ТИББИЙ КИМЁ ФАНИ МАВЗУЛАРИНИ УКИТИШДА ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМНИНГ ИНТЕРФАОЛ УСУЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ
М. А. Марупова, С. Я. Мамажонова, М. Ахаджонов
Фаргона жамоат саломатлиги тиббиёт институти, Маргилон Абу Али ибн Сино
номидаги жамоат саломатлиги техникуми
Калит сузлар: интерпассив, интерфаол, кластер, нилуфар гули, блиц-суров, авитаминоз, гипервитаминоз, гиповитаминоз, клиника.
Кириш. Тиббиёт олий укув юртларида ва Тиббиёт техникумларида тиббий кимё ва биокимё фанларини укитишда замонавий таълимнинг илмий-педагогик асосларини, жумладан интерфаол инновацион усулларини куллаш яхши самара беради. Фанларни укитишда илгор педагогик технологиялардан фойдаланишнинг назарий ва амалий муаммолари, фанни укитишдаги инновациялар, укув дастури, маъруза матнлари, мавзуларга доир тайёрланаётган кейслар, амалий топшириклар, назорат саволлари ва бошкалар каторида турли интерфаол усуллардан фойдаланилмокда. Тиббиёт техникумларида хам тиббий кимё фани укитилади ва ундаги Витаминлар мавзуси мисолида интерфаол усуллардан фойдаланиб укитишни тадкикот килиб курдик.
Тадкикотнинг максади. Максадимиз укитишнинг назарий ва амалий масалаларини тадкик этиш, мавзу юзасидан электрон укув модул ишланмасини шакллантириш хамда укитишни такомиллаштириш буйича хулоса ва тавсиялар ишлаб чикишдан иборат. Масалан, биокимё фанидан "Витаминлар" мавзусини укитиш буйича олиб борилган тадкикотни куриб чикайлик. Интерпассив услубда машгулот утилган гурухдаги талабаларнинг бу мавзуни узлаштиришлари интерфаол услубда (блиц суров, кластер ва нилуфар гули усулларини куллаб) дарс утилган гурухларнинг талабалари узлаштиришлари уртасидаги кескин фаркни куриш мумкин.
Х,ар кандай педагогик технологиянинг укув-тарбия жараёнида кулланилиши шахсий характердан келиб чиккан холда, талабани ким укитаётганлиги ва укитувчи кимни укитаётганига боглик. Шунинг учун хам, таълим муассасаларининг укув-тарбиявий жараёнида замонавий укитиш услублари-интерфаол услублар, инновацион технологияларнинг урни ва ахамияти бекиёсдир. Педагогик технология ва уларнинг таълимда кулланишига оид билимлар, тажриба талабаларни билимли ва етук малакага эга булишларини таъминлайди.
Интерфаол таълим таълим берувчи ва таълим олувчи уртасидаги узаро харакатни амалга оширувчи диалогли таълимдир. Интерфаоллик - таълим
доирасида принципиал янги ходиса - шу туфайли таълим олувчи таълим субъектлари билан фаол узаро харакатда булишидир.
"НИЛУФАР ГУЛИ" чизмаси - муаммони ечиш воситаси булиб, узида нилуфар гули куринишини намоён килади. Унинг асосини туккизта катта турт бурчаклар ташкил этади. Тизимли фикрлаш, тахлил килиш куникмаларини ривожлантиради ва фаоллаштиради. Дарсда укитувчи чизмани тузиш коидаси билан таништиради. Талабалар алохида кичик гурухларда чизма тузадилар: турт бурчак марказида аввал асосий муаммони (гоя, вазифани) ёзадилар. Унинг ечиш гояларини эса марказий турт бурчакнинг атрофида жойлашган саккизта турт бурчакларга ёзадилар. Марказий турт бурчакнинг атрофида жойлашган саккизта турт бурчакларга ёзилган гояларни, атрофда жойлашган саккизта турт бурчакларнинг марказига ёзадилар, яъни гулнинг баргларига олиб чикадилар. Шундай килиб, унинг хар бири (хар бир витамин етишмаслиги) уз навбатида яна бир муаммодек курилади.
Кейинги боскичда талабалар чизмани тузиш коидаси билан танишадилар. Алохида кичик гурухларда чизма тузадилар: аввал асосий муаммони (авитаминоз, гиповитаминоз ва гипервитаминоз) ёзадилар, сунгра кичик муаммоларни, уларнинг хар биридан эса, кичик муаммони батафсил куриб чикиш учун "кичик баргчаларни" чикарадилар. Шунга асосан хар бир гоя ривожланишини батафсил кузатиш мумкин. Нилуфар гули органайзери куринишини куйидагича тасвирлаш мумкин:
Органайзернинг марказидаги А харфи остида умумий муаммо "Витаминлар микдорининг узгари туфайли келиб чикадиган касалликларнинг сабаблари нималар?" саволи куйилади. А марказий катакча атрофидаги 8 та харф остига алохида витаминларнинг харфли номлари куйиб чикилади, яъни хар бир катак энди яна бир муаммога айланади - масалан А витаминининг микдори ва унинг узгариши, манбалари, энг куп витамин тутган махсулот, уни кандай саклаш кераклиги, авитаминоз, гиповитаминов ва гипервитаминозларнинг сабабалари ёритилади.
Худди шундай тартибда марказий катакдаги 8та муаммонинг хар бири алохида муаммо сифатида ёритилади, яъни уларнинг ечимлари изохлаб берилади. Масалан: марказий А катакдаги С катакка С витаминига оид маълумотлар куйидагича жойлаштирилади. С марказли катакчининг С харфи атрофидаги 8 та катакка А витаминига оид, касалликларга сабаб буладиган ёки унинг олдини олиш учун зарур булган куйидаги маълумотлар ёзилади:
1-катакка: витаминнинг номенклатураси (С витамини - аскорбин кислота),
2-катакка: С витаминининг фасифалари (организмни инфекцияларга кари курашишига ёрдам беради, хужайра янгиланишини стимуллайди, тиш ва милкларни яхши сакланишини таъминлайди ва бошкалар),
3-катакка: С витаминига бой булган манбалари (усимликларда, мева сабзавотларда, жухори, картошка ва бошка полиз экинларида, дарахтлар япрокларида, айрим хайвон организми тукималарида учрайди),
4-катакка: энг куп С витамини тутган махсулот (наматак, ситрус мевалар (лимон) ва бошкалар),
5-катакка: сифати бузилмаслиги учун кандай саклаш кераклиги,
6-катакка: авитаминоз окибатлари (милклар шишади, тишлар тушади),
7-катакка: гиповитаминов окибатлари (цинга касаллиги, бош айланади, холсизлик),
8-катакка: гипервитаминоз окибатлари (турли салбий окибатлар, жумладан захарланиш, ёмон шишлар пайдо булиши).
Талабалар бир неча бетдан иборат матнни укишдан кура мазкур органайзер ёрдамида киска вактда витаминларнинг хусусиятларини, одам организмидаги
вазифаларини, уларни куллаш йуллари, вактларини, етишмаслиги еки мавжуд эмаслиги натижасида кандай клиник окибатлар кузатилиши каби куплаб маълумотларни ёдда коладиган даражада билиб оладилар. Хулоса ва тавсиялар:
1. Машгулотни интерфаол усулда утиш яхши самара беради, шунингдек, замонавий техник воситаларга таянган холда утиш максадга мувофикдир.
2. Амалий машгулот ва мустакил таълимга эътиборни кучайтириш керак. Фикрлашга ургатиш педагогиканинг асосий йуналишидир. Бунинг учун субъект-субъект тизимида дарс утиш зарур.
3. Талабаларни китоб мутолаа килишга, компьютер ва интернет тармогидан фойдаланишга эътиборни каратиш керак.
4. Укитувчи талабаларнинг узлаштиришини тугри кузатиб бориши ва уларнинг билимини адолатли бахолаши керак.
5. Талабаларнинг мавзуни узлаштириш жараёнида олинган билим ва куникмаларни амалиётда, турмушда куллай олиш малакасини хосил килиш хам хозирги куннинг долзарб масалаларидан биридир.
REFERENCES
1. Узбекистон Республикасининг "Таълим тугрисида"ги ^онуни. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1997 йил. 9-сон, 225-модда.
2. Кадрлар тайёрлаш миллий дастури. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1997 йил. 11-12-сон, 295-модда.
3. Валихонов М.Н. Биокимё. Тошкент: 2010.
4. Зияев А.А., А. О. Содиков. Биоорганик кимё укув кулланма Тошкент 2004.
5. Чиркин А. А. Практикум по биохимии. -М.: Новое знание, 2000 г.
6. Калман Я., Рем К.Г. Наглядная биохимия. -М.: Мир,2000 г.