Цэрквы пасля выбарау і перад выбарам Текст научной статьи по специальности «История и археология»

ЦЭРКВЫ ПАСЛЯ ВЫБАРАУ I ПЕРАД ВЫБАРАМ

Наталля Васiлевiч

Рэзюмэ

Канф^урацыю рэлiгiйнага поля у 2011-м заклалi прэзiдэнцкiя выбары 19 снежня 2010 i рэпрэсii у палiтычнай i грамадскай сферах пасля iх. З адна-го боку, назiралася пэунае ажыуленне як на вышэйшым узроун царкоу-ных iерархiй, так i у асяродках вершкау. З шшага боку, гэтае ажыуленне не мела сютэмнага характару, запальваючыся i затухаючы. Тым не менш яно тычылася не толькi унутрыцаркоуных пытанняу, але i сацыяльных падзеяу. Апроч традыцыйнага парадку дня (царкоуна-дзяржауных аднось нау, рэлiгiйнай адукацыi у школах, пытанняу дэмаграфп, сям'i, абортау, пошуку донарскай дапамог для арганiзацыi культавых пабудоу i рэалiза-цыi сацыяльных праектау) дадалiся новыя пытаннi: актуальныя палiтыч-ныя падзеi, звязаныя з выбарамi i наступнымi рэпрэсiямi, вынясенне смя-ротнага прысуду.

У сувязi з прыняццем новага закона аб рэпрадуктыуных тэхналогiях акту-альнасць набылi пытанн бiяэтыкi. Яны сталi ключавымi у публiчным рэль гiйным дыскурсе. Большую ролю пачала адыгрываць царкоуная грамадс-касць. Не абышлi цэрквы i цяжкасцi, звязаныя з эканамiчным крызюам, якi найбольш яскрава праявiуся увесну-улетку 2011 года.

Тэндэнцьй:

• працягваецца уцюк рэлiгiйнага поля - пераследы асобных рэлiгiйных арганiзацыяу, замежных грамадзян;

• значна памяншаюцца праявы лаяльнасц з боку хрысцiянскiх суполь-насцей да беларускага рэжыму;

• рэлпйныя арганiзацыi больш актыуна выказваюцца на тэмы грамад-скага i палiтычнага жыцця, у т. л. альтэрнатыуна уладам, i рэагуюць на выпадк пераследу;

• пачынае мацавацца грамадзянская супольнасць унутры цэрквау;

• стасунк памiж беларускiмi уладамi i каталiцкай супольнасцю «зама-рожваюцца».

Агульная характарыстыка

Паводле Даведкi Упаунаважанага па справах рэлтй i нацыя-нальнасцей,1 значных зменау у колькасцi рэлтйных аргаш-

Гл.: http://www.belarus21.by/ru/main_menu/religion/sotr/relig_sit.

зацый не адбылося — зарэпстравана 3210 абшчынау (на 48 больш за 2010). Захоуваецца значнае адрозненне па рэпёнах: колькасць абшчынау на захадзе у некалькi разоу перавышае колькасць ва усходшх абласцях (Брэсцкая — 739; Мшская — 667; Вiцебская — 533; Гродзенская — 468; Гомельская — 383; Маплёуская — 278). Таю дысбаланс традыцыйны, ён абумоу-лены гiстарычнымi фактарамi, у першую чаргу тым, што да 1939 Заходняя Беларусь знаходз^ася у складзе Польшчы i там захоувалюя рэлтйная iнфраструктура i больш высокi узро-вень рэлiгiйнасцi насельнiцтва. Ва Усходняй Беларус яны былi значна разбураныя у часы найбольшых пераследау у 1920 — 1930-я гг.

Па-ранейшаму адсутшчаюць крытэрыi вызначэння коль-касцi прьтльшкау канфесiй альбо асоб, прыналежных да рэ-лiгiйных арганiзацый. Асновай падлжау з'яуляюцца сацыяла-гiчныя апытаннi i даныя па колькасцi зарэгiстраваных рэлтй-ных арганiзацый. У 2011 1нстытут сацыялогii НАН Беларусi правёу апытанне, вынiкi якога вядомыя толькi па публжацы-ях у прэсе: «сапраудных вершкау» у Беларусi 20%, сярод iх праваслауных — 57.3%, каталжоу — 34.5%, а пратэстантау — 3.1%.2

Канфесiйная структура паводле колькасщ зарэгiстраваных прыходау наступная: Беларуская праваслауная царква (БПЦ) — 1567 (48.8%); хрысщяне веры евангельскай — 512 (15.9%); Рыма-каталщкая царква (РКЦ) — 479 (14.9%); евангель-скiя хрысщяне-баптысты — 286 (8.9%); адвентысты сёмага дня — 73 (2.3%); юдаiзм — 53 (1.7%); стараабрадцы — 33 (1%); лютэранства — 27 (0.8%); юлам — 25 (0.8%). Аднак ш першая, нi другая крынщы не даюць вычарпальнай шфармацып аб рэ-лiгiйнай прыналежнасцi жыхароу краiны, а таксама ступенi сувязi з вызначанымi канфесiямi i iх уплывовасщ.

Цэрквы: выбар(ы) i крьшс

Прэзiдэнцкiя выбары 19 снежня 2010 сталi для усяго грамад-ства узрушэннем, якое не абыйшло i цэрквы, выб^шы дзяр-жауна-канфесiйныя адносшы са звыклай парадыгмы — тра-дыцыйных рэверансау i дэманстрацыi лаяльнасщ. Па-першае,

Гл.: http://news.tut.by/society/279195.html.

нягледзячы на вшшаванш А. Лукашэнку з боку маскоускага юраунщтва РПЦ ад iмя праваслауных,3 з боку пратэстанта-эмiгранта М. Маргулюа4, а таксама надзвычайную падтрым-ку у больш познi перыяд ад iмя юдэяу з боку амерыканскага грамадзянiна равiна А. Бененсона,5 мясцовыя прадстаушю рэлiгiйных аргашзацыяу, за выняткам некаторых прадказаль-ных фiгур, праявш досыць стрыманую рэакцыю, а месцамi нават абурэнне. З растыражаванай карцшкай падтрымкi кан-траставалi лiсты прыхаджанау са спачуваннямi пратэстоуцам у афщыйнай газеце Беларускага экзархата Царкоунае слова6, вшшаванш без энтузiязму з боку царкоунага юраунщтва, лiсты праваслауных вершкау да Патрыярха, у якiх выказва-лася неразуменне яго пазiцыi7. Апроч гэтага назавём артыкул аднаго з рыма-каталщюх святароу пад назвай Змрочнае Ра-ство8, зварот каталiцкiх вершкау з нагоды сiтуацыi у краше,9 а пазней i зварот мгграпашта Кандрусевiча з нагоды сацыяль-на-палтганай сiтуацыi у краiне,10 дзе яна была ахарактары-заваная як складаная. Таксама трэба згадаць выступ ешскапа Аб'яднанай царквы хрысцiян веры евангельскай С. Хомiча з нагоды выбарау11 i зварот Бабруйскага епiскапа Серафiма да суддзяу у падтрымку апазщыйных актывiстау12.

Прычыны такога зруху могуць палягаць як у наяунасщ кандыдата з яскравым рэлiгiйным пазiцыянаваннем, што вы-клiкала цiкавасць царкоуных людзей да самога працэсу выбарау, так i у нарастаннi агульнай незадаволенасцi у грамадстве. Тым не менш памяншэнне лаяльнасцi не наала радыкальнага характару, i у шэрагу выпадкау адбывалася дыстанцыянаван-не царквы ад палггыю (прыклад, зварот ксяндза Чырвонага

3

4

5

6

7

8

9

10

Гл.: http://www.patriarchia.ru/db/text/1347158.html.

Гл.: http://www.youtube.com/watch?feature = player_embedded&v =

9w9ayZFNwmQ.

Гл.: http://nn.by/?c = ar&i = 59597.

Гл.: http://churchby.info/bel/654/

Гл.: http://churchby.info/bel/652. Гл.: http://churchby.info/bel/656. Гл.: http://churchby.info/bel/672.

Гл.: http://catholic.by/2/home/news/belarus/hierarchs/109046-kandrusiewicz.html.

Гл.: http://www.youtube.com/watch?v=OWvZlE1k6Vk&feature =

player_embedded.

Гл.: http://churchby.info/bel/783/

касцёла У. Завальнюка, дзе ён заклжау не дапускаць шяюх сходау пры храме)13.

Выбары разгайдалi хiстальнiк, аднак бл1жэй да лета гэты рух стау паступова затухаць. Праблемы, звязаныя з фшансавым крызiсам, прымусiлi звярнуцца да пераважна эканамiчных пытанняу. Найбольш крызiс закрануу тыя супольнасцi, дзе ажыццяулялася будаунщтва цi рамонт культавых збудаванняу. Адбывалася натуральнае скарачэнне фiнансавай падтрымкi з боку прыхаджанау i бiзнэсу. Стаб]льным заставалася эканамь чнае становiшча там, дзе асноуным спосабам фiнансавання был замежныя донары, а таксама знешнеэканамiчная дзейнасць.

Лiчыцца, што сацыяльныя узрушэнш i эканамiчны крызiс спрыяюць павелiчэнню рэлiгiйнасцi людзей, аднак нi поствы-барная сiтуацыя, нi рэзкае збядненне насельнщтва не прывялi да наплыву людзей у храмах: чэрп да абменных пунктау i да крамау побытавай тэхнiкi, не кажучы пра аутамаб^ьныя чэргi на мяжы, паказал^ дзе сапраудныя «храмы».

Заканадауства i шстытуцьп

Свабода рэл^И i веравызнання. Паслявыбарчыя рэпрэсii па-ставiлi новыя пытаннi датычна свабоды веравызнання, на-прыклад магчымасцi вiзiтау святароу у С1ЗА незалежна ад канфесii. Палггыку П. Севярынцу (праваслауны) некалькi разоу адмаулялi у такiх вiзiтах, нягледзячы на дамоуленасцi з БПЦ i тое, што Правiлы унутранага распарадку гэта праду-гледжваюць. Журналюту Андрэю Пачобуту (рыма-каталiк) некалькi месяцау адмаулялi у сустрэчы са святаром. Абме-жаваннi датычаць не толью палiтвязняу, але i простых зня-воленых. Заканадуства дазваляе «запрашэнне служыцеляу рэлiгiйных культау», але толькi з дазволу органа, яю ажыц-цяуляе крымiнальны працэс.14 У вялiкай колькасщ выпадкау

Гл.: http://churchby.info/bel/792/

Правила внутреннего распорядка изоляторов временного содержания органов внутренних дел, утверждены Постановлением Министерства внутренних дел Республики Беларусь 20.10.2003 № 234; Правила внутреннего распорядка следственных изоляторов уголовно-исполнительной системы Министерства внутренних дел Республики Беларусь, утверждены Постановлением Министерства внутренних дел Республики Беларусь 13.01.2004 № 3.

13

гэтыя органы адмауляюць зняволеным цi ствараюць пера-шкоды.

Пасля выбуху 11 красавiка пачауся новы этап абавязко-вай дактыласкапii, i мнопя вернiкi, у першую чаргу права-слауныя, ад гэтай працэдуры адмаулялюя. У лiпенi 2011 за ад-мову прайсцi дактыласкапiю аштрафавалi святара I. Прылеп-скага з В1лейю.15 Пытаннi пра гэтую працэдуру задавался i на агульным сходзе святароу Мiнскай епархii БПЦ.16

Новаувядзеннi закранулi парадак правядзення масавых мерапрыемствау. Цэрквы адчул гэта на сабе, асаблiва падчас святау цi пiлiгрымак — на Вербнщу i Вялiкдзень у г. Мшску i iншых населенных пунктах грамадзян пускалi на тэрыторыю храмау пасля асабiстага догляду рэчау, у т. л. з выкарыстан-нем металашукальшкау. У час масавага паломнщтва у Будсла-ве былi усталяваныя металiчныя рамкi, праводзiуся догляд аса-бiстых рэчау, на тэрыторыю не дазвалял праносiць нават па-расоны.17 Гэта выклiкала незадаволенасць з боку вершкау, якое вылiлася i у пратэсты — калона з Вщебска пад юраунщт-вам святара В. Барка дэманстратыуна стаяла на каленях i маль лася перад туршкетамь18

Менавiта гэтага святара закрануу новы спосаб дзяржау-нага пераследу — з боку Дэпартамента фшансавых расследа-ванняу, куды В. Барок быу выклiканы як арганiзатар пiлiгры-мак, супраць яго было распачатае расследаванне «фшансавай дзейнасцi» на падставе анашмнага лiста. Напрыканцы 2011 года пачалюя таксама цяжкасцi з атрыманнем вiзау каталiцкiмi святарамi,19 а гэта у дзейнасцi Рыма-Каталiцкай царквы у Бе-ларусi з'яуляецца адным з найбольш балючых месцау, якiм манiпулюе дзяржава.

Яшчэ адным традыцыйным пытаннем, якое выклжае на-пружанне у сферы свабоды рэлiгii, з'яуляецца дзеянне арты-кула 193-1 Крымiнальнага кодэкса, яю прадугледжвае адказ-насць за дзейнасць ад iмя незарэгiстраванай арганiзацыi. За

Гл.: http://churchby.info/rus/720/

Гл.: http://churchby.info/bel/837/

Гл.: http://www.catholic.by/2/home/announcements/109185-budslau.html

Гл.: http://churchby.info/bel/news/2011/07/10-1/

Гл.: http://churchby.info/bel/821/

15

1Ь

17

18

2011 год пераслед у выглядзе папярэджанняу ад пракуратуры на падставе гэтага артыкулу закрануу шэраг пратэстанцкiх суполак, а таксама суполак iншага веравызнання. У красавжу такое папярэджанне атрымалi юраушк i чацвёра актывiстау абшчыны Мiжнароднай рады цэрквау евангельскiх хрысщян-баптыстау.20 За адмену артыкула пачауся збор подшсау пад петыцыяй у межах кампанп «Права на веру».21 Аналапчная кампанiя на карысць унясення зменау у Закон «Аб свабодзе сумлення i рэлiгiйных аргашзацыях», якая праходзiла у 2007, сабрала больш за 50 тыс. подшсау, аднак вышк так i не быу дасягнуты.

Адукацыя. У папярэдшя гады актуальнай для рэлтйных арганiзацый тэмай быу удзел у навучальным працэсе у школах. Паводле папярэднiх пагадненняу памiж БПЦ i Мiнiстэрствам адукацыi прадугледжвалася пашыранае супрацоунщтва у гэтай сферы, аднак працэс не быу штэнауным. Тым не менш у шэ-рагу навучальных установау выкладал1ся факультатыуныя курсы, звязаныя з праваслаунай культурай i духоунасцю.

Допуск да школы быу для Праваслаунай, як i для Каталщ-кай, царквы адной з асноуных мэтау «лобiнгу». Прыняцце у 2011 новага Кодэкса аб адукацьи, а на яго падставе «Палажэн-ня аб парадку, умовах, змесце i формах узаемадзеяння установау адукацьи з рэлiгiйнымi арганiзацыямi у пытаннях вы-хавання навучэнцау»22 значна скарацiлi магчымасцi удзелу рэлтйных арганiзацый у навучальным працэсе, абмежавау-шы яго толькi выхаваннем (гутарю, экскурсii, падрыхтоука i правядзенне святау i iнш.). Пры гэтым нарматыуным актам забараняецца мiсiянерская дзейнасць, распаусюд рэлiгiйнай л1таратуры, аудыё-, вiдэа- i iнш. матэрыялау рэлiгiйнага змес-ту (апроч заяуленых у спiсах да праграм выхаваучай працы), правядзенне богаслужэнняу, рэлiгiйных абрадау, рытуалау i цырымонш, размяшчэнне ва установах адукацыi рэлшйных сiмвалау i культавай маёмасцi i iнш.

20 Гл.: http://svabodavery.org/2011/09/prokuratura-vynesla-oficialnoe-preduprezhdenie-rukovoditelyu-i-aktivistam-nezaregistrirovannoj-religioznoj-obshhiny-v-gomele/; http://svabodavery.org/2011/09/ miliciya-grozit-baptistam-tyuremnymi-srokami/

21 Гл.: http://svabodavery.org.

22 Гл.: http://churchby.info/rus/723/

У адрозненне ад ггальянскай «справы укрыжванняу», якая разглядалася у Еурапейсюм судзе па правах чалавека i у якой заяунща спрабавала аспрэчыць адпаведнасць праву на адукацыю абавязковую наяунасць у дзяржауных школах рэлМйнага амва-ла (укрыжавання), iерархi, у т. л. i беларускiя, крытыкавал Еу-рапейскi суд i пазщыю пращушкау абавязковых укрыжванняу. У выпадку з беларускiм заканадауствам, кал гаворка зайшла пра больш жорсткае абмежаванне рэлМйных амвалау у класах, яны захоувал маучанне цi прыязна каментавал яго.

Чалавечае жыццё i сямейныя каштоунасщ. Значна большую увагу i крытыку з боку цэрквау выклiкала прыняцце шша-га закону — «Аб рэпрадуктыуных тэхналогiях i гарантыях правоу грамадзян пры iх выкарыстаннi». Галоуныя прэтэнзй выклiкалi палажэнш закона, звязаныя з выкарыстаннем тэх-налогй ЭКА, донарствам палавых клетак, сурагатным маця-рынствам, магчымасцю эксперыментау над эмбрыёнамi, а так-сама рэдукцыяй эмбрыёнау. Сацыяльныя канцэпцыi РКЦ i РПЦ надаюць гэтым пытанням значную увагу. I праваслауныя, i каталШ ладзяць грамадскiя акцыi, канцэрты i канферэнцыi, звязаныя з прапагандай сямейных каштоунасцяу, дашлюбнай цнатлiвасцi i наогул сэксуальнай маральнасщ. Крытыка зга-данага дакумента тычылася не толькi самога зместу, але i таго факту, што пры яго падрыхтоуцы не праводзшся кансульта-цыi з рэлiгiйнымi арганiзацыямi.

Праваслауная царква правяла маральна-этычную экспер-тызу, а прэс-сакратар Мшскай епархй выказауся, што законап-раект «знаходзщца у рэзкiм супярэчаннi з пунктам гледжання Праваслаунай царквы, яе вучэннем»23. У праваслауным асярод-ку yзнiк стыхiйны грамадскi рух са зваротамi у дзяржауныя органы з патрабаваннем перагледзець палажэнш законапраек-ту, таксама быу праведзены шэраг канферэнцый. Тым не менш гэта крытыка не была аформленая у афщыйную пазiцыю. Пад цiскам праваслаунай грамадскасщ былi унесеныя некаторыя змены у будучы закон, у першую чаргу у дачыненнi да магчы-мых эксперыментау над эмбрыёнамi. Аднак гэтыя змены насiлi больш касметычны, чым сутнасны характар. Канкрэтныя пра-пановы БПЦ агучыла, калi Закон быу практычна прыняты.24

Гл.: http://churchby.info/bel/news/2011/05/01-2/

Гл.: http://churchby.info/rus/756/

Што тычыцца Каталщкай царквы, то ад iмя мiтрапалiта Кандрусевiча была апублiкаваная заява «У сувязi з прыняццем Палатай прадстаушкоу Нацыянальнага сходу законапраекта аб рэпрадуктыуных тэхналопях»,25 у якой iерарх выказау сур'ёзную заклапочанасць фактам таго, што «законапраект рыхтавауся без кансультацый з рэлiгiйнымi аргашзацыямЪ>. Дабiцца ж правядзення падобных кансультацый i рэальна пау-плываць на змест закона, нягледзячы на усе заявы, ш права-слауныя, нi каталiкi не здолель

Калi у праваслауных барацьба за правы эмбрыёнау адно-сщца, у першую чаргу, да сферы «сямейных каштоунасцей», то каталiцкiя дакументы адносяць гэтае пытанне да «абароны чалавечага жыцця», i не менш сур'ёзна, чым да абароны жыц-ця ад моманту зачацця, ставяцца да пытання смяротнай кары. У 2011 асуджэнне на смяротнае пакаранне Д. Канавалава i У. Кавалёва — абвшавачаных ва учыненш выбуху 11 красавь ка 2011 года — прывяло да давол сур'ёзных пытанняу пра да-лейшы лёс двух маладых людзей i пра юнаванне смяротнага пакарання наогул. Каталщкая iерархiя Беларусi публiчна выказала пратэст супраць смяротнага пакарання, а таксама за-клжала памiлаваць асуджаных.26 БПЦ перадала у гэтым пы-таннi слова сваёй прэс-службе. Хаця заклiкау да пам^авання i адмены смяротнага пакарання не было, больш за тое, адзна-чалася, што царква не павшна катэгарычна «патрабаваць адмены смяротнага пакарання», а таксама умешвацца «у кампе-тэнцыю судовай i выканаучай улады», тым не менш выказвау-ся сумнеу у яго мэтазгоднасщ.27 У гэтым пытаннi дзяржава таксама не прыслухалася да голасу цэрквау.

Высновы

Па-першае, трэба чакаць актывiзацыi цэрквау у пытаннях гра-мадска-пал1тычнага жыцця, што будзе звязана не столью з дзей-насцю iерархii, колью з дзейнасцю рэлiгiйных супольнасцей.

Па-другое, на усе цэрквы будзе щск з боку рэжыму, праз яю дзяржава паспрабуе вярнуць сабе лаяльнасць i прымусщь

Гл.: http://catholic.by/2/libr/speaches/108809-kandrusiewicz.html.

http://catholic.by/2/Ubr/mterview/110860-kandmsiewicz.html

http://www.church.by/resource/Dir0301/Dir0302/2011/Page3998.html

25

26

абараняць штарэсы юроунай элггы як унутры краiны, так i за яе межамь Менш iмаверна, што гэты цiск будзе адбывацца у форме гандлю — «таварам не першай свежасщ», напрыклад канкардатам у выпадку РКЦ.

Па-трэцяе, узмацненне щску можа прывесцi як да яшчэ большай радыкалiзацыi грамадскасцi, так i да згасання неза-лежнай палггычнай актыунасцi, незалежна ад чаго будзе адбывацца «выспяванне» пратэстных настрояу.

Па-чацвёртае, у Беларуская праваслаунай царкве магчы-мыя кадравыя змены, звязаныя з рэструктурызацыяй, што таксама можа пауплываць на сацыяльна-палiтычную пазiцыю, але найбольш iмаверна, што асноуныя падзеi будуць адбывац-ца унутры самой царквы.

Па-пятае, на палiтычную актьтзацыю рэлiгiйных асярод-кау пауплываюць i маючыя адбыцца парламенцкiя выбары.