IF = 7.921
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center 921 www.in-academy.uz
ARTICLE INFO
ETIOPATHOGENESIS OF HERPETIC STOMATITIS IN CHILDREN WITH CONGENITAL CYTOMEGALOVIRUS
INFECTION Sharipova G.I.
Ph.D., associate professor Karimova Nigina Yusufovna
Bukhara State Medical Institute, Uzbekistan https://doi.org/10.5281/zenodo.13907470
ABSTRACT
Received: 04th October 2024 Accepted: 08th October 2024 Online: 09th October 2024
KEYWORDS Cytomegalovirus, herpetic stomatitis, periodontal tissue, immunological, dental,
clinical-functional, laboratory, statistical
methods.
In this article, children with congenital cytomegalovirus infection may suffer from the destruction of scientific knowledge that affects the practice of improving the treatment of diseases of the mucous membrane of the oral cavity and herpetic stomatitis.
ТУГМА ЦИТОМЕГАЛОВИРУС ИНФЕКЦИЯСИ МАВЖУД БОЛАЛАРДА ГЕРПЕТИК СТОМАТИТНИНГ ЭТИОПАТОГЕНЕЗИ
Шарипова Г.И.
PhD., доцент Каримова Нигина Юсуфовна
Бухоро давлат тиббиёт институти, Узбекистан https://doi.org/10.5281/zenodo.13907470
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 04th October 2024 Accepted: 08th October 2024 Online: 09th October 2024 KEYWORDS
Цитомегаловирус, герпетик стоматит, пародонт туцимаси,
иммунологик,
стоматологик, клиник-функционал, лаборатор, статистик усул.
Ушбу мацолада тугма цитомегаловирус инфекцияси мавжуд болаларда огиз бушлиги шиллиц цавати касалликлари щмда герпетик стоматитларни даволашни такомиллаштириш амалиётини амалга ошириш долзарб илмий йуналишлардан бири булиб щсобланиши курсатилган.
Охирги йилларда ахрли орасида герпетик стоматитлар билан касалланиш купайиб бормовда, бу эса тиббий-ижтимоий, ицтисодий муаммоларга сабаб булмовда. Айницса, бу патологиянинг тугма цитомегаловирус инфекцияси мавжуд болаларда
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center 921 www.in-academy.uz
IF = 7.921
ривожланиши уларни ташх,ислаш ва даволашда мураккаблик вужудга келтириши билан алохдда урин тутмоцда.
Тугма цитомегаловирус инфекцияси мавжуд болаларда огиз бушлиги шиллиц цавати касалликлари х,амда герпетик стоматитларни ташхислаш ва даволаш усулларини такомиллаштиришга йуналтирилган илмий изланишлар дунёнинг етакчи илмий марказлари ва олий таълим муассасалари, жумладан Тошкент давлат стоматология институтида (Узбекистон) олиб борилмоцда.
Тугма цитомегаловирус инфекцияси мавжуд болаларда огиз бушлиги шиллиц цавати касалликлари х,амда герпетик стоматитларни даволаш усулларини такомиллаштириш буйича олиб борилган тадцицотларда цатор илмий натижалар олинган, жумладан, "замонавий жамиятда х,ар цандай касалликнинг ах,амияти ушбу касалликнинг ах,оли орасида тарцалиши, огирлик даражаси ва натижаларнинг жиддийлиги, бемор ва унинг оиласининг ёки умуман жамиятнинг ицтисодий йуцотишлари билан аницланади". Жах,он Соглицни Сацлаш Ташкилоти маълумотларига кура, соглицца жиддий таъсир цилувчи мух,им муаммолардан бири бу TORCh вирусли касалликлардир.
Цитомегаловирус организм турли тизим ва аъзолари, улар функцияси бузилиши, шунингдек пародонт туцимасига салбий таъсир курсатиши билан ажралиб турган (Мухамеджанова Л.Р., 2015; Шторина Г.Б. ва х,аммуал., 2015; Поворознюк В.В. ва х,аммуал., 2018), натижада ушбу сабаб бошца салбий омиллар билан биргаликда тишларнинг эрта йуцотилишига олиб келади.
Цитомегаловирус билан зарарланганда болалар орасида уз вацтида ташх,ис цуйиш ва даволаш даражаси пастлигича цолмоцда. Бу тизимли диагностика цилиш мавжуд усулларининг х,ар бири организм туцимасининг тузилиши ёки функцияси курсаткичини аницлашга царатилган. Шуни ёдда тутиш керакки, клиник амалиётда болаларни текшириш нисбатан камдан-кам х,олларда амалга оширилади. 50% х,олларда TORCh инфекцияси белгиларсиз пайдо булади (Франке Ю., Рунге Г., 2015; Рожинская Л.Я., 2018).
Цитомегаловирусда эпидемик жараён аниц белгиланган даврийлик, мавсумийлик, цикликлик мавжуд эмаслиги билан тавсифланади. Асимптоматик шаклларнинг тез-тезлиги ва манифест шаклларнинг фацат клиник куринишлари буйича дифференциал ташх,ис цуйишнинг мумкин эмаслиги цитомегаловирус инфекциялари билан касалланишнинг расмий руйхатга олиш маълумотлари уларнинг ах,оли орасида х,ациций тацсимланишини акс эттирмаслигига сабаб булган, уз вацтида адекват бошцарув царорларини цабул цилиш, профилактика ва эпидемияга царши чора-тадбирларни амалга оширишни цийинлаштирган.
Тадцицот натижаларининг ишончлилиги илмий-тадцицот ишида фойдаланилган замонавий, бир бирини тулдирувчи стоматологик, клиник-функционал, лаборатор, иммунологик ва статистик усуллар цулланилганлиги, етарли мицдордаги цитомегаловирус аницланган герпетик стоматитлар ташх,исланган болаларнинг олинганлиги, келтирилган натижаларнинг назарий х,амда амалий жихатдан тасдицланганлиги, уларнинг ватандош ва хорижий тадцицотчилар томонидан олинган маълумотлар буйича циёслаганда ишончлилиги, келтирилган хулосаларнинг
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center 21 www.in-academy.uz
IF = 7.921
асосланганлиги, шунингдек ваколатли ташкилотлар томонидан тасдицланганлиги билан асосланган.
Тадцицот амалий натижалари цуйидагилардан иборат:
Огиз бушлиги шиллиц цаватида цитомегаловирус инфекциясида герпетик стоматитнинг энг куп тарцалган жойлашуви схема-топограммага тарцалишнинг ортиб бориш тартибида киритилган: тил ости, лунж, ретромоляр сох,а, милк, тил, цаттиц танглай, юмшоц танглай, лаб;
герпетик стоматит патогенезида цитомегаловирусни триггер омиллиги асосланган;
Цитомегаловирус инфекция кузатилган герпетик стоматитли болалар цон зардобидаги IL-4 ва IL-8 цитокинлари, IgE курсаткичларини аницлаш стоматологик амалиётда болаларда эрта ташх,исоти самарадорлигини ошириши исботланган;
стоматологик амалиётда цитомегаловирус фонидаги герпетик стоматитларни эрта ташх,ислаш ва комплекс даволашда стомасферанинг комплекс цулланилиши, анъанавий даволаш усулининг паст самарадорлигини курсатиб берган.
Болалардаги герпетик стоматит иситма, лимфаденит, кунгил айниш, везикуляр тошмалар, огиз бушлигида эрозия ва афталар, иштах,ани йуцотиш билан намоён булади. Болаларда герпетик стоматит ташхиси анамнез, клиник куриниш, цитологик текширув, РИФ, ПСР, Елишай буйича амалга оширилади. Болаларда герпетик стоматитни даволаш antiviral, десенсибилизация цилувчи, иммунокорректив терапия, мах,аллий огиз бушлигини даволаш, физиотерапияни уз ичига олади.
Болалардаги герпетик стоматит-herpes-бу огиз мукозасининг устун шикастланиши ва умумий интоксикация х,одисалари билан юзага келадиган вирусли инфекция. Педиатрия ва болалар стоматологиясида герпетик стоматит болаларда огиз бушлигининг яллигланиш касалликлари орасида биринчи уринда туради, бу деярли 80% х,олатларни ташкил цилади. Герпетик стоматит бола танасининг herpes simplex вируси билан биринчи алоцасининг намоён булиши сифатида царалади. Герпетик стоматит купинча 1 ёшдан 3 ёшгача булган болаларда учрайди, бу уларнинг ёш-морфологик хусусиятлари, транспласентал антикорлар даражасининг пасайиши ва узига хос иммунитетнинг етуклиги билан боглиц. Герпетик стоматит биринчи ойлардан бошлаб сунъий озицлантиришда булган х,аётнинг биринчи йилидаги болаларда х,ам кузатилиши мумкин.
Патогеннинг манбаи уткир герпетик стоматитли болалар, такрорий лаб герпесли катталар ва virus ташувчилардир. Герпетик стоматит жуда юцумли: соглом болаларга маиший алоца (уйинчоцлар, уй-рузгор буюмлари орцали) ва х,аво томчилари (йуталаётганда ва аксирганда) орцали юциши мумкин, онадан х,омилага вертикал юциш мумкин (х,омиладор аёлда вирусемия билан герпеснинг цайталаниши).
Клиник белгиларга цараб, болада герпетик стоматит енгил, уртача ва огир шаклларда пайдо булиши мумкин; унинг ривожланишида инкубация, продромал даврлар, касалликнинг баландлиги (катарал, тошмалар даври), йуц булиб кетиш ва клиник тикланиш даври ажратилади. Герпетик стоматитнинг енгил ва уртача шакллари болалар орасида купроц учрайди. Болаларда герпетик стоматитнинг яширин даври 2 кундан 14 кунгача. Продромал даврда бола безовталанади, кайфияциз булади,
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center 21 www.in-academy.uz
IF = 7.921
йиглайди, овкатдан бош тортади, ёмон ухлайди. Субмандибулар ва сервикал лимфа тугунларининг тупурик, кунгил айниши, кусиш, катталашиши ва огриги кайд этилади.
Болаларда герпетик стоматит уткир иситма (38-40 гача) билан бошланади, умумий х,олатнинг ёмонлашиши кузатилади. Касалликнинг уткир даврида катарал куринишлар кушилади: уткир гингивит, бурун окиши, йутал, баъзан конъюнктивит. Боланинг тиш милки гиперемик, шишган ва кон кетиш кузатилади. Огиз мукозасида 23 мм улчамдаги юпка деворли пуфакчалар шаклида битта ёки гурух,ланган везикуляр тошмалар пайдо булади, улар огрикли эрозия ва афталар (окартувчи коплама билан копланган саёз яралар) шаклланиши билан осонгина очилади. Герпетик тошмалар купинча тиш милки, каттик ва юмшок танглай, тилнинг орка кисми, ёнок ва лабларда жойлашган. Везикулаларнинг шаклланиши 2-4 кун давом этади ва каттик огрик билан бирга келади. Шу билан бирга, ривожланишнинг турли боскичларида тошмалар кузатилиши мумкин. Афта ва эрозия аста-секин тозаланади ва чандиксиз тортилади. Болалардаги герпетик стоматит учун тулкинга ухшаш белги характерлидир: иситма билан тошмалар пайдо булиши киска баркарор давр билан тугайди, кейин тошмаларнинг янги куриниши х,ароратнинг яна бир кутарилиши билан бошланади.
Иммунитетнинг пасайиши ва иккиламчи бактериал инфекция кушилиши билан шиллик кават ва терининг пустулар шикастланиши пайдо булади. Болалардаги уткир герпетик стоматит, огирлигига ва даволаш самарадорлигига караб, 7 кундан 14 кунгача давом етиши мумкин. Уткир герпесвирус инфекцияси бола х,аётининг биринчи ойларида умумлаштириш, септик х,олатни ривожланиш хавфи, ички органларнинг шикастланиши ва миянинг сероз мембраналари туфайли хавфли йуналишга эга булиши мумкин.
Герпетик стоматитнинг асоратланмаган курсида амбулатория шароитида даволаниш талаб этилади, мураккаб х,олатларда ва х,аётнинг дастлабки уч ёшдаги болаларда касалхонага ёткизиш талаб килиниши мумкин. Герпетик стоматит билан огриган болаларга ётокда дам олиш, куп суюклик ичиш, безовта килмайдиган овкат, алохдда идишлар ва гигиена воситаларидан фойдаланиш курсатилади.
Цитомегаловирус билан зарарланганда болалар орасида уз вактида ташх,ис куйиш ва даволаш даражаси пастлигича колмокда. Бу тизимли диагностика килиш мавжуд усулларининг х,ар бири организм тукимасининг тузилиши ёки функцияси курсаткичини аниклашга каратилган. Шуни ёдда тутиш керакки, клиник амалиётда болаларни текшириш нисбатан камдан-кам х,олларда амалга оширилади. 50% х,олларда TORCh инфекцияси белгиларсиз пайдо булади.
Цитомегаловирусда эпидемик жараён аник белгиланган даврийлик, мавсумийлик, цикликлик мавжуд эмаслиги билан тавсифланади. Асимптоматик шаклларнинг тез-тезлиги ва манифест шаклларнинг факат клиник куринишлари буйича дифференциал ташх,ис куйишнинг мумкин эмаслиги цитомегаловирус инфекциялари билан касалланишнинг расмий руйхатга олиш маълумотлари уларнинг ах,оли орасида х,акикий таксимланишини акс эттирмаслигига сабаб булган, уз вактида адекват бошкарув карорларини кабул килиш, профилактика ва эпидемияга карши чора-тадбирларни амалга оширишни кийинлаштирган.
EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center 21 www.in-academy.uz
IF = 7.921
Болаларда герпетик стоматитни комплекс даволаш (умумий ва мах,аллий) касалликнинг даврига ва симптомларнинг огирлигига ;араб танланади. Иситма ва огрик; учун парацетамол, ibuprofen буюрилади; шишишни енгиллаштириш учун антигистаминлар (клемастин, гифенадин) ишлатилади. Тизимли этиотропик терапия (ацикловир, interferon) дастлабки даврда самаралиро; булади. Иммунокоррекция ма;садида лизозим, тимус экстрактлари ва gamma globulin инъекциялари буюрилади. Болаларда герпетик стоматитни мах,аллий даволаш болалар стоматологи ва болалар периодонти томонидан амалга оширилади. Огиз мукозасини антисептиклар, усимлик кайнатмалари билан кундалик даволаш, antiviral препаратлар билан мойлаш амалга оширилади. Болаларда герпетик стоматитнинг уртача шаклида шилли; ;ават юзасини некротик массалардан тозалаш учун протеолитик ферментларнинг эритмалари (трипсин, химотрипсин) ишлатилади. Эрозияларни эпителизация ;илиш пайтида кератопластик воситалар (а, Е витаминлари, атиргул) ишлатилади. Болаларда герпетик стоматит учун физиотерапия касалликнинг биринчи кунларидан бошлаб буюрилади (УВ, инфра;изил нурланиш). Болаларда такрорий герпетик стоматит билан умумий воситалар курслари (C, Б12 витаминлари, бали; ёги), ю;ори калорияли парх,ез курсатилади.
References:
1. Цитомегаловирусная инфекция у детей/ С.С. Кочкина, Е.П. Ситникова// Детские инфекции. — 2016.
2. Клинические рекомендации (протокол лечения) оказания медицинской помощи детям больным цитомегаловирусной инфекцией. — 2015.
3. Цитомегаловирусная инфекция у детей. Клинический протокол МЗ РК. — 2013.
4. Детские инфекционные болезни/ Л.Г. Кузьменко, Д.Ю. Овсянников, Н.М. Киселева. — 2009.
5. Sharipova Gulnihol Idiyevna. DISCUSSION OF RESULTS OF PERSONAL STUDIES IN THE USE OFMIL THERAPY IN THE TREATMENT OF TRAUMA TO THE ORAL MUCOSA// European Journal of Molecular medicinevolume 2, No.2, March 2022 Published by ejournals PVT LTDDOI prefix: 10.52325Issued Bimonthly Requirements for the authors.
6. Muratovich, M. R., & Abdurahmonovich, Q. A. (2021). Children's and Girls' Community Learning and Raising Their Children's Community. Academicia Globe, 2(10), 92-98.
7. Sharipova Gulnihol Idiyevna. THE EFFECTIVENESS OF THE USE OF MAGNETIC-INFRARED-LASER THERAPY IN TRAUMATIC INJURIES OF ORAL TISSUES IN PRESCHOOL CHILDREN//Academic leadership. ISSN 1533-7812 Vol:21Issue 1