CC BY
14
ция поднялась на одно место, что говорит о постепенном улучшении показателей. Будем надеяться, что такие важнейшие государственные социальные стандарты, как потребительская корзина, уровень жизни, прожиточный минимум и качество жизни, характеризующие благосостояние, условия жизни, условия поддержания здоровья и активного физического состояния граждан на минимально допустимом уровне, будут приведены в соответствие с международным законодательством.
Список литературы:
Нормативно-правовые акты
1. Конституция Российской Федерации (принята всенародным голосованием 12 декабря 1993 г.) (с учетом поправок, внесенных законами РФ о поправках к Конституции РФ от 30 декабря 2008 г. № 6-ФКЗ, от 30 декабря 2008 г. № 7-ФКЗ, от 5 февраля 2014 г. № 2-ФКЗ, от 21 июля 2014 г. № 11-ФКЗ) // Российская газета. 1993. 25 дек.; Собрание законодательства Российской Федерации. 2014. № 31. Ст. 4398.
2. Всеобщая декларация прав человека (принята Генеральной Ассамблеей ООН 10 декабря 1948 г.) // Российская газета. 1995. 5 апр.; 1998. 10 дек.
3. Европейская социальная хартия (пересмотренная): (принята в г. Страсбурге 03.05.1996) // Бюллетень международных договоров. 2010. № 4. С. 17-67.
4. Конвенция № 26 Международной организации труда «О создании процедуры установления минимальной заработной платы» (Принята в г. Женеве 16.06.1928 на 11-ой сессии Генеральной конференции МОТ) // Конвенции и рекомендации, принятые Международной Конференцией труда. 1919 -
1956. Т. I.- Женева: Международное бюро труда, 1991.
5. Конвенция Международной Организации Труда № 95 об охране заработной платы (Женева, 1 июля 1949 г.) // Бюллетень Верховного Суда Российской Федерации, 1995, № 5.
6. Рекомендация № 30 Международной Организации Труда «О применении процедуры установления минимальной заработной платы» (Принята в г. Женеве 16.06.1928 на 11-ой сессии Генеральной конференции МОТ) // Конвенции и рекомендации, принятые Международной Конференцией труда. 1919 - 1956. Т. I.- Женева: Международное бюро труда, 1991.
7. Земельный кодекс Российской Федерации: [принят Гос. Думой 28. 09.2001] // Собрание законодательств РФ. 2001. № 44. Ст. 4147.
8. Об особенностях предоставления гражданам земельных участков, находящихся в государственной или муниципальной собственности и расположенных на территориях субъектов Российской Федерации, входящих в состав Дальневосточного федерального округа, и о внесении изменений в отдельные законодательные акты Российской Федерации: Федер. закон [принят Гос. Думой 22. 04.2016] // Собрание законодательств РФ. 2016. № 18. Ст. 2495.
Электронные ресурсы
9. Резюме Доклада о человеческом развитии 2016. ПРООН, 2016. - 29 с. // Официальный сайт ПРООН [электронный ресурс] URL: http://hdr.undp.org. // ПРООН (Дата обращения 17.02.2018)
10. Russian Federation and the European Social Charter [Electronic resource] // Council of Europe URL: https://rm.coe.int/16805ac116 (Дата обращения 17.02.2018)
ТЕРГЕУ СУДЬЯСЫ КЫЛМЫСТЫК СОТ 6НД1РЮНЩ СУБЪЕКТЮ РЕТ1НДЕ: К.ЫСК.АША ТАРИХИ ШОЛУ ЖЭНЕ ЖАНА К63К.АРАС
Г.Ж. Османова
цуцыцтану зылымыныц магистрi, Абай атындагы Цаз¥ПУ-тц Тарих жэне цщыц институтыныц «Кылмыстыц-цуцыцтыц пэндер» кафедрасыныц ага оцытушысы,
Алматы ц., Казацстан
AННОТAЦИЯ
В статье рассматривается вопрос о процессуальном положений следственной судьи утвержденной в новой УПК РК. В целом оценивая появление нового участника уголовно-процессуальных отношений в лице следственного судьи, как прогрессивно развивающейся тенденцией в уголовном процессе. В работе освещаются коротко исторически экскурс и сравнительный анализ появление следственной судьи некоторых государствах.
В статье также приводится заключения, что полномочия следственной судьи не в полном объеме совпадают с полномочиями судьи и его особенностями правовой деятельности.
Ключевые словa: следственный судья, судья, суд, полномочия, прaвa и обязaнности следственного судьи.
ABSTRACT
The article deals with the procedural provisions of the investigative judge approved in the new Criminal Procedure Code of the Republic of Kazakhstan. In general, assessing the emergence of a new participant in criminal procedure in the person of the investigating judge, as a progressively developing trend in the criminal process.
The work is briefly covered in a historical overview and comparative analysis of the appearance of the investigative judge of certain states.
The article also provides conclusions that the powers of the investigating judge do not fully coincide with the powers of the judge and his specific legal activities.
Key words: investigative judge, judge, court, powers, right and obligations of the investigating judge.
2014 жылы кабылданып 2015 жылдьщ 1 кацтарында зацды кушше енген жаца Казахстан Республикасыныц кылмыстык процестж кодекамен бiрге к¥кык саласында тергеу судьясы сиякты - жаца процессуалды т^лга енгiзiлуi басты жацалыктарыныц бiрi болып табылады. М^ндай кадамга жетуде елiмiзде к¥кык коргау саласын оцтайландыру максатында кабылданган К¥жаттардыц ролi ерекше екендiгiн назарга ала отырып, б^л мэселенiц мацыздылыгы Казакстан Республикасыныц 2010 жылдан 2020 жылга дейiнгi кезецге арналган К¥кыктык саясат т^жырымдамасында, «Казакстан-2050»
Стратегиясы - калыптаскан мемлекеттiц жаца саяси багыты» атты Казакстан халкына Жолдауында ез бастамасын алып отыр.
М¥нда адамныц жэне азаматтардыц конституциялык к¥кыгын шектейтiн барлык тергеу кызмеп женiндегi екiлеттiлiктiц бiртiндеп тергеу судьясына берiлуi аркылы сотта айыптау тарапы мен коргау тарапыныц арасындагы тецгерiмдi камтамасыз ету кажеттшп керсетiлген.
Эрине кылмыстык процесте б¥ндай тецгерiмдi iске асыруга айыптау тарапына да коргаушы тарапка катысы жок, кaйсыбiрiнiц жагын жактамайтын, ешкайсысына да тэуелдi емес, тек зацныц мYДдесiн коргайтын процессуальдык дербес т¥лга - тергеу судьясыныц кызметi ыкпал етедг
Тарихка келер болсак, сот реформасы 1864 жылы орын алды, ал тергеу судьясы одан терт жыл б¥рын пайда болды. Дэлiрек айтканда: сот жаргысыныц бiрiншi жобасында «тергеу судьясы» термиш колданылып, тYпкiлiктi жаргысында «сот тергеушга» бар. Айта кетерлж жайт, сот-тергеу институты, сот реформасынан элдекайда ¥загырак сакталды. Тергеу судьясы 1922-1923 жылгы РКФСР (РСФСР) Кылмыстык ю жYргiзу кодексiнде сакталып, ол прокуратурадан тэуелсiз ¥йымдастырылып, сот иерархиясында жогары орынды иеленiп отырды. Алайда кеп ¥замай 1929 жылы тергеу аппараты прокуратурага берiлiп, алдын ала тергеудеп сот билiгi аякталды [1]. Алдын ала тергеудiц м¥ндай жYЙесi кеп жагдайда, кейiннен отандык кылмыстык ю жYргiзу зандары -1960 жылгы Кецестж кылмыстык iс жYргiзу кодексi жэне 2001 жылгы РФ КПК кайталанып отырды. Бiрaк ю жYзiнде аныктау, кылмыстык iстердi алдын ала дайындау тергеу деп аталып келедi. Ал кылмысты тергейтiн полиция кызметкерлерi тергеушiлер деп аталып келедi [2].
Кaзiргi уакытта б¥л институт Франция, Латвия, Украина, Бельгия, Испания, Нидерланды, Швейцария жэне баска елдерде белгш бiр езiндiк сипаттамалары бар тергеу судьялары институты бар. Тергеуден кешнп сот бакылауыныц м¥ндай тYрiн ¥йымдастыруга Латвия, Литва, Молдова
сынды елдерден кейiн бiздiн елiмiз де косылып отыр. Б^л к^былыс алдын ала тергеу eндiрiri жанашыл дамытуы жэне оган сот бакылауын ^шейту Yшiн тэн.
Тергеу судьясы - (juge d'instruction, Untersuchungsrichter) Францияда, Германияда жэне Австрияда алдын-ала тергеу eндiрiсiн жYргiзу тапсырылган бiрiншi дэрежелi алкалык соттын мYшесi; Францияда тергеу судьялары 3 жылга, Германияда - 1 жылга тагайындалады. Ресейде тергеу судьяларын енгiзудi сот органдарынын институты жобасымен ^сынды, сот бeлiгiнде к^кыктык ережелердi карау Yшiн к^рылган жогары сот комиссиясынын жобасымен ^сынылып отыр
[3].
Германияда тергеу судьясы тергеу жYргiзбейдi. 1с бойынша белгiленген мэн-жайларды ескере отырып, ол прокуратура талап еткен тергеу iс-эрекеттерiнiн завдылыгын жэне непздшпн тексередi. Судьяларды тексеру жергшкп соттын судьясы болып табылады жэне осы функцияларды эрбiр накты соттын мшдеттерше белу жоспары шенберiнде жYзеге асырады.
Украинада тергеу судьясы бiрiншi сатыдагы сот судьясы, лауазымына судьялардын жалпы жиналысымен тагайындалады, ал Латвияда кылмыстык сот eндiрiсiн адам к^кыктарынын сакталуын кадагалауга жауапты судья лауазымына, аудандык (калалык) соттын терагасымен тагайындалады.
Украина КДК 3 бап 1 бeлiмiнiн 18-тармагына сэйкес, тергеу судьясы eкiлеттiлiгi осы Кодексте кeзделген тэртшпен кылмыстык процесте т^лгалардын к^кыктарын, бостандыктары мен мYДделерiнiн сакталуына соттык бакылауды жYзеге асыратын бiрiншi инстанциядагы соттын судьясы болып табылады.
Сонымен катар, Украина Кылмыстык ю жYргiзу кодексi тергеу судьясынын каулысы негiзiнде, судьялар кылмыстык гс жYргiзудi камтамасыз ету шараларын колдануга мiндеттi (Украина КПК 132 бап). Сотка дешнп тергеудi жYргiзу барысында тергеу судьясы немесе ссот eндiрiсi кезiнде сот, сотка шакыртуды жузеге асыруга, алып келу туралы шешiм кабылдауга, элеуметтiк к^кыктарды пайдалануга уакытша шектеу, лауазымынан шеттету, заттар мен к^жаттарды уакытша кол жеткiзу, мYлiкке уакытша тыйым салу, мулжп тущындау, адамды ^стау, жасырын тергеу ^здеу) эрекеттерi мен соган ^ксас шараларды жYргiзу жeнiндегi сактык шараларын кабылдауга к^кыгы бар
РФ КПК (кaзiргi зандык кYшi бар) 165 бабына сэйкес, тергеу iс-шараларын жYргiзуге р^ксат алудын сот тэртiбi карастырылып, онда тергеушi тергеушi органнын басшысынын келiсiмiмен, ал
аньщтаушы прокурордын келiсiмiмен сотка тергеу эрекетш жYргiзу туралы етпшш козгай алады. Тергеу iс-эрекеттерiн жYргiзу туралы етiнiштi кылмыстык процесте кезделген кейбiр жагдайларды коспаганда, етiнiштi алганнан кейiн 24 сагаттан кешiктiрмей алдын ала тергеу жYргiзiлетiн жердегi аудандык немесе тиiстi денгейдегi эскери соттыц судьясы гана карайды. Сот отырысына прокурор, тергеушi жэне аныктаушы катысуга кукылы. втiнiштi караганнан кейiн судья тергеу ю-эрекетш жYргiзуге немесе бас тартудыц себептерi керсетiле отырып, каулы шыгарады. Кaзiргi танда кылмыстык процеске тергеу судьясын енгiзу туралы усыныстар бул елде де каралып, талкыланып жаткандагын айта кету керек.
Осылайша, Франциянын бул мемлекеттерден айырмашылыгы, онда тергеу судьясы - эдiлет министршщ усынысы бойынша республика президентiнiн жарлыгымен алдын ала тергеудi жYзеге асыратын, бiрiншi дэрежелi алкалык соттын (жогары трибуналдардын) мYшесi бола алады, ал баскаларында тергеу судьясы лауазымдарына тагайындалатын судьяларга койылатын талаптар жоктын касы.
Казакстанда 2008 жылы «камауда устау» жэне «^й камакта устау» тYрiндегi бултартпау шараларын санкциялауды прокуратура кузырынан алып соттарга беру сот ендiрiсiнiн жана моделiн енгiзудiн бастамасы еда, улттык заннаманы жетiлдiруге, халыкаралык стандарттарга сэйкестендiруге багытталган озык кадам болатын.
Ал 2015 жылдан бастап елiмiзде кылмыстык сот ендiрiсiне тергеу судьясы институтынын енгiзiлуi Казакстаннын гс бойынша тараптардын тендiгi жэне жарыспалылыгынын негурлым толык iске асырылуын, азаматтардын кукыктары мен бостандыктарынын пэрмендi коргалуын камтамасыз ету жолдарын iске асыруда тергеу судьясынын екiлеттiлiгiн кенейту
институционалдык реформаларды жYзеге асырудын бiр багыты.
Тергеу судьясы угымы - ТМД елдершщ арасындагы жана институт. Казакстан Республикасында Тергеу судьясы институты 2015 жылдын 1 кантарынан бастап енпзшп, ол ез керiнiсiн КР КПК-нщ тиiстi баптарынан тауып отыр.
Тергеу судьясынын максаты езiне кылмыстык кудалау функциясын кабылдамай соттын бакылауын жYргiзудi жYзеге асыру. Тергеу судьясы кылмыстык процестеп тараптардын
мYмкiндiктерiнiн тендтн, жеке адамнын конституциялык кукыктарынын сотта коргалуын, негiзсiз айыптаудан жэне сотталудан, адамнын жэне азаматтардын кукыктары мен бостандыктарынын зансыз шектелуiнен коргауды камтамасыз ететш процессуальдык дербес тулга. Ол тек заннын мYДдесiн колдайды.
Адамнын жэне азаматтын кукыктары мен занды мYдделерiн коргау женiндегi мемлекеттiн мiндетiн орындау багытында жYзеге асырылатын сот органдары айрыкша рел аткарады. Кылмыстык
к жYргiзу заннамасын дамытудагы YPДiстер кылмыстык процесте катысатын адамдардын кукыктарынын кепiлдiктерiн кушейтуге жэне кылмыстык гс бойынша сотка дешнп iс жYргiзу барысында сот екшетпктерш кезен-кезенмен кенейтуге мYмкiндiк бередi.
Осылайша, тергеу судьясы кылмыстык гс бойынша сотка дешнп тэртште адамнын конституциялык кукыктары мен бостандыктарын шектеу зандылыгын жэне негiздiлiгiн камтамасыз етуге уэшлетп судья болып табылады.
Тергеу судьясынын тагайындалуынын негiзгi максаты, кылмыстык процесте катысатын адамдардын кукыктары мен занды мYДделерiн сот аркылы коргау жэне iс бойынша сотка дешнп сатылардагы iс жYргiзудiн зандылыгын камтамасыз ету болып табылады.
Тергеу судьясынын екiлеттiктерi Казакстан Республикасынын кылмыстык процессуалдык кодекстщ 55-бабында тужырымдалган. Бул санаттагы судьялар азаматтардын кукыгын коргауды камтамасыз етумен айналысатын бiрiншi катардагы судьялар дэрежесшде болып саналады. Алдын ала тергеу кызметш аткаратын онын прокуратуранын мiндетiнен тYбегейлi айырмашылыгы бар. Ол азаматтардын кылмыстык жауапкершшп мэселесiн карап
шешпейд^ адамдардын конституциялык кукыктарын шектеудiн каншалыкты занды екендiгiн кадагалауды жYзеге асырады.
Бiздiн елiмiзде тергеу судьялары кылмыстык iстердi карайтын жалпы юрисдикциядагы аудандык соттарда жэне аралас, аз курамды шагын аудандык соттарда жумыс ютейдг Бул заннын жэне оны колданудын бiрынFaй тYсiнiгiн камтамасыз етедi.
Тергеу судьясы - бiрiншi сатыдагы соттын судьясы, онын ешлетппне кылмыстык сот юш жYргiзуде адамдар кукыктарынын, бостандыктары мен занды мYДделерiнiн сакталуына сот бакылауын КР КПК-де кезделген тэртшпен жYзеге асыру жатады. Тергеу судьясын (судьяларын) осы сот терагасы судьялардын катарынан тагайындайды. Тергеу судьясын алмастыру кажет болган кезде ол кайта тагайындалуы мYмкiн. Сотка дейiнгi iс жYргiзу барысында тергеу судьясы екiлеттiктерiне: ^зетпен устауды санкциялау, YЙкaмaкты санкциялау, лауазымынан уакытша шеттетудi санкциялау, жакындауга тыйым салуды санкциялау, экстрадициялык камакты санкциялау, ^зетпен устау, YЙкaмaк, экстрадициялык камак мерзiмдерiн узарту, кепiл колдануды санкциялау, мYлiкке тыйым салуды санкциялау, ^зетпен усталмайтын адамды сот-психиатриялык жэне (немесе) сот-медициналык сараптама жYргiзу Yшiн медициналык уйымга мэжбYрлеп орналастыру, бурын езiне катысты кYзетпен устау колданылган адамнын психикалык ауру фaктiсi аныкталган кезде, оны ауруларды катан окшаулау жагдайында устауга лайыкталган, психиатриялык кемек керсететш арнаулы медициналык уйымга ауыстыру, мэйiттi эксгумациялау, кYдiктiге, айыпталушыга халыкаралык iздеу жариялау мэселелерiн карайды, кaрaп-тексерудi санкциялау,
тiнтудi санкциялау, алуды санкциялау, жеке тiнтудi санкциялау, мэжбYрлеп куэландыруды санкциялау, Yлгiлердi мэжбYрлеп алуды санкциялау мэселелерш карайды.
Тергеу судьясы ез екiлеттiктерiн КР КПК баптарыныц кагидаларына жэне тиiстi баптарында кезделген ерекшелiктерге сэйкес жYзеге асырады. Тергеу судьясы ез к¥зыретше жащызылган мэселелердi сот отырысын еткiзбей, жеке-дара карайды. Егер занды жэне негiздi шешiм кабылдау Yшiн мацызы бар мэн-жайларды зерттеу кажет болса, не прокурордыц немесе коргау тарапыныц етiнiшхaты болса, тергеу судьясы тшсп т¥лгалардыц жэне прокурордыц катысуымен сот отырысын етшзу туралы мэселенi шешедi. Сот отырысын етшзу мшдетп болтан жагдайда, коргау тарапы мен прокурорга сот отырысыныц уакыты мен орны туралы ^ш б¥рын хабарланады. Сот отырысы тергеу судьясыныц екiмi бойынша бейнебайланыс режимiнде еткiзiлуi мумк1н.
Сонымен катар тергеу судьясы ез ешлеттшп шегiнде сотка дешнп iс жYргiзудi жYзеге асыратын органнан каралып жаткан мэселе бойынша косымша акпаратты талап етуге, тшсп сотка дейiнгi iс жYргiзудiц барлык материалдарымен танысуга жэне оларды зерттеуге, процеске катысушыларды сот отырысына шакыруга жэне олардан кылмыстык iс бойынша кажетп акпаратты алуга к¥кылы.
Тергеу судьясы жагдайында екiлеттiктер билiктiц сот тармагыныц шецберiнде, ягни судья сот билтн жYргiзушi болгандыктан, сот билт атынан жYзеге асырылуы мYмкiн. вшлетпктер к¥кыктар мен мiндеттердiц жиынтыгымен шектелмейдг вкiлеттiлiк - зацмен аныкталган, оныц кемегiмен кызметiн жYзеге асыру камтамасыз етiлген билiк кYшi [4, 416 б.].
Судьяныц екiлеттiгiн жэне мэртебесш тYсiнуге сараланган кезкарасты ¥станатын Т.Г.Николаеваныц кезкарасы кызыгушылык тудырады. Ол былай деп жазады: «Зац, соттарга тек сот эдвдшн (кылмыстык iстердi карау кезiндегi соттыц кызметi) гана жузеге асыруды жуктеп койган жок, сондай-ак сотка сотка дейiнгi iс жургiзуде жеткiлiктi кец екiлеттiктер бердi, атап айтканда, тек сот кузетпен ¥стауга, уйкaмaккa алу турiндегi б¥лтартпау шарасын тацдауга; камауда ¥стау мерз1мш ¥зарту туралы; онда т¥ратын адамдардыц келтамшаз т¥ргын уйдi карау жургiзу туралы; жэне уйдi тiнту жэне (немесе) алу жэне азаматтардыц конституциялык к¥кыктарын шектеумен байланысты езге де шешiмдер кабылдау жуктелген [5, 101-105 б.].
Судьялар, сонымен катар тергеу судьялары кылмыстык процес субъектiлерi болып табылады. Оларга кылмыстык процеспк зацнамада кезделген езге де субъектшер сиякты к¥кыктары бар жэне мiндеттер жYктелген [6, 88 б.].
Бiрaк сотка дейiнгi ю жургiзуде сот бакылауыныц функциясын жYзеге асыратын тергеу судьясыныц ерекше мэртебеа, сот эдiлдiгiн жYзеге асыратын баска судья мэртебеамен тец болуы мумкiн емес.
Жогарыда айтылгандар, КР КПК кодексше тергеу судьясыныц жэне оныц ешлетпктершщ к¥кыктары мен мiндеттерiнiц жиынтыгы ретiнде мэртебесiн жеке реттеу негiзiнде, тиiстi езгерiстер мен толыктырулар енпзу кажет деп санауга алып келш отыр.
Осылайша, бiзбен КР КПК-не «Тергеу судьясыныц к¥кыктары мен мiндеттерi» деген атаумен КР КПК-нiц 54 жэне 55 баптарыныц арасына ез алдына белек бап енгiзiлу ¥сынылады. Б¥л дегенiмiз сотка дейiнгi кылмыстык сот юш жYргiзу барысында айыптаушы жэне коргаушы тараптарыныц жарыспалылыгы мен тец к¥кылыгы кагидатыныц толыкканды жузеге асыруга мумкiндiк бередi. Азаматтардыц бостандыгын шектейтiн барлык процессуалдык шешiмдердi тек тергеу судьяларыныц к¥зiретiне берiледi.
Б¥л ретте тергеу судьясы лауазымына емiрлiк жэне кэсiби тэжiрибесi мол, пайым-парасаты жогары, дуниетaнымы кец, ары таза адамдардыц iрiктелуi мацызды. Тергеу судьясы сот билшнщ тэуелсiздiгi мен беделш ныгайтуга, оны к¥рметтеуге, ез кэабшщ кaдiрiн арттыруга ¥дайы эрекет жасап отыруга тиiс лауазымды т¥лга жэне жаца Кылмыстык, Кылмыстык-процессуалдык кодекстiц тиiмдi ж¥мыс жасап, сот терелегiнiц сапасын арттыруда мацызды рел аткарады деген ойдамыз.
Эдебиеттер тiзiмi
1. [Электронный ресурс] - Режим доступа. - https://rg.ru/2015/03/12/sledstvie.html
2. [Электронный ресурс] - Режим доступа. -http://www.vsedela.ru/index.php?topic=1886.0
3. Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И. А. Ефрона. - С.-Пб.: Брокгауз-Ефрон. 1890—1907. [электронный ресурс] - Режим доступа. -https ://dic.academic.ru/dic.nsf/brokgauz_efron/
4. Уваров В.Н. Государственная служба и управление: Учебник.-Петропавловск: СКЮА,2004.-416 с.
5. Николаева Т.Г. Участники уголовного судопроизводства// Уголовно -процессуальное право:Учебник/ Под общ.ред.В.И.Рохлина.-Спб.:Изд. «Юридический центр Пресс», 2004. - 101105 с.
6. Гуценко К.Ф. Субъекты уголовного про-цесса//Уголовный процесс:Учебник/ Под ред.К.Ф.Гуценко.Издание 4-е, перераб. и доп.-М. :Издат. «Зерцало», 2002. - 88с.
