CC BY
23UDK 629.111: 001.894.2
YUK AVTOMOBILING (ISUZU FVR 33G) TORTISH TEZLIK XUSUSIYATINI MATHLAB DASTURI ASOSIDA TAHLIL QILISH
Azimov Ibrohimjon Soibjon o'g'li NamMQI, stajor o'qituvchisi, +99897719444 [email protected]
Otabek Sidiqov Abdunosir o'g'li NamMQI, stajor o'qituvchi, +998938000866, [email protected]
Qayumov Nozimjon Karimjon o'g'li NamMQI, talaba, +998941567470, [email protected]
Nozimov Nosirbek Asqarali o'g'li NamMQI, talaba,+998945345542 [email protected]
Annotatsiya. Maqolada yuk avtomobiling tortish tezlik xususiyatini Mathlab dasturidagi tahlil natijalari keltirilgan. Avtomobildan foydalanishda ularning afzalliklari va mukammalliklarini baholash uchun ishlab chiqaruvchi va foydalanuvchi korxonalar uchun umumiy bo'lgan mezon va o'lchagichlardan foydalaniladi. Avtomobilning sifatini baholashda uning dizayni yonilg'i tejamkorligi, uzoq muddatda ishlashi, tortish dinamikasi, tormoz samaradorligi ta'mirlashga qulayligi va hokazolar hisobga olinadi. Tajribaga suyangan holda va ilmiy texnik izlanishlarga asoslanib qisqa vaqt ichida yangi masalalarga ijodiy yondosish va ularning maqbul yechimini topish ilmiy usul yordamida mahsulotning sifatini aniqlash uning xususiyatini boshqarish va jahon standartlariga mos mahsulot chiqarish mumkin.
Аннотация. В статье представлены результаты анализа тягово-скоростной характеристики грузового автомобиля в программе Mathlab. Чтобы оценить их преимущества и совершенство в использовании автомобилей, используются критерии и меры, общие для производителей и компаний-пользователей. При оценке качества автомобиля учитываются его конструкция, топливная экономичность, долговременная работоспособность, тяговая динамика, эффективность торможения, простота ремонта и т. д. Опираясь на опыт и опираясь на научно-технические исследования, можно творчески подходить к новым вопросам и в короткие сроки находить их оптимальное решение, научным методом определять качество продукта, контролировать его характеристики и производить продукт что соответствует мировым стандартам.
Abstracts. The article presents the results of the analysis of the traction speed characteristic of the truck in the Mathlab program. In order to evaluate their advantages and excellence in the use of cars, the criteria and gauges common to the manufacturer and user companies are used. When evaluating the quality of a car, its design, fuel efficiency, long-term performance, traction dynamics, brake efficiency, ease of repair, etc. are taken into account. Relying on experience and based on scientific and technical research, it is possible to creatively approach new issues and find their optimal solution in a short time, to determine the quality of the product using the scientific method, to control its characteristics and to produce a product that meets world standards.
Kalit so'zlar: tortish tezlik xarakteristikasi, tortish kuchi, burovchi moment, burchak tezlik, qarshilik kuchi, uzatishlar soni, dvigatelning quvvati.
Ключевые слова: тягово-скоростные характеристики, тяговое усилие, крутящий момент, угловая скорость, сила сопротивления, число передач, мощность двигателя.
Key words: traction speed characteristics, traction force, torque, angular velocity, resistance,force, number of transmissions, engine power.
Avtomobilning tortish-tezlik hususiyatining ta'rifi
G'ildirakdagi tortuvchi kuchning pog'onalarda avtomobil tezligiga bog'liq o'zgarish grafigiga avtomobilning tortish tezlik xarakteristikasi deb ataladi.
1-rasm. G'ildirakdagi tortuvchi kuchning pog'onalarda avtomobil tezligiga bog'liq
o'zgarishi grafigi
Qanchalik avtomobilning tortish xususiyati yaxshi bo'lsa u yuk va yo'lovchilarni manzilga kam vaqt sarf qilgan holda yetkazadi [1,2]. Demak samaradorligi va ish unumi yuqori bo'ladi. Bu umumiy tashishdagi xarajatlarga tog'ridan-to'g'ri ta'sir etadi [2-5].
Avtomobilning tortish tavsifi deganda tortish kuchining tezlikka bog'liq qurilgan grafigiga aytiladi. Ushbu grafik burovchi momentning va tezlikning tirsakli val burchak tezligining bir nechta qiymati uchun hisoblanadi. Grafikdagi egri chiziqlar soni uzatmalar qutisining pog'onalar soniga teng bo'ladi. Egri chiziqlar har bir pog'ona uchun masshtabda quriladi. So'ngra ushbu grafikka yo'lning va havoning qarshilik kuchlari ham joylashtiriladi. Maksimal tezlikda tortish kuchi qarshilik kuchlariga teng bo'ladi, ya'ni tortish balansi vujudga keladi. Demak avtomobilning tezligi bu tezlikdan orta olmaydi, chunki ortiqcha tortish kuchi yo'q, hammasi sarf qilib bo'lindi.
-►
V
2-rasm. Tortish kuchining tezlikka bog'liq qurilgan grafigi Ekspluatatsion xususiyatning baholovchi ko'rsatkichlari
Tortish-tezlik xususiyatini baholovchi ko'rsatkichlar.
Tortish-tezlik xususiyatini baholovchi ko'rsatkichlarga quyidagilar Ыгай:
- tortish kuchi,
- g'ildirashga qarshilik kuchi,
- balandlikka chiqishga qarshilik kuchi,
- havoning qarshilik kuchi,
- avtomobilning tezligi,
- transmissiyaning foydali ish koeffitsiеnti,
- uzatmalar qutisining uzatishlar soni,
- asosiy uzatmaning uzatishlar soni
Dvigatelning tashqi tezlik harakteristikasini hisoЫash Dvigatelning tashqi tezlik xarakteristikasini hisoblash uchun, berilgan avtomobilning texnik ko'rsatkichlaridan foydalanib, jadvaldan dvigatelning quyidagi ko'rsatkichlaridan foydalanamiz:
Dvigatelning maksimal quvvati N тах, kVt;
Dvigatel tirsakli valining maksimal quvvatiga mos keluvchi burchak tezligi, , s-1; Dvigatelning maksimal burovchi momenti, Метах, N ■ m;
Dvigatel tirsakli valining maksimal burovchi momentiga mos keluvchi burchak tezligi,
тМ , s-1■
Dvigatelning quvvatini quyidagi formula orqali aniqlaymiz:
N = N
а
+ в
г \2 т„
у
- с
г \3 т„
KтN у
у
bu yerda: a,b,c - koeffitsientlar bo'lib quyidagicha aniqlanadi:
a) Karbyuratorli va injektorli dvigatellar uchun:
3т
а =
4т
N 4ШЫ
2(тм - тм )
в = 3 - 2а с = 2 - а
Dizel divigatellar uchun:
Ь) а = км -
т
м
(Км -1)
-тм )
_2тм -(1 - а)
в=
2тм -тN
Ь тN
c=---
2 т
м
2
3-rasm. Dvigatel quvvatini aniqlash
Bu qiymatlami quyidagicha aniqlaymiz
Ме_
Км -
Ме
N
bu yerda: ^-тотеП bo'yicha moslashish koeffitsienti Меп-так81та1 quvvatga Ш^'п ке1иусЫ йгеакН уа1шп« ЬигоусЫ тотепй
N6
Ме,- = 1000--^
ел
4-rasm. Ма1шта1 quvatga to'g'ri keluvchi burovchi тоте^ш aniqlash
5-rasm. Tirsakli \ alning burchak tezligini aniqlash
Tenglamalarda ishtirok etayotgan tirsakli valning burchak tezligi <яе ning oraliq
qiymatlarini topish uchun, аетт dan соы gacha bo'lgan oraliqni 10 bo'laklarga bo'lamiz.
Aniqlangan va hisoblangan qiymatlami quvvat tenglamasiga qo'yib, uning oraliq qiymatlarini hisoblaymiz
6-rasm. Quvvatning oraliq qiymatlarini aniqlash
7-rasm. Aniqlangan qiymatlar oraliqlari
Hisoblangan quvvat va burovchi momenti qiymatlarini, mos holda tirsakli valning burchak tezligiga bog'lab masshtabda tortish tezlik grafigini quramiz, ya'ni: Natijada quyidagicha grafik hosil bo'ladi
8-rasm. Dvigatelning tashqi tezlik xarakteristikasi
Avtomobining g'ildirash radiusini aniqlash
Avtomobilning texnik xarakteristisadan foydalanib, g'ildirakning o'lchamlarini olamiz va g'ildirakning statik radiusini quyidagi formula orqali aniqlaymiz:
К
CT
0,5 • d + B-Я-А
bu yerda: d - obod diametri, m; B - shina profiling eni, m;
А - shina profili balandligini eniga nisbati А =
H В
H - shina profiling balandligi, m;
Асм - shinaning vertical kuch tasirida ezilishini hisobga oluvchi koeffitsienti Radial kordli shinalar uchun:
Лм = 0,85.. .0,9;
diagonal shinalar uchun:
= 0,8.. .0,85.
Radial shinalarda H/B Ko'pincha shinaning belgilashi ichida beriladi, masalan: 205/70R14 bu yerda 70- H / B ning foizdagi qiymati, yani H / B = 0,7.
Ko'pincha harakat davrida dinamik radius ctatik radiusga teng qilib olinadi, yani:
rCT = К = rg U xolda g'idirash radiusi quyidagicha hisoblanadi:
К. = 1,03 • rCT [м] - диагонал шиналар учун
К = 1,06 • rCT [м] - радиал шиналар учун
Avtomobilning tezligini hisoblash
Avtomobilning tezligi formula orqali hisoblanadi:
Val =
me ■ Гк
Uo * Un • Um
(m/s)
bu erda: U 0 — asosiy uzatmaning uzatish soni;
U Kn — uzatmalar qutisining uzatish soni; U m — taqsimlash qutisining uzatish soni; me — tirsakli valning oraliq burchak tezligi, c—1 rk — g'ildirash radusi, m
9-rasm. Avtomobil tezligini aniqlash Avtomobil tezligining uzatmalardagi qiymatlari
1-jadval
Va1 Va2 Va3 Va4 Va5 Vaб Va7 Va8 Va9 Va10
I - pog'ona 0,32б 0,б52 0,978 1,304 1,б3 1,95б 2,282 2,б081 2,9341 3,2б01
II- pog'ona 0,4882 0,97б3 1,4б45 1,952б 2,441 2,9289 3,417 3,9052 4,3934 4,881б
III- pog'ona 0,8352 1,б704 2,505б 3,3408 4,17б 5,0112 5,84б б,б81б 7,51б8 8,352
IV- pog'ona 1,3325 2,бб49 3,9974 5,3298 б,бб2 7,9947 9,327 10,бб 11,992 13,325
V- 1,95б 3,9121 5,8б81 7,8242 9,78 11,73б 13,б9 15,б48 17,б04 19,5б
pog'ona
VI- pog'ona 2,839 5,6779 8,5169 11,356 14,19 17,034 19,87 22,712 25,551 28,39
Avtomobilning tortish balansi
Yetakchi g'ildirakdagi tortish kuchining PK ni turli pog'onalarda tezlikka bog'liq qurilgan
grafigi avtomobilning tortish xarakteristikasi deb ataladi.
Har xil turdagi avtomobillar transmissiyasining o'rtacha foydali ish koeffitsienti qiymatlari 2-jadvalda keltirilgan.
2-jadval
Kuch uzatmasining FIK_
Avtomobillar Kuch uzatmasining foydali ish koeffitsiyentini
4x2 tipidagi Yengil avtomobillar 4x2 tipidagi yuk avtomobillari, avtobuslar 4 x 4, 6 x 6 tipidagi yuk mashinalari 0,92 ... 0,94 0,80... 0,85 0,84 ... 0,86
bu erda:
-transmissiyaning F.I.K.-0.8
Bu grafikni qurish uchun tortish kuchini hamma pog'onalar uchun formula yordamida hisoblaymiz:
_MK _Me->nT-uo-uKn
10-rasm. Dvigatel tortish kuchini aniqlash
Avtomobilning turli xil pog'onalardagi yetakchi g'ildiraklardagi aniqlangan tortish kuchi qiymatlari 3- jadvalda keltirilgan.
3-jadval
Avtomobilning turli pog'onalardagj yetakchi g'ildiraklarning tortish kuchi qiymatlari
№ Va1 Va2 Va3 Va4 Va5 Vaб Va7 Va8 Va9 Va10
I - pog'ona 48125 50422 52213 5349б 54272 54542 54305 535б0 52309 50551
II- pog'ona 32140 33б74 348б9 3572б 3б245 3б425 3б2бб 357б9 34934 337б0
III- pog'ona 18785 19б82 20380 20881 21184 21290 21197 2090б 20418 19732
IV- pog'ona 11775 12337 12775 13089 13279 13345 13287 13104 12798 123б8
V- pog'ona 8020,9 8403,7 8702,1 891б 9045 9090,3 9051 892б,7 8718,2 8425,2
VI- pog'ona 552б,4 5790,2 5995,7 б143,1 б232 б2б3,2 б23б б150,5 б00б,8 5804,9
Xulosa
Mazkur maqolada avtomobilning totish tezlik xususiyati, quvvati, tortish kuchini, g'ildirash radiuslarini, va yonilg'i tejamkorligini nazariy jihatdan aniqlash mumkin.
Avtomobilning burovchi momenti hamda dvigatel quvvati bilan maksimal burovchi momentga tog'ri keluvchi tirsakli valning burchak tezligi orasidagi bog'lanishni aniqlandi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, tortish balansiga avtomobildagi har bir detal (uning g'ildiragining o'lchamidan tortib, uning old yuzasigacha), avtomobilning tezligi ma'lum darajada ta'sir ko'rsatadi. Biz hisoblash natijalaridan shuni oldikki avtomobilning maksimal tortish kuchi ( VI-pog'onada) 5,369 kN ga teng bo'ldi. Avtomobilning umumiy qarshiligi ya'ni havo qarshilik kuchi hamda yo'lning qarshilik kuchlari yig'indisi (VI-pog'onada) 6,078 kN ga teng bo'ldi. Va grafikda bu 2 ta egri chiziqlar kesishgan nuqta (chizmada A nuqta) avtomobilning tortish balansini bildiradi. Maksimal tezlikda tortish kuchi qarshilik kuchlariga teng bo'ladi, ya'ni tortish balansi vujudga keladi. Demak avtomobilning tezligi bu tezlikdan orta olmaydi, chunki ortiqcha tortish kuchi yo'q, hammasi sarf qilib bo'lindi. Avtomobilning quvvat balansi ham xuddi shu asnoda bajariladi...
Va shuni ham ta'kidlab o'tish joizki avtomobil o'zgarmas tezlikda harakatlanayotganda haydovchi mumkin qadar yuqori pog'onada avtomobilni boshqarsa uning yonilg'i tejamkorligi yuqoriroq bo'ladi. Biz tadqiqot qilayotgan avtomobilning maksimal tezligi 95 km/soat (26,4m/s) ga teng. Chizmadan ko'rinib turibdiki avtomobilimiz maksimal tezlikka erishganda taxminan 100 km masofani bosib o'tish uchun 32 litr yonilg'i sarflaydi.
AДAБИЁTЛAP
1. Transport vositalari tuzulishi va nazariyasi. A.A.Muhitdinov. T-2018.
2. TyMaH6oeBa Б., Нормирзаев A. P., TyxTa6oeB M. A. Dvigatellarning texnik holati va ekspluatatsion xususiyatlariga ta'sir qiluvchi omillar //Ta'lim va rivojlanish tahlili onlayn ilmiy jurnali. - 2022. - T. 2. - №. 7. - С. 136-142.
3. Normirzaev A. R., Tukhtabayev M. A., Mamirov U. X. Implementation of innovative ideas in digitization of the transport sector in Namangan region/Scientific and technical journal of NamIET/NamMTI ilmiy-texnika jurnali //Наманган: НамМТИ. - 2021. - Т. 6. - №. 3. - С. 127-132.
4. Мамиров У., Тухтабаев М., Рахмонов Б. Важность развития проекта велодорожки в Намангане //Естественнонаучный журнал «Точная наука. - 2022. - Т. 5.
5. Tokhtaboyev M. A., Mekhmonaliyev I., Mamasoliyev Kh O. Establishment of intercity transportation system. Образование и наука в XXI веке //Кемерово. - 2021. - Т. 13. - №. 3. - С. 770-773.
