Научная статья на тему 'ТАВОФУТИ МАТНИ СУРУДЊОИ ТЎЙЇ АЗ ТАРАФИ М. С. АНДРЕЕВ ТАЊИЯГАРДИДА, БО МАТНЊОИ МУОСИР'

ТАВОФУТИ МАТНИ СУРУДЊОИ ТЎЙЇ АЗ ТАРАФИ М. С. АНДРЕЕВ ТАЊИЯГАРДИДА, БО МАТНЊОИ МУОСИР Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
138
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
песня / свадьба / текст / обряд / обряд сартарошон подстригания жениха в день свадьбы / пожилые люди / эволюция.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Ќурбонхонова Нуриљањон Мирасановна, Имомназар Хољаназар Лутфулло

В статье сопоставляются тексты старинных свадебных песен собранных этнографом М. С. Андреевым, с текстами современных песен, показаны их различия и общность. Выявлено, что песни свадебного обряда исполняются одинаково, с одним и тем же текстом практически во всех районах Бадахшана, но иногда талантливые народные певцы добавляют в эти песни различные припевы. Также происходят изменения в тексте свадебных песен в связи с введением некоторых традиций. С развитием быта и общественной жизни песни свадебного обряда также подвергаются эволюции.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ТАВОФУТИ МАТНИ СУРУДЊОИ ТЎЙЇ АЗ ТАРАФИ М. С. АНДРЕЕВ ТАЊИЯГАРДИДА, БО МАТНЊОИ МУОСИР»

ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ PHILOLOGICAL SCIENCES

УДК 398 (576. 34)

ТАВОФУТИ МАТНИ СУРУДДОИ ТУЙИ АЗ ТАРАФИ М. С. АНДРЕЕВ ТАХИЯГАРДИДА, БО МАТНХ.ОИ МУОСИР

ЦУРБОНХОНОВА НУРИЧАХ,ОН МИРАСАНОВНА

кандидат филологических наук, старший научный сотрудник отдела фольклора и литературы Бадахшана Института гуманитарных наук имени академика Баходура

Искандарова, Хорог, Таджикистан

ИМОМНАЗАР ХОЧДНАЗАР ЛУТФУЛЛО

научный сотрудник отдела фольклор и литературы Бадахшана Института гуманитарных наук имени академика Баходура Искандарова, Хорог, Таджикистан

Аннотация: В статье сопоставляются тексты старинных свадебных песен собранных этнографом М. С. Андреевым, с текстами современных песен, показаны их различия и общность. Выявлено, что песни свадебного обряда исполняются одинаково, с одним и тем же текстом практически во всех районах Бадахшана, но иногда талантливые народные певцы добавляют в эти песни различные припевы. Также происходят изменения в тексте свадебных песен в связи с введением некоторых традиций. С развитием быта и общественной жизни песни свадебного обряда также подвергаются эволюции.

Ключевые слова: песня, свадьба, текст, обряд, обряд сартарошон - подстригания жениха в день свадьбы, пожилые люди, эволюция.

Жанри суруд таърихи кухан дошта, аз замонхои хеле кадим ба маросимхои гуногуни мардумй рох ёфта, дорои вижагихои хоси худ мебошад. Аз ин чихат аз замони пайдоиши худ аз насл ба насл интикол ёфта, дар миёни мардум устувор бокй мондааст. Жанри суруд бо вучуди ба навъхои миниатюрй мансуб буданаш, аз чихати хачм ва шаклаш аз рубой, дубайтй, ашула, байт калонтару мураккабтар мебошад. Дар баробари ин суруд услуб ва санъатхои бадеии хоси худро доро буда, мавзуъхои мухталифро фарогир аст, ки дар хар як маросим чойгохи хосро дорад.

Дар миёни сурудхои мардумй маъмултаринашон сурудхои туй ба хисоб мераванд. Ин намуди сурудхо ба гурухи сурудхои шодй дохил мешаванд. Академик Р. Амонов ин навъи сурудхоро омили дилхушии мардум гуфтааст [1, с.288]. Дар вокеъ хам сурудхои туй дар баробари инъикоси хаёти маънавй табъу завки мардумро болида мегардонанд. Хдмин тавр, дар фолклори мардуми Бадахшон сурудхои шодй мавкеи хос доранд ва то кунун сурудхои туйи ин минтака мавкеашонро устувор нигох дошта истодаанд. Матни сурудхои туйи мардуми Бадахшонро нахустин маротиба М. С. Андреев дар китоби "Точикони водии Хуф" соли 1953 бо тарчумаи русй чоп кардааст. Соли 1993 аз тарафи фолклоршинос Нисор Шакармамадов мачмуаи "Помир сур созен" (Сурудхои туии Помир) тахия гардида, матнхои зиёди сурудхои туйиро фаро гирифта буд.

Маросими туй яке аз маросимхои хушбахтй буда, чй барои падару модари домоду арус ва чи барои ахли хонавода, хешу наздик ва барои хамсояхо низ фарахбахш мебошад. Маросими туй аз зинахои гуногун иборат буда, доир ба хар як зина сурудхои махсус сароида мешаванд. Ин марсоим аз хостгорй сар карда, муддати тулониро дар бар мегирад. Сурудхое, ки дар маросими туй сароида мешаванд, хусусиятхои хосро доро мебошанд. Дар ин намуди сурудхо асосан арусу домод васф шуда, баъзан дар онхо оханги панду андарз бараъло хис карда мешавад. Инчунин тавассути ин сурудхо ба домоду арус хушбахтию сарсабзй иброз карда мешавад. Сурудхои туйи арусй аз сартарошон огоз гардида, то ба хона овардани арус бо хар гуна оханг сароида мешаванд. Бояд кайд кард, ки ба гайр аз сурудхои марбут ба хамон лахзаи туй, боз дигар сурудхо низ барои болида гардидани табъи иштирокдорони туй аз тарафи хофизон сароида мешаванд. Дар кадоми

ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ PHILOLOGICAL SCIENCES

ин сурудхо дар мавриди ба чо овардани расму русуми алохидаи туй хонда мешаванд. Ин анъанаи деринаи мардуми Бадахшон буда, нишонгари он аст, ки катъи назар аз вучуд доштани забонхои махаллй дар тую маъракахо сурудхо ба забони точикй хонда мешуданд. Бо вучуди оне ки матни ин сурудхо хеле пеш ба пайдо шуда бошанд хам, имруз низ ин сурудхо аз тарафи хофизон хонда мешаванд.

Дар ин чода мехостем, сурудхои гирдовардаи М. С. Андреевро бо сурудхое, ки бо гузашти айём дар натичаи тахаввули адабиёти гуфторй ба вучуд омадаанд, мукоиса намоем. Матни суруди гирдовардаи М. С. Андреев: Хуш омаде, йоре мемоне мо, Бар дида-w, йоре мемоне мо.

Моро, моро, хароб кардй моро, Бар оташе тез кабоб кардй моро. Дар оташе тез кабоб аргиз напазад, Мо санг будем, ту об кардй моро. Хуш омаде, йоре мемоне мо, Бар дида-w, йоре мемоне мо.

Шое мо маст, хумор аст, муборак бошат, Ма,№суме буса канор аст, муборак бошат. Хуш омаде, йоре мемоне мо, Бар дида-w, йоре мемоне мо [2, 41].

Профессор Н. Шакармамадов соли 1962 зимни гирдоварии маводи фолклорй аз дехаи Рошорви водии Бартанг, аз Махдимаров Киргиз (соли таваллуд 1925) каринаи ин сурудро ба чунин матн навишта гирифтааст. Хуш омадй, ёр-э мехмони мо-э, Бар дидаву ёр-э, бар чони мо-э. Ой, дурй зи ману зи ман саломат бодо, Ой, чону дили ман фидои номат бодо. Ой, ман бе ту нафас намекашам, дар олам, Ой, бе ман ту нафас кашй, харомат бодо. Хуш омадй, ёр-э мехмони мо-э, Бар дидаву ёр-э, бар чони мо-э. Ой, аз дурии ту ду чашм мондем ба рох, Ой, аз мехру мухаббати ту гаштем фано. Ой, дидор агар ба мо муяссар гардад, Ой, сад шукр бигуем ба даргохи худо. Хуш омадй, ёр-э мехмони мо-э, Бар дидаву ёр-э, бар чони мо-э. Ой, аз рахаки дур монда шуда, пои шумо, Ой, пора шудааст пошнаи кафшои шумо. Ой ман медонам, омадаед аз бари ман, Ой, ман сурма кашам хоки кадамхои шумо [3, с.17].

Имрузхо бошад матни ин суруд тобиши маъноии навро гирифтааст: Хуш омадй, ёр-э мехмони мо-э, Бар дидаву ёр-э, бар чони мо-э.

Имшаб туро мехмон кунам, Ч,он бахри ту курбон кунам. Ч,ои ту дар чашмон кунам, Мехмони мо-э (1).

Бо вучуди оне ки матни хар се суруд ба як вазн гуфта шуда бошанд хам, вале тафовут миёнашон дида мешавад. Пеш аз хама истифодаи забон фаркиятро миёни ин се

ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ PHILOLOGICAL SCIENCES

матн мегузорад. Дар матни кадимтарин, ки аз тарафи М. С. Андреев тахия гардидааст, лахчаи хуфй устувор нигох дошта шудааст. Дар ду матни баъдй бошад, сирф забони точикй нигох дошта шудааст. Баъдан, пас аз накароти аввал рубоии «Моро, моро, хароб кардй моро» оварда шудааст. Рубоии мазкур айни замон на дар маросими туй, балки дар маросими мотам сароида мешавад, зеро мухтавояш чудоиву фирокро далолат менамояд. Албатта дар замони пеш ба шавхар баромадани духтар як вокеаи гамангез буд, зеро дехахо, хатто хонаводахо дар як деха аз хамдигар дар масофи дур карор доштанд ва омаду рафт ба хонахои хамдигар ё дехахоро роххои качу килеби кухистон ва набудани воситаи наклиёт хеле мушкил мекард. Шояд ишора ба хаёти ичтимой бошад, ки баъзан матни сурудхои туй охангхои чудоиро гирифта будаанд. Сохибистеъдодхои мардумй ба дарачаи баланде махорат доштанд, ки пас аз оханги гамангез яку якбора ба оханги шодиовар, ба тавсифи шох ва табрикот, ки «Шохи мо маст хумор аст, муборак бошад» гузашта базмро тафсон мекарданд. Дар матни суруди тахияи профессор Н. Шакармамадов пас аз накарот се рубой паи хам омада, хар сеяшон бо нидои ифодакунандаи андухи «ой» огоз гардида, он низ оханги сабуки чудоиро ифода менамоянд. Дар матни овардаи М. С. Андреев ин гуна тобиш дида намешавад. Оханги чудой гирифтани матни суруди туйй боз далолат мекунад ба андешаи дар фавк овардашуда. Дар солхои охир бошад, матни суруд тагйир ёфта, чои оханги чудоиро, оханги шодй гирифтааст.

Дамин тарик, суруд идома ёфта, нусхаи аввал (тахияи М. С. Андреев) чунин тобишро гирифтааст:

Аспе сийое зогат,

Модар набинат догат. Хуш омаде, йоре мемоне мо, Бар дида-w, йоре мемоне мо Камчин бар йор андохтай, Йораке худ на шинохтай. Аз хона-wy кардам сафар, Бо йоре худ кардам назар. Хуш омаде, йоре мемоне мо, Бар дида-w, йоре мемоне мо [2, с.142]. Дар тахияи профессор Н. Шакармамадов матни ин суруд дар мавриди табрики домод, ки русуми баъди «хуш омад кардан», дорад, омадааст: Шох муборак бод-э, Подшох муборак бод-э. Аспи сиёхи зогате, Шох муборак бод-э. Модар набинад догат-э, Шох муборак бод-э. [3, с.11].

Айни замон бошад, матни ин суруд дар давоми маросими туй новобаста ба расму оини туй мувофики табъи худи хофизон хонда мешавад: Аспи сиёхи зогате, Модар набинад догат-э, Модар бинад, набинад, Ошик набинад, догат(1).

Минбаъд дар асоси матни сурудхои туйй каринахои дигаре ба вучуд омадаанд, ки онхо низ дар давоми карнхо тобишхои навро сохиб гардидаанд.

Имрузак чи руз? - Сартарошон!

Шочонаки чон, чони чонон!

(Накарот)

Сараки ша- тарбузи гайлон,

ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ PHILOLOGICAL SCIENCES

Имрузак чи руз? - Сартарошон!

Муяки ша-шаби шабистон, Имрузак чи руз? - Сартарошон!

Пешонии ша-тахти Сулаймон! Имрузак чи руз? - Сартарошон!

Абруи ша - камони афгон, Имрузак чи руз? - Сартарошон!

Чашмони ша- хумори мастон, Имрузак чи руз? - Сартарошон!

Бинии ша чун теги ларзон, Имрузак чи руз? - Сартарошон!

Лабони ша- пистаи хандон,

Имрузак чи руз? - Сартарошон!

Забони ша-булбули хушхон, Имрузак чи руз? - Сартарошон!

Руяки ша чу мох,и тобон, Имрузак чи руз? - Сартарошон!

Гардани ша-баёзи афгон, Имрузак чи руз? - Сартарошон!

Ангушти ша-пилтаи Рушон, Имрузак чи руз? - Сартарошон!

Дар гуши ша-гушвор овезон, Имрузак чи руз? - Сартарошон!

Рафториша- кабки хуромон Имрузак чи руз? - Сартарошон!

Дар пойи ша- кавши Бадахшон, Имрузак чи руз? - Сартарошон! [2, с.142].

Фолклоршинос Н. Шакармамадов кдринаи матни суруди «Сартарошон»-и М. С. Андреевро бо матни дигар, ки аз нохдяи Ишкошим дастрас гардидааст, мук;оиса намуда, нишон додааст, ки дар матни аз Ишкошим дастрасгардида, калимах,ои асосии муй, пешонй, дандон, забон бо муродифх,ояш аз истеъмоли гуянда берун мондаанд. Байти аввали ин кдрина бо мисраи «Пиёда ба чар, савор ба майдон» сар шудааст, ки ин мисраъ дар дигар к;аринах,о дида намешавад. Минбаъд дар х,ар ду мисраи дуюми ин кдрина ба чои накдрот, ки дар суруди пеш вучуд дошт, мисраи дуюми он такрор омадааст. Инчунин мисрах,ои аввали х,ар як байти он бо ишорачонишини «Ин» сар мешавад. Ин сараки ша-тарбузи гайлоне, Шочонаки чон, чони чононе!

Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 2021 - 5.81 ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ

A

PHILOLOGICAL SCIENCES

347

Ин бинии ша чу теги ларзоне, Шочонаки чон, чони чононе!

Ин гардани ша баёзи афгоне, Шочонаки чон, чони чононе!

Матне, ки айни хол аз тарафи хофизон сароида машавад, хар як мисраъ бо нидои «э» огоз мешавад. Бояд кайд кард, ки нидои «э» эхсосотро дар бар гирифта, вобаста ба вазъият ва макони баргузории маросим андух ва шодиро ифода менамояд. Дар контексти ин суруд бошад, оханги шодиро ифода менамояд:

Э, имруз чй руз-сартарошон-э Шохчонаки чон, чони чонон-э.

Накарот Э, сараки шох тарбузи гелон-э, Имруз чй руз сартарошон-э.

Накарот Э, муйаки шох шаби шабистон-э, Имруз чй руз сартарошон-э. Накарот

Э, пешонии шох тахти Сулаймон-э, Имруз чй руз сартарошон-э.

Накарот Э, чашмони шох хумори мастон-э, Имруз чй руз сартарошон-э.

Накарот Э, бинии шох чун теги ларзоне-э, Имруз чй руз сартарошон-э.

Накарот Э, руйаки шох чун мохи тобон-э, Имруз чй руз сартарошон-э.

Накарот Э, лабони шох-пистаи хандон-э, Имруз чй руз сартарошон-э. Накарот

Э, бинии шох чун теги ларзоне-э, Имруз чй руз сартарошон-э.

Накарот Э, забони шох-булбули хушхон-э, Имруз чй руз сартарошон-э. Накарот

Э, дандони шох-ёкути марчон-э, Имруз чй руз сартарошон-э. Накарот

Э, абруи шох-камони Мултон-э, Имруз чй руз сартарошон-э.

Накарот Э, гардани шох-баёзи афгон-э, Имруз чй руз сартарошон-э.

Накарот Э, кадаки шох-химчаи ларзон-э,

ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ PHILOLOGICAL SCIENCES

Имруз чй руз сартарошон-э.

Накарот Дар пои шох кафши Бадахшоне, Имруз чй руз сартарошон-э.

Накарот Э, рафтани шох кабки хиромон-э, Имруз чй руз сартарошон-э (1).

Дар матни суруди сартарошон, тамоми узвхои шах васф гардида, муродифи васфкунанда ё ба он наздик пайдо намудаанд. Мисол сар, муй, пешонй, абру, чашмон, бинй, лабон, забон, руй, гардан, ангушт, гуш, рафтор кад васф шуда тавассути ин сурати домод тасвир шудааст. Фолклоршинос Н. Шакармамадов таъкид менамояд, ки «Сартарошон» ва дигар матнхои алокаманд, ки дар навохии Бадахшон ва дигар лахзахои маросими туйи арусй сароида мешаванд, матни муайян ва устуворе доранд [4, с.104.]. Сурудхои маросими туй кариб дар хамаи навохии Бадахшон ба як матн хонда мешаванд, вале баъзан хофизон бо махорати худ накаротхои сайёре, ки мазмуни сурурангез доранд, ба матни илова намуда, бо завки баланд мехонанд. Истеъдодхои мардумй дар асоси талаботи замон ва тагйирёбии тарзи зисту зиндагонй матнхои сурудхоро нигох медоранд ва хатто дар матнашон тагйирот ворид месозанд. Тагйирот дар матни сурудхои туйй вобаста ба ворид шудани баъзе анъанахо низ ба вучуд меояд. Хдмин тавр, дар мазмуни сурудхои хоси маросими туй бо пешрафти чамъият тахаввулот низ ба вучуд омада истодааст. Бо вучуди бозтоб ёфтани шаклу мавзуи сурудхои туйй, онхо инъикоскунандаи расму русуми хар минтака мебошанд ва вобаста ба ин маросим гуфта мешаванд. Сурудхои маросими туй аз чихати мазмуну мухтавояшон тавассути забони сода, оммафахм, услуби равон гуфта мешаванд.

АДАБИЁТ

1. Амонов, Р. Лирикаи халкии точик / Р. Амонов. - Душанбе: Дониш, 1968. -410 с.

2. Андреев, М. С. Таджики долины Хуф. (Верховья Аму- Дарьи). Вып 2 / М. С. Андреев. -Сталинабад: Издат. АН. Тадж. ССР, 1958. - 526 с.

3. Сурудхои туйи Помир. Хоруг, 1993. - 119с.

4. Шакармамадов, Н. Бадахшон дар масири тамаддуни умумибашарй / Н. Шакармамадов. - Душанбе, 2007. - 163с.

Гуяндаи матни шифохй

1. Худобердиев Еебалй, сокини дехаи Анчини нохияи Рошткалъа, хофизи мардумй (соли таваллуд 1992), матни сурудхоро аз у Курбонхонова Н. соли 2023 навишта гирифтааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.