CC BY
20НАУЧНЫЕ СТАТЬИ
Гидрометеорология и экология № 4 2015
ЭЭЖ 821.512.122 09.01
Геогр. гылымд. канд. А.М. Сергеева * Геогр. гылымд. докторы КТ. Сапаров
И. Бекзаткызы
«ЫРГЫЗ-ТОРГАЙ» ЦАУМАЛЫНДА СУ ТУРИЗМ1Н ДАМЫТУДАГЫ 1С-ШАРАЛАРДЫ ¥ЙЫМДАСТЫРУ
ТАБИГИ КАУМАЛ, КвЛДЕР ШЙЕС1, СУ РЕСУРСТАРЫ, ГИДРОЛОГИЯЛЬЩ-ГИДРОХИМИЯЛЬЩ ТЭРТ1П, БУФЕРЛ1К ЗОНА, ЕРЕКШЕ КОРFАЛАТЫН ТАБИГИ АУМАКТАРДА (ЕКТА), ЭКОТУРИЗМ, ЭКОТУРИСТ1К МАРШРУТТАР, ТУРИСТ1К ИНФРАК¥РЫЛЫМДАР
FbMbrnu мацала «Ыргыз-Торгай» цаумалын экотуризм мацсатында muiMdi пайдалану ушн эдктемелт жэне практикалыц MiHdemmepdi шешу мэселелерi царастырылды. Каумалдыц рекреациялыц ресурстарын пайдалану жолдары, оларды топтастыру мен багалау крumерuйлерi эзiрлендi. Каумалдыц рекреациялыц мYмкiншiлiкmерiн багалауда геомаркеmuнгmiк, ресурстыц, цурылымдыц-цызметтщ аумацтыц эдктер цолданылды. «Ыргыз-Торгай» цаумалында экоmурuзмдi дамытуда элеуметтт-экономикалыц, экологиялыц жагдайлар, аумацтыц су-ресурстыц элеуеттщ ерекшелiкmерi, рекреациялыц сураныс эсерлерi талданды.
Мацалада «Ыргыз-Торгай» цаумалында су туризмт дамытудагы ю-шараларды жеmiлдiру жолдары сипатталшн. Каумалдыц физикалыц-географиялыц жагдайлары, гидрографиясы, климаттыц жагдайлары сипатталады. Сонымен цатар «Ыргыз-Торгай» цаумалында экоmурuзмдi дамыту алгышарттары жвшнде свз болады.
«Ыргыз-Торгай» мемлекетйк табиги каумалыныц Актебе облысындагы Ыргыз ауданында к¥рылуы Yлкен гылыми мацыздылыкка ие. Аудан аумагы сулы-батпакты, сондыктан кусгардыц иршшк ету ортасы мен коректенуц бетпакдалалык кшктер миграциясы мен коректену ортасына колайлы.
«Ыргыз-Торгай» каумалы шелд1 жэне шелейтп ландшафтты аймакта орналаскан. Физикалык-географиялык аудандастыру бойынша
* К. Ж^банов атындагы Актебе ещрл1к мемлекетпк университетшщ Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия ^лттык университет^ Астана к.
айма;тыц басым бeлiгi - Орталы; Казахстан облысына жатады, ал тeменгi белМне Торгай eлкесi, Батыс-Торгай округi, Ыргыз-Элкейек жэне Торгай ауданы кiредi. Айма;тыц ощуспк бeлiгiн Арал мацы, Сырдария облысы, СолтYCтiк - Арал мацы, СолтYCтiк - Шыгыс Арал мацыныц округi, Арал мацындагы Караем ауданын алып жатыр. Шeлдi жэне шелейтп айма; болганымен, сирек кездесетiн жэне жойылып кету ;аут бар «Кызыл ютап;а» енгiзiлген жануарлар мен eсiмдiктердi ерекше ;оргауга алуга багытталган ма;сатты тYPде, кYPделi де ;ар;ынды экологиялы; жобамен ж^мыс ат;аруда [2].
Физикалыщ-географиялы; жагдайы жагынан ;аумалдыц мынадай ерекшелжтерш атап кeрсетуге болады:
- жер бедершщ басым бeлiгiнiц тeрткiл жрна; ;ыратты болуы;
- климатты; жагдайы ;атац, ш^гыл континенттiлiгi;
- аума;тыц шeлейт табигат белдеуiнде орналас;андыгы;
- гидрографиялы; желiсiнiц жиiлiгi.
Атап кeрсетiлген аны;тамалар «Ыргыз-Торгай» ;аумалына тэн сипаттарды, белгiлердi на;тылы сипаттайды [6]. 1-кестеде «Ыргыз-Торгай» мемлекеттiк табиги ;аумалыныц ;ызметпк аумагыныц жалпы ;¥рылымы бершген.
1-кесте
«Ыргыз-Торгай» мемлекеттiк табиги ;аумалыныц ;ызметпк аумагыныц
жалпы ^^рылымы
№ Зоналардыц атауы Кeлемi (га) Yлес салмагы, %
Резерваттыц жер кeлемi Зона кeлемi
Каумалдыц жалпы кeлемi 763 549 100 -
I Корыктын ядро зонасы 473 170 61,9 100
1 Ихтиофауна мен орнитофауна
;оргау айма;шасы 30 820 4,0 6,5
2 Сулы-батпа;ты жерлердi ;оргау
айма;шасы 21 630 2,8 4,6
3 Ко;и;азды ;оргау айма;шасы 99 580 13,0 21,0
4 А;бeкендi ;оргау айма;шасы 321 140 42,1 67,9
II Буферл1к зона 148 880 19,5 100
III Булшген ландшафтты кайта
калпына келт1ру зонасы 33 915 4,4 100
IV Теракты дамыту зонасы 107 584 14,1 100
V Корыкша 296 000
Барлыгы 1 059 549
«Ыргыз-Торгай» ;аумалы Торгай иiлiмiнде орналас;ан. Аралды; тертк1л ж^рна; ;ыраттары бар «терткш» сия;ты тол;ынды жазы;тар басым. Абсолютп биiктiгi 100...300 м [7]. Теракты су арналары: Ыргыз, Торгай, Элкейек, ¥лы Жыланшы;, А;кел, Сары;опа келдер^ Торгай езеншщ теменгi агысындагы келдер тобы - жыл ^старыныц ^шатын аймагы болып саналады. Гидрологиялы; торы даму климатты; жагдайлар жэне аумактыц беткi ^рылымыменен тыгыз байланысты болады. М^галжар тауынан к^лайтын Ыргыздыц оц жаты барынша тарма;талган. Ыргыздыц сол жа; тармагы жо;. Ыргыз ауданы аумагынан Ыргыз елдi мекенiне дешн езенге 5 агынды су ^^йылады. Олардыц iшiндегi ец бастысы - Талды; жэне Шет-Ыргыз eзендерi. Осы айма;та езеннщ енi 15...20 м-ге жетш суы мол болады. Ыргыз езеш ;ар суларымен ;оректенед1 Ягни, кeктемгi су агыныныц 80...90 % келемш ;^райды. Эзеннщ жылды; агын бeлiгi кектемде ;ар еру кезещнде eтедi [8].
Ыргыз-Торгай келдер жYЙесi гидрологиялы;-гидрохимиялы; тэртiпте ауыт;ып отырады. взендердщ ауданы, мeлшерi жэне терецщп толыгу дэрежесiне байланысты 100...7400 га аралыгында ауыт;иды. Ыргыз-Торгай келдер жYЙесiндегi балы; шаруашылыгына ;олайлы келдерге Байта;кел, Карма;кел, Yлкен жэне Кiшi Жаркел, Асаубайкел, Тайпа;кел, Малайдар, Алакел, Алаб^гакел, Yлкен жэне Кiшi Жалацашкел, Бегенкел, Кртикел, Ба;ша;кел жатады.
«Ыргыз-Торгай» ;аумалыныц су ресурстарын жер Yстi жэне жер асты сулары ;^райд^1 (сурет). взендер жYЙесi жэне кел тогандары Орал-М^галжар таулары мацайыныц негiзгi бойлы; багыттагы суайрыштарынын орналасуына, сонымен ;атар ;^рга; ауа райына тэуелдi. «Ыргыз-Торгай» ;аумалыныц су жYЙесi Торгай су жинайтын алаптыц тeменгi жагына жэне Шал;ар - Тещз ойпатына, ал ощуспп - Аралга iргелес т^рган жазывда ;арайды. Келдердщ кeпшiлiгi (77 %) ауданы (келем) жагынан шагын, ягни 0,01-ден 1 км2-;а жетедi. Аумахтагы барлы; келдердщ негiзгi ерекшелiгi - агынсыз болып келуi, сондай-а; жаз соцында сулары саязданып, толы;тай кеуiп ;алады. Тартылмайтын келдерге бар болганы ондаган грунт суларымен ;оректенетш келдер, ал агынды келдерге - Торгай жэне Ыргыз eзендерi жайылмасындагы кейбiр келдер жатады. Келдердщ кепшшп Ыргыз-влкейек езен аралыгында, сондай-а; Торгай жэне Ыргыз eзендерi ацгарларында шогырланган. Эзен ан^арлары мацындагы келдер терецщп 3...12 м-ге дейiн барады.
Торгай жэне Ыргыз eзенi жайылмасындагы кептеген келдер кектемде езара (езен салалары) бiрiгедi де суыныц маусымды; eзгерiсi бай;алады. Ыргыз eзенi алабыныц жогаргы бeлiгiнде суы аз, ^са; келдер
кездесед1 Тек Бaксaй eзешшц мaцындa (blpFbB eзешшц оц жa; сaлaсы) aудaны 0,01...0,05 км2 болaтын 220 ^л 6ap.
Т^зды кeлдер, кeбiнесе ТорFaй eзенi aлaбьшдa (320 кeл), an облыстыц бaтысьшдa - 32, aл облыстыц оцтуспгшдеп ^тсш т^зды ^лдер сaны - 16. Б^л кeлдердiц кeпшшriшц су жинaу aлaбы 1...2км2. ТорFaй eзенi aлaбьшдaFы т^зды кeлдердi 2 Ton;a бeлiп KapaorapyFa болaды:
1. Ь^ыз-влкейек aрaлыFындaFы кeлдер;
2. TopFa^ ЫрFыз, Элкейек eзенi aцFaрлaрындaFы ^лдер. Бiрiншi топтггы кeлдер (ец ipid - Тебiссор 11,3 км2) ^a;, соц^й-
a; кaзaнш¥цк;ыpлapыныц фоpмaсы-дeцгелек. Екiншi топтaFы кeлдеp (ец ipiлеpi Атф^л, 45,5 км2; Kызылкeлдщ 14,6 км2) ец терец кaзaнш¥цкыpлapы кaлaк тэpiздi фоpмaдa кездеседi [1].
«BIpFbß-TopFaü» ^ум^ы бYгiнде А^тебе облыcындaFы экотyризмдi дaмытyFa ^ля^ы ayмaк. К^рп кезде м^ндя экотyриcтiк мaршрyттaр жобaдaнyдa. Ocbi мa;caттa «Эпохa», «Зере тур» туристш фирмaдaры ж^мыгс жacaйды. «ЫрFыз-ТорFaй» кayмaдындaFы мaршрyттyрдьщ кeбici aтты жэне жaяy, ^йы^ен деп жобaдaнFaн. «ЫрFыз-ТорFaй» кayмaдыныц бyферлiк зонaдaрындa экотyризмдi дaмытyFa aрнaлFaн мынaдaй мYмкiндiктер 6ap. Олaр [4]:
1) Экотуристш реcyрcтaрдыц 6олуы. «ЫрFыз-ТорFaй» кayмaдындaFы реcyрcтaрFa: ^ля^ы геогрaфиялык орны, колaйлы тaбиFaт жaFдaйлaры (климaт, жыл мезгiлдерi) мен жaкын мaцaйдa елдi-мекендердi жэне де ^ум^д^ы тyриcтiк к;¥ндылыктaрды жaт;ызaмыз. Елд> мекендердщ бaр 6олуы. жя^и мaцaйдaFы елдi-мекендерге H^a (500 ядам) жэне Жaйcaцбaй (300 aдaм) ayылдaры жaтaды. Xaдыктыц ^лтты; ц^рылымы негiзiнен кaзaктaр (99 %). Телефон мен Faлaмтор бaйлaныcы тек Ь^ыз cелоcындa Faнa 6яр. жолдяр непзшен acфaдьттaнбaFaн, жeндеy ж^ы^^ым кaжет етедц
2) Тyриcтiк инфрaк¥рылым мен ;ызмет кeрcетy. Тyриcтерге жету KOлaйлыдыFы. Ец жя^и ;ana - Шaдкaр. Орнaлacтырy ^змел^ кayмaддa Fara кaрacтырыдFaн. Тaмaктaндырy ^змел шектеyлi. К^рп кYнде ayM^qa меймaнхaнaлaр гз. Ауыл инфрaк¥рылымы aйтaрлыктaй дaмымaFaн. Ауыл iшiнде acфaдттaнFaн жол болмaca д8, ayылFa жету жолдяры жaртыдaй acфaдттaнFaн. ау^хлдя cy мен электр жYЙеci кaмтылFaн;
3) няры; пен мaркетинг. Жергiлiктi жэне х^м^р^ы; нaрык Yлкен элеyетке ие. 1шю тyриcтердi Актeбе облыcы жэне реcпyбликa ayмaFынaн icкерлiк мaкcaттa келетiн туристер к¥Paйды. Шетел тyриcтерiн кызыктырy мaкcaтындa кeптеген кызыктырaтын орындяр мен ^змет-тер жacayды кaжет етедi.
Мaркетингке aрнaлFaн к¥Pылымдaр. ЖинaктaдFaн aкпaрaт нэтижеciнде жэне зерттеулер корытындыcы 6ойыншя «ЫрFыз-ТорFaй» кayмaлындa экотyризмдi дямыту 6ойыншя кYштi жэне оcaл жaктaрын, мYмкiндiктерi мен ^yirnircri кeрcететiн тaддayлaр жacaдынды (2-кеcте).
Осынъщ бэрi mypucmiK нарыща келеадей эсер emyi mymkíh:
1) тeменгi caпaдaFы тayaрлaрды жеткiзy aркылы жaцaдaн aлFaн имидждi жоFaдтy;
2) «ЫрFыз-ТорFaй» кayмaлындa экотyризмдi дaмытyдaFы cтрaтегиялaр мен ic-эрекеттердщ жоcпaрын ;¥ру.
«ЫрFыз-ТорFaй» кayмaды жэне оныц ayмaFындa экотyризмдi дямыту Yшiн координaттay жэне кешендендiрy 6ойыншя ж^мыгс icтеy
цажет. Б^л туризмнщ дамуына керi эсерi мен инвестицияны д^рыс салмау жолдарынан сацтайды. Осы мацсатта мекен туралы толыц ацпараттар жэне оларды талцылау Yшiн т^ргылыцты цызыгушылыц танытцан адамдармен бiрнеше кездесулер eткiзу цажеттш туындайды. Берiлген стратегия мен ю-эрекеттер арнайы кездесулердщ, семинарлардыц кYштi жэне осал жацтарды, мYмкiндiктерi мен цауштшкп кeрсететiн талдаулармен жэне де нарыцтагы тауарларына бага беру нэтижесiнде жасалды.
Кесте 2
Ыргыз-Торгай» цаумалында экотуризмдi дамытуда кYштi жэне осал жацтары, мYмкiндiктерi мен цауштiктерi
Жагымды жацтары Осал жацтары
1) алуан тYрлi жэне сирек кездесетш жануарлар мен еамд^ер дYниесi бар ерекше табиги аумацтар; 2) тартымды эрi алуан тYрлi ^сац келдер тiзбегi; 3) кектемп-жазгы маусымдагы цолайлы климаттыц жагдайлар; 4) тыныш эрi т^рацты ауылдыц елдi мекен атмосферасы (аз кeлiк, халыц цоныстануыныц тeменгi тыгыздыгы); 5) цонац жайлылыгы. 1) цаумал мацындагы елдi мекендерде туристiк цызметтщ жоц болуы; 2) жергшкп аумацта бэсекелеспктщ болмауы; 3) тамацтану орындарыныц нашар дамуы; 4) ауыл сыртында туристер Yшiн жагдайдыц жацсы дамымауы (дэретханалар, пикник орындары, т.б.); 5) шагын бизнестi дамытудагы несие алу жолдарыныц жетiспеуi; 6) шетел тшдерш аз мецгерушшер (орыс тiлiнен басца) бiрiншi жедел кeмек кeрсету кезщдеп медициналыц цызмет сапасыныц тeмендiгi.
Мумкшштктер ЦауттШк
1) туризмнщ эр тYрлерiн бiрiктiретiн турпакеттердi дайындау; 2) бiрлестiк туризм топтарын дамыту; 3) халыц цолeнерi мен сувенирлердi дайындау жэне оларды сату мYмкiндiктерiнiц болуы; 4) турларды жацсарту мен дамыту (автомобильщ, атты, жаяу, велосипеда, т.б.); 5) жету цолайлыгын жацсарту (жолдарды цалпына келтiру, кeлiк ж^мысыныц жацсаруы). 1) туристердщ кeптеп келуi м^ндагы туристiк тауардыц ерекшелiгiне зиян келтiрiлуi мYмкiн жэне цосымша кедергiлер тудырады; 2) туристерден тYсетiн табыстыц бацылаусыз дамуы; 3) элеуметтiк мYмкiндiктер мен экологиялыц элеуеттщ шексiз цолдануы нэтижесшде, туристiк цызыгушылыцтыц азаюы.
Туристк тауарлар мен инфрак^рылым. Т^ргылыкты аймакка жеке немесе когамдык кeлiкпен жетуге болады (автомобиль жолы, авгокeлiк). Дамыган жол горабы бар. Бiрак каумалга юру бiршама киын. Каумалдыц кейбiр гелiмдерiне юру р^ксаты каумал эюмшшктерше акы гелеу аркылы берiледi.
Кызыгушылыгы мол орындар мен, табиги-тарихи к^цдыльщтар. Турисгердi кызыктыратын аумак Жаманшыц метеоритшщ орны, онда кептеген табиги жэне тарихи нысандар бар, ягни тастар, езендер, келдер жэне шаткалдар кездесед1
Туристiк маршруттар мен турлар. Каумал карамагында экотуризм бойынша кеп маршруттар жасалмаган. Жоспарланган маршруттар дамыту мен таратылуды керек егедi. Осыган байланысты келесiдей iс-шаралар ^сынылады:
1) ^сынылган маршруттыц толык есебi;
2) жасалган жэне eнделетiн маршруттар Yшiн кажет ресурстарды есептеу;
3) эрбiр маршруттыц сипаттамасы;
4) туристiк маршруттардыц басылымнан шыгуы;
5) жеке келушiлер мен туроператорларга маршрут жарнамасы.
Жергiлiктi мэдениет. Аудан аумагында мэдени м^ралар мен халык салт-дэстYрлерi сакталган. «Ыргыз-Торгай» каумалы - кептеген туристер Yшiн кызыкты эрi тыц жэне де туроператорлар м^нда белсендi ж^мыстарды аткарады. М^нда туристерге жергiлiктi мэдениегтi керсету формалары карастырылган. Туристiк кызмет керсету бойынша мамандырылган сектор туризм дамытудагы алгышарт. Бiрлестiкке негiзделген туристiк топты Ыргызда дамытуга болады жэне де кызметтщ бар тYрiн туристерге осы елдi мекенде ^сына алады. Ал Н^ра елдi мекенiнде кандай да бiр кызмет тYрiн ^сынуга мYмкiндiктерi жок.
Орналастыру секторы бойынша Нра елдi мекенiнде ж^мыстар аткарылу керек. Каумал аумагында орналасуга болмайды, себебi ^зетшетш аумакта тYнде ^йьщтауга болмайды. Каумалда кону тек арнайы орындарда, ягни Нра мен Жайсацбай елдi мекендершде гана болады. Осыган байланысты келеадей iс-шаралар ^сынылады [5]:
1) Ыргызда орналастыратын бар орындарды есепке алу;
2) Кажегтiлiктерге байланысты Ыргызда орналастыратын бар орындардыц жагдайын жаксарту;
3) Каумалда орналасу жагдайы жэне тагы баскалар.
Тамактандыру кызмегi бойынша ^сыныстар. «Ыргыз-Торгай» каумалында тамактандыру тек кана орналастыру каражаты бойынша ^сынылады. Нрада м^ндай кызмет тYрi ^сынылмайды. Конак Yйлерiнде
тамактану Yлкен топтар бойынша киыншылыктар пайда болады. Осыган байланысты келесiдей ю-шаралар ^сынылады [3]:
1) Кафелердi дамыту. Нрада кем дегенде бiр окытылган персоналдар Yлкен туристiк топты тамакпен камту пункт болу керек (15...20 адамдар Yшiн);
2) Эр тYрлi туристерге тамактану кызметш керсету Yшiн олардыц талап-тiлектерiн бiлу кажет;
3) Жергшкп азык-тYлiктердi ^сыну жолдары. Жергшкп экономиканы дамыту Yшiн, жергiлiктi жэне экологиялык таза азык-тYлiктердi кебiрек пайдалану (мысалга, CYт, май, жаца тскен нан, ет жэне тагы баскалар).
Гид-нусщаушылар щызмеmi. Жаяу жэне ат, кайык маршруттарын ^сынуга болады. Туризмдi бiрлестiру тобында мемлекеттiк лицензиясы бар, дайындалган 3 гид-н^скаушыларынан к^рылган. Осыган байланысты келесiдей iс-шаралар ^сынылады:
1) Тэжiрбиелi гид-н^скаушыларды тацдау ж^мыс тэжiрбиесi болуы мен аумакты бiлу непзшен жYргiзiледi;
2) Гид-н^скаушыларына тренингтi жYргiзу.
Атпен щызмет керсету турлары. Ыргызда белгiлi акы Yшiн атты жалга алуга болады, осыган байланысты келес iс-шаралар ^сынылады: Н^рада аттарды баптау жэне есiру.
Автомобильдердi ^сыну кызмеи. Каумал экiмшiлiгiнен Ыргызда автомобильдердi жалга алуды ^йымдастыруга болады, осы машиналардыц жаксы калпында сакталуын талап ету кажет. Осыган байланысты келесiдей ю-шаралар ^сынылады:
1) Елдi мекенде машиналардыц есебi мен оларды калпына кайта келтiру;
2) Елдi мекенде машиналарды ^йымдастыру;
3) Елдi мекенде жYргiзушiлердi тацдау.
Тренингтер жэне мYмкiншiлiктердi кушейту. Тренингтер жэне мYмкiншiлiктердi кушейту колданыстагы кызмет тYрлерiн жергшкп стандарттар бойынша кетеру Yшiн кажет. Туризмдi бiрлестiру топ кызметiн к¥ру кезiнде осы тренингтi жYргiзген жен.
Ерекше коргалатын табиги аумактарда туризмдi дамыту Yшiн кажеттi к^кыктьщ реттеулер. «Ыргыз-Торгай» щаумалында болуы экоmурисmердi щызыщтыру Yшiн мацызды басты шарт болып саналады. Осыган байланысты келеадей iс-шаралар усыныглады:
1) Ерекше коргалатын табиги аумактарда (ЕКТА) туризмдi дамыту ■ртт теракты стандарттарды енгiзу. Эздерiне ерекше коргалатын табиги аумактарды баскару -ртт стандарттарды талап етедi;
2) Экотуризмнщ дамуы бойынша ерекше коргалатын табиги аумактар анык кeрсетiлуi керек. Б^л туристерге не р^ксат етшепш туралы, соныц iшiнде неге тыйым салынатыны туралы акпаратты камтамасыз етедц
3) Е^ТА-га келушшердщ кiруi мен телем акы жYЙесi. Телем акы жYЙесi таза болу Yшiн келушшерге телем акына тYсiндiретiн жYЙесi бар акпаратты тарату кажет;
4) ЕК^ТА-дыц кызметкерлерi Yшiн теракты туризмнщ дамуы бойынша тренингтер етюзу. «Ыргыз-Торгай» каумалында туризмнщ дамуы Yшiн тренинг жэне мYмкiншiлiктердi кYшейту менеджерлер мен ерекше коргалатын табиги территориялардьщ кызметкерлерi Yшiн мацызды. Осыган байланысты келесi iс-шара ^сынылады: ЕК^ТА-дыц менеджерлерi Yшiн семинарлар жYргiзiп отыру.
Ацпараттыц цызмет турлерг. Барлык туристердi барынша акпараттармен камтамасыз еткен мацызды. Акпарат ерекше коргалатын табиги территорияларга (eзiн-eзi ^стау кодексi), кeрсетiлетiн кызметтерге (орналастыру жерлерi, атты жата алу) жэне экотуризм маршруты бойынша жерлерге (картаны косканда) кажет.
Аппарат жэне маркетинг. «Ыргыз-Торгай» каумалында экотуризм мYмкiндiктер туралы максаттылык нарык нашар акпараттандырылган. Жеке туристер мен туроператорлар Yшiн жаца дайындалган акпараттар жок. Экотуризм бойынша туристш тауарды дайындаушылар, корык басшылары немесе жергiлiктi билiктiц нарык Yшiн eзiцдiк стратегияларды кдауына жэне жарнама материалдарын дайындауына жол бермеу керек.
Нарыцты талцъглаумен келуиалердщ багасы. «Ыргыз-Торгай» каумалы аумагында экотуризм нарыты бойынша бYгiнгi кезде накты акпарат жок. Крлданыстагы деректер толык жэне накты емес. Тиiмдi тур азык-тулл мен маркетинг стратегиясын дамыту Yшiн колдагы акпараттар сэйкес болу керек. Сондыктан, Ыргыз аумагыныц нарыты бойынша накты колданыстагы ережелердiц болуы мацызды. Осыган байланысты мынадай iс-шаралар ^сынылады: келушiлердi иркеу жэне келушiлерден с^рак-жауап алу.
Жарнама материалдарын дайындау. Шыгарылган анык жарнама жэне акпарат материалдары Yлкен игiлiктерге ие. Тэртiп жэне нормалар бойынша акпараттар туристерге осы каумал туралы толык мэлiметтердi алуга нег1зделген. Осыган байланысты келесгдей Iс-шаралар усыныглады:
1) жалпы брошюра;
2) галамтор аркылы жарнама;
3) жергшкп нарык маркетингi.
Туроператорларымен цызметтесу. Турлар мен экскурсия жергшкп тауарларды туристер Y™iH тиiмдi жэне кызыктырып, жаца максатты топ К¥ру эрекетiн жасау Y™iH к^рылган. «Ыргыз-Торгай» каумалы аумагына туроператоры туристер Y™m кепiлдемелiк жол болып саналады. Осыган байланысты келесiдей iс-шаралар ^сынылады:
1) «Ыргыз-Торгай» каумалы аумагы бойынша туропакеттарын дайындау;
2) Туроператорларга аппарат;
3) Таныстыру сапарлары.
«Ыргыз-Торгай» каумалына келушi туристерде кeрсетiлетiн кызметтер мен аймак; к^ндылыктары туралы акпаратты багалау мYмкiншiлiктерi болу керек.
Багдарлама координациясы мен царжыландыру. Осы багдарлама накты максаттар мен жауапкершшктердщ бeлiнуiн кажет етед1 Багдарлама экотуризмнщ дамуында кызыгушылыгы бар эртYрлi жергiлiктi бiрлестiктер, коры; басшыларыньщ iс - эрекеттерiн аныктайды.
Казакстанныц баска облыстарына караганда Актебе облысыныц мемлекет тарапынан коргалатын нысандары мен аумактары жeнiнен саны аз. Облыстыц табиги жагдайларыныц ерекшелiгi жэне жогары шаруашылык игеру казiрri жагдайларына жэне антропогендж б^зылу дэрежесiне карамастан тYрлi табиги кешендер мен нысандарды ЕКТА жYЙесiне косу кажеттшн белгiледi.
Актебе облысындагы табиги элеуеттi пайдаланудыц казiрri жагдайларында ещрдеп экологиялык тепе-тецджт колдау жэне табигатты пайдалану тэртiбiн реттеу Yшiн облыстык децгейде ерекше коргалынатын табиги аумактарды ^йымдастыру есебiнен ЕКТА желiсiн кдоу ¥сынылады.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Дроздов А.В. Основы экологического туризма: Учебное пособие. - М.: Гардарки, 2005. - 271 с.
2. Естественнонаучное и технико-экономическое обоснования создания Иргизско-Тургайского государственного национального природного парка. Пояснительная записка. //Исп. Назарчук М.К., Назарчук Л.Н., Антонюк О.И., Николаева М.В., Красков А.Н. - Алматы: ТОО «Экопроект», 2005. - 144 с.
3. Ким А.Г. Рекреационная оценка территории и развитие туристско-рекреационного хозяйства в Казахстане. - Алматы: «Рауан», 1997. - 205 с.
4. Назарчук М.К. Перспективы развития экологического туризма в Казахстане. - Алматы: ТОО «Экопроект», 2001. - 80 с.
5. Назарчук М.К., Сергеева А.М., Абдулина A.F. Актебе облысыньщ географиясы. - Актебе: 2012. - 318 б.
6. Сергеева А.М., Кыдыршаева Э.А., Баспакова Э.F. Торгай-Ыргыз корыкшасы биоресурстарыньщ казiрri экологиялык мэселелерi // К^рп кезецдеп экология жэне экологиялык бшм беру мэселелерi: Халыкаралык Fылыми-тэжiрибелiк конференция материалдары. -Актебе: 2008. - Б. 648-651.
7. Схема размещения и развития особо охраняемых природных территорий Актюбинской области (1 этап). /Пояснительная записка. -Алматы: ТОО «Экопроект», 2006. - 173 с.
8. Схема размещения и развития особо охраняемых природных территорий Актюбинской области (2 этап). / Пояснительная записка. -Алматы: ТОО «Экопроект», 2007. - 80 с.
Поступила 26.11.2015
Канд. геогр. наук А.М. Сергеева
Доктор геогр. наук К.Т. Сапаров
И. Бекзаткызы
ОРГАНИЗАЦИЯ МЕРОПРИЯТИИ ПО РАЗВИТИЮ ВОДНОГО ТУРИЗМА В «ИРГИЗ-ТУРГАЙСКОМ» РЕЗЕРВАТЕ
ВОДНЫЕ РЕСУРСЫ, СИСТЕМА ОЗЕР, БУФЕРНАЯ ЗОНА, ЭКОТУРИЗМ, ЭКОТУРИСТСКИЕ МАРШРУТЫ, ТУРИСТСКАЯ ИНФРАСТРУКТУРА
Статья посвящена решению методических и практических задач по исследованию «Иргиз-Тургайского» резервата и обоснованию направлений его оптимизации. Разработаны критерии типологии и оценки уровня сбалансированности развития рекреационного водопользовани. На основе сочетания геомаркетингового, ресурсного, структурно-функционального и территориально-ситуационного подходов определены размеры регионального рекреационного водопользования в резервате в целях оптимизации. Изучено влияние рекреационного спроса, особенностей структуры и качества водно-ресурсного потенциала и его территориальной дифференциации, социально-экономических и экологических условий для развития экотуризма в «Иргиз-Тургайском» резервате.
