Урмонов А.А. ассистент
Андижон Давлат Тиббиёт институти Yu.H.Holboyev, к.ф.д,доцент, Андижон Давлат Тиббиёт институты
ТИББИЙ КИМЁ ФАНИДАН "БУФЕР СИСТЕМАЛАР" МАВЗУСИНИ ЯНГИ ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН ФОЙДАЛАНГАН
ХОЛДА У^ИТИШ
Аннотация: Мацолада янги педагогик технологиялар вауларни тиббий кимё фанидан "Буфер системалар " мавзусини уцитишда цулланилиши баён цилинган.
Калит сузлар: Буфер система, янги педагогик технология, эритма мухити, касбий майорат, уцитиш самарадорлиги, инновацион таълим технологиялари.
O'rmonov A.A.
Assistant
Andijan state medical institute Yu.Kh.Kholboev Associate Professor Andijan State Medical Institute
TEACHING THE TOPIC "BUFFER SYSTEMS" IN MEDICINAL
CHEMISTRY USING NEW PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES.
Anotation: The article describes new pedagogical technologies and their use in teaching the topic "Buffer systems" in medicinal chemistry.
Keywords: Buffer system, new pedagogical technologies, solution medium, professional skills, learning efficiency, innovative educational technologies.
Кириш. Мамлакатимизда таълим сохасида олиб борилаётган ислохотлардан асосий максад, юртимизда соглом ва баркамол, билимли ва юксак маънавий-ахлокий фазилатларга эга булган авлодни шакллантиришдир. Давлатимиз рахбари рахнамолигида айнан ана шу максадга эришиш учун янги даврда яшайдиган, янгича фикрлайдиган, янги ишлаб чикариш, ижтимоий шароитларда фаолият курсатадиган, замонавий касбий махоратга эга, янги юкори технологияларда бемалол фаолият юрита оладиган мутахассис кадрлар тайёрлашда катта эътибор каратилмокда.
Узбекистоннинг келажаги, унинг истикболи,биринчи навбатда ёшлар тарбиясига, уларни соглом килиб устиришга, миллий гоя, миллий мафкура ва уз Ватанига садокат рухида тарбиялаш билан бирга фаннинг турли сохаларида илмий изланишлар олиб боришларига боглик булиб, бу мураккаб жараённи
мyвaффaкиятли амалга ошириш мyстaкил мaмлaкaтнинг энг долзaрб вaзифaлaридaн биридир. Kyплaб бошка фaнлaр кaтори кимё фaнини yкитишдa хам биринчи президентимиз айтганларидек педагогнинг асосий максади Уз махоратини узлуксиз ошириб боришдан ва фанни укитишдан ташкари хар бир талабанинг мустакил фикрлай олиш кобилиятини ривожлантиришдан иборатдир.
Тиббий кимё фанидан "Буфер системалар" мавзусини янги педагогик технологиялардан фойдаланиш. интерфаол методларнинг куйидаги шаклларидан таълим жараёнида кенг куламда фойдаланилмокда:
"Кичик гурухларда ишлаш" усулидан фойдаланиш укувчиларнинг дарсдаги фаоллигини таъминлайди, хар бир укувчинингмунозарада катнашиш хукукинива бир-биридан урганиш имконини беради. Бунинг учун синфдаги укувчилар кичик гурухларга булинади. Х,ар бир кичик гурухда 5-6 та укувчи булади. Кичик гурухлар куйидагича номланади:
Кичик гурухларда ишлаш
"Кимё" гурухи
"АНАТОМЛАР" гургуру^и
"ДИАГНОСТИКЛАР" гурухи
"ДАВОЛОВЧИЛАР" гурухи
"ФИЗИОЛОГЛАР"гурухи
Х,ар бир гурух уз номидан келиб чикиб, мавзуни ёритиб беради. Масалан, "Буфер системалар" мавзусини "кимё" гурухи кимёвий йуналишда, "анатомлар" гурухи эса анатомия фани асосида, "диагностиклар" гурухи кайси касалликларга курилмалар ёрдамида диагноз куйилишини, "даволовчилар" гурухи даволаш методлари ёрдамида, "физиологлар" гурухи эса курилма ва буфер системаларнинг физиологик жихатдан фойда ва зарар томонларини тушунтириб берадилар.
БУФЕР СИСТЕМАЛАРИ ВА УЛАРНИНГ СИНФЛАНИШИ.
Буфер эритмалари сохасида 1900 йилдан бошлаб мукаммал текширишлар олиб борилди. Кучсиз кислотанинг, ёки кучсиз асоснинг эритмаси билан унинг тузи аралашмаси (масалан: лимон кислота эритмаси билан унинг натрийли тузи аралашмаси) жуда яхши буферлик хусусиятига эга эканлиги аникланди. Чунки кучли кислота ва ишкорларнинг маълум рН ли суюк эритмаларини тайёрлаш, назарий жихатдан олганда кийин эмас, лекин бундай эритмада рН жуда тез узгариб туради. Водород ионлари концентрациясининг баркарорлиги организмлар ички мухитининг энг характерли хосаларидан биридир. Масалан: одам конида рН=7.36. Бу курсаткични доимий саклаб туриш бир канча физик-кимёвий ва физиологик механизмларга боглик булиб булар ичида энг мухим булмиш буфер системаларнинг бирга тасир этиши туфайли таъминланади.
Буфер системалар (буферлар) деб, оз мицдорда кучли кислота ва асослар цушилганда, хамда суюлтирилганда водород ионларининг концентрациясини етарли даражада узгартирмай сацлаб туриш хоссасига эга булган эритмаларга айтилади.
Буфер системалар (аралашмалар ёки эритмалар) таркиби жихатидан икки хил булади.
1) кучсиз кислота ва унинг кучли асос билан хосил килган тузидан иборат.
Масалан: СН3СООН + СН3СООН ацетатли буфер Н2СО3 + NаHCОзбикарбонатли буфер И- СООН + И- СООНаоксилли буфер NаH2PО4 + ^2НРО4 фосфатли буфер НЬ + НЬО2 гемоглобин-оксигемоглобин
2) кучсиз асос ва унинг кучли кислота билан хосил килган тузидан иборат.
Масалан: КН4ОН + N^0 аммиакли буфер.
Буфер системаларнинг таъсир механизмини ацетат ва фосфат буферлари мисолида куриб чикамиз.
а) Ацетат буфер таъсир механизми:
СН3СООН + СН3СОО- + Н+
СНз СОО№ = СНз СОО- + N+ Бу буферга хлорид кислота кушилганда куйидагича реакция кетади: СНзСОО- + Nа+ + H+ + Cl- = Nа+ +Cl- + СН3 СООН Кискартирилган холда: СНз СОО- + Н+ = СНз СООН АДАБИЁТЛАР
1. Алимходжаева Н. Т. Тиббий кимё "Ижод - Принт " Тошкент 2019 й
2. Т. М. Бобоев, X,. Р. Рахимов. Физикавий ва коллоид кимё. Т., «УАЖБНТ» Маркази, 2004. 504 б.
3. Qosimova S. S., M asharipov S.M., 2005-y. © "BILIM" nashriyoti, 2005-y.