БОЛАЛАР -УСМИРЛАР СПОРТИ /ДЕТСКО-ЮНОШЕСКИЙ СПОРТ
А.А.УММАТОВ, УзДЖТСУ, ЧИРЧЩ
ЁШ ВОЛЕЙБОЛЧИЛАРДА ПУЛЬСОМЕТРИК ЦИЙМАТИ АНЩЛАНГАН МАШЦЛАР АСОСИДА ^АРАКАТ ТЕЗЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ АФЗАЛЛИГИ
Аннотация. В работе на основании анализа результатов исследования дано обоснование приоритетности и необходимости развития скорости перемещения у волейболистов с помощью упражнений, эффективность которых должна быть определена их пульсовой стоимостью. Отмечено, что именно такие упражнения могут предупредить преждевременное утомление и сохранить качество выполнения игровых действий.
Ключевые слова: волейболист, скорость движения, техника, контрольная и экспериментальная группы, бег «Ёлочка», пульсометрическая стоимость.
Мавзунинг долзарблиги. Замонавий волейболга хос техник - тактик харакатларни ута кескин узгарувчан вазиятлар талабларига мос равишда тезкор ва аник ижро этиш кобилияти хал килувчи ахамиятга эгадир. Айрим мутахассислар фикрига кура, уйин малакаларига ургатишда дастлаб уларнинг техникасига, сунг тезлиги, шундан кейингина шу харакатлар аниклигига эътибор каратиш лозим экан (Ю.Д. Железняк, 2002, 2005; А.В. Беляев, М.В.Савин, 2009; А.А. Пулатов, 2017). Бошка бир катор олимлар (В.И.Лях, 2001, 2006; О.Б. Немцов, 2003). спорт харакатларини шакллантиришда шу хдракатлар мусобака вактида табиатан кандай ижро этилиши зарур булса, уларни ана шундай шаклда такомиллаштириш лозим деб хисоблашади. Лекин харакат техникаси, тезлиги ва аниклигини юкорида кайд этилган икки ёндашув ёрдамида шакллантиришдан катъий назар ургатишда фойдаланиладиган махсус машкларнинг пульсометрик кийматига асосланиш максадга мувофикдир.
Тадкикотнинг максади. СПМО гурухида шугулланувчи волейболчилар мисолида харакатланиш тезлиги -техникаси ишлаб чикилган ва пульсо-метрик киймати аникланган машклар асосида шакллантириш имкониятини урганишга каратилган.
Пульсометрик киймати аникланган машклар мажмуаси:
1. 1-6-5 зоналарга максимал тезлик-дан югуриб бориб, хар бир зонада юкоридан икки куллаб 2-зонага туп узатиш
таклидини ижро этгандан сунг 6-зонадан 4-6-3-6-2 зоналарга югуриб бориб, хар бир зонадан пастдан икки куллаб туп кабул килиш таклидини ижро этиш.
2. Болалар навбатма-навбат 6-зонада жойлашиб (старт), 6-2-6-3-4-6-56-1-6 зоналарга (унгдан чап томонга) ва чапдан унг томонга (чап унг томонга) волейболчи холатида югуриш мусобакаси - 3 марта.
3. 1-зона бурчагидан 4-зона бурча-гига, 5-зона бурчагидан 2-зона бурчагига диогонал йуналишларда югуриш, хар бир зонада туп кабул килиш таклиди бажарилади - 3 марта такрорланади.
4. 9-3-6-3-9 м.га 3 марта мокисимон югуриш тестини бажариш.
5. Орка чизик буйлаб 6х9 м.га мокисимон тартибда ёнлама югуриш.
6. 6-зонада колонна булиб жойлашиб, навбатма-навбат 3-2-3-4-3-зоналарда максимал тезликда тусик куйиш таклидини бажариш - 3 марта такрорланади.
Тадкикот натижалари ва мух,окамаси. ^айд этилган барча машклар мусобака шаклида утказилади.
Ушбу машклар самарадорлиги 6 ойлик педагогик тажриба асосида урганилди. Тажрибага хар бир 8 нафардан иборат назорат ва тажриба гурухлари жалб этилди.
^айд этилган машклар факат тажриба гурухида кулланилди ва уларнинг пульсометрик киймати 1 -жадвалда келтирилган. Назорат гурухида анъанавий машклар кулланилди.
Тадкикотда куйидаги услуб ва тестлардан фойдаланилди: пульсометрия -юракнинг кискариш ритмини «ТУ-25-18001-87» типдаги универсал тонометрда аниклаш, харакатланиш тезлиги ва техникасини аниклаш.
Тажриба гурухида кулланилган май
Х,аракат техникаси 10 баллик эксперт тизими асосида бах,оланди. Педагогик тажриба натижалари 2-жадвалда акс эттирилган.
1 жадвал
ва уларнинг пульсометрик киймати
т/р кулланилган машклар Пульс
Машкдан олдин Машкдан кейин
1 1-6-5-зоналарга югуриш, туп узатишни таклид килиш, 6-зонадан 4-6-3-6-2 зоналарга югуриб, туп кабул килиш таклидини бажариш. 64,4 121,6
2 2х6-2-6-3-6-6-5-6-1-6 зоналар югуриш мусобакаси 68.2 134.4
3 1-4 ва 5-2-зоналарга диагонал югуриш мусобакаси 67.6 118.2
4 9-3-6-3-9 м.га 3 марта югуриш 66.4 120.8
5 Орка чизик буйлаб 6х9 м.га ёнлама югуриш 65.8 124.4
6 3-2-3-4-3- зоналарга тезкор хдрактланиб тусик куйиш таклидини бажариш 68.2 126.2
2 жадвал
СПМО гурухида шуFулланувчи волейболчиларда харакатланиш тезлигини анъанавий ва пульсометрик киймати аникланган машклар таъсирида шакланиши
Тест машклари Гурух Тажрибадан олдин Тажрибадан кейин Усиш суръати
"Арчасимон" йуналишда югуриш тезлиги (сек.) НГ ТГ 28,4±2.08 29.6±2.52 27.6±1.96 26.2±1.14 0.8 4.4
"Арчасимон" йуналишда югуриш техникаси (балл) НГ ТГ 3.2±0.08 3.0±0.06 3.8±0.09 5.9±1.02 0.6 3.9
Изох: НГ- назорат гурухи. ТГ - тажриб гурухи
Жадвалдан шу нарса кузатиладики, тажриба давомида анъанавий мазмунли машгулотларда шугулланишни давом эттирган НГда "арчасимон" югуриш тажрибадан олдин уртача 34,4 сек.ни, тажрибадан кейин 32,6 сек.ни ташкил этди. Тезликнинг усиш суръати 1,8 сек. билан ифодаланди.
ТГда ушбу курсаткичлар тажрибадан олдин 34,6 сек., тажрибадан кейин 30,2 сек.гача кискарди. Тезликнинг усиш суръати 4,4 сек.ни ташкил этди. Куриниб турибдики, 5 ой давомида биз томони-миздан таклиф этилган ва пульсометрик киймати аникланган машкларни мунтазам куллаб борган ТГда тезкорликнинг усиш суръати катта фарк билан кайд этилди.
Мазкур тестни кабул килиш давомида югуриш техникаси хам
бахоланди. Гап шундаки, волейболда югуришда (харакатланишда) волейболча холатни саклаш (оёклар кисман букилган, гавда олдинга эгилган холда) талаб килинади.
Югуриш (хдракатланиш) техникаси тест кабул килишга жалб килинган 3 нафар тажрибали волейбол тренерлари томонидан эксперт асосида бахоланади;
Бахолаш 10 баллик тизим буйича амалга оширилди. Масалан - биринчи эксперт техника учун уз бахосини 4 балл деб эълон килди; иккинчиси - 3.5 балл, учинчиси - 4.5 балл. Эълон килинган баллар йигиндиси 3 га булинади. Демак, 4+3,5+4,5=12:3=4 балл.
Тадкикотимизда иштирок этган 14 ёшли болаларда волейболчиларга хос югуриш техникаси, улар 2-3 йил волейбол
билан шугулланганлигига карамай, суст натижалар билан намоён булди. Жумладан, югуриш техникаси тажрибадан аввал икки гурухда хам 3.0-3.2 баллдан ошмади. Демак, анъанавий мазмунда олиб борилаётган машгулотларда харакатланиш техникасини шаклантиришга алохида эътибор берилмайди, деб таъкидлаш мумкин булади.
Хулоса. НГда бундай суст техника тажриба якунида хам деярли узгармади ёки бор-йуги 0.6 баллга усди, холос. Аммо 6 ой давомида биз томонимиздан таклиф килинган тезлик ва техникага ургу берилган хамда пульсометрик киймати аникланган машкларни машгулотларда мунтазам куллаб борган ТГда югуриш техникаси 3.0 баллдан 5.9 баллгача яхшиланди. Техниканинг 5 ойлик усиш суръати сал кам 3 баллни ташкил этди. Бинобарин, ТГда кулланилган ихтисос-лаштирилган машклар мажмуаси тезликни хам, техникани хам жадал шакллантириш
хусусиятиги эга экан, деб хулоса килиш мумкин.
Тажриба гурухида кулланилишга мулжалланган машкларнинг пульсометрик киймати шу машкларнинг шиддати, мазмуни ва техник жихатдан мураккаб-лигига караб фаркланиши аникланди. Тажриба давомида кулланилган ушбу машклар волейболга хос харакатланиш тезлиги ва техникасини жадал шакл-лантириши мумкинлигини исботлаб берди.
Тикловчи, шу жумладан, юрак фаолиятини тинчлантирувчи машклар кулланилди. Анъанавий мазмунли машгулотларда шугулланишни давом эттирган НГда бундай ижобий узгаришлар кайд этилмади.
Тажриба давомида кулланилган тест машклари ва пульсометрик киймати аникланган тезкорлик машкларини СПМО машгулотларига жорий этиш амалий ахамиятга лойикдир.
Адабиётлар:
1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 20 апрелдаги П^-2909 сонли "Олий таълим тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори.
2. Узбекистон Республикаси Президентининг «Олий укув юртидан кейинги таълим тизимини янада такомиллаштириш тугрисида» 2017 йил 16 февралдаги ПФ-4958-сон Фармони.
3. Беляев А.В. Обучение технике игры в волейбол и её совершенствование. //Методическое пособие. М.: Олимпия. Человек., 2008 г.
4. Железняк Ю.Д.. Основы научно-методической деятельности в физической культуре и спорта, - М., 2002 г. 435 с.
5. Беляев А.В. Обучение технике игры в волейбол и её совершенствование. //Методическое пособие. М.: Олимпия. Человек., 2008 г.
А.А.Умматов
Маколада спорт педагогик махоратини ошириш гурухида шугулланувчи волейболчилар мисолида харакатланиш тезлиги - техникаси ишлаб чикилган ва пульсометрик киймати аникланган машклар асосида шакллантириш имкониятини урганишга каратилган.
On the basis of the analysis of the results of the study, justification of the priority and necessity of the development of the velocity of the volleyball players through exercises, the effectiveness of which should be determined by their pulse rate. It is noted that such exercises can prevent premature fatigue and preserve the quality of game actions.