CC BY
27
© by Wydawnictwo CNBOP-PIB
Please cite as: BiTP Vol. 36 Issue 4, 2014, pp. X-XX
DOI: 10.12845/bitp.36.4.2014.5
dr Monika TORCZYNSKA1
Przyj^ty/Accepted/Принята: 13.10.2014; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 03.11.2014; Opublikowany/Published/Опубликована: 31. 12.2014;
SPOLECZNY WIZERUNEK STRAZY POZARNEJ JAKO FILARU SYSTEMU BEZPIECZENSTWA PANSTWOWEGO (W SWIETLE BADAN OPINII PUBLICZNEJ)
The Social Image of the Fire Department as a Pillar of State Security, In the
Light of Public Opinion Surveys
Общественный образец пожарной службы, как опора системы государственной безопасности (на основе изучения общественного
мнения)
Abstrakt
Cel: Celem artykulu jest analiza podstawowych komponentow ksztaltuj^cych uogolniony, spoleczny wizerunek Strazy Pozarnej jako jednego z zasadniczych filarow systemu bezpieczenstwa panstwowego. Autor rekonstruuje rozpowszechniony w zbiorowej swiadomosci obraz sluzby pozarniczej na podstawie badan empirycznych diagnozuj^cych poziom prestizu, reputacji i zaufania, jakim cieszy si§ zawod oraz profesjonalna dzialalnosc jej przedstawicieli.
Wprowadzenie: W strukturze artykulu wyrozniono dwie cz^sci: przegl^dow^ i empiryczn^. W pierwszej z nich przedstawiono najistotniejsze zagadnienia dotycz^ce problematyki oraz sposobow pojmowania wizerunku i bezpieczenstwa. Szczegolnie uwzgl^dniono tu osi^gni^cia nauk spolecznych. W drugiej cz^sci analizowane s^ wyniki wybranych badan opinii publicznej prowadzonych w ostatnich latach przez ogolnopolskie (CBOS, TNS OBOP) oraz mi^dzynarodowe (GfK Custom Research) pracownie badawcze na reprezentatywnych grupach ankietowanych osob. Przywolane s^ tutaj badania opinii ukazuj^ce poziom spolecznego zaufania (b^dz tez braku zaufania) w stosunku do instytucji zwi^zanych z ochron^ bezpieczenstwa, w tym rowniez zaufania wobec Strazy Pozarnej. Sondaze dotycz^ takze prestizu zawodow zwi^zanych z zapewnieniem bezpieczenstwa publicznego oraz spolecznych przekonan co do optymalnego wynagrodzenia ich przedstawicieli.
Metodologia: W artykule dokonano analizy danych zgromadzonych metod^ sondazu. Jest to metoda badan ilosciowych pozwalaj^ca poznac spoleczne opinie formulowane w odniesieniu do roznorodnych zjawisk zycia publicznego. Wykorzystane sondaze ankietowe przeprowadzone zostaly na reprezentatywnych probach licz^cych od jednego tysi^ca ankietowanych (sondaze polskich pracowni) do ponad 27 tysi^cy badanych osob (sondaz European Trusted Brands).
Wnioski: Wyniki zawarte w raportach badawczych pozwalaj^ wnioskowac, ze w aktualnych realiach spolecznych sposrod wszystkich formacji i sluzb publicznych dzialaj^cych w sferze bezpieczenstwa, Straz Pozarna obdarzana jest przez obywateli najwyzszym zaufaniem i prestizem. Porownanie i synteza roznorodnych wskaznikow uzyskanych w reprezentatywnych badaniach opinii pozwalaj^ nakreslic jednoznacznie pozytywny, dobrze ustabilizowany wizerunek Strazy Pozarnej oraz profesji strazaka. Przy czym z zestawienia i analizy porownawczej wskaznikow polskich oraz mi^dzynarodowych badan wynika, iz zaufanie do sluzby pozarniczej w Polsce na tle innych krajow europejskich ksztaltuje si§ na podobnym poziomie.
Slowa kluczowe: bezpieczenstwo, Straz Pozarna, wizerunek, zaufanie, prestiz
1 Uniwersytet Marii Curie-Sklodowskiej w Lublinie, Pl. M. Curie-Sklodowskiej 5, 20-031 Lublin, [email protected] / Maria Curie-Sklodowska University, Poland;
DOI: 10.12845/bitp.36.4.2014.5
Introduction: The paper provides a focus on two areas; reviews and empirical analysis. The first identifies most essential issues associated with matters concerning problems and methods of image perception and safety. Social science approaches were applied specifically in this area. The second part is concerned with the analysis of results from selected public opinion surveys. This encompassed Polish studies (CBOS, TNS, OBOP) and international research workshops (GfK Custom Research) aligned to representative groups of polled people. Identified public survey studies reveal the level of social trust, or lack of it, afforded to organisations engaged with provision of safety including the Fire Service. Surveys delve into prestige of professions engaged with provision of safety to the community as well as social views about optimal remuneration levels appropriate to members ofsuch organisations. Methodology: The article provides an analysis of data secured from surveys. This quantitative technique facilitates the recognition of social opinion formulated in context of a range of events encountered in public life. Utilised poll results were conducted within a representative population sample range of one thousand people (Polish workshops surveys) to a number in excess of 27K (European Trusted Brands surveys)
Conclusions: The results derived from study reports allow us to conclude that, among all the organisations and public services engaged with safety operations, the Fire Service is the one which enjoys the greatest level of trust and prestige among citizens. Additionally, analysis and comparison of indicators, from Polish and international studies, reveals that confidence in the Polish Fire Service compared with other European Fire Service organisations is very much on the same level.
Keywords: safety, Fire Service, image, trust, prestige Type of article: review article
Аннотация
Цель: Целью статьи является анализ основных компонентов образующих обощённый, социальный образец Пожарной Службы как одна из существенных опор системы государственной безопасности. Автор воссоздаёт широко распространённое в коллективном сознании восприятие пожарной службы на основе эмпирических исследований, изучающих уровень престижа, репутации и доверия, которыми пользуется профессия и профессиональная деятельность её представителей. Введение: В структуре статьи выделены две части: обзорная и эмпирическая. В первой представлены важнейшие вопросы, касающиеся проблематики и способов понимания самого образца и безопасности. Особое внимание обращено на рассмотрение достижений социальных наук. Во второй части были проанализированы результаты социальных опросов, проводимых за последние годы общепольскими (CBOS, TNS ОВОР) и международными (GfK Custom Research) исследовательским учреждениями на репрезентативных группах респондентов. Представленные здесь исследования мнений, указывают на уровень социального доверия (или его отсутствия) по отношению к учреждениям по защите безопасности, в том числе доверия к Пожарной Службе. Опросы касаются также престижа профессий, связанных с обеспечением общественной безопасности и социальных убеждений относительно оптимального вознаграждения их представителей.
Методология: В статье проведен анализ данных, полученных путём опроса. Это метод количественных исследований, позволяющий узнать общественное мнение относительно разнообразных явлений жизни социума. Опросы, использованные в статье, были проведены по репрезентативной выборке от 1 тысячи респондентов (опросы польских учреждений) до 27 тысячей исследуемых лиц (опрос European Trusted Brands).
Выводы: Результаты, содержащиеся в исследовательских отчётах, позволяют прийти к выводу, что в актуальных социальных реалиях среди всех формаций и общественных служб, действующих в области безопасности, пожарная служба наделена наибольшим доверием и считается наиболее престижной. Сравнение и синтез различных показателей, полученных в репрезентативных опросах, позволяют изобразить однозначно позитивное и стабильное восприятие пожарной службы, а также профессии пожарного. При этом, из сопоставления и сравнительного анализа польских показателей и международных исследований следует, что доверие к пожарной службе в Польше по сравнению с другими странами Европы находится на похожем уровне.
Ключевые слова: безопасность, пожарная служба, образец, доверие, престиж Вид статьи: обзорная статья
1. Wprowadzenie
Celem artykulu jest analiza zasadniczych kompo-nentow spolecznego wizerunku Strazy Pozarnej oraz jej przedstawicieli. Aby zrekonstruowac uogolniony obraz sluzby pozarniczej jako jednego z kluczowych elemen-tow systemu bezpieczenstwa, si§gni§to do metody sonda-zu, tj. wykorzystano reprezentatywne badania ilosciowe ukazuj^ce spoleczn^ opinio i poziom zaufania obywate-li wobec Strazy Pozarnej. Nalezy w tym miejscu podkre-slic, iz uogolnione odwzorowanie zbiorowychprzekonan, pogl^dow na dany temat, zawarte w reprezentatywnych badaniach opinii publicznej (obok wartosci stricte na-ukowej) pozwalaj^ nast^pnie na wypracowanie rekomen-dacji w odniesieniu do praktyki zycia danej wspolnoty w okreslonym obszarze dzialan. Pozytywna opinia spo-leczna stanowi nie tylko istotny fragment kolektywnej
swiadomosci, ale staje si§ równiez podstaw^ ksztaltowa-nia i podnoszenia kultury bezpieczenstwa oraz ladu, po-rz^dku i harmonii zycia spolecznego.
2. Bezpieczeñstwo - wielosc sposobów definiowania
Problematyka bezpieczenstwa stanowi obiekt zainte-resowañ wielu dyscyplin nauki dysponuj^cych zróznico-wan^ metodologi^ badawcz^ oraz swoistym aparatem po-j^ciowym. Dokonuj^c najbardziej chocby ogólnego prze-gl^du aktualnego stanu wiedzy na temat bezpieczenstwa, zauwazamy mnogosc rozpowszechnionych uj§c oraz sta-nowisk badawczych przyjmowanych w ramach najroz-maitszych analiz. Zasadnicz^ kwesti^ jest heterogenicz-ne definiowanie samego terminu „bezpieczeñstwo", со z kolei implikuje dalsze zróznicowanie w zakresie np. do-
ГУМАНИСТИЧЕСКИЕ И ОБЩЕСТВЕННЫЕ НАУКИ НА БЛАГО БЕЗОПАСНОСТИ DOI: 10.12845/bitp.36.4.2014.5
precyzowania jego przedmiotu b^dz konstruowanych ty-pologii.
Generalnie mowi^c, proponowane definicje bezpie-czeristwa podkreslaj^ jego zlozony sens oraz akcentuj^ subiektywny b^dz obiektywny Charakter zjawiska. Nale-zy zauwazyc, iz poj?cie „bezpieczenstwo" we wspolcze-snych j?zykach europejskich zazwyczaj wykazuje - jak podkreslaj^ lingwisci - zwi^zki przede wszystkim z po-czuciem zagrozenia, a dopiero w dalszej kolejnosci l^czy si? ono z poczuciem pewnosci [7]. Przyj?te w roznorod-nych dziedzinach nauki sposoby ujmowania bezpieczen-stwa odzwierciedlaj^ ten fakt poprzez uzycie sformulo-wari takichjak: „minimalizacja okreslonych zagrozen czy ryzyka", „eliminacja niebezpieczeristw", „stan poczu-cia pewnosci dotycz^cy pewnej sfery dzialania czy eg-zystencji". Wykazuje onejednakze pewne zroznicowanie w swoim zakresie przedmiotowym i podmiotowym oraz w wymiarze temporalnym (tj. dotycz^cym zmiennosci bezpieczenstwa w czasie). Zawieraj^ rowniez wiele spe-cyficznych komponentow powi^zanych np. ze sfer^ psy-chiki lub z czynnikami prawnymi, materialnymi czy orga-nizacyjnymi wspolczesnych zbiorowosci ludzkich.
Bezpieczenstwo - w roznych wymiarach tego zjawiska - analizowanejest przez specjalistow w zakresie nauk prawnych, szczegolnie zas kryminalistyki, gdzie akcen-tuje si?, ze „zwi?kszenie poczucia bezpieczenstwa zale-zy od dzialan na rzecz stabilizacji sytuacji prawnej i sku-tecznych procedur profilaktycznych" [12]. Bezpieczenstwo prawne stanowi jeden z podstawowych filarow ho-listycznie ujmowanego bezpieczenstwa dzisiejszych spo-leczeristw.
W badaniach politologicznych cz?sto podnosi si? kwesti? zmiennosci terytorialnego i czasowego zasi?gu bezpieczenstwa. Wedlug wielu politologow zajmuj^cych si? problematyk^ bezpieczenstwa - zarowno w skali pari-stwowej,jak i mi?dzynarodowej czy globalnej - „bezpieczenstwo nie jest stale i jednolite. Podlega nieustannym zmianom pod wplywem ci^glych procesow zachodz^-cych w stosunkach mi?dzynarodowych [...]. Zmiennosc ta obejmuje odmiennosc w postrzeganiu bezpieczenstwa w przeszlosci i obecnie. Kierunek owych zmian obejmo-wal stopniowe przejscie od bezpieczenstwa jednoznacz-nie ujmowanego w kategoriach narodowych do bezpieczenstwa globalnego" [7], tworzonego w wyniku wielo-stronnej aktywnosci wspolczesnych paristw.
W obszarze nauk spolecznych teoretyczne i prak-tyczne aspekty bezpieczenstwa (b^dz tez jego braku) s^ przedmiotem refleksji wokol zasadniczych potrzeb kaz-dego czlowieka. Potrzeba bezpieczenstwa stanowi uni-wersaln^ determinant? rozwoju istoty ludzkiej, pierwot-n^ wobec spolecznych i kulturowych imperatywow jego egzystencji [19]. W klasycznym uj?ciu psychologicznym Abrahama Masiowa bezpieczenstwo traktowanejestjako jedna z pierwszorz?dnych potrzeb ludzkich. Akcentuje si? w nim, iz kazdy podmiot dla swego dobrostanu psychicz-nego doswiadczac musi poczucia bezpieczenstwa po to, aby w dalszej kolejnosci moc zrealizowac inne potrzeby w integralnie rozpatrywanym procesie osobniczego rozwoju. Teza ta koresponduje z zalozeniem A. Masiowa o hierarchicznym ukladzie potrzeb. W ramach tzw. pira-
midy potrzeb czlowieka „realizacja potrzeby bezpieczeñ-stwa (zaraz po potrzebach fizjologicznych) ma [...] fundamentare znaczenie dla zaspokojenia jego kolejnych «wyzszych» potrzeb, stopniowo ujawniaj^cych si? w jego egzystencji jako czlonka okreslonej grupy spo-lecznej oraz obywatela danego panstwa" [18].
Bazuj^c na koncepcji A. Maslowa, mozna przejsc do socjologicznych badañ na temat rozpowszechnionych w swiadomosci aktorów spolecznych uogólnionych ob-razów tychjednostek, grup czy instytucji, które w stereo-typowym przeswiadczeniu odpowiadaj^ za indywidual-ne i zbiorowe poczucie bezpieczeñstwa w ramach wszel-kich relacji i stosunków mi?dzyludzkich. Dzisiaj to za-gadnienie rozpatrywane jest w kontekscie realiów spole-czeñstwa demokratycznego. Wspólczesne spoleczeñstwo demokratyczne - jednoczesnie funkcjonuj^ce jako pañ-stwo prawa - stoi w obliczu coraz powazniejszych wy-zwañ zwi^zanych z obowi^zkiem zapewnienia szeroko ujmowanego bezpieczeñstwa publicznego, budowane-go w oparciu o skomplikowane relacje pomi?dzy (nieraz trudnymi do uzgodnienia) interesami grup, instytucji czy organizacji zycia zbiorowego. W socjologicznej perspek-tywie podkresla si?, ze „bezpieczeñstwo spoleczne stanowi wspólzaleznosc mi?dzy wieloma [...] wymiarami zycia w pañstwie. Poczucie bezpieczenstwa spoleczne-go sprzyja ochronie i rozwojowi kazdego czlowieka i ca-lych spoleczeñstw" [7]. Nalezy zaznaczyc, iz w socjolo-gii problematyk? bezpieczeñstwa l^czy si? z róznymi po-ziomami struktury spolecznej. W ramach mikro-, mezo-i makrostruktur rozpatruje si? róznorodne obszary bezpieczeñstwa oraz róznorodne podmioty odpowiedzialne za stan bezpieczeñstwa danej wspólnoty. Zaufanie, prestiz i szacunek przysluguj^ce w opinii spolecznej organiza-cjom zapewniaj^cym bezpieczeñstwo na wszelkich po-ziomach struktury, znajduje swoje odzwierciedlenie w postaci okreslonego poczucia bezpieczeñstwa kazdego obywatela. Uogólnione zaufanie (rozumianejako akt po-legania na danym gremium lub jego przedstawicielach), prestiz (w sensie zbiorowej oceny osoby czy organizacji) oraz szacunek (l^cz^cy si? ze spoleczn^ uzyteczno-sci^ mniej lub bardziej cenionego podmiotu) daje asumpt do utrwalania w zbiorowej swiadomosci adekwatnego wzgl?dem powyzszych wskazników wizerunku kazdej organizacji publicznej, ten zas z kolei przyczynia si? do ksztaltowania obywatelskiego poczucia bezpieczeñstwa, ladu i stabilizacji zycia calej wspólnoty.
Mozna równiez analizowac problematyk? bezpieczeñstwa z wielu innych, wyzej nie przywolanych per-spektyw badawczych. Ekonomisci badajo jego wymiar gospodarczy, urbanisci przywi^zuj^ wag? do problemu bezpieczeñstwa w kontekscie uzytkowania przestrze-ni publicznej, zas filozofowie i etycy - w nawi^zaniu do hierarchii wartosci. Jednakze, z uwagi na zakreslony w tytule temat moich rozwazañ, nie byloby celowe szcze-gólowe przywolywanie osi^gni?c kazdej dyscypliny. W tym miejscu zasygnalizowano tylko wybrane zagad-nienia istotne dla problematyki mieszcz^cej si? w zakresie tego opracowania. Mozemy dokonac pewnej ich syn-tezy dzi?ki wskazaniu wspólnego mianownika, którym mog^ one byc obj?te. W tych zróznicowanych koncep-
cjach, bez wzgl?du na sposob ujmowania istoty bezpie-czeristwa, zauwaza si? koniecznosc podejmowania efek-tywnych dzialan zapewniaj^cych bezpieczenstwo na po-ziomie indywidualnym, lokalnym i zbiorowym wspolnot ludzkich. St^d tez w polu uwagi lokuj^ si? wszelkie in-stytucje bezposrednio zwi^zane z realizacj^ tej pierwszo-rz?dnej potrzeby. Ochrony indywidualnego i zbiorowego bezpieczenstwa zajmuj^ si? coraz bardziej wyspecjalizo-wane sluzby i organizacje publiczne. Pozytywny wizeru-nek kazdej z tych organizacji stanowijeden z kluczowych elementow przes^dzaj^cych o sukcesie ich misji w szero-ko rozumianej sferze spolecznego bezpieczenstwa.
3. Wizerunek i jego znacznie w procesie budowania poczucia bezpieczenstwa
Wizerunek mozna metaforycznie porownac do listu uwierzytelniaj^cego b^dz pisma polecaj^cego, z ktorego ma si? wylaniac wiarygodne oblicze jednostki lub insty-tucji. Oblicze wzbudzaj^ce zaufanie i poczucie bezpieczenstwa ewentualnych partnerow w ramach ich wspol-nej spolecznej dzialalnosci.
Wizerunek stanowi poj?cie, ktore moze bye rozno-rodnie denotowane. Odwoluj^c si? do etymologii terminu (lac. imago), najprosciej mozna go ujmowac jako obraz, podobizn?, wyobrazenie dotycz^ce okreslonej jednostki b^dz grupy spolecznej. Owo wyobrazenie moze dotyczyc rowniez firmy, marki, produktu, miejsca etc. W najogol-niejszym rozumieniu oznacza on pewien zestaw przeko-nan, s^dow, skojarzen i emocji ukladaj^cych si? w calo-sciowy akt poznawczy wytworzony w umysle danego ak-tora spolecznego.
W teoriach psychologicznych akcentuje si?, ze wizerunek jako umyslowa reprezentacja okreslonego frag-mentu rzeczywistosci nie moze bye utozsamiany z racjo-nalnym, scislym, bezstronnym os^dem obrazowanej sytu-acji, zjawiska czy podmiotu. Jest on tworzony w nast?p-stwie oddzialywania na swiadomosc ludzk^ wielu bodz-cow i informacji kumuluj^cych si? wraz z post?puj^cym doswiadczeniem zyciowym czlowieka. Cz?sto s^ to in-formacje o charakterze posrednim b^dz stanowi^ rozpo-wszechnione w obiegowej opinii stereotypy.
Specjalisci w zakresie zarz^dzania i marketingu za-znaczaj^, ze wizerunek danej grupy czy organizacji spolecznej niejest zjawiskiem o charakterze constans, prze-ciwnie - podlega on modyfikacjom i moze w nast?pstwie podejmowanych zabiegow marketingowych ewoluowac w mniej lub bardziej poz^danym kierunku. St^d mozna mowic o pozytywnym lub negatywnym wizerunku. W przypadku organizacji dzialaj^cej w sferze publicznej pozytywny wizerunek l^czyc si? b?dzie z plyn^c^ z otocze-nia spolecznego aprobat^ jej dzialan oraz satysfakejonuj^-c^ wspolprac^ z innymi podmiotami. Natomiast negatyw-ny wizerunek koresponduje z nieprzychyln^ ocen^ swiad-czonych uslug i - co zrozumiale - z unikaniem kontaktow ze strony ewentualnych klientow lub interesariuszy.
Nalezy w tym miejscu podkreslic, iz spoleczne opi-nie dotycz^ce wizerunku sluzb powolanych do ochrony bezpieczenstwa „zawieraj^ kompilacj? opinii wlasnych i przypadkowych, stereotypow oraz ocen adaptowanych
DOI: 10.12845/bitp.36.4.2014.5
od innych oceniaj^cych. Dlaczego zatem ocena wizerunku w ogóle jest istotna? Dlaczego nie przejdziemy nad ni^ [...] do porz^dku dziennego? Dlatego, ze w sposób bezposredni wi^zemyj^ ze stopniem odczuwanego przez nas bezpieczenstwa" [20] oraz zaufania do organów ma-j^cych stac na strazy spokoju, ladu i porz^dku zycia zbiorowego. Jest oczywistym, ze niski poziom lub zgola „brak zaufania [...] powoduje obaw? o zycie wlasne ibli-skich, na której budowanajest swiadomosc, zejednostka nie moze liczyc na prawo i pañstwo, do którego nalezy" [20]. Sytuacja taka implikuje powazne problemy spoleczne, które w najgorszym scenariuszu przerodzic si? mog^ w gl?boki kryzys bezpieczenstwa i zaufania w danej wspól-nocie. „Poczucie bezpieczenstwa jest znacz^cym trybem w machinie codziennego funkejonowania obywatela
1 spoleczenstwa [...]. Wizerunek [...] niejest spraw^ba-gateln^" [20], któr^ mozna traktowac marginalnie w ana-lizach dotycz^cych dzialalnosci sluzb systemu bezpieczenstwa publicznego.
4. Sluzba pozarnieza a bezpieczeñstwo publiczne na tie procesów modernizacji zycia spolecznego
Bezpieczeñstwo publiczne dotyczy wszelkich poczy-nañ sluz^cych budowaniu ladu i porz^dku zycia zbiorowego. Ten wymiar bezpieczeñstwa jest „zwi^zany z za-pewnieniem spokojnego i niezaklóconego funkejonowania" [16] pañstwa ijego obywateli. W tym artykule skon-centruj? swoj^ uwag? na dzialaniach sluzb pozarniczych. Wspólczesna Straz Pozarna, jako trzon krajowego systemu ratowniczo-gasniczego „ma na celu ochron? zycia, zdrowia, mienia lub srodowiska poprzez walk? z pozara-mi lub innymi kl?skami zywiolowymi, ratownictwo tech-niczne, ratownictwo chemiczne, ratownictwo ekologicz-ne [...]. System stanowi integral^ cz?sc organizacji bezpieczeñstwa wewn?trznego pañstwa obejmuj^c^ progno-zowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pozarów, kl?sk zy-wiolowych oraz innych zagrozeñ miejscowych" [6].
Warto w tym miejscu wspomniec o historycznej trans-formacji sluzby pozarniczej wpisanej w procesy ewolucji oraz modernizacji zycia spolecznego2, bowiem idea po-wolania i doskonalenia zorganizowanej ochrony na wy-padek zagrozeñ powi^zanych z ogniem byla i jestjednym z podstawowych priorytetów w obr?bie kazdej wspólno-ty ludzkiej. Jak podkresla Slawomir Gawroñski, „bezpieczeñstwo pozarowe i problematyka z nim zwi^zana nie s^ wcale domen^ wspólczesnosci, a historia zainteresowa-nia nimjest tak starajak obecnosc ognia w r?kach gatun-
2 Zorganizowane (realne i prawne) dzialania zmierzaj^ce do za-pewnienia bezpieczenstwa pozarowego maj^ odlegl^ historic si^gaj^c^ czasów Europy starozytnej. W dobie antycznego Rzy-mu realizowano róznorodne projekty maj^ce na celu stworzenie calosciowego sytemu zabezpieczaj^cego spokój i lad zycia spolecznego. W ustanawianych rozwi^zaniach prawnych i admini-stracyjnych - jak wskazuj^ historycy pozarnictwa, m.in. B. Si-tek w opracowaniu dotycz^cym bezpieczenstwa w czasach antycznego Rzymu - duzy nacisk kladziono na walk^ ze swiado-mymi dzialaniami podpalaczy [13; s. 323]. Z tego powodu po-wolano tam regúlame sluzby przeciwpozarowe oraz oglaszano unormowania maj^ce na celu popraw^ stanu bezpieczenstwa publicznego i pozarowego.
ГУМАНИСТИЧЕСКИЕ И ОБЩЕСТВЕННЫЕ НАУКИ НА БЛАГО БЕЗОПАСНОСТИ DOI: 10.12845/bitp.36.4.2014.5
ku ludzkiego. O ilejednak u zarania dziejow walka z zy-wiolem, jakim jest ogien, ograniczala si? do dzialanjed-nostek, ewentualnie niewielkich grup spolecznych, o tyle wraz z rozwojem urbanistycznym, ewolucj^ miast, grupo-waniem si? ludzi w coraz wi?ksze skupiska [...] dbalosc o bezpieczeristwo pozarowe nabrala cech dzialalnosci spolecznej" [6], ktora z czasem zyskala pierwsze ramy normatywne w postaci konkretnych regul i przepisow powolanych w celu umozliwienia skutecznego funkcjo-nowania sluzb pozarniczych. Na terenie Polski pierwsze „przepisy pozarowe" (tzw. porz^dki ogniowe) usta-nowiono pod koniec XIV wieku - bylo to w Krakowie w 1374 roku, zas w XIX wieku na ziemiach polskich pod-j?to dzialania maj^ce na celu uzawodowienie i profesjo-nalizacj? sluzby pozarniczej [6]. Od tego czasu funkcjo-nowanie Strazy Pozarnej zaczyna zmierzac w kierun-ku znanych nam dzisiaj standardow i rozwi^zan organi-zacyjnych3. Wspolczesnie zapewnienie bezpieczenstwa publicznego lez^ce w gestii sluzby pozarniczej wi^ze si? z realizacj^ m.in. zadan takichjak:
• organizowanie i prowadzenie akcji podczas kl?sk zy-wiolowych oraz w celu likwidacji miejscowych za-grozen,
• nadzor nad realizacj^ norm w zakresie przepisow przeciwpozarowych,
• wspolpraca z zagranicznymi strazami pozarnymi i sluzbami ratowniczymi oraz ich organizacjami na szczeblu mi?dzynarodowym [6].
Pelna realizacja powyzszej misji mozliwa jest tylko w warunkach harmonijnej koegzystencji sluzby pozarniczej z obywatelami dysponuj^cymi odpowiednim po-ziomem zaufania wobec strazakow oraz podejmowanych przez nich dzialan.
5. Zaufanie do przedstawicieli Strazy Pozarnej
W politologicznych b^dz socjologicznych analizach dotycz^cych pracy sluzb publicznych,jak rowniez w ba-daniach poparcia dla wladzy panstwowej lub elit poli-tycznych, zaufanie stanowijeden z kluczowych obszarow diagnozy. Okreslony poziom zaufania do przedstawicieli wladzy, administracji czy ogolnie ujmowanej sfery pu-blicznej, koresponduje ze zbiorowym poczuciem bezpieczenstwa podmiotow partycypuj^cych na co dzien w spo-lecznej grze.
Jednakze nalezy zaznaczyc, iz „zaufanie niejest poj?-ciem prostym [...], sklada si? na nie wiele rzeczy, takich jak oczekiwanie oraz poznawczy os^d motywow cudzych
3 Wedlug danych historycznych - zamieszczonych w pracy S. Gawronskiego [6; s. 67-68] - w roku 1802 na terenie Wilna utworzono pierwsz^ zawodow^ straz ogniow^, zas od roku 1806 w Ksi^stwie Warszawskim funkcjonowal utworzony przy ko-mendzie policji Odzial Pozarny. W 1865 roku w Galicji rozpo-cz^la dzialalnosc pierwsza ochotnicza straz pozarna, a dziesi^c lat pozniej powolano do zycia Krajowy Zwi^zek Ochotniczych Strazy Pozarnych. K. Kr^zel [11; s. 90], opisuj^c losy strazakow w okolicznoseiaeh okupaeyjnyeh II wojny swiatowej, podkresla nie tylko ich zaangazowanie w produkcj^ i rozprowadzanie bro-ni wsrod ludnosci polskiej, ale takze ich znacz^cy udzial w dzia-laniach o charakterze edukacyjnym.
intencji, czyni^cych ludzi mniej lub bardziej wiarygodny-mi w okreslonym kontekscie [_]. Warunkiem koniecz-nym [,..]jestaktpoleganianadanej osobieb^dz nainsty-tucji" [9], co z kolei implikuje odpowiedni poziom poczu-cia bezpieczenstwa obywateli wchodz^cych w interakcje z owym podmiotem. St^d zagadnienia bezpieczenstwa oraz zaufania stanowi^ problematyk?, któr^ warto rozpa-trywac l^cznie, nie lekcewaz^c znaczenia zadnego z nich.
Budowanie zaufania nalezy traktowac jako proces przebiegaj^cy w pewnym interwale czasowym. Nie jest to kwestia krótkich odcinków czasu. W zyciu spolecznym „zaufaniem [...] mozna obdarzyc bardzo rozne obiek-ty. Najprostszym przypadkiem jest zaufanie osobiste, do konkretnych znajomych osób [_], bardziej abstrakcyjny Charakter ma zaufanie pozycyjne do okreslonych rol spolecznych, zawodów, stanowisk, urz?dów bez wzgl?du na to, ktoje konkretnie sprawuje. Kazdy, kto pelni rol? obda-rzon^ zaufaniem spolecznym [...], rozporz^dza z tego ty-tulu pewnym [_] «kredytem zaufania»" [3], którego akumulacja dokonuje si? w okreslonym przedziale czasu. Zaufanie stanowi jeden z aspektów obowi^zuj^cego w danym czasokresie stereotypowego wizerunkujednost-ki b^dz instytucji spolecznej.
Analizuj^c spoleczny poziom zaufania wobec Strazy Pozarnej odwolam si? do reprezentatywnych badan ogól-nopolskich, a nast?pnie dokonam ich porównania z dany-mi pochodz^cymi z sondazy mi?dzynarodowych, co po-zwoli uzyskac bardziej szczególowe i miarodajne wnio-ski. Badanie zrealizowane przez TNS OBOP w 2011 roku [21] ukazuje poziom zaufania polskiego spoleczenstwa wzgl?dem instytucji sluz^cych ochronie bezpieczenstwa i porz^dku publicznego w naszym kraju. Strazy Pozarnej ufa 89% respondentów. Policja i wojsko cieszy si? mniej-szym zaufaniem (odpowiednio 72% i 79% wskazan). Warto w tym miejscu zwrócic uwag? na fakt, ze w noto-waniach policji i wojska uwidacznia si? równoczesnie pe-wien dystans charakterystyczny dla cz?sci polskiego spoleczenstwa wobec tych dwóch instytucji. Policji nie ufa 22% osób ankietowanych, a wojsku - 12%. Dodajmy, ze brak zaufania wobec pogotowia ratunkowego zadeklaro-walo 10% sposród osób bior^cych udzial w sondazu. S^ to instytucje kluczowe dla zapewnienia szeroko ujmowa-nego bezpieczenstwa zarówno w wymiarze indywidual-nym, jak i zbiorowym. W porównaniu do wyzej wymie-nionych instytucji poziom nieufnosci spolecznej wobec sluzb pozarniczych uksztaltowal si? na duzo nizszym pu-lapie i wyniósl 5%.
Przejdzmy do analizy porównawczej danych pocho-dz^cych z polskich i mi?dzynarodowych pracowni ba-dawczych. W 2009 roku (a wi?c w okresie analogicz-nym wzgl?dem badania CBOS) firma GfK Custom Research przeprowadzila mi?dzynarodowy sondaz dotycz^-cy poziomu zaufania, jakim cieszy si? najwazniejsze or-ganizacje i grupy zawodowe w obr?bie monitorowanych spoleczenstw. Jest tojeden z cyklicznie opracowywanych przez GfK Custom Research tzw. Trust Index [8]. Zba-dano opinie mieszkanców 16 krajów europejskich oraz USA w sprawie zaufania udzielanego m.in. przedstawi-cielom sluzby cywilnej, zwi^zków zawodowych, ducho-wienstwa, organizacji dobroczynnych i ekologicznych
oraz strazy pozarnej (ankietowano w sumie ponad 17 tys. osób). Najwyzszy wskaznik zaufania - bior^c pod uwag? zbiorcze dane - uzyskali strazacy. W raporcie badawczym s^ oni grup^ zawodow^ ciesz^c^ si? wysokim zaufaniem 92% respondentów pochodz^cych z wszystkich bada-nych krajów (przy czym najwyzszy odsetek zanotowano w Szwecji - 98%). Día porównania dodajmy, iz przedsta-wiciele kolejnychprofesji notowanych w rankingu, tj. na-uczyciele i lekarze uzyskali odpowiednio 85% oraz 81%. Najnizsze wskazniki zaufania uzyskali natomiast polity-cy, którym ufa 18% sposród ankietowanych osób.
Skonfrontujmy powyzsze dane z bardziej aktualny-mi wynikami badan Kolejne sondaze mi?dzynarodo-we potwierdzaj^ niezmiennie wysokie wskazniki zaufania wobec przedstawicieli strazy pozarnej pochodz^ce z lat wczesniejszych. Rezultaty ogólnoeuropejskiego ba-dania opinii - European Trusted Brands z 2012 roku [10] - pozwalaj^ nam nakreslic kolejn^ map? obszarów ufnosci i nieufnosci spolecznej. Sondaz tenjest cyklicznymprzed-si?wzi?ciem maj^cym na celu diagnozowanie problemów spolecznych, w tym poziomu zaufania wobec róznorod-nych profesji czy instytucji oraz badanie opinii zwi^za-nych z postawami i nastrojami konsumentów. Z wyni-ków sondazu widac, ze obywatele Polski - m.in. wsku-tek polityczno-kulturowego zblizania si? naszego kraju do innych spoleczeñstw Europy po akcesji do Unii Eu-ropejskiej - wiele zawodów obdarzaj^ podobnym zaufaniem, co przedstawiciele innych europejskich nacji. Sposród obj?tychbadaniem róznorodnych profesji i instytucji strazacy ciesz^ si? najwyzszym zaufaniem (93% ankietowanych twierdzi, ze ufa strazakom). Podkreslmy w tym miejscu, ze wskaznik ten nie odbiega od poziomu zaufania wyst?puj^cego w przypadku innych narodów Europy (przebadano ponad 27 tys. obywateli reprezentuj^cych 15 krajów europejskich). Warto jednak zauwazyc, iz repre-zentanci innych zawodów zwi^zanych z szeroko ujmowa-n^ sfer^ bezpieczeñstwa uzyskali w Polsce nizsze wyni-ki w analizowanym rankingu zaufania. Lekarzom (64% wskazañ) i piel?gniarkom (74% wskazañ) ufa mniej Po-laków niz w przypadku przedstawicieli innych badanych nacji (w Europie sredni poziom zaufania wobec lekarzy wynosi 81%).
Dokonuj^c syntezy wyzej przytoczonych wyników badañ, nalezy stwierdzic, iz uogólnione zaufanie obywateli szczególne znaczenie zyskuje w kontekscie tych profesji, które zapewniac maj^ poczucie zbiorowego oraz indywidualnego bezpieczeñstwa. Przy czym najwi?k-szym zaufaniem wedlug rezultatów pochodz^cych z cy-towanych sondazy w Polsce i Europie obdarza si? zawo-dy zwi^zane bezposrednio z ochron^ zycia i zdrowia. Na ich tie zdecydowanie wyróznia si? zawód strazaka, któ-ry zarówno w polskiej,jak i w europejskiej swiadomosci spolecznej charakteryzuje si? dobrze ugruntowanym po-zytywnym wizerunkiem budowanym w oparciu o wyso-ki poziom zaufania zgodnie deklarowany przez czlonków badanych spoleczeñstw.
Dzisiejsza ufnosc obywateli wobec Strazy Pozarnej wylaniaj^ca si? z dost?pnych nam sondazy pozwala wnio-skowac na temat reputacji, jak^ ciesz^ si? strazacy. Re-putacja (w znaczeniu renomy b^dz dobrego imienia) jest
DOI: 10.12845/bitp.36.4.2014.5
czynnikiem silnie zwi^zanym z ksztaltowaniem opinii publicznej oraz kreowaniem spolecznego wizerunku sluz-by pozarniczej. Strazacy stanowi^ wspolnot? profesjonal-n^ ciesz^c^ si? poziomem reputacji przewyzszaj^cym re-putacj? przedstawicieli innych instytucji zobowi^zanych do ochrony bezpieczenstwa publicznego. Jak podkresla Russel Hardin ,,w wielu dyskusjach dotycz^cych zaufania reputacja stanowi centralne zagadnienie [...], sila reputacji pozwala przewidziec, wjaki sposob ktos zachowa si? w konkretnej sytuacji" [9]. O szczegolnej roli zaufania, prestizu i reputacji nalezy pami?tac przede wszystkim w kontekscie pracy instytucji i sluzb, ktorych zadaniem jest ochrona zbiorowego ladu i bezpieczenstwa. S3 to bo-wiem fundamenty dla powodzenia ich rutynowych, co-dziennych dzialan oraz generalnie sformulowanej misji. Zauwazmy, ze ustabilizowana reputacja oraz powszech-nie aprobuj^cy spoleczny stosunek wobec strazakow i ich zawodowej dzialalnosci nie s^ narazone na erozj? w wy-niku kontrowersyjnych sytuacji czy zdarzen l^czonych ze Strazy Pozarn^. Przeci?tny obywatel wspolczesnego (umasowionego) spoleczeristwa cz?sto otrzymuje infor-macje na tematjednoznacznie negatywnych dzialan przy-pisywanych policjantom, s?dziom, straznikom miejskim, lekarzom, politykom etc, ktore narazaj^ na szwank ich reputacj? oraz wizerunek. Masowe srodki przekazu co-dziennie dostarczaj^ wiadomosci 0 aferach, skandalach, czynach naruszaj^cych prawo b^dz inne systemy norm w kontekscie pracy wielu roznorodnych instytucji pu-blicznych. Nalezy podkreslic, iz przedstawiciele Strazy nie wyst?puj^ w roli negatywnych bohaterow tego rodza-ju spektakularnych komunikatow. Korupcja, nepotyzm, kolesiostwo, lekcewazenie lub lamanie przepisow pra-wa nie pojawiaj^ si? w masowych mediach w kontekscie pracy sluzb pozarniczych (jak ma to miejsce w przypadku innych grup zawodowych czy instytucji publicznych). „Strazacy i ich dzialania bardzo rzadko s^ przedmiotem krytycznych doniesieri medialnych. Mowi si? 0 nich na ogol dobrze lub bardzo dobrze" [2]. Co wi?cej media za-silaj^ zbiorow^ swiadomosc obrazami skutecznej i ofiar-nej pracy strazakow, zarowno w ich dzialaniach 0 cha-rakterze rutynowym, jak i w wypadkach wyzwari ekstre-malnych, np. katastrof czy kl?sk zywiolowych. Reputacj? i ufnosc wobec przedstawicieli sluzb pozarniczych ksztal-tuje niew^tpliwie silne zbiorowe przeswiadczenie, ze ich profesja to „zawod 0 duzej uzytecznosci, mog^cy jedno-znacznie uosabiac ide? zaangazowanego i bezwarunko-wego sluzenia spoleczeristwu" [2] w ramach wszelkich zdarzen zycia spolecznego.
6. Prestiz zawodu strazaka
W rozpowszechnionych w literaturze naukowej defi-nicjach zawodu kladzie si? nacisk na relacj?, ktora wyst?-puje mi?dzy danym zawodem a pozycj^ spoleczny i pre-stizem podmiotu, ktory go wykonuje. Poj?cie „[...] zawodu l^czy si? nierozerwalnie z zagadnieniem zrozni-cowania zawodowego. To pierwsze odnosi si? do jednej z wykonywanych przez ludzi rol spolecznych, drugie -tkwi u podstaw hierarchizacji i podzialow [_]. Poniewaz role zawodowe s^ przedmiotem potocznych ocen doko-nywanych z punktu widzenia kryteriow hierarchizuj^cych
ГУМАНИСТИЧЕСКИЕ И ОБЩЕСТВЕННЫЕ НАУКИ НА БЛАГО БЕЗОПАСНОСТИ DOI: 10.12845/bitp.36.4.2014.5
miejsce ludzi w drabinie stratyfikacyjnej, zawodjest wi?c wyznacznikiem statusu spolecznego" [3] danej jednost-ki. Rozpowszechniona w zbiorowej swiadomosci wie-dza i stosunek wzgl?dem reprezentantow roznorodnych zawodow pozwala tworzyc skal? oraz ranking zawodow bardziej lub mniej cenionych w opinii spolecznej, a co za tym idzie - przyczynia si? do konstruowania uogolnio-nego wizerunku reprezentantow poszczegolnych profesji.
Spoleczny wizerunek holistycznie postrzeganej Stra-zy Pozarnej w duzej mierze l^czy si? zatem z prestizem przypisywanym pracy strazakow. Prestiz jest terminem
0 bardzo szerokim znaczeniu i roznorodnych konota-cjach, st^d koniecznosc doprecyzowania, jakie rozumie-nie tego poj?cia przyjmujemy w naszych rozwazaniach. Poj?cie „prestizu [...] choc samo w sobie uniwersalne, w roznych kulturach i systemach spolecznych odnosi si? do odmiennych zjawisk [...], w spoleczenstwie wspol-czesnym poj?cie prestizu odnosi si? do grupy zawodowej
1 wyceny jej funkcjonalnej uzytecznosci dla sprawnego dzialania systemu spoleczno-ekonomicznego" [5]. Mo-wi^c najogolniej, prestiz danego zawodu pojmujemyjako spoleczny ocen? sformulowan^ pod adresem danej profesji przez czlonkow okreslonej wspolnoty. Na spoleczny prestiz zawodu skladaj^ si? zbiorowa wiedza o zawodzie, sposob postrzegania zawodu oraz wartosc przypisywana mu w danym spoleczenstwie. Przedstawiciele okreslonej grupy zawodowej (jak rowniez innych grup statusowych) zajmuj^ we wspolnocie konkretn^ pozycj? w ramach obo-wi^zuj^cej hierarchii spolecznej. „Uznanie, honor czy godnosc, jakimi obdarzane s^ jednostki zajmuj^ce okre-slone pozycje, zawieraj^ w sobie zgeneralizowan^ spoleczny ocen? obiektywnych atrybutow danej pozycji [...]. W szacunku,jakim obdarzani sy czlonkowie danej grupy statusowej, wyraza si? zatem spoleczna ocena postrzega-nego polozenia [...] tej grupy, jej spolecznej uzytecznosci, specyficznychkwalifikacji czy zdolnosci" [4] przypi-sywanych przedstawicielom ocenianej zbiorowosci.
Odwolujyc si? do reprezentatywnych ogolnopolskich badan, nalezy podkreslic, iz w zbiorowej opinii zawod strazaka stanowi wr?cz modelowy przyklad powszech-nie szanowanej i docenionej przez wspolobywateli profesji. Taki obraz szczegolnie wyraznie rysuje si? na pod-stawie wynikow sondazu CBOS z 2009 roku [1]. Raport z tego badania zawiera m.in. hierarchi? ponad 30-tu roznorodnych zawodow traktowanych przez Polakow jako mniej lub bardziej prestizowe. Wykorzystujyc wczesniej opracowany skal?, proszono badane osoby o deklaracj? w sprawie duzego, sredniego bydz malego stopnia powa-zania, jakie ich zdaniem przypisuje si? w naszym spoleczenstwie poszczegolnym profesjom. W tak skonstruowa-nym rankingu strazak osiygnyl najwyzsze miejsce wraz z profesorem uniwersytetu. W opinii Polakow sy to za-wody cieszyce si? najwyzszym powazaniem - w ten sposob ocenilo je 84% respondentow. Nalezy podkreslic, iz w analizowanym zestawieniu przedstawiciele innych profesji zwiyzanych z szeroko ujmowany sfery bezpieczen-stwa publicznego uzyskali duzo nizsze pozycje. Zawodo-wy oficer wojska sytuuje si? na 10. miejscu, duzym sza-cunkiem obdarza go 63% sposrod ankietowanych osob. S?dzia i adwokat uzyskali odpowiednio 62% oraz 60%
wskazañ dotyczycych duzego powazania. Policjant zaj-muje 19. miejsce w klasyfikacji, bowiem cieszy si? duzym powazaniem w opinii tylko co drugiego respondenta. Zauwazmy, ze reprezentanci profesji bezposrednio zwiy-zanych z ustawodawstwem (majycym kluczowe znacze-nie dla ksztaltowania prawnych mechanizmów w zakre-sie bezpieczeñstwa zbiorowego i indywidualnego) zaj?li dwie ostatnie pozycje w rankingu prestizu zawodów. Poseí na sejm cieszy si? duzym powazaniem tylko czwartej cz?sci badanej zbiorowosci, natomiast dzialacz partii po-litycznej uzyskaljeszcze nizszy wynik - duzym powazaniem obdarza go co piyty ankietowany obywatel. Z cyto-wanego raportu wynika, ze wysoki prestiz zawodu strazaka (obecny w swiadomosci znakomitej wi?kszosci Polakow) wskazywany jest przez respondentow bez wzgl?du na wyst?pujyce róznice o charakterze spoleczno-demo-graficznym.
Warto przeanalizowac w tym miejscu, na ile wy-zej przytoczone deklaracje znajdujy swoje przelozenie w wymiarze ekonomicznych gratyfikacji postulowanych dla cenionego (werbalnie przynajmniej) zawodu. Aby to uczynic, wykorzystam sondaz przeprowadzony w podob-nym czasie. W ramach badania wykonanego w roku 2008 na zlecenie „Rzeczpospolitej" przez instytut GfK Polonia [14] proszono respondentow m.in. o wskazanie pu-lapu zarobków wlasciwych dla roznorodnych zawodów streíy budzetowej. Dzialania strazaków zostaly tu osza-cowane w kontekscie pracy przedstawicieli innych zawodów o równie istotnym znaczeniu spolecznym. Wyniki tego sondazu ukazujy, iz polskie spoleczenstwo traktuje prac? strazaka jako zaslugujycy na wyzsze wynagrodze-nie niz np. zolnierza (przypomnijmy, iz w badaniu CBOS reprezentant wojska cieszyl si? o wiele mniejszym prestizem). Pensja strazaka powinna ksztaltowac si? - zdaniem respondentow - na poziomie zarobków s?dziego, prokuratora i policjanta. Jednoczesnie powinna ona bye wyzsza niz placa nauczyciela. Z wyjytkiem tej ostatniej profesji sy to zawody zwi^zane z szeroko ujmowan^ dzialalnosci^ sluz^c^ zapewnieniu bezpieczeñstwa ogólnospolecznego. Polacy uznaj^ koniecznosc zapewnienia ich przedstawicielom uposazenia na wyzszym poziomie niz w przypad-ku innych rodzajów zatrudnienia obarczonych mniejszym zakresem ryzyka czy odpowiedzialnosci.
Porównajmy wyniki powyzszych badañ z aktualnymi wskaznikami odzwierciedlaj^cymi prestiz zawodu strazaka. Sondaz opublikowany przez CBOS w listopadzie 2013 roku [2] potwierdza wnioski na temat utrwalonej w polskich realiach najwyzszej pozycji zawodu strazaka wsród ocenianych profesji. W tym badaniu 87% respondentow deklarowalo duze powazanie dla sluzby wykony-wanej przez reprezentantow Strazy Pozarnej. Ta przewa-ga szczegolnie wyraznie uwidacznia si? gdy zestawimy powyzszy wskaznik z danymi ukazuj^cymi poziom prestizu przypisywanego innym zawodom. Drugie miejsce w rankingu uzyskal profesor uniwersytecki (82% ankietowanych wyrazilo duze powazanie wobec pracy profesora), natomiast na trzeciej pozycji znalazl si? robotnik wykwalifikowany (81% wskazañ). Na marginesie zauwazmy, ze taki rozklad ukazuje nam interesuj^ce novum w postrzeganiu prestizu zawodów zwi^zanych wykony-
waniem prac fizycznych. W dobie wolnego rynku w hie-rarchii prestizu odzyskuj^ powazanie profesje wymagaj^-ce specjalistycznych, konkretnych umiej?tnosci i kompe-tencji, ajednoczesnie zwi^zane z wykonywaniem ci?zkiej fizycznej pracy. Taki wniosek potwierdza kolejne miej-sce w analizowanym zestawieniu, które przypadlo górni-kowi (81% wskazañ duzego powazania w opinii ankieto-wanych).
7. Wnioski
W obecnych realiach spolecznych Straz Pozarna po-siada dobrze ugruntowan^, nadrz?dn^ pozycj? w rankin-gach zaufania spolecznego, w hierarchii zawodów, w róz-norodnych zestawieniach obrazuj^cych spoleczne oceny, a posrednio równiez reputacj? przedstawicieli najwaz-niejszych instytucji zycia zbiorowego. Jest to pozycja na tyle stabilna, iz w jednym z cytowanych raportów na te-mat opinii o Strazy Pozarnej - na tle pozostalych instytucji naszego spoleczeñstwa - znajdujemy nawet rekomen-dacj?, zgodnie z któr^ ,,ze wzgl?du na jednoznacznosc uzyskanych wyników nie ma koniecznosci realizacji ko-lejnych pomiarów oceny dzialania Strazy Pozarnej w od-st?pach mniejszych niz 12 miesi?cy (pod warunkiem, ze w tym czasie nie nast^pi^ jakies spektakularne wydarze-nia z udzialem Strazy, które moglyby wplyn^c na zmian? opiniipublicznej)" [15].
W konkluzji analiz nalezy stwierdzic, iz wyniki re-prezentatywnych badañ sondazowych, z których wyla-nia si? zdecydowanie pozytywny wizerunek Strazy Pozarnej oraz najwyzszy poziom zaufania, jakim obdarza-na jest ta instytucja w polskim (oraz europejskim) spo-leczeñstwie, pozwalaj^ wnioskowac nie tylko na temat wysokiej skutecznosci i zaangazowania strazaków w ich dzialania zwi^zane z zapewnieniem zbiorowego bezpieczeñstwa. Nie nalezy bowiem zapominac o innych, dalej si?gaj^cych reperkusjach spolecznych. Pozytywny konse-kwencj^ wysokiego poziomu zaufania wzgl?dem Strazy s^ korzysci o charakterze ogólnospolecznym. W kazdej bowiem wspólnocie wysokie „zaufanie [_] wplywa na poczucie tozsamosci i wytwarza siln^ solidarnosc zbioro-wq, sklaniaj^c ludzi do wspólpracy, pomagania sobie na-wzajem, a nawet gotowosci do poswi?cania si? na rzecz innych" [17]. Stanowi to niezwykle poz^dany standard dzialalnosci oraz wzorzec post?powania cenny día szero-ko ujmowanych procesów ksztaltowania postaw prospo-lecznych oraz budowania kultury bezpieczeñstwa w ramach spoleczeñstwa obywatelskiego.
8. Podsumowanie
Analiza reprezentatywnych badañ sondazowych umozliwia diagnozowanie opinii publicznej na temat waznych zjawisk, procesów oraz instytucji zycia spolecznego. Pozwala ona na rekonstrukcj? uogólnionego sposo-bu pojmowania znaczenia i roli organów bezpieczeñstwa oraz rozpowszechnionego w zbiorowej swiadomosci ob-licza sluzy pozarniczejjako formacji istotnie przyczynia-j^cej si? do ochrony bezpieczeñstwapublicznego.
Wyniki badañ dotycz^cych reputacji oraz ufnosci wzgl?dem przedstawicieli sluzb pozarniczych ukazuj^
DOI: 10.12845/bitp.36.4.2014.5
niekwestionowan^ pozycj? strazaków wsród najbardziej szanowanych profesji. Zajmuj^ oni najwyzszy pozycj? w rankingach prestizu i spolecznego zaufania. Powyzsze dañe skladaj^ si? najednoznacznie pozytywny wizerunek Strazy Pozarnej, pozwalaj^cy ksztaltowac jej tozsamosc oraz zasadnicze miejsce i znaczenie wsród innych instytucji dzialaj^cych na rzecz ladu i porz^dku spolecznego.
Literatura
1. Centrum Badania Opinii Spolecznej, Komunikat z badañ: Prestiz zawodów, [dok. elektr.], http://www.cbos.pl/SPI-SKOM.POL/2009/K 008 09.PDF [dost?p 27.12 2013].
2. Centrum Badania Opinii Spolecznej, Komunikat z badañ: Prestiz zawodów, [dok. elektr.], http://www.cbos.pl/SPI-SKOM.POL/2013/K16413.PDF [dost?p 26.01 2014].
3. Bokszañski Z. (red.), Encyklopedia Socjologii, Suplement, Oficyna Naukowa, Warszawa 2005.
4. Bokszañski Z. (red.), Encyklopedia Socjologii, T. 1, Oficyna Naukowa, Warszawa 1998.
5. Bokszañski Z. (red.), Encyklopedia Socjologii, T. 3, Oficyna Naukowa, Warszawa 2000.
6. Gawroñski S., Media relations sluzb mundurowych w Pol-sce. Analiza wybranychformacji, Konsorcjum Akademickie WSE, WSIiZ, WSZiA, Kraków - Rzeszów - Zamosc 2011.
7. Gizicki W,,Bezpieczeñstwojakoprocespolityczno-spolecz-ny, [w:] Spoleczno-moralna potrzeba bezpieczeñstwa i po-rzqdku publicznego, Switka J., Kuc M., Gozdór G. (red.), Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubel-skiego Jana Pawla II, Lublin 2007, s. 11-46.
8. GfK Custom Research, Komunikat z badañ: Firefighters are the most trusted group, [dok. elektr.] http://www.gfk.com/ imperia/md/content/presse/pm_trust_index_june_2009_ efin.pdf[dost?p 10.02 2014].
9. Hardin R., Zaufanie, tlum. A. Gruba, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2009.
10. Kogo darzymy zaufaniem, kim gardzimy?, [dok. elektr.] http://praca.wp.pl/title,Kogo-darzymy-zaufaniem-kim gar-dzimy,wid,14419797,wiadomosc.html [dost?p 12.02 2014].
11. Kr^zel K., Falerystyka pozarnicza w Polsce w latach 19181939 na tie konsolidacji iprzemian ruchu strazackiego, [w:] Obszary akademickiej wiedzy naukowej. Prawo i spoleczeñ-stwo. Tematy do dyskusji na XXI wiek, Gwozdzicka-Pio-trowska M., Wisniewski J. (red.), Akademicki Instytut Na-ukowo-Wydawniczy ^,Altus", Poznañ 2011, s. 57-92.
12. Kuc M., Poczucie bezpieczeñstwajakoproblem kryminolo-giczny i wiktymologiczny, [w:] Spoleczno-moralna potrzeba bezpieczeñstwa i porzqdku publicznego, Switka J., Kuc M., Gozdór G. (red.), Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawla II, Lublin 2007, s. 109-123.
13. Sitek B., Problemy bezpieczeñstwa antycznego Rzymu, [w:] Bezpieczeñstwo duzych i srednich aglomeracji z perspekty-wy europejskiej, Lisiecki M., Sitek B. (red.), Wydawnictwo Wyzszej Szkoly Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide De Gasperi, Józefów2011, s. 315-329.
14. Sondaz: Polacy daliby wi^cej budzetówce, [dok. elektr.] http://sondaz.wp.pl/kat,72114,wid,9544636,wiadomosc. html [dost?p 11.12.2013].
15. Straz Pozarna na tie innych instytucji zycia publicznego, Raport z badañ ilosciowych día Komendy Glównej Pañ-stwowej Strazy Pozarnej, [dok. elektr.]
16. http://www.straz.gov.pl/data/newsFiles/straz_pozarna_na_ tle_pozostalych_inst.pdf [dost^p 18.12.2013].
17. Swoboda P., Poczucie bezpieczeñstwa obywateli w Polsce w okresie transformacji systemowej, [w:] Elementy swiadomosci politycznej wspólczesnego spoleczeñstwa polskiego, Lab^dz K. (red.),Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pe-dagogicznego, Kraków 2012, s. 172-197.
ГУМАНИСТИЧЕСКИЕ И ОБЩЕСТВЕННЫЕ НАУКИ НА БЛАГО БЕЗОПАСНОСТИ
18. Sztompka Р., Zaufanie. Fundament spoleczenstwa, Wydaw-nictwo Znak, Krakow, 2007.
19. Torczynska M., Anomia czasöw transformacji — refleksje w perspektywie deprywacji potrzeby bezpieczenstwa osobiste-go i prawnego, „Srodkowoeuropejskie Studia Polityczne", Issue 2, 2005, pp. 237-250.
20. Torczynska M.,Deprywacja potrzeby bezpieczenstwa prawnego i osobistego jednostki w spoleczenstwie nieustabilizo-wanej demokracji, [w:] Problemy spoleczne w grzepolitycz-nej. Wspölczesne zagrozenia spoleczne — diagnoza i prze-ciwdziatanie, Krölikowska J. (red.), Wydawnictwo Uniwer-sytetu Warszawskiego, Warszawa,2006, s. 110-114.
21. Wawrzyniak J., Wizerunek sluzb mundurowych a poczucie bezpieczenstwa, Acta Universitatis Wratislaviensis nr 3079,
DOI: 10.12845/bitp.36.4.2014.5
2008, [dok. elektr.] http://www.wsaib.pl:84/cgi-bin/libra-opac.dll?det&oid=141212&dt=0 [dost?p 23.12.2013]. 22. Wyniki badania zaufania do instytucji publicznych, [dok. elektr.] http://www.straz.gov.pl/page/index. php?str=830&id=33754 [dost?p 21.12.2013].
dr Monika Torczynska - absolwentka socjologii, filozo-fii i prawa, zatrudniona na stanowisku adiunkta w Insty-tucie Kulturoznawstwa UMCS. Obszarjej zainteresowan badawczych obejmuje problematyk? kultury i swiadomo-sci prawnej demokratycznych spoleczenstw.
