CC BY
16
Дархан Шумрбайулы Твкеев,
Каржы полициясы академиясынъщ докторанты, цуцыц магистр1
¥ЙЫМДАРГА САЛЫНАТЫН САЛЬЩТАН ЖАЛТАРУ КЫЛМЫСЫН НОРМАТИВТ1К КАУЛЫДА КАРАСТЫРУ МЭСЕЛЕЛЕР1
Салыщ - кез келген мемлекеттщ ^ажетп табысты ^айнар кeзi екендiгi бэрiмiзге мэлiм. Б^л эрине мемлекеттщ мiндеттi белгiсi бола отырып, eмiр CYPУ ^алыпын, экономикалыщ дамуы мен стратегиялыщ багытын кeрсетедi. Сэйкесшше, елiмiздщ салыщ жYЙесi Тэуелсiздiк алган уа^ыттан бастап (1991 жылы) ^алыптасып, ез ^йымдастырушылы^-к¥^ы^ты^ реттеу жагдайымен хальщтьщ мiндеттiлiгiн алып келедi. Ягни, салыщты телеу ец алдымен Казахстан Республикасы Конституциясыныц 35-бабында: «Зацды тYрде белгшенген салыщтарды, алымдарды жэне езге де мшдетп тeлемдердi телеу эрюмнщ борышы эр мiндетi болып табылады» деп керсетшген [1, 4]. Аталган Конституция т^лга (жеке немес занды т^лга) мен мемлекеттiн арасындагы ^атынасты реттейтiн негiзгi зац болып саналады. Ал осындай на^ты ^ызменн реттеу мен ^йымдастыру Yшiн арнайы нормативнк актi ^абылданады.
Осындай салыщ ^атынастарын тiкелей реттеушi нормативт^-к^ы^ты^ актiлер ^атарына Казахстан Республикасыныц 2001 жылгы 12 маусымдагы N 209 «Салыщ жэне бюджетке тeленетiн бас^а да мшдетп телемдер туралы» кодексi жат^ызылады. Аталган кодекс салыщты жэне бюджетке теленетш бас^а да мiндеттi тeлемдердi белгшеу, енгiзу жэне есептеу мен телеу тэртiбi жeнiндегi билiк ^атынастарын, сондай-а^ мемлекет пен салыщ тeлеушi (салыщ агентi) арасындагы салыщ мiндеттемеciн орындауга байланысты ^атынастарды реттейдi [2, 2].
Эрине аталган ^атынастар зац нормаларына сэйкес жYзеге асырылса, ^алыпты д^рыс эрекет болып есептеледi, ал зацга ^айшы жэне б^зушылыщ орын алган жагдайда, б^л тиiсiнше керсетшген нормативт^-к^ы^ты^ актiлерге ^арама-^айшылыщ тудырады. Б^ндай жагдай
бас^а реттеушi ^^ыктыщ норманы талап етедi, ол эрине мемлекет мYДдесiн ^оргауды ^амтамасыз етуге багытталып, заман агымына ^арай eзгертiлiп отырады. Олардыц ^атарына 2001 жылгы ^шше енген Экiмшiлiк б^зушылыщ туралы
Казахстан Республикасыныц кодексi, 1998 жылгы ^шше енген Казахстан Республикасыныц Кылмыстыщ кодексi жэне оныц нормаларын д^рыс ^олдануына тYсiнiктеме беретiн Казахстан Республикасы Жогаргы сотыныц нормативтiк ^аулылары жащызылады.
Экiмшiлiк кдоык; б^зушылыщ туралы Казахстан Республикасыныц кодексi (2013 жылгы 4 шшдеде берiлген eзгерiстер мен толыщтырулармен) салыщ саласындагы бiркатар экiмшiлiк б^зушылыщтарды ^арастырып кеткен, б^ндай б^зушылыщтарга ^олданылатын нормалардыц саны 17 прайды. Атап айщанда: 205-бап, Салыщ органында тiркеу есебiне ^ою мерзiмiнiн б^зылуы; 205-1-бап. Арнаулы салыщ режимш ^олданган кезде ^ызметп зацсыз жYзеге асыру; 205-2-бап, Салыщ органыныц салыщ есептiлiгiн табыс етудi то^тата т^ру туралы шешiмiнiн ^олданылуы кезенiнде ^ызметп жYзеге асыру; 206-бап, Салыщ есептшгш, сондай-а^ шартты банк салымына байланысты К¥жаттарды табыс етпеу; 206-1-бап, Мэмшелер мониторингi бойынша есептiлiктi, сондай-а^ трансфертпк бага белгiлеу кезiнде ба^ылауды жYзеге асыру Yшiн ^ажетп к¥жаттарды табыс етпеу; 206-2-бап, Каржылыщ ба^ылау шараларын б^зу; 207-бап, Салыщ салу объектшерш жасыру; 208-бап, Есепке алу ^жаттамаларыныц болмауы жэне салыщ есебiн жYргiзудi б^зу; 208-1-бап, Салыщ жэне бюджетке теленетш бас^а да мiндеттi телемдердщ есептелген (есептелген) сомасын телеуден жалтару; 209-бап, Салыщтыц жэне бюджетке теленетш бас^а да мiндеттi тeлемдердiн сомасын кемтп керсету; 210-бап, Салыщ агенннщ салыщтарды ^стап ^алу жэне (немесе)
№ 2 (34) 2014 ж ^asaKfCmaH Республитсы Зaц шыгиру институтыныц жaршысы
ay4apy жeнiндегi мiндеттердi орывдaмayы; 211-6an, ЖaлFaн шот-фaктyрa жaзып берy; 216-6an, Бaнктер жэне бaнк оперaциялaрыньщ жекелеген тYрлерiн жYзеге aсырaтын 6a^a дa ¥Йымдap, ^ор биржaлaры лayaзымды aдaмдapыныц сaльщ зaндaрындa кeзделген мiндеттердi орындaмayы; 217-6an, Бaнктеpдщ жэне 6a^ опеpaциялapыньщ жекелеген тYрлерiн жYзеге amparara ¥Йымдapдыц сaльщ зaндaрындa белгiленген мiндеттеpдi оpындaмayы; 218-6an, Бaнк опеpaциялapы тypaлы кepiнеy жaлFaн мэлiметтеp тaбыс етy; 218-1-6an, Кеден одaFындa тayapлapдыц экспорты мен импорты, ж^мыстapды орындау, ^ызметтеpдi кepсетy кезiнде сaльщ тeлеyшiлеpдщ Kaзarçстaн Республитасыньщ сaпьщ зaцнaмaсындa белгшенген мiндеттеpдi оpындaмayы, сондaй-arç т¥ЛFaлapдыц Kaзarçстaн Республитасыньщ зaцнaмaсындa белгiленген тaлaптapды оpындaмayы; 219-6an, Сaльщ ^ызмет оpгaндapы мен олapдыц лayaзымды aдaмдapыныц зaвды тaлaптapын оpындaмay деген ноpмaлapы бap [3].
E^a^CT^ Республитасыньщ Кылмыстьщ кодекс 1998 жылдaн бaстaп сaльщ ^ылмысгары бойыншa бaптap rçapaстыpFaн, соныц швде aзaмaттыц сaльщ жэне (немесе) бюджетке тeленетiн бaсrça дa мiндеттi тeлемдеpдi тeлеyден жaлтapyы (221-6an) мен ¥йымдapFa сaлынaтын сaльщты жэне (немесе) бюджетке тeленетiн бaсrça дa мiндеттi тeлемдеpдi тeлеyден жaлтapy (222-бaп), орын aлып, rça3ipri ya^bi^a дейiн жaцapтылFaн ^йде сaкraлып келедi. Ал, сaльщ тeлеyшiнщ сaльщ беpешегi шотынa билiк етy шектелген мYлiкке ^тысты зaцсыз iс-эpекеттеpi (222-1-бaп) деген ноpмa кейiнгi жылдapдaFы eзгеpтyлеpден орын aлып отыр [4, 99].
Эрине aтaлFaн зaцнaмaлap сaльщ б^зушыльгеы мен сaльщ ^ылмысгары aясындaFы rçaтынaстapды pеттейдi, яFни OFaн rçоFaмдьщ rçayimirciri, rç^birçrça ^йшьты^ы, кшэлшп, эрекеттщ 6олуы, жayaптылыFы жэне жaзa rçолдaнылyы кipедi. Осындaй зaцнaмaльщ pеттелy кiнэлi т¥ЛFaныц тольщ жaзaлaнy жaFдaйын ойлaстыpып rçоЙFaнымен, жaзa rçолдaнyдaFы тэжрибеде эpтYpлi келецаз жaFдaйлapдыц бap екендшн ескере aлмaйды. Ал б¥ндaй жaзaлay тэжipибесiн д^рыс, эpi тиiмдi rçолдaнyды жYзеге aсыpaтын соттapдыц нapмaтивтiк rçayлылapы екендiгiн ^мыттуымыз керек.
ОсыFaн сэйкес, сaльщ сaлy мэселелеpi жeнiндегi конституцияльщ тaлaптapды д^рыс жэне негiздi орындау мarçсaтындa Kaзarçстaн Респyбликaсы ЖоFapы Сотыньщ Пленумы 1999 жылFы 20 желтоrçсaндa «Соттapдыц сaльщ
зaцнaмaсын rçолдaнyыныц кейбip мэселелеpi тypaлы» № 19 ^улы rçaбылдaды. ya^b^ eте келе, ^р^т^ен ноpмaтивтiк ^.улы 2006 жылFы 23 мayсымдa rçaбылдaнFaн «Сaльщ зaцнaмaсын rçолдaнyдыц сот тэжipибесi тypaлы» №5 культа сэйкес e3 кYшiн жоFaлтып, 2012 жылдьщ ^ыpкYЙек aйындa «Сaльщ зaцнaмaсын rçолдaнyдыц сот тэжipибесi тypaлы» жaцa ноpмaтивтiк ^.улы жобaсы дaйындaлды. АтaлFaн ноpмaтивтiк ^^brnap эр кезецде тек сол ya^birra тyындaFaн rçaтынaстapдьщ rçолдaнылyын шешiп, та^ты сaлa бойыншa жaзa rçолдaнyдыц белгiлi 6ÍP с¥paктapын д^рыс тYсiнyдi ^m^a^n еткен.
Ka3ipri ya^biira, жоFapыдa aйтылFaн ЖоFapFы соттьщ ноpмaтивтiк ^^brnapbrnbirç кYшi жойылып, Kaзa^стaн Республигасы ЖоFapFы Сотыныц 2013 ^rnFbi 27 arçпaндaFы №1 «Сaльщ зaцнaмaсын rçолдaнyдыц сот пpaктикaсы тypaлы» ^.улысы эрекет етш келедi. Ал, E^a^CT^ Республитасы ЖоFapFы Сотыныц 2004 жылFы 18 мayсымдaFы «Экономигальщ ^ызмет сaлaсындaFы rçылмыстapды сapaлayдыц кейбip мэселелеpi тypaлы» N 2 Ноpмaтивтiк ^улысы экономигальщ ^ызмет сaлaсындaFы бiprçaтap rçылмыстapды сapaлayдыц мэселелерш ескеpгенiмен, ¥Йымдapдыц сaльщтaн жaлтapy ^ылмысын сapaлayдaFы с¥paкrapFa токraлмaFaн. Сонды^ган, ¥Йымдapдыц сaльщтaн жaтapy бойыншa ец aлдымен ^ылмыс pетiнде тaнy Yшiн тольщ, жaн-жa^ты тYсiнiктеме беpетiн 6íp ноpмaтивтiк ^.улыньщ болуы eте мaцызды, сол себепт ¥Йымдapдыц сaльщтaн жaлтapy бойыншa кейбip с¥paктapды rçapaстыpFaн жоFapыдa aaлFaн «Сaльщ зaцнaмaсын rçолдaнyдыц сот ^a^ma^i тypaлы» ЖоFapFы соттьщ ноpмaтивтiк ^зулысыга
К^ль^, сaльщ зaцнaмaсыныц жекелеген ноpмaлapын тYсiндipy ^жетонне бaйлaнысты, жaлпы сaпьщ зaцнaмaсыныц негiздеpi, сaльщты rçолдaнылyы, сaльщ жэне бюджетке мiндеrтi тeлемдеpдiц стaвкaлapы, жaлпы arn^a^^ aзaмa'тrьщ-rç¥rçьщтьщ ^ты^с, сaлы^ты^ ^aтынaстap жeнiнде aйтылFaн. Дэлipек токтaлaтын болсaк, «Сaлы^ кодексiнiц 9-бaбынa сэйкес сaлы^ сaлy мэселелеpiн реттейтш ноpмaтивтiк aктiлеp ресми
бaсылымдapдa мiндеrтi тYpде жapиялaнyFa жaтaды. «Ноpмaтивтiк ^^^ы^ты^ aктiлеp тypaлы» Kaзaкстaн Республитасы Зaцыныц 38-бaбыныц 1-тapмaFы бойыншa уэкиетп оpгaнныц, Kaзaкстaн Респyбликaсы Сырт^ы ютер министpiнiц жоFapыдa кepсетiлген ноpмaтивтiк б¥Йpы^тapыныц жэне жеpгiлiктi eкiлдi оpгaндapдыц, aзaмarтapдыц к¥^ыктapы
мен мiндеттерiне катысты нормативтiк к¥кыктык шешiмдерiнiн кYшiне енуi Yшiн олардыц эдшет органдарында мемлекеттiк тiркелуi кажетп шарт болып табылады» делiнген [5, 1]. Б^дан бiз, нормативтiк каулы салык зацнамасыныц жариялануы мен езгертулер болган жагдайга оныц эдiлет органдарында eтуi мiндеттi болатыныц кере аламыз.
Ал нкелей салык зацнамасына катысты каулыда былай делiнген: «Салык кодексiнiн 20-бабы 1-тармагыныц 5) тармакшасына сэйкес салык кызмен органдары ез узырен шегiнде салык мiндеттемесiнiн туындауы, орындалуы жэне токтатылуы жeнiнде тYсiндiрудi жYзеге асыруга жэне тYсiнiктемелер беруге мiндеттi. М^ндай тYсiндiрулер мен тYсiнiктемелер, соныц iшiнде уэкiлеттi органныц тYсiндiрулерi мен тYсiнiктемелерi де нормативтiк к¥кыктык актшерге жатпайды» - деп айтылган [5, 1]. Б^л да накты салык кызметкерлершщ тYсiндiрмелерi мен тYсiнiктемелерi нормативнк к¥жат болып санала алмайтыны женшде токталган.
Сол сиякты карастырылып отырган каулыда, Казахстан Республикасыныц Азаматтык кодекс 1-бабы, 4-тармагында кeрсетiлген зацнамалык актшерде кезделген жагдайларды коспаганда салык катынастарына азаматтык зацдардыц колданылмайтыны туралы тYсiндiрме берген. Жэне соттардыц осы салык катынастарыныц аражiгiн азаматтык зацнамамен реттелетш баска мYлiктiк катынастардан ажыратып алу кажетшшне токталган.
Дэл сол сиякты Казахстан Республикасыныц Азаматтык iс жYргiзу кодексiнде зиянды eндiру туралы тYсiнiктеме берiп кеткен, сонымен катар, зацды т^лгаларды мемлекеттiк тiркеу жэне оныц филиалдар мен eкiлдiктердi есептiк нркеу жагдайлары туралы да тYсiнiк бершген.
Жалпы айтканда талкыланып отырган нормативнк каулы салык катынастарын жYзеге асыру, оны орындау кезiнде койылатын талаптар, мiндеттер жэне аныкталган мерзiм жэне жагдайларга кеп кeнiл бeлiнген. Ал ендi осындай салыктык мiндеттемелердi орындамаган, ягни, салыкты немесе бюджетке теленетш езге де мiндеттi тeлемдердi телемеген жагдайда одан эрi калай шешшу немесе б^л салыктык к¥кык б^зушылыщ па элде салык кылмысы ма деген с^ракгар толык тYсiндiрiлмеген.
Бiрак, осы каулыда тек, салык кылмысына катысты былай айкындалган: «Алайда, Казакстан Республикасы Кылмыстык кодексiнiн (б^дан эрi - КК) 222-бабында (^йымдарга салынатын салыкты телеуден жалтару)
кезделген кылмыспен келтiрiлген зиянды eндiру туралы ютер бойынша салыктыц салык тeлеушi болып табылатын зацды т^лганыц кызметiмен байланысты есептелетiндiгiн назарга алу керек. Салык кодексшщ 31-бабы 1-тармагында белгiленген жалпы кагидага сэйкес салык мiндеттемесiн орындауды салык тeлеушi дербес жYзеге асырады. Кiнэлi жеке т^лганыц кылмыстык эрекеттершщ нэтижесiнде зацды т^лга салык телеуден жалтарады, демек, ол салык берешегш телеуге тиiс. Салык мiндеттемесiн дербес орындаганнан кейiн зацды т^лганыц кiнэлi адамга теленген ешмщл мен айыпщлдыц мeлшерiнде керi (карсы) талап коюга к¥кыгы бар» деп айтылган [5, 2]. Осы жерде ^йымдарга салынатын салыкты жалтару жагдайы толык тYсiндiрiлмеген, тек зацды т^лганыц келтiрген зиянды eндiру жагдайы оныц тiкелей кызмеимен байланысты есептелу керектiгi жэне жалтарган сомманы мемлекетке кайтару кажеттiлiгi айтылган. Осындай жагдай ^йымдарга салынатын салыкты жалтару кылмысына кептеген тYсiнiксiз, жаза колданылуда шешiлмей калатын с^рактарды туындаткызып отыратыны сeзсiз.
¥йымдардыц салыктан жалтару кылмысы тэжiрибесiнде казiргi тацда бiркатар зацнамалык т^ргыда тиiмдi эрi д^рыс шешiмдi кажет ететiн мэселелер туындап келедi. Солардыц катарына: 1) декларацияны табыс етпеу, декларацияга кiрiстер мен шыгыстар туралы кeрiнеу б^рмаланган деректердi енгiзу жолымен, салык салынатын баска да объектiлердi жэне баска да мшдетп тeлемдердi жасыру жолымен ^йымдарга салынатын салыкты жэне бюджетке теленетш баска да мшдетп тeлемдердi телеуден жалтару эрекеттер^ егер салык немесе баска да мшдетп тeлемдердi iрi мелшерде (iрi мелшер - 2 000 айлык есептiк кeрсеткiш) телемеуге экеп соккандагы жагдай; 2) декларацияны табыс етпеу, декларацияга юрютер мен шыгыстар туралы кершеу б^рмаланган жэне т.б. керсетшген эрекеттердi жасап, ал шыгын 2 000 айлык есепнк кeрсеткiшке жетпеген жагдайда кандай жауаптылыкка тарту 3) жалтарган сомманыц орныц толтыру жэне езге де с^рактар жаткызамыз. Осындай мэселелер заманауи зацнамалык колданылу шешiмiн табу кажет, сондыктан ^йымдардыц салыктан жалтару Yшiн жауаптылык кeзделгенiмен, оны сот тэжiрибесiнде жаза мен жауаптылыкты д^рыс колдану Yшiн Жогаргы соттыц нормативтiк каулысында юн карауда даулы болып eзектiлiкке ие болган с^рактар толыгымен карастырылуы
№ 2 (34) 2014 ж. Цазацстан Республикасы Зац шыгару институтыныц жаршысы
^ажет деп ойлаймыз. Эаресе, казiрri уа^ытта ^йымдарга салынатын салыщты жалтару ^ылмыстары квбеюiне байланысты, жалтарудыц жаца жолдарына жол бермей т^рган кезде тэжiрибелiк ^ызметкерлер мен теориялыщ зерттеушшерге тYсiндiрмелiк н^с^ама ретiнде нормативтiк тал^ылау вте ^ажет.
Сондыщтан, Казахстан Республикасы Жогаргы Сотыныц 2013 жылгы 27 а^пандагы №№1 «Салыщ зацнамасын ^олданудыц сот практикасы туралы» ^аулысына сальщтан жалтару, соныц iшiнде ^йымдардыц салыщтан жалтаруы бойынша тэж1рибеде назар аударатын с^ракгарга квцiл бвлiп, алдында айщандай салыщтыщ бузушылыщ пен салыщтыщ ^ылмысты ажырату белгiлерiн, ^йымдардыц салыщты жалтарганнан кейiн оны мемлекетке ^айтару процесi, ягни, егер оныц кэсшорны жалган кэсiпкер болган жагдайда бюджетке ^ажетп сомманы тиiмдi ^айтару жолдарын, сонымен ^атар, егер
^Иымныц ^андаи т^лгалары жауаптылывда тартылуы ^ажет деген сиящы с^ракгар толыщ тYсiндiрiлуi керек деп ecernräMi3.
Корыта аИщанда, ^андаИ да бiр зацнама, белгiлi бiр сала боИынша ^огамдыщ ^ауштшш мен келт1ршетш зардабына саИ жауашылыщ дэрежесш кездеу ^ажет, атап аИщанда, ^Иымдарга салынатын салыщты жалтару ец алдымен тэртiптiк жаза ^олдану боИынша, содан соц эюмшшк кдоык; б^зушылыщ туралы зацнамамен, егер оныц реттеу децгешнен асып кетсе, онда ^ылмыстыщ зац нормаларымен шара ^олданылуы тиiс. Сол себепт КР Жогаргы сотыныц «Сальщ зацнамасын ^олданудыц сот практикасы туралы» нормативтш ^аулысы б^зушылар Yшiн жаза, жауашылыщ жэне жалтарган соммага ба^ылау жасау механизмiн зацнамалыщ реттеуш керсету немесе ^андаИ да бiр реттеушi нормативтiк акт ^алыптастырып, сштеме жасау керек деп оИлаИмыз.
62
^олданылFан эдебиеттер Ti3iMi
1. 1995 жылгы 30 тамыздагы Казахстан Республикасыныц Конституциясы. (Казахстан Республикасыныц 2011 жылгы 2 а^пандагы Зацымен 63repicTep мен толыщтырулар енгiзiлген) 48-б.
2. Казахстан Республикасыныц 2001 жылгы 12 маусымдагы N 209 зацымен бекiтiлген «Казахстан Республикасыныц Салыщ жэне бюджетке теленетш бас^а да мiндеттi телемдер туралы кодекса» (02.04.2013 ж. енгiзiлген езгертулер мен толыщтырулармен).
3. Казахстан Республикасыныц 2001 жылгы 30 цацтардагы №№156-11 Зацымен бектлген «Казахстан Республикасыныц Эюмшшк кдоык; б^зушылыщ туралы кодексi» (27.04.2012 ж. енпзшген езгертулер мен толыщтырулармен) 396-б.
4. Казахстан Республикасыныц 1997 жылгы 16 шiлдедегi №168 Зацымен бектлген «Казахстан Республикасыныц Кылмыстыщ кодекса» (04.07.2013 ж. Енгiзiлген езгертулер мен толыщтырулармен) 211-б.
5. Казахстан Республикасы Жогаргы Сотыныц 2013 жылгы 27 а^пандагы №°1 «Салыщ зацнамасын ^олданудыц сот практикасы туралы» ^аулысы. 13-б.
Мащалада Казащстан Республикасы Жогаргы сотыныц «Салъщ зацнамасын цолданудыц сот практикасы туралы» нормативт1к щаулысына уйымдарга салынатын салыщты жалтарган кездег1 жауаптылыщ жэне мемлекеттен жалтарган сомманы щайтарудыц кейб1р мэселелер1 щарастырылган.
ТYйiн свздер: салыщ щылмыстары, уйымдардыц салыщтан жалтаруы, соттардыц нормативт1к щаулысы.
В данной статье рассматриваются некоторые вопросы ответственности уклонения от уплаты налогов организациями и возвращения уклоненных сумм от государства в постановлении Верховного Суда Республики Казахстан «О судебной практике применения налогового законодательства».
Ключевые слова: налоговые преступление; уклониться от налогов организации; нормативное постановление суда.
This paper contains some problems of responsibility in cases of tax evasion of companies and recovering the sum of evasion to the state in the resolution of the Supreme Court of the Republic ofKazakhstan "About experience of court in using tax legislation".
Keywords: tax crime; evade a company tax; regulatory resolution of the court.
Дархан ШYкiрбаЙ¥лы Текеев,
Каржы полициясы академиясыньщ докторанты, Maracrpi
¥йымдарFа салынатын салыктан жалтару кылмысын нормативтж каулыда карастыру мэселелерi
Токеев Дархан Шукирбаевич,
докторант Академии финансовой полиции, магистр права
Вопросы рассмотрения в нормативном постановлении по преступлению уклонения от уплаты налогов с организации
Tokeev Darkhan Shukirbayevich,
the doctoral candidate of Academy of financial police, the master it is right
Matters on using crime of tax evasion of companies in regulatory resolution
