosip, spirtlew menen ámelge asiriladi. Konservalaw birligi vino turaqliliginda aniqlaydi. Qantti konservalaw birligi 1-ga ten, spirttiki 4,8 ge ten. Desert vinolari ezilgen júzimnen 20-40 saat saqlaw hám jilitiw joli menen tayarlanadi.
Paydalanilgan adebiyatlar dizimi
1. Kurbanbaeva.G.S,« Aziq-awqat texnologiyasi tiykarlari »Sabaqliq .NUKUS- "ILIM-NUR " -2023,414 b
2. M.N. Mo'minova, M.A. Maxsumova,N.B. Mansurova.Oziq-ovqat mahsulotlari tovarshunosligi". o'quv qo'llanma. Toshkent — «ILM ZIYO» — 2017. ISBN 978-9943-16-424-6
3.Kurbanbayeva, G. . (2023). Innovative ways of increasing grain productivity in the agriculture. Journal of Agriculture & Horticulture, 3(9), 21-24. Retrieved from https://internationalbulletins.com/intjour/index.php/jah/article/view/1332
4.Kurbanbaeva Gulshad, & Askarova Khurshida. (2024). Grain and grain structure. American Journal of Applied Science and Technology, 4(03), 29-33.https://doi.org/10.37547/ajast/Volume04Issue03-06
5. Kurbanbaeva , G., & Dauletiyarova , M. (2024). Qoraqalpog'iston respublikasida biostimulyatorlarni boshoqli don ekinlarga qo'llash va hosildorligini oshirish. Евразийский журнал академических исследований, 4(4), 146-151.
https://doi.org/10.37547/ajast/Volume04Issue03-06
