CC BY
0TSÍKLÍK УЭ YÜKS9K TSÍKLÍK SÍNXRONLA§DIRMA ÍL9 KOMMUTASÍYA PROSESÍND9 BLOKLARIN AYRILMASI
R9HÍMOV R9HÍM M9H9MM9D oglu
Azarbaycan Dövlat Neft va Sanaye Universiteti,"Elektronika va avtomatika"
kafedrasinin dosenti
MUSAYEV §AMO AGABALA oglu
Azarbaycan Dövlat Neft va Sanaye Universiteti,"Elektronika va avtomatika" kafedrasinin
magistranti
Annotasiya: Sinxronizasiya qabuledicilarinin i§ prinsipi baximindan onlar adaptiv va qeyri-adaptiv növldrd bölünür. Qeyri-adaptiv qdbuledicildrdd yigici cihazlarin tutumu avvalcadan nazarda tutulmu§ xdttdd simvollarin tahrif ehtimalina uygun olaraq sabit qalir vd i§ prosesinda dayi§mir. Adaptiv qabuledicida sinxronizasiyadan gixi§ üzra yigma va sinxro siqnalin axtari^i prosesi paralel hayata kegirilir. Bu halda sinxronizasiyadan gixi§ yigicisinin ilk impulsu ila sinxro siqnalin axtari^i ba§layir, lakin generator avadanligi (GA) avvalki vaziyyatini saxlayir. dgar yeni sinxronizasiya vaziyyati müayyan olunmazsa, GA mövcud vaziyyatini qoruyur. Yüksaktsiklik sinxronla§dirma (YDS), ötürücü va qabul edici hissalar arasinda tsiklik sinxronizasiya vaziyyatinin barpasi va saxlanilmasi ügün nazarda tutulmu§dur.
Agar sözlw. tsiklik sinxronizasiya, yüksaktsiklik sinxronla§dirma, Qeyri-adaptiv sinxronizasiya, adaptiv qabuledicilar,kod modulyasiyasi, siqnal qabuledici.
Tsiklik sinxronizasiya rabita kanallarinin düzgün ayrilmasini tamin etmakla, müayyan onlarin dekodla§dirilmi§ amplitud kod modulyasiyasi ila (AKM) siqnallarinin hamin kanallarin qabuledicilarina daxil olmasini ta§kil edir. Avadanliq i§a salindiqda tsiklik sinxronizim müayyan vaxt intervalindan sonra qurulur ki,bu da "sinxronizma daxilolma vaxti" adlanir. Sinxronizasiya pozulduqda sistem axtari§ rejimina ke9ir, bu isa "sinxronizm axtari§i vaxti" ila xarakteriza olunur.Tsiklik sinxronizm olmadiqda impuls kod modulyasiyasi( ÍKM) sisteminda i§ mümkün deyil. Buna göra sinxronizma daxilolma va axtari§ vaxtlarinin minimum saviyyada olmasi vacibdir. Müasir ÍKM sistemlarinda bu vaxt bir ne9a millisaniyadan 9ox olmur, 9ünki vaxt artarsa, ATS cihazlari alaqani dayandirir va abuna9ilar arasinda rabita kasilir. Sinxron siqnal kimi bir adad ikilik simvol va ya müayyan struktura malik simvol qrupundan istifada edila bilar..
Yüksaktsiklik sinxronla§dirma (YDS), ötürücü va qabul edici hissalar arasinda tsiklik sinxronizasiya vaziyyatinin barpasi va saxlanilmasi ü9ün nazarda tutulmu§dur. Bundan alava, SDS, idaraetma va qar§iliqli alaqa siqnallarinin (ÍQAS) uygun telefon kanallarinda düzgün bölü§dürülmasini tamin edir. SDS, sinxro siqnallarin ötürücüsü va qabuledicisini ehtivalidir.
Ötürücü, ötürma dövrasinin ba§langicinda yerla§an müayyan strukturda kod qrupu yaradir. Qabuledici isa kod qruplarini taniyir va onlarin strukturunun sinxro siqnala uygun olub-olmamasini tayin edir. Tsiklik sinxro siqnali (TS) a§kar edildikda qabulun asas siqnal generatorunun fazalanmasi hayata ke9irilir. Bununla alaqadar olaraq, TS qabuledicisi taniyici giri§ va 9ixi§ yigicilari, elaca da siqnal generatoru idaraetma sxemini özünda birla§dirir. Sinxronizasiya vaziyyatinin mümkün qadar tez barpasi va uzun müddat saxlanilmasi talab olunur. Sinxronizasiya sistemlarinda, talab olunan maneaya davamliligini tamin edan minimal tutumlu yigici cihazlar se9ilir. [1,s.74; 2,s.185-188].
Sinxronizasiya qabuledicilarinin i§ prinsipi baximindan onlar adaptiv va qeyri-adaptiv növlara bölünür. Qeyri-adaptiv qabuledicilarda yigici cihazlarin tutumu avvalcadan nazarda tutulmu§ xattda simvollarin tahrif ehtimalina uygun olaraq sabit qalir va i§ prosesinda dayi§mir. Adaptiv qabuledicilarda isa yigici cihazlarin tutumu real tahrif ehtimallidir. Qeyri-adaptiv sinxron siqnal qabuledicisinin struktur sxemi 1-ci da §akilda göstarilmi§dir.
Raqamsal qrup axini sinxronizasiyanin taniyicisinin giri§ina daxil olur. Bu taniyici sürü§ma registrindan (SR) va de§ifratordan (DQ ibaratdir. Sinxronizasiya ila ox§ar har hansi simvol
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
kombinasiyasi D£ giri§inda siqnalin formala§masina sabab olur. ögar ötürma sistemi sinxronizasiya vaziyyatindadirsa, taniyicidan 9ixi§ siqnali vaxt etibari ila generator avadanligi (GA) 9ixi§ siqnali ila uygun galir. "YOX" mantiq elementinin 9ixi§inda, 9ixi§ yigicisi ila birla§mi§, siqnal yoxdur. Lakin "V0" mantiq elementinin (V1) 9ixi§inda, sinxronizasiyaya giri§ yigicisi ila birla§mi§ vaziyyatda, sinxro kombinasiyasinin taninma anina uygun siqnal yaranir. Bu naticada sinxronizasiyaya giri§ yigicisi dolur, sinxronizasiyadan sonraki 9ixi§ yigicisi isa sifir vaziyyatina qadar bo§aldilir.
Qrup Siqnali
RS
IE
D§
OP
KR
Ti-r
Va2
RS-miiharrikregisteri DS- de^ifrator
Yox
Sinxronizasiya -dan kenar yaddas
VTG
I
GA
Va
Sinxronizasiya zamani yaddas
adaptiv sinxrosiqnal qabuledicisinin struktur sxemi
§akil 1. Qeyri-
Qrup siqnallari,siqnalda tasadüfi "1" va "0"-larin kombinasiyasindan yaranaraq vaxt baximindan GA 9ixi§ siqnali ila uygun galmir. Sinxro siqnalda qisamüddatli tahriflar,ya daha yüksak sinxronizasiya sistemlarinda ba§ veran pozulmalardan, ya da manealarin tasirindan yaranir.GA 9ixi§ siqnali "YOX" mantiq elementindan ke9arak sinxronizasiyadan 9ixi§ yigicisina daxil olur. 9gar yigici qurgunu doldurmaq ü9ün vaxt yoxdursa, o zaman malumat iflasa ugramir va sinxronizasiyaya giri§ yigici qurgunun ilk siqnalina asasan sinxronizasiyadan 9ixi§ yigici qurgusunu sifir vaziyyatina qaytarilir. Haqiqi sinxronizm a§kar edildikda, sinxronizm giri§ yigici qurgunu doldurulur va sinxronizm 9ixi§ yigici qurgunu sifirladir. Bunun naticasinda, sinxronizm saxlama rejiminda iklik eynila§dirma sisteminin kifayat qadar atalatliliyini tamin edilir. §akil 2-dan göründüyü kimi, qeyri-adaptiv sinxron qabuledicida barpa vaxti tv sinxronizm tn.in 9ixi§da yigilma vaxti, sinxronizm tn.in giri§da yigilma vaxti va siqnal tp-nin sinxronizminin axtarilmasi vaxtindan ibaratdir[3,s.46; 4,s.28-34;5,s.23; 6,s.231-236].
Tn giri§
Tp
Tn gixi§
Tv
§akil 2.Sinxrosiqnallarin qeyri-adaptiv qabuledicisinda barpa vaxti
Qeyri-adaptiv qabuledicinin a§agidaki manfi cahatlarini farqlandirmak olar: sinxronizmdan 9ixi§da va sinxronizma giri§da saxlama qabiliyyatinin qiymati sabitdir; sinxronizmin barpa vaxti va sas-küy immunitetinin optimal parametrlari demak olar ki, he9 vaxt alda edila bilmaz. Kabel xattinda simvol ötürülmasinin tahrif edilmasi 9ox a§agidir,10-6 barabardir,Bu 9ati§mazliqlar sinxrosiqnallarin qabuledicisinda,siqnalin tahrif olma ehtimalini artirmaq ü9ün uygunla§dirilmi§ bir yolla aradanqaldirilir.
Adaptiv sinxron siqnal qabuledicisinin struktur sxemi isa 3-cü §akilda göstarilmi§dir. Adaptiv qabuledicida sinxronizasiyadan 9ixi§ üzra yigma va sinxro siqnalin axtari§i prosesi paralel hayata ke9irilir. Bu halda sinxronizasiyadan 9ixi§ yigicisinin ilk impulsu ila sinxro siqnalin axtari§i ba§layir, lakin GA avvalki vaziyyatini saxlayir.
Sinxronizasiya vaziyyatinda sinxronizasiyadan 9ixi§ yigicisi bo§ vaziyyatda olur va GA giri§inda sifirlama siqnali yoxdur. Taniyici va tezlik bölücünün (TB) 9ixi§larindan alinan impuls ardicilliqlarinin zaman baximindan uygun galmasi naticasinda sinxronizasiyaya giri§ yigici qurgusu dolur va triger (Tr) mantiqi "V04" elementini bagli vaziyyatda saxlayir. Bu zaman qrup siqnalinda formala§an lazimsiz sinxro qruplari TB sifirlanmasina sabab olmur[6,s.234-236;7,s.37-39;8,s.15-17;10,s.16-18].
Sinxronizasiya pozulduqda sinxronizasiyadan 9ixi§ yigicisi dolur va "V03" mantiq elementinin giri§ina tasir edan qararla§ma siqnali yaradir. Bu mantiq elementi yalniz sinxronizasiyaya giri§ yigicisinin 9ixi§inda müsbat siqnal olduqda a9ilir. Trigerin 9ixi§indan galan siqnal "V04" mantiq elementini a9ir va qrup axininda formala§an ilk lazimsiz sinxro siqnali TB va Tr-ni sifirlanma vaziyyatina gatirir. Naticada "V04" mantiq elementi qapali qalir va yalniz analiz olunan mövqeda sinxronizasiyaya uygun olmayan simvol kombinasiyasi formala§diqda yenidan a9ilir.
Sinxronizm axtari§ sxemi
§akil 3. Sinxrosiqnallarin adaptiv qabuledicisinin struktur sxemi
Haqiqi sinxron siqnal a§kar edildikda, sinxronizasiyaya giri§ yigicisi dolur va "V03" mantiq elementinin giri§inda tasdiq siqnali yaranir. Bu zaman TB 9ixi§i GA-ni sifirlanma vaziyyatina gatirir.
ÎSTIFAD9 OLUNAN 9D9BIYYAT
1. Крухмалев В.В., Гордиенко В.Н., Моченов А.Д. Цифровые системы передачи :Учебное пособие / Под ред. А.Д. Моченова. 2-е изд., перераб. и доп. - М.: Горячая линия - Телеком, 2017.- 376 с.
2. Проектирование и техническая эксплуатация цифровых телекоммуникационных систем и сетей. Учебное пособие для вузов / Е.Б. Алексеев, В.Н. Гордиенко, В.В. Крухмалев, А.Д. Моченов, М.С. Тверецкий; Под ред. В.Н. Гордиенко и М.С. Тверецкого. -2-е изд., испр. -М.: Горячая линия - Телеком, 2017. - 392 с
3. Шаврин С.С., Мельник С.В. Цифровые системы передачи и методы их защиты [Электронный ресурс]:учебное пособие для бакалавров. М.:ЭБС МТУСИ,2020.91 с.
4. Шаврин С.С. Реализация базовых операций защиты информации на сигнальных процессорах. Часть 2: Учебное пособие / МТУСИ. - М.: ЭБС МТУСИ, 2016. - 40 с.
5. Шаврин С.С. Реализация базовых операций защиты информации на сигнальных процессорах.Часть 3:Учебное пособие / МТУСИ. -М.: ЭБС МТУСИ, 2018. - 34 с.
6. Гордиенко В.Н.,Тверецкий М.С.Многоканальные телекоммуникационные системы. Учебник для вузов. Изд. 2-е, испр. и доп. - М.: Горячая линия - Телеком, 2013. - 396 с.:
7. Чёткин С.В., Шишова Н.А. ИКМ-преобразование: основы теории и расчет характеристик:учебное пособие /МТУСИ.-М.,2019.-53с.
8. Мельник С.В., Зуйкова Т.Н., Мусатова О.Ю., Шаврин С.С. Исследование эффектов ограничения разрядной сетки при цифровой обработке сигналов. Практикум. М.: ЭБС МТУСИ, 2017. 22 с.
9. Реализация генераторов ключевых последовательностей на сигнальных процессорах.Часть 1.Практикум /С.В. Мельник, С.С. Шаврин, Т.Н. Зуйкова, О.Ю. Мусатова. - М.: ЭБС МТУСИ, 2017. - 24 с.
10. Реализация генераторов ключевых последовательностей на сигнальных процессорах. Часть 2. Практикум /С.С. Шаврин, С.В. Мельник, Т.Н. Зуйкова, О.Ю. Мусатова. - М.:ЭБС МТУСИ, 2018. - 26 с.
