CC BY
17~92 7 M 4 (16) 2009 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
С.Ш. БЕРКИМБАЕВА,
К,азГЗУ конституциялыц цуцыц жэне мемлекеттЫ басцару кафедрасыныц оцытушысы, 1зденуш1с1
САЛЬЩ БА^ЫЛАУЫН ЖУЗЕГЕ АСЫРУ, САЛЫЩ Т0ЛЕУШЫЕРДЩ МЕМЛЕКЕТ АЛДЫНДАЕЫ К¥КЫЩТАРЫ МЕН МЩДЕТТЕР1
Казахстан Республикасыныц Конституциясына сайкес зацды турде белгшенген салыктарды, алым-дарды жане езге де мшдетп телемдердГ телеу арюмнщ борышы api мшдет болып табылады [1].
Салык телеушi - сальщ мшдеттемес1, салык агент, салыктарды есептеу, устау жан аудару женiндегi мшдета Казахстан Республикасыныц салык зацна-масына сайкес толык келемде жане белгшенген мер-зiмде орындауга мiндеттi болып табылады [2].
Казахстан Республикасыныц Президент Н.Э. Назарбаевтыц Казахстан халкыныц жолдауында Казакстанныц дYниежYзiлiк рыноктагы басекеге кабшеттшгш ныгайту ушгн кец мYмкiндiктеp аша-тынына сешмд1мш дегенменде, осы мYмкiндiктеpдi утымды api тиiмдi пайдалана бшу керек. Бiз aлi колга алынбаган секторлардагы шетел инвесторларыныц курылтайшылык катысуы децгешндеп экономикалык тургыдан езiн актамайтын шектеулердГ алып тас-тауымыз керек. Салык салуды дурыс жолга коюды камтамасыз ету кYpделi жане карама-кайшы масе-ле болып табылады, ейткеш мемлекет ушгн ец бipiншi жане непзп маселе болып салык салу саясатын жYЙелi жолга кою аркылы бГз, жеке тулгалар мен шаруашылык субъектшерше салык мелшерш азай-туга мумюндш жасауга тшсшз [3].
Салык мiндеттемесi - салык зацына сайкес салык телеушшщ мемлекет алдындагы туындайтын мшдет-темесi. 9з кезегшде салык телеушi салык салымы-на байланыста нысандарды аныктауы тшс, салык-тарды жан баска да бюджетке мшдетп телsмдеpдi есептеуi каже, салык есебш журпзу кажет жане оны белгшенген уакытында усынуы тшс жане салыктарды баска да бюджетке мшдетп телsмдеpдi телеуГ тшс. Салык салудыц нысандары - салык телеушшщ apбip салык турГ жан баска да бюджетке мшдетп телемдер непзшде салык мшдеттемеа болып туын-дайтын меншж пен гс арекет болып табылады.
Салыктык есеп журпзу - бул салык органдары ушгн колайлы шшшде жасалган есептемелердГ дай-ындау мен пркеуге, сондай-ак салыктар бойынша мшдеттемелердГ барынша азайту ушш ез гстерщдГ калай журпзу керек екет турасында усыныстамаларды азГрлеуге багытталган кызмет. Салык органдарыныц к^1зметкерлерГ ездершщ мшдеттерш ащару барысында оларды зац коргайды жане республикалык бюджет каржы есебшен мшдетп турде жеке сактандыруга тшс. Салык телеуш мен мемлекет арасында зацмен реттелген кукыктары мен мшдеттер кезделген.
Салык телеушГлер ез тарапынан мынадай мшдеттердГ аткаруга тшс:
- уакытылы салык инспекциясына пркелш, пркеу номерш алуга;
- мемлекетлк салык комитетшщ актшерше сайкес есеп кужаттамаларды журпзуге осы есеп кужаттамалары 5 жал бойы сактауга;
- балггленген мерзгмге сальщ декларациясын тапсыру;
- аткарылган жумыс немесе керсетглген кыз-мет ушгн телемд! жузеге асырылатын салык кыз-мет!н!ц талабы бойынша аткарушыга теленген сомалар туралы аппарат беруге;
- салык зацдарын, салык телеу тэрт!б!н, салык телеу мерз!м!н катац сактауга.
Салык телеушшщ кукыгы:
- салык женгнде жец!лд!ктерге деген кукыгын растайтын кужаттарды табыс етуге;
- журпзшген тексерулер актгпер1мен танысуга;
- салыщ органдарына салы^тарды есептеу мен телеу жэне журпзу мен тексеру актшер1 жен1нде тус1нд1рмелерд1 усынуга;
- зацга сэйкес тэрт1ппен салы^ органдарыныц шеш1мдерше шагымдануга;
- салы^ салуга ^атысуы деп саналатын аппарат пен кужаттарды тапсырмауга бар.
Салыщ жуйес1 жэне оныц ^ызмет ету механизм! белгЫ б1р принциптерге сэйкес ^ызмет ету1 керек. Сонда гана салы^ жуйес! ез ^ызметш жан-жа^ты жэне ти1мд1 турде !ске асыра алады. Дуниежуз1л1к тэж1рибеде ^олданып келе жат^ан б1рнеше принциптер бар. Олар мыналар:
- ^арапайымдылыщ;
- эд!петт1п1к;
- салыстыру принциптер! бар.
Осы ^агидаларды басшылы^^а ала отырып ез ^ызметтер!н жузеге асырады.
Салы^ ау^1ртпал^1гын улест!руд! тупт!ц туб!нде сал^1^ телеудгц нагыз ау^1ртпал^1гын кетеретгн тулга ^арастырады. Салы^ты^ жец!лд!ктер (tax allowances) - бул ^ызметтщ белгш! б!р турлергне арналган шегергмдер (мысалы зейнета^^глы^ жар-налар), олардан жеке адамдар мен фирмалар ездер!н!ц салыщ салынатын табыстарын есептеген кезде умггтенг алад^1. Салы^ телеуден жалтару (tax evasion) - бул зац бойынша теленуге тигст! салыщ-тардыц теленбеу!; салы^тардан «^ашу» (tax avoidance) - бул ^андай да б!р !ст! салы^тард^1 телеу бойынша зацд^1 мгндеттемелерден ^аш^1п ^ут^гла-тындай ет!п журггзу. Салы^ты^ шыгыстар (tax expenditure) - бул белгш! б!р ^ызметт! кетермелеу ушгн салыктыщ жецглдгктер берудгц салдарынан мемлекеттгк табыстыц ысырап болу^1. Инфляция-лык салык (inflation tax) - акша иеленушшердщ колындагы акшаныц жэне есгмдер! мен неггзг! телемдер! акшалай турде бек!т!лген ук!метт!к ба-галы кагаздардыц накты сатып алушылык каб!-леттгн темендеу! (багалардыц есу!н!ц салдарынан).
Салык телзуден жалтару. Зац бой^1нша телеуге жататын салыктарды, мысалы, жалган салык маг-лумдамасын тапсыру немесе оны мулдем тапсыр-мау аркылы телемеу. Сондыктан, салык телдеуден
Гражданское право и гражданский процесс
ОО
жалтару - зацсыз арекет; ол алдеб1р арекеттерд! салыктар телеуге зацды непзде жатпайтындай турде жузеге асыруды бшд1ретш салыктан «кашу-дан» белек. Теорияда салыктан телеуден жалтару мен сальщтан «кашу» арасында тубегейш айырма-шылык болганымен, ю жузшде кептеген жагдайда операциялардыц арб1р спецификалык жиынында кандай бухгалтерлш етюзбелер колданылатын ай-кындау ушщ, салык женшдеп бухгалтерлгрдщ кым-бат туратын кашби кецестер! кажет болады.
Салыктар телзуден «кашу». Занды турде салык телгмеу ушш белгш б1р арекеттерд! жузеге асыру. Сондыктан, салыктан «кашу» - абден занды арекет ар1 ол салык телзуден жалтарудан (tax evasion) белек, онысы зац бойынша телеу кажет салыктар телеу-ден, мысал ушгн, жалган салык маглумдамаларын жасау аркылы жалтару тасщдерш Гздесйруд бщщредТ. Теорияда салыктан «кашудыц» манш б1ршама накты арб1р спецификалык жиынында кандай бухгалтерлш етюзбелгр колданылатынын айкындау ушгн, салык салу саласындагы касшкойлардыц кымбат туратын усыныстамалары кажет болады. Салык телеушг-лгрдщ мемлекеттж тркеуден етш кажетп акпарат-тар алуга кукыктары мен мшдеттер1 бар [4].
Мемлекеттж т1ркеу - ^азакстан Республика-сы салык телеушшершщ мемлекеттж тогшмше салык телеушглер туралы мал1меттер енпзу. Мемлекеттж т1ркеуден ету кезшде салык телеуш1ге салык телеушшщ т1ркеу нем1р1 бершед1 - салык пен бюджетке баска да мшдетп телемдердщ барлык турлер! бойынша б1рыцгай нем1р.
Салыктык есептшж - салык телеушглермен салык органдарына салык агенттергне усынатын салык салу объектшер1 мен салык салумен бай-ланысты объектшер1, сондай-ак салыктык мшдет-темелер есептеулерг мен салыктык жане бюджет-ке баска да мгндеттг телемдердг есептеу жане телеумен байланысты баска да мал1меттер ту-
ралы малгметг бар кужаттама болып келедг.
Акпараттык жуйе - салык телеушглер мен салык агенттжтершщ салыктык есешгшкп, баг-дарламалык етмдер1 аркылы электронды турде усынуга кукыктары бар. Салыктык куштеп ендгру - салыктык карызды телемеген немесе толыгымен телемеген жагдайда салык органы-мен журпзшедь Салыктык карызды куштеп енд1ру келеш тартште журпзшедк
- банкте шоттардагы акша есебшен;
- колма-кол акша есебшен;
- карыздар шотынан;
- басшылыкка алынган мушкп сату есебшен;
- жарияланган акцияларды куштеп шыгару.
Салыктык телеулер тек кана салык кызметц
органдарымен жузеге асырылады. Салыктык тексерулер келесг турлерге ажыратылады:
- кужаттык тексеру;
- рейдтгк тексеру;
- хронометражды зерттеу.
Салыктык тексерулерд1 журпзу белгЫ б1р мерзгмдглгкпен жузеге асырылады жане ол салык телеушшщ кызметш токтатпауы кажет.
Салыктык шагымда - салык телеушглерге жогары салык органдарына салыктык тексеру-лер актгсг бойынша шагым жасауга мумкгндгк бередг Салык телеушшщ сотка шагымдануы са-лыктык тексеру актгсг бойынша шагым берглген етттштщ орындалуын токтата турады.
Каз1р салыктык аюмшшенд1ру аясында салык телеушглер мен салыктык кызмет керсету сапа-сымен канагаттанбауында жане когамныц салыктык зацнама мен салык мшдеттемелерш орындау маселелерг бойынша акпаратпен нашар камтыл-ганынан кершетш проблемалар бар. Каз1рп уакыт-та салык телеушглерге кызмет керсету бойынша акпаратты кабылдау жане ецдеу орталыктарын куру жане дамыту кажет екенгн баршамызга аян.
Пайдаланылган адебиеттер TiîiMi
1. ^азакстан Республикасыныц Конституциясы 1995 жылы 30 тамыз.
2. Салык жане бюджетке теленгтш баска да мшдетп телемдер туралы Салык Кодекс!, 2008 жыл
3. ^азакстан Республикасы Президентшщ халыкка Жолдауы, 2008 жыл.
4. ^азакстан Республикасыныц ^аржы Министрлт 2007 жылгы 12 казандагы № 734 буйрыгына косымша.
K,a3ip салык, салу аясында салык, телеушшрмен, салыцтыц цызмет кврсету сапасымен цана-гаттанбауында жэне цогамныц салыцтыц зацнама мен салыц мтдеттемелерт орындау мэсе-лелеpi бойынша ацпаратпен нашар цамтылганынан кертетт проблемалар бар. К,азipzi уацыт-та салыц телеушЫерге цызмет керсету бойынша ацпаратты цабылдау жэне ецдеу орталыц-тарын цуру жэне дамыту цажет.
В данное время в сфере налогообложения есть проблемы, связанные с низким качеством обслуживания налогоплательщиков и неинформированием населения налоговым законодательством и налоговыми обязательствами. Автор ведет речь о необходимости создания информационного центра в целях своевременного и качественного доведения информации до сведения налогоплательщиков.
Today there are some problems, connected with the law quality of tax-payer service and uniformities of population with the Tax Code and tax duties. We think nowadays it is necessary to create information center the purpose of which giving in time and qualified information.
