CC BY
23TEXNOLOGIYA
UDK 00691
TERMOMETRIK KENGAYISH USULI ASOSIDA TEMPERATURANI O'LCHASH
ASBOBINI TANLASH VA ASOSLASH
Fattayev Muhammadjon Avazbek o'g'li AndMI, assistent, muhammadj onfattayev5 @gmail .com
Annotatsiya. Maqolada suyuqlikli termometr hamda kengayish termometr orqali 120 oC haroratda namunani o'lchash jarayoni amalga oshirilgan va noaniqligi baholangan.
Аннотация. В статье был проведен процесс измерения образца при температуре 120 °C с помощью жидкостного термометра, а также термометра расширения и оценена неопределенность.
Abstract. The paper used a liquid thermometer as well as an expansion thermometer to measure a sample at 120 °C, and the uncertainty was estimated.
Kalit so'zlar: tizim, harorat, termometr, o'lchash, noaniqlik, baholash.
Ключевые слова: система, температура, термометр, измерение, неопределенность, оценка.
Keywords: system, temperature, thermometer, measurement, uncertainty, evaluation.
KIRISH
Tizim tarkibidagi jismlarni isitish yoki sovitish, ya'ni temperaturasini o'zgartirish ularning qariyb barcha fizik xossalariga ta'sir qiladi: jismlarning chiziqli o'lchamlari, elastikligi, elektr o'tkazuvchanligi va boshqa xossalari o'zgaradi. Temperaturani o'lchash uchun bu o'zgarishlarning istalgan biridan foydalanish mumkin. Temperatura bevosita o'lchanmaydigan kattalik. U boshqa kattaliklarni o'lchash orqali aniqlanadi. Masalan, tizimning tempera turasini isitish yoki sovitish natijasida gaz hajmi yoki bosimining o'zgarishi (suyuqlik, jumladan, simobli termometrlar) o'tkazgichlarning elektr yurituvchi kuchlari o'zgarishi (termoparalar) va boshqa orqali aniqlash mumkin [1].
USULLAR
Dial Thermometer o'lchash asbobi xarakteristikasi
Mahsulot modeli: Termometr (tashqi sensor turi) Harorat sensori elementi uzunligi (mm): 100 Tashqi diametri (mm): 100 Massasi (g): 900
O'lchov ob'ekti: Suyuqlik/havo__
Mahsulot modeli Termometr O'lchov harorati diapazoni (°C) 0-300
(tashqi sensor
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
https://mextex.uz/ ^^
TEXNOLOGIYA
turi)
Minimal harorat ko'rsatkichi (°C) 5 Tomchilamaydigan/suv o'tkazmaydigan funksiya NA
Tashqi diametri (mm) 100 Harorat sensori elementi uzunligi (mm) 100
Trusco kodi 342-1341 Massa (g) 900
Xususiyatlari Zanglamaydigan po'latdan (SUS 304) korpus, vintlardek va haroratga sezgir qismlar zang va korroziyaga mukammal qarshilik ko'rsatadi. O'lchov ob'ekti suyuqlik/havo
Harorat sensori o'lchamlari (mm) 12x100 Qo'rg'oshin simi (m) 3
Asosiy ma'lumotlar
Mahsulot modeli Termometr (tashqi sensor turi) Tomchilamaydigan /suv o'tkazmaydigan funksiya NA Tashqi diametri (mm) 100
Harorat sensori elementi uzunligi (mm) 100 Massa (g) 900 Xususiyatlari Zanglamay-digan po' latdan (SUS 304) korpus, vintlardek va haroratga sezgir qismlar zang va korroziyaga mukammal qarshilik ko'rsatadi.
O'lchov ob'ekti Suyuqlik / havo Harorat sensori o'lchamlari (mm) 12x1 00 Qo'rg'oshin simi (m) 3
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
TEXNOLOGIYA
Kengayish termometri - STW15 o'lchash asbobi xarakteristikasi
1. 2.
3.
4.
5.
Koson
O'rnatish moslamasi O'lchov chizig'i Harorat probi
Zavodda o'rnatilgan almashtirish nuqtasini belgilash, sozlab bo'lmaydi
Tavsif
Gaz bilan to'ldirilgan yopiq o'lchash tizimi harorat probi, o'lchash chizig'i va Burdon trubkasidan iborat. Harorat probiga qo'llaniladigan issiqlik yopiq tizimdagi bosimning o'zgarishiga olib keladi. Bu ko'rsatkich mili orqali ko'rsatiladigan Burdon trubasining egilishiga olib keladi.
Model STW15 egzoz gazining haroratini nazorat qilish moslamasi issiqlik ishlab chiqarish zavodida tutun gazini kuzatish uchun ishlatiladi. Ruxsat etilgan almashtirish nuqtasiga erishilganda yoki o'lchash chizig'ining uzilishi mavjud bo'lganda, mikro kalit kommutatsiya operatsiyasini ishga tushiradi. Ushbu harakat ko'rsatgich milida joylashgan o'zgaruvchan disk yordamida amalga oshiriladi. Egzoz gazining haroratini nazorat qilish moslamasi belgilangan xavfsiz ish holatiga erishilgandan so'ng avtomatik ravishda qayta ishlaydi.
Foydalanish yo'riqnomasida tasvirlangan STW15 egzoz gazining harorati sozlagichi eng zamonaviy texnologiyalar yordamida ishlab chiqarilgan. Barcha komponentlar ishlab chiqarish jarayonida qat'iy sifat va ekologik mezonlarga bo'ysunadi. Bizning boshqaruv tizimlarimiz ISO 9001 va ISO 14001 sertifikatiga ega.
■ Ushbu foydalanish yo'riqnomasida asbob bilan ishlash bo'yicha muhim ma'lumotlar mavjud.
Xavfsiz ishlash uchun barcha xavfsizlik ko'rsatmalari va ish ko'rsatmalariga rioya qilish
kerak.
■ Avariyalaming oldini olish bo'yicha tegishli mahalliy qoidalar va asbobdan foydalanish uchun umumiy xavfsizlik qoidalariga rioya qiling.
■ Foydalanish bo'yicha ko'rsatmalar mahsulotning bir qismi bo'lib, asbobga bevosita yaqin joyda saqlanishi va istalgan vaqtda malakali xodimlarning foydalanishi mumkin bo'lishi kerak. Foydalanish bo'yicha ko'rsatmalarni qurilmaning keyingi operatoriga yoki egasiga topshiring.
■ Malakali xodimlar har qanday ishni boshlashdan oldin foydalanish ko'rsatmalarini diqqat bilan o'qib chiqishlari va tushunishlari kerak [2-5].
NATIJALAR
Dial Thermometer o'lchash asbobi orqali 120 oC namunani o'lchash va hatoligini aniqlash.
O'lchash vositasi yordamida namunadan 11 marta o'lchash ishlarini olib boramiz va natijalarni jadvalga kiritamiz.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
TEXNOLOGIYA
№ Natija
O'lchashlar soni (Xi)
1 122
2 123
3 120
4 128
5 120
6 120
7 122
8 123
9 120
10 123
11 120
Olingan natijalar asosida o'lchash noaniqligini baholash formulalaridan foydalanib tayyorlangan excel dasturi orqali o'lchash noaniqligini baholaymiz.
Xisoblash Natija
Ko'rsatish Xisoblash
O'rtacha qiymat (X) 121.91
O'lchahlar soni.(n) 11
Sx 0.732
S® 0.00
S® flpn 1.76
uc 1.906
U 3.811
U o^h. 3.125
Natija: 121.91
+
3.811
0/Sx 2.40
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
TEXNOLOGIYA
Kengayish termometri - STW15 o'lchash asbobi 120 oC namunani o'lchash va hatoligini aniqlash.
O'lchash vositasi yordamida namunadan 11 marta o'lchash ishlarini olib boramiz va natijalarni jadvalga kiritamiz._
№ Natija
O'lchashlar soni (Xi)
1 120
2 120
3 120
4 121
5 120
6 120
7 121
8 121
9 119
10 120
11 120
Olingan natijalar asosida o'lchash noaniqligini baholash formulalaridan foydalanib tayyorlangan excel dasturi orqali o'lchash noaniqligini baholaymiz.
Natija Xisoblash Natija
O'lchashlar soni (Xi) Ko'rsatish Xisoblash
120 O'rtacha qiymat (X) 120.18
120 O'lchahlar soni.(n) 11
120 Sx 0.182
121 S© 0.00
120 S© ^on 1.73
120 uc 1.744
121 U 3.488
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
TEXNOLOGIYA
121 U o^h. 2.860
119 Natija: 120.18
120 +
120 3.488
0/Sx 9.54
HULOSA
Ushbu kurs ishini tayyorlashda o'lchash vositasi noaniqligini hisoblash bo'yicha tushunchalarga ega bo'ldim.
Ushbu ikki harorat o'lchash asboblari noaniqliklari quyidagicha farq qilmoqda._
Nomi
Dial Thermometer
Kengayish termometri - STW15
O'lchash
vositasi
rasmi
O'lchash noaniqligi
Natija: 121.91+3.811
Natija: 120.18+3.488
Dial Thermometer o'lchash asbobining olingan qiymatlarini standart qiymatdan og'ishi.
Kengayish termometri - STW15 ni o'lchash asbobining olingan qiymatlarini standart qiymatdan og'ishi [6-9].
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
ADABIYOTLAR
1. Michalski L. Eckersdorf K. Temperature measurements. WILEY. New York 2001.
2. Wisniewski S. Pomiary temperatury w badaniach silnikow i urz^dzen cieplnych. WNT. W-wa 1983.
3. B.E.Muhamedov Metrologiya. Texnologik ko'rsatkichlarini o'lchash usullari va asboblari Toshkent, - O'qituvchi. 1991.
4. Г.М.Иванов, Н.Д.Кузнецов, В.С.Чистяков. Теплотехнические измерения и приборы. М: Энергоатомиздат. 1984.
5. В.С.Чистяков. краткий справочник по теплотехническим измерениям. -М: Энергоатомиздат. 1990.
6. Н.Д.Кузнецов В.С.Чистяков. Сборник задач и вопросов по теплотехническим измерениям и приборам. . -М: Энергоатомиздат. 1986.
7. Гольцман В.А. Приборы контроля и средств автоматизации тепловых процессов. М.: Высшая школа. 1980.
8. Shoyunusov Sh.SH. Issiqlik texnika o'lchovlari fanidan ma'ruza matnlari. ToshDTU.
2000.
9. Shoyunusov Sh.SH., Raximdjanov R.T. Issiqlik texnika o'lchovlari fanidan tajriba ishlari uchun-uslubiy qo'llanma. ToshDTU. 1999.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
