CC BY
2
Soliev H. PhD
Namangan muhandislik - qurilish instituti.
ZAMONAVIY LOGISTIK TEXNOLOGIYALARGA QUYILADIGAN
TALABLAR
Annotatsiya: Zamonaviy transport-texnologiyalari va ularning tavsifi, zamonaviy muammolari va rivojlanish darajasi, iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida zamonaviy logistik texnologiyalarning zaruriy shartlari, transportlogistik tizimlar uni tuzish va boshqarish, transport operatorlari va transport xizmatlarini muqobil variantlari, yetkazib berish zanjirida zamonaviy logistik texnologiyalar, zamonaviy axborot texnologiyalari, yo 'lovchi tashishdagi zamonaviy logistik texnologiyalarning samaradorligini baholash usullari berilgan.
Kalit so'zlar: logistik texnologiyalar, zamonaviy transport-texnologiyalari, transport operatorlari, muqobil variantlar, zamonaviy axborot texnologiyalari, yo 'lovchi tashish, ulgurji vositachilar, raqamli iqtisodiyot.
Soliev H.. PhD.
Namangan Institute of Engineering and Construction.
REQUIREMENTS TO BE POURED INTO MODERN LOGISTIC
TECHNOLOGIES
Abstract: The concept, content and requirements of modern logistics technologies, modern transport technologies and their description, logistics technologies: modern transport technologies and their description, modern problems and level of development, necessary conditions for the use of modern logistics technologies in the context of economic modernization, transport and logistics systems for its construction and management, alternative options for transport operators and transport services, modern logistics technologies, The methods of evaluating the effectiveness of modern logistics technologies in passenger transportation are presented.
Keywords: logistics technologies, modern transport technologies, transport operators, alternative options, modern information technologies, passenger transportation, wholesale intermediaries, digital economy.
Zamonaviy logistik texnologiyalarga nisbatan tobora ortib borayotgan qiziqish moddiy oqimlar bilan shug'ullanuvchi tizimlar va yo'lovchilarga transport xizmatlari ko'rsatish hamda servis faoliyatini zamonaviy logistik texnologiyalar asosida tashkil qilish nuqtai nazaridan yondashishning samaradorligi bilan belgilanadi. Shu o'rinda O'zbekiston Respublikasida logistikaning dolzarbligini, uni yanada rivojlantirish va xalqaro darajalarga integratsiyalashish masalalarining o'ta muhimligini ta'kidlash zarur [1-3].
1-jadval
O'zbekiston Respublikasi korxonalari uchun logistikaning
dolzarblik belgilari
Dolzarblik belgisi Belgi tavsifi
Mahalliy mahsulotni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining yuqoriligi Turli xil baholashlarga ko'ra, ular jahon darajasidan 2-8 marotaba yuqori, ko'pgina holatlarda ishlab chiqarish texnologiyalari zamon talablariga mos kelmaydi
Xizmatlar sohasining ishlab chiqarish sohasidan davriy orqada qolishi • savdo sohasida qo'l mehnati 70% ga teng; • ortish-tushirish ishlarini mexanizatsiya-lashtirish darajasi 20-30% ni tashkil etadi • tashishga buyurtma qabul qilishdan uning bajarilishigacha bo'lgan muddatning uzoqligi
Mahsulot taqsimoti tizimini rivojlantirish-ning o'ylab chiqilgan strategiyasi mavjud emasligi, ko'plab vositachilik tuzilma-larining mavjudligi • vositachilar, mahsulotning boshlang'ich narxidan 2-2,5 barobar yuqori transaktsion xarajatlarni keltirib chiqaradi; • markazlashgan taqsimot tizimlarining hududlar bo'yicha unchalik rivojlanmaganligi
Tashkil etilgan yirik va o'rta ulgurji savdo bozorlarining yetishmasligi O'zbekistondagi ulgurji vositachilar soni 1 ming kishiga 0,05ta korxonani tashkil etadi, taqqoslash uchun AQShda bu ko'rsatkich 1,9ga, Yaponiyada esa 3,4ga teng
Zamonaviy axborot va elektron kommunikatsiya vositalarining past darajada rivojlanishi Respublikaning chekka hududlarida internet tarmoqlarining pastligi yoki yo'qligi, yuk xarakatini su'iy yo'ldoshdan kuzatish qurilmalarining kamligi yoki qimmatligi
Transport infratuzilmasining qoloqligi • O'zbekistonda mahsulot yetkazishning o'rtacha sutkalik tezligi 5-6 marta past, terminallar orqali yetkaziladigan mahsulot ulushi esa 5-10 marta kamdir; • magistral avtopoezdning o'rtacha yuk ko'tarish qobiliyati O'zbekistonda 15 t.ga teng, AQSh, Frantsiya, Shvetsiyada bu ko'rsatkich 25-30t.ni tashkil etadi
Transport harakat vositalari va infratuzilma ob'ektlarining yuqori darajada eskirishi • avtomobil yo'llarining 1/3dan ko'prog'i zamonaviy talablarga javob bermaydi; • xalqaro yuk tashishda band bo'lgan avtotransport vositalarining 90 foizdan ortig'i yevropa ekologik standartlariga javob bermaydi
Omboi"xona xo'jaligi ishlab chiqaгish-texnik bazasi rivojlanish daгajasining pastligi • omboгxonalaг У qismining maydoni 500 m2 dan kam; • 12 foiz omboraonala^a umumiy omboгxonalaг maydonining 2/3 qismi to'g'ri keladi; • omboгxona xo'jaligi asosiy fondlarining 30 foizga yaqini jismoniy va ma'naviy eskiïgan
Zamonaviy qadoq^ tuгlaгini ishlab chiqaгish sanoatining yaxshi rivojlanmaganligi Qadoqlash materiallari bilan yetaгlicha ta'minlanmaganligi va uning yomon sifati tufayli, har yili meva va sabzavotlaming 40 foizigacha yo'qotiladi
Logistik texnologiyalaг bo'yicha xalqara daгajalaгda faoliyat yuгituvchi yuqoгi malakali kadriaming kamligi ta'lim sifatining jaxon talablaridan pastligi, Respublikaning chekka hududlaridagi mutaxassislaming xoгijiy tillaгda muloqot qilishining yetarii daгajada гivojlanmaganligi
Ushbu masala^ o'z o'mida eng dolzart muamшolaгdiг. Muamшolaг yechimi sifatida barcha sohalaгda zamonaviy logistik texnologiyalami qo'llash, iqtisodiyotni гaqaшlashtiгish, kadгlaг tayyoгlash tizimini tubdan isloh qilish oгqali transport sohasini гivojlantiгish kabi ustuvoг masala yotadi.
O'zbekistonda tгanspoгt faoliyatini yanada rivojlantirish, xalqaгo xizmatlaг bozoгidagi nufuzini oshiгish maqsadida гaqaшlashtiгish tadbiгlaгiga alohida e'tiboг qaгatilmoqda.
Raqamli iqtisodiyot - bu noldan boshlab yaгatilishi lozim bo'lgan qandaydiг boshqacha iqtisodiyot emas. Bu yangi texnologiyala^ platfoгmalaг va biznes modellari yaгatish va ulami kundalik hayotga joгiy etish o^ali mavjud iqtisodiyotni yangicha tizimga ko'chirish deganidiг [4-5].
Raqamli iqtisodiyot belgilari:
• yuqoгi daгajada avtomatlashtiгilganlik;
• elektran hujjat almashinuvi;
• buxgalteriik va boshqaгuv tiziшlaгining elektгon integratsiyalashuvi;
• ma'lumotlaг elektгon bazalari;
• CRM (mijoz^ bilan o'zaгo munosabat tizimi) mavjudligi;
• koгpoгativ tarnoqlar
Raqamli iqtisodiyotning qulayliklaгi:
1. To'lov^ uchun xaгajatlar kamayadi (masalan, bankka boгish uchun yo'lkiгa va boshqa гesuгslaг tejaladi).
2. Tovaгlaг va xizmat^ haqida ko'pгoq va tezraq ma'lumot olinadi.
3. Raqamli dunyodagi tovar va xizmatlaming jahon bozoriga chiqish iшkoniyatlaгi katta.
4. Fidbek (iste'molchi fíkri)ni tez olish hisobiga tovaг va xizmatlaг jadal takomillashtiriladi.
5. Tezгoq, sifatliгoq, qulayгoq.
Ushbu qulayliklar transport xizmati iste'molchilarining vaqt va pul xarajatlarini tejabgina qolmasdan xizmatlarga bo'lgan talabini ham oshiradi. Natijada transport korxonasi o'z faoliyatida yuklarni yetkazib berishning "an'anaviy zanjir"idan voz kechib "zamonaviy yetkazib berish zanjiri"dan foydalanadi.
Endi "an'anaviy" va zamonaviy yetkazib berish zanjirini bir-biri bilan turli ko'rsatkichlar asosida taqqoslab ko'ramiz [6-7].
2-jadval
"An'anaviy" va zamonaviy yetkazib berish zanjiri tavsifi
Zanjir tavsifi "An'anaviy" zanjir Zamonaviy zanjir
Boshqaruv qarorlari tavsifi Zanjirning xar bir ishtirokchilari o'zlarining shaxsiy qiziqishlari doirasida qabul qiladi Fokus kompaniya tomonidan bir butun zanjirning raqobatbardoshligi oshirish maqsadida qabul qilinadi
Zaxiralarni boshqarish Har bir qatnashchining alohida manfaatlari hisobga olinadi Butun bir zanjir bo'yicha boshqaruv sub'ekti tomonidan muvofiqlashtiriladi
Bajariladigan funktsiyalar Har bir qatnashuvchining ixtisoslashuvi va manfaatlari asosida aniqlanadi Etkazib berish zanjirining umumiy vazifasidan kelib chiqib qatnashchilar o'rtasida qayta taqsimlanishi mumkin
Xarajatlar Xar bir qatnashchi o'zining manfaatiga ko'ra minimallashtiradi Oxirgi bo'g'inda maksimal raqobatbardoshlikdan kelib chiqqan holda qatnashchilar o'rtasida taqsimlanadi
Axborotlar Har bir qatnashchi tomonidan alohida nazorat qilinadi Faqat fokus kompaniya uchun imkonli
Tavakkalchilik Alohida korxonalarga yo'naltirilgan Zanjir qatnashchilari o'rtasida taqsimlanadi
Rejalashtirish Alohida korxonalar doirasida, asosan qat'iy rejalashtirish sxemasi asosida olib boriladi Zanjirning barcha bo'g'inlari uchun, ko'p hollarda "jadal mo'ljallanish" sxemasi bo'yicha olib boriladi
Qatnashchilar o'rtasidagi o'zaro xamkorlik Alohida korxonalar tomonidan o'z maqsadlariga erishishga yo'naltirilgan Yakuniy bo'g'inda yetkazib berish zanjiri manfaatiga moslangan holda o'rnatiladi
Zamonaviy yetkazib berish zanjiri logistikaning quyidagi asosiy tamoyillariga asoslanadi [8-9]:
- sinergiya tamoyili, bu qo'yilgan maqsadlarga erishish yo'lida kompleks tizimli yondashishni bildiradi. Ushbu tamoyil asosida, ishlab chiqarish va ayriboshlash jarayonlarining o'sishi xisobga olinib, logistik tizimning aloxida elementlari faoliyati emas, balki umumiy tuzilmaning o'zaro bog'lik jarayonlarda transport vositalarining kelishuviga erishgan xolda, ko'prok samaraga ega bo'lishi nazarda tutiladi;
- dinamika tamoyili logistik tizimning tashkiliy-iqtisodiy ma'lumotlar bilan chegaralanib qolishi kerak emasligini e'tirof etadi. Bu tamoyil butun logistik tizim jarayonlarini qamrab olishni talab etadi. Shu ma'noda ushbu jarayonlar o'sib borish dinamikasini ko'zda tutib, yangilanish va rivojlanishga xizmat kilishi darkor. Dinamika logistik tizim xarakatining ma'lum ko'rinishi sifatida ishlab chiqarish, ta'minot va sotish operatsiyalari, mexnat predmetlari va vositalari, shu bilan birga maqsad va vazifalar, belgilangan tartibda rivojlanishning navbatdagi bosqichlarini aniklaydi;
- majmuaviylik tamoyili, bu logistikada tizimning bir nechta elementlar asosida jamlanishi, bir-biri bilan o'zaro aloqada bo'lishi jarayonlarini xisobga olgan holda yaratilishini nazarda tutadi. Logistika tizimida aloxida elementni xarakatlanishiga yo'l ko'yilmaydi. Favqulotda va nostandart xolatlarda yakka tartibda ishlashi mumkin;
- egiluvchanlik tamoyili, bu tamoyil asosida logistik tizim va zanjirlar shunday qurilishi kerakki, bunda doimo tuzilma elementlari o'zaro almashish imkoniyati mavjud bo'ladi. Bu esa tizimning tezda ichki va tashki sharoitlar o'zgarishiga moslashishda yordam beradi. Ushbu tamoyil bilan boshka tamoyillar doimo aloqada buo'lishi zarur;
- tashabbuskorlik tamoyili, bu korxonada bo'lishi mumkin bo'lgan voqea-xodisalarni va imkoniyatlarini xuo'jalik faoliyatida tartibga solish yoki keltirib chiqarishni nazarda tutadi;
- maksadga muvoffiklik tamoyili ko'zlangan maqsadga yetishish uchun optimal yo'lni tanlash. Shunga muvofiq texnik, texnologik va boshqaruv tuzilmalar elementlarini o'rnini o'zgartirishdagi kam vaqt, kam xarajat nuqtai nazaridan bir nechta yechim tanlash imkonini beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Mamadjonov X., Ustaboev A., Ataxonov X. Logistik tizimlarda tashish jarayonini tashkil etish mexanizmlari //Current approaches and new research in modern sciences. - 2023. - T. 2. - №. 1. - S. 137-141.
2. Ustaboev, A. "Multimodal tashishlar haqida tushuncha." Scienceweb academic papers collection (2021).
3. To'xtaboyev, M., Ataxanov, X. Shorrahalardagi tirbandlikni oldini olish //Transport i logistika: Sifrovbie texnologii v razvitii transportno-tranzitnogo potensiala respubliki: Sbornik materialov Respublikanskoy nauchno-texnicheskoy konferensii, 2021. - S. 109-112.
4. Ataxonov X., Xidirov U., Ustaboev A. Razrabotka progressivntix sistem strategicheskogo upravleniya v dorojno-transportnom komplekse gao" namanganavtoyo'l" //Mirovaya nauka. - 2018. - №. 6 (15). - S. 89-91.
5. Ataxanov X. Logistik konsepsiyalarni ahamiyati//Scienceweb academic papers collection. - 2022.
6. Mamirov U. X., Soliev X. M., Turg'unov Z. X. Namangan shahrida transport oqimini oshirishda infratuzilmalarni loyihalash //Mexanika i texnologiya. - 2023. -T. 1. - №. 10. - S. 130-135.
7. Mamirov U. X., Soliev X. M., Turg'unov Z. X. Jamoat transporti samaradorligini oshirish uchun qo'shimcha yo'l bo'lagi (BRT tizimi) ni tashkil etish (Namangan shahri misolida) //Mexanika i texnologiya. - 2023. - T. 1. - №. 10. - S. 77-84.
8. Mamirov U. X., Soliev X. M., Turg'unov Z. X. Namangan shahridagi markaziy ko'chalarda chorrahalarning o'tkazuvchanligini oshirish samaradorligi //Mexanika i texnologiya. - 2023. - T. 1. - №. 10. - S. 66-71.
