THE IMPORTANCE OF NATIONAL PEDAGOGICS IN THE PROFESSIONAL ORIENTATION OF HORMONICAL DEVELOPED OFFSRING Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

УДК 378

КЭМИЛ ИНСАНДЫ КЭСИПКЕ БАГДАРЛАУДА ХАЛЬЩ ПЕДАГОГИКАСЫНЬЩ Э^МИЙЕТИ

А. Машарипова1

Аннотация

Ушбу маколада болани касб-хунарга уналтиришда халк огзаки ижодининг тутган урни хакида таъкидлаб утилган. Маколада болани касб - хунарга уналтиришда халкнинг маънавий кадриятлари хакида суз боради. Касб -хунарга уналтиришда халкнинг маънавий кадриятлари хакида суз боради. Касб - хунарга йуналтиришда халк огзаки ижодиёти намуналаридан келтириб утилган. Маколада ёшларни касб-хунарга йуналтириш учун зарур хислатларни шакллантирадиган мазмундаги фикрлар келтирилган.

Калит сузлар: Касб - хунарга йуналтириш, касб-хунар танлаш, халк педагогикаси, касб - хунар, комил инсон, халкнинг маънавий кадриятлари.

Адамзат жэмийети пайда болыуы менен адамлардыц турмысы, мийнети хэм ез-ара карым-катнасы нэтийжесинде тэрбия пайда болды. Эййемги уакытлары жас эуладка тэрбия бериу улыума TYPде хэммеге бирдей турмыс хэм мийнет процессинде алып барылды. Адамзат жэмийетинин келешеги ол жэмийеттеги есип киятырган жас эуладтын алган тэрбиясына тиккелей байланыслы болды. [4-6]

Халык педагогикасы ертеден - ак езинде улыума адамгернилик мийрасларды саклап, халыктын мэдений турмысы, диний YPп - эдетлери, эсиресе жасларды мийнетке Yйретиу аркалы езинде бай тэжирийбелер менен идеяларды топлауга ерискен. Каракалпак халык педагогикасы бала тэрбиясында мийнет етиу дэстYрин жокары бахалап, баланы ерте жастан мийнет етиуге тэрбиялап келди. Х,эм барлык уакытта тэрбияны мийнет тэрбиясы менен биргеликте ЖYргизиУди нэсиятлаган.

Соны айтыуымыз MYMкин, кэмил инсаннын кэлиплесиуи, онын MYHэсип кэсип - енерди ийелеуи, жэмийет рауажланыуы ушын илажы барынша езинин Yлесин косып жасауы хэм сол аркалы жэмийетте езлигин керсетиуи, ягный шахс сыпатында кэмал табыуы нэзерде тутылады. Кэмилликке карай умтылыу шахстын кэсиплик кэлиплесиуи менен биргеликте бир ПYTин халда кешетугын хэм дерлик ПYTкил емир дауам ететугын курамалы процесс болып есапланады. Кен мэнисте кэсиплик кэлиплесиу дегенде инсаннын ез акылый кэбилетлери, физикалык имканиятлары, анау ямаса мынау тарауга болган укыплары, кызыгыушылык хэм умтылыулары, сондай - ак, кэдирият хэм ДYHьЯFа кезкарасларына карай белгили бир кэсип тарауында билим алыуы, кейинала сол тарауга кирисип, масласып барыуы хэм нэтийжеде жыллар дауамында жетик хэм тэжирийбели кэниге болып жетилисиуи TYCиниледи. Х,акыйкатында да бул шексиз курамалы, артка кайтарылмайтугын, эхмийетли процесс болып, оннан инсан мэплери жолында енимли пайдаланыуды шелкемлестириу, бYГинги KYHHин ен эхмийетли мэселелеринен бири болып табылады.

Yзликсиз тэлим - тэрбия системасында окыушы жасларды кэсип танлауга багдарлау, Yлкен социаллык эхмийетке ийе болган мэселе болып есапланады.

Бул процессте шанарактын хэм окыу орынларынын, эсиресе, орта арнаулы, кэсип онер билимлендириу хызметкерлеринин жууапкершилиги ЖYДЭ Yлкен. Кэсиплик кэлиплесиу процесинин дэслепки хэм ЖYДЭ эхмийетли баскышы болажак кэсипти танлау, ягный анык бир кэсиплик карарга келиуге шекем болган дэуирди ез ишине алады. Пикир ЖYритип керетугын болсак, бул

1Машарипова Айзада - преподаватель, Институт переподготовки и повышения квалификации работников народного образования Республики Каракалпакстан, Узбекистан.

Педагогические науки

дэуир кэсиплик тэлимнин басланганына шекем ез акырына жеткен болыуы керек. Ягный 9 - классты питкерип, академиялык лицей хэм кэсип - енер колледжине жол алатугын хэр бир еспирим езинин болажак кэсибин тацлаган, бул хаккында белгили кезкараслары кэлиплесип Yлгерген болыуы керек. Бирак та, KYHделикли емиримизде кепшилик жасларымыз тек гана орта арнаулы окыу орынларын гана емес, бэлким жокары окыу орынларын питкергеннен соц да кэсиплик езликлерин ацлауда Yлкен кыйыншылыкларды басынан кеширмекте.

Ата-бабаларымыз кэсипти халыктыц социал турмысындагы материаллык хэм руухый байлыкларыныц тийкаргы дереги, инсанныц аброй-дацкыныц баслы елшеми, оныц эдиули миннети, хэр-тэреплеме хэм Yйлесимли TYPде кэлиплескен жеке адамды рауажландырыудыц негизи деп TYCинеди. Улыума руухый мэденияттыц ажыралмас белегин курайтугын халык педагогикасы ата-бабаларымызды акыл, эдеп-икрамлы, эстетикалык, дене-шыныктырыу хэм енерге багдарлау тэрепинен тэрбиялауда балаларды мийнеттиц ролин хэм эхмийетин кэстерлейтугын етип тэрбиялауга эдетлендирген. Олар кэсипке багдарлаудыц ец жаксы дэстYрлерин бир эуладтан екинши эуладка мийрас етип ушластырып отырды. Халкымыз кэсипти тэбияттыц адамларга саналы TYPде инэм еткен шарапатлы сыйлыгы, оныц уллы жемиси деп биледи. Жаслардыц кэсипти Yйрениуине байланыслы айтылган ацызлардыц биринде бир данышпан балаларыныц укыбын сынамакшы болып, хэр кайсысына бир-бирден терек кесип берип хэм усыннан езлерициздиц кызыккан затыцызды согып келиц деп буйырыпты. Сонда бир баласы берген терегинен ^нде, екинши баласы ок жай, Yшинши баласы дуутар согып келипти. Атасы балаларыныц ойлап тапкан ислерине иштен кууанып: Эй балаларым Yшеуициз де ез кэсиплерицизди тапкан екенсиз, деп дуутар соккан баласына кос айдап дийханшылык ет хэм сакта тур сонда сен дийханныц да, эскердиц де кэдирин билесец, ал ^нде соккан баласына сакта тур, сонда сен сакшыныц да, батырдыц да кэдирин билесец, бирак сизлер дуутар шертпей ак койыц, сизлердиц сазенде, баксы, жырау болыу колыцыздан келмейди, ол тэбияттыц жекке сийрек инсанларга берилетугын айрыкша сауга инэмы. Ондай инэмлар гез келген адамларда бола бермейди.

Каракалпак халыкы жас эуладты турмыска таярлауда кеп эсирлер дауамында колланган езине тэн YPип-эдет дэстYрлери, тэрбия хаккындагы идеялары турмыслык тэжирийбеси халык поэзиясында баян етилген. Еле мектеп болмаган, педагогика пэн сыпатында кэлиплеспеген дэуирлерден -ак кэуим агзалары балаларды мийнет CYЙиушилик, кэсип-кырагылык эдеп-икрам, мэнауият, геззаллык, дослык, бир-биреуге мехир - MYриубет, инсанга гамхорлык сезимлерин санасына сицдириу хэм рауажландырыу тарауында арттырган тэжирийбелери, акыл-ойы, емирде топлаган хызметлериниц мийуеси сыпатында бизиц дэуиримизге шекем жетип келген хэм бул халык педагогикасы болып кэлиплести. Каракалпак халкыныц ауызеки деретпелери, жанрларындагы накыл-макал, косык, ертек, ацыз, эпсана, дэстанларында хэр-бир жэмийетте жасаган халык руухы, дослык, тууысканлык мэртлик, уатан CYЙиушилик, ата-ананыц ез-ара татыулыгы перзентлериниц иззет хурмети, инсаныйлык ец жаксы пазыйлетлери, кэсип тацлауы менен тыгыз байланыскан.

Президентимиз И.Каримовтыц керсеткениндей взбек мэмлекетиниц хинжи таслары буннан 2700 жыл бурын Хорезмде колланылган болып, усы мэниде миллий мэмлекетимиз тарийхы Мысыр, Кытай, Хиндистан, Греция, Иран сыяклы мэмлекетлердиц тарийхы, взбекстан мэмлекетиниц тарийхы, оныц ^дирети хэм тарийхы болады. Х,акыйкатында да каракалпак мэмлекетшилиги женинде де тап соларды айтыуга болады.

«Авесто» китабы тек диний кагыйдалар менен керкем эдебияттыц жыйындысынан ибарат болып калмастан жасларга илим, пэнди YЙретиУде хэм эдеп-икрам, мэнауиятлык пазыйлетлерди кэлиплестириуде багдарламаныц уазыйпаларды аткарганы менен де бийбаха гэзийне болып кезге тасланады. «Авесто»да тэрбия емирдиц ец эхмийетли тиреги болып есапланыуы лазым. Онда хэр бир жасты сондай етип тэрбиялау зэрYP, ол дэслеп жаксы окыуды хэм жаксы жазыуды YЙрениу менен ец жокаргы баскышка кетерилсин делинген. [4.45] Балаларды мектепке жети жасынан кабыллау онда диний хэм руухый

эдеп икрамлылык, мийнет CYЙиушилик, кэсип танлауга кызыгыушылык, дурыс сейлеушилик, мэртлик пазыйлетлерин тэрбиялауга айрыкша дыккат берилген. Мектепте балаларга ДYHьялык пэнлерден билим бериу менен эскерий таярлык еткизиу процессинде атта шабыу, ылак ойнау, найзаласыу, кылышласыу, садак атыу, ГYресиу, ЖYГириу, секириу, сууда ЖYЗиу сыяклы енерлердиде орынлау менен бирге оны эскерий кэсипке айландырыу миннетли TYPДе алып барылатугын шэртли TYPДеги мэжбYрий тэлим болган. Эскерлик хызметтен баска кэсипке етип кетсе де ПYTKил емиринде дени сау болса эскерлик хызметке шакырылган уакытта так турыу жауынгерлик уазыйпасы есапланган. «Гулибадан» ертегинде болса шынардын бэлент шакасына уя салган кустын шежелерин айдарханын эжел пэнжесинен саклап калганы ушын алтын кекилин, бир дана пэрин жигитке береди. Алтын кекил айнада керген кызды тауып келиуинде сол пэрди тутетип, сыйкырлы кус жэрдеминен пайдаланады. Кус пэринин ажайып кэраматына ийелиги хаккындагы мифологиялык TYCиниклерге тийкарланган эпикалык мотивлер бир канша каракалпак дэстанларында да гезлеседи.

Мысалы: Едигенин тууылыуы хаккындагы белиминде персонаж кахармангга пэр берип мен саган керек болган уактымда отка TYтет дейди. Магналык белгилерге ийе болган сыйкырлы пэр менен байланыслы эпикалык мотивлер бул ДYркинге байланыслы болган баска дэстанларда да бар. [4.36]. Yзликсиз билимлендириу системасынын алга койган эхмийетли уазыйпалардан бири Республикамыздын социал-экономикалык рауажланыуына езинин MYнасип Yлесин косыу кезде тутылады. [6.7] БYГинги KYHГи тэлим тэрбиянын максети ел-журт келешеги хаккындагы туйгыны кеуилинде сакланган, жокары руухый-эдеп икрам пэзилийлетлерине ийе, ез бетинше пикир ЖYритип, деретиушилик хызмет керсететугын шебер кадрлар таярлаудан ибарат.

Эдебиятлар:

1.И.А.Каримов «Баркамол авлод Узбекистон тараккиётининг пойдевори». Тош-кент 1997 йил.

2.И.А.Каримов «Баркамол авлод орзуси» Тошкент 1999 йил.

3.А.К.Мунавваров «Педагогика» Тошкент 1996 йил.

4.ККосназаров, А.Пазылов, А.Тилегенов «Педагогика» «Билим» Некис 2009

5. Очилов З. Синфдан ташкари тарбиявий ишларда касбга йуналишни шаклланти-риш. - Т.: «Ук;итувчи», 1996

6.Р.Ишмухамедов, М.Юлдашеш «Таълим ва тарбияда инновацион педагогик тех-нологиялар» Тошкент 2013 йил.

© А. Машарипова, 2016

УДК 378

ЗНАЧЕНИЕ НАРОДНОЙ ПЕДАГОГИКИ В ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ОРИЕНТАЦИИ ГАРМОНИЧНО РАЗВИТОГО ПОКОЛЕНИЯ

А. Машарипова

Аннотация. В статье рассматриваются различные пути формирования гармоничной личности, профессиональной ориентации молодежи, обладени ими определенной профессии, их посильный вклад в развитие общества. Как на основе всего вышесказанного, они проявляют себя как личности. В данной статье говорится также о значении духовных ценностей нашего народа в деле профессиональной ориентации учащихся.

Ключевые слова: Профессиональная ориентация, выбор специальности, духовные ценности народа, народная педагогика, профессия, самодостаточная личность.

© А. Машарипова, 2016

negarorHnecKHe HayKH UDC378

THE IMPORTANCE OF NATIONAL PEDAGOGICS IN THE PROFESSIONAL ORIENTATION OF HORMONICAL DEVELOPED OFFSRING

A. Masharipova

Abstract. There are considered in article different ways of forming of harmonic personality, youth orientation, acouierement with their definite lob, feasible deposit in society progress. As on basic all those foregoing, they demonstrate themselves as individual. It's said also about meanings of ecclesiastic richness of our nation of studens' job orientation.

Keywords: Direction to choose professon, to choose professon, smart person, national pedagogy, national values.

© A. Masharipova, 2016