CC BY
66Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
TARBIYANING UMUMIY METODLARI DARS JARAYONLARIDA
Madina Dilmurod qizi Rahimjanova
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat O'zbek tili va adabiyoti universiteti talabasi
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada "Tarbiya metodlarini inson hayotida tutgan o'rni" metod tushunchasi, tarbiya metodlarini amaliyotda qo'llash.
Tayanch so'zlar: metod, tarbiya berish, ruhiy olamning shakllanishi, maqsadga erishish, tarbiyaning mazmuni.
Maqsad, mazmun, shakl kategoriyalari tarbiya jarayonining mohiyati (u nimaga qaratilgan,nimani to'ldiradi, nimaga yo'naltirilgan, qanday shaklda tugallandi)ni ochib beradi.Biroq, tarbiya mohiyatini yoritishda qanday qilib tarbiyalash savoli bilan aloqador yana bir muhim kategoriyasi ham mavjud.Bu tarbiya metodi tushunchasidir.
Tarbiya meto di (yunoncha "métodos" . - . yo' l) . tarbiya, maqsadiga erishishning yolLJMaktabamaJjyotig^^
iroda§ijuyg!jUaEi^
metodlarinL^yarati^^
takomiJlashtiiish.muammosLjdoimjmavj
koIra,u¿haLqiiadi,Jar^
xususiyjqarashlariniilodaetishasosi
bundayxususiyJakomillashtirish.tar
metoMngJir.qismLa№
qo^ilgan.maqsadgaJezroqjerishishuchu^
yolochadiganj^
boshlasa_,u_Mlda.^
mumkinJabiya,mtQd„^^
pedagogik^jmahoraL.^
u§ullaning.aloqadorligLmana^hunda...Amaliyot
ajratiladLUsulJajLd^
tushjuöiladiVosita.^^
vositasi„biroqju^^
usuJJai.So!zXkeng^
baholash,..maqsadnLmuvallaqiyatliamalgaoshir
vositalarJizimLsiiatida.amqlMadi.Xud
vositaaJbattamaviudbo^^
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
Tarbiyametodlanni^ MetodningjjobiyjvaiaM darajadagL^samaralLv^^ samaradoiIiginLujqo!llanilayotgansharoi mgtodlarinimaqsadgamuYofiq^
1. Tarbiyaningjmaqsajlv^ ulamLmiolabberad^ bollishizarur.
2. Tarbiya^mazmunLLJÜn^ biIanJolIdiriIganjbolIishLmumkin.jS emas^balkiJikLJbilanJbogllashjgloyat^
3. TarbiyaianjuvchiJarni^^ olxshashjYazilalarJtarbiyalanuYc oddiyginajqancha.yashaganIigLsonjkol^ pslxologik^va.axloq^jsifatlarningji^3jla masMiyaLtuyglu^ talIimLmuassasaIarida^^
golIIaniIadi.
4. Jamoaning^shaMJangajniik^
shaklin^gjrivoilanishLbilanjjb
QLZgarma§danJ_JqQlmaxdLJJ
tarbiyachiningiarbiyalan^^
5. Tarbiyalanuvchilarning_indiv|d^al
umumixdsturiani^^
indiYiduaLYajshaxsiyjtu^
beradiganjmetodlarnl^o'llashgaharaka
6. Xarbiyaviy__ihart^-_sharoitlar,_Un
gigiyenikdan^JashqarLjM pedagogikirahbarlikusuli^
pedagogikvaziyatlarnominloldi
7. Xarbiyajvositalari^JIarbiyajmetodlarLt sifatida.yizagajchiqadi^ mustahkamMshqaiarbiy^
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
8. Pedagogik^malakanLegaïlaganlikjd
MMiganjya.qo!ilash^
bo!lganligjJbois,.o!qi^^
bOyinjtoviaydigampedag^
9. XarbiyajvaqtL harakatlantiruYchimet^ metodiargabo:iinishLshartlii^ nasihatqiishjMlanbogli^
10. Kutiladigan^natijaJMet^ erishishgajishonchjbo'lishijkerak.Bunin alibJkeiiзhinLQMi
JFan to'garaklari yo'nalishi, mazmuni, ish metodi, o'qish vaqti va boshqa jihatl ari bilan ajralib turadi. Ular o'quvchilarning qiziqish va qobiliyatlarini rivojlantirish, o'qishga ijobiy munosabatlar shakllantirishga yordam beradi. To'garaklar o'qishni hayot bilan aloqasini kuchaytiradi, fanlararo bog^iqlikni rivojlantiradi. Fan to'garaklarida o'quvchilaming ishlari o'quv jarayonini faollashtiradi, o'qish sifatini oshirishga yordam beradi. Ta'limning yordamchi shakllariga ekskursiyalar ham kiradi. Ular ommaviy guruhli va kichik guruhli bo'lishi mumkin. O'quv ekskursiyalari alohida fanlar hamda bir qancha fanlar bo'yicha ham rejalashtiriladi. Ekskursiyani muvaffaqiyatli o'tkazish uchun o'qituvchi unga puxta tayyorlanishi: obyekt va mashrut bilan oldindan tanishib chiqishi, o'quvchilami bo'lajak topshiriqlami bajarishga jalb eta olishi kerak. Ekskursiya rejasida mavzu va maqsad, obyekt, u bilan tanishish tartibi, o'quvchilar idrok etish faoliyatlarini tashkil etish, topshiriqm bajarish uchun zarur bo'lgan vositalar va uskunalar, yakun yasash ko'rsatiladi.
Ekskursiya o'tkazish metodikasi mavzu, didaktik maqsad, o'quvchilaming yoshi, ularning rivojlanishi hamda ekskursiya obyektiga bog'liq bo'ladi.
Odatda o'quvchilaming ma'lum o'quv materiali yoki topshirig'i ustida mustaqil ishlashlari ularda maslahat (konsultatsiya) ga nisbatan ehtiyojni yuzaga keltiradi. Maslahatni tashkil etish vaqtida asosan o'quvchi savol beradi. To'g'ri tashkil etilgan konsultatsiya o'quvchilarga o'quv materialini egallashda qiyinchliklarni yengishga yordam beradi. Bundan tashqari ta'limning darsdan tashqari boshqa yordamchi shakllari ham mavjud. Ta'limning maktabdan tashqari shakllari xilma-xil bo'lib, ular orasida uy vazifalari, ekskursiyalar alohida o'rin egallaydi. Uy ishlari sinfda bajarilgan ishlarning tabiiy davomi bo'lib, u o'quvchilarda mustaqillikni tarbiyalashning yetakchi shakli sanaladi. Uy vazifalari o'qituvchining bevosita ishtirokisiz, ammo uning ko'rsatmalariga ko'ra bajariladigan amaliy va nazariy topshiriqlardir. Uy vazifalari quyidagi pegdagogik talablar asosida tashkil etiladi:
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
1. O'quvchilarda uy vazifalarini bajarishda ishtiyoq, havas, qiziqizshlarini oshirish. Buning uchun uy vazifalarining maqsadi, ularning ahamiyati tushuntirilishi, sinfda va uyda bajariladigan ishlar o'rtasida vorislik o'natiladi;
2. Uy vazifalarini bajarish nazorat etish, bolalarni rag'batlantirish, eng yaxshi bajarilgan uy ishlarini na'muna qilib ko'rsatish yo'llari bilan bolalarda uy vazi falarini bajarishga javobgarlik hissini tarbiyalanadi;
3. Uy vazifalarini asta -sekin murakkablashtirib borish, ularning optimal qiyinligini ta'minlash;
4. Uy vazifalari turlarini o'zgartirib turish;
5. O'quvchilarni uy vazifalarini bajarishga tayyorlash. Buning uchun uy vazifasini bajarish maqsadi tushuntiriladi, zarur ko'rsatmalar beriladi;
6. Uy vazifasini bajarish uchun gigiyenik talablarga javob beradigan sharoit yaratish kabi talablarni o'z ichiga oladi.
Yordamchi ta'lim shakllarida o'quv rejasi ham bo'lib turli fakultativ va tanlov bo'yicha kurslarni tashkil etishni ko'zda tutadi.Yordamchi ta'limda asasan ko'zlangan maqsad o'quvchiga bilim ko'nikmalarni uqtirish bilan bir vaqtda , o'quvchilar materialni faol idrok qilishga safarbar etilgan bo'lishlari kerak, ya'ni o'qituvchi bayon qilayotgan va berayotgan mashg'ulotlar, materiallar o'quvchilarni mustaqil fikr yuritishga ongli o'zlashtirishga, ajratilgan vaqt ichida o'quvchilar ham, albatta, mustaqil ish olib borishlarini ta'minlash juda muhimdir.
Xulosa qilib shuni aytish joizki, yordamchi ta'lim o'quvchini bilim doirasini kengaytiruvchi va mustaqil ta'limga tayyorlovchi, uni har tomonlama yetuk salohiyatli bo'lishini ta'minlovchi vosita hisoblanadi. Zero o'quvchini doimo yordamchi mustaqil ta'lim bilan rivojlantirib borish uning kelajagidagi ilk poydevor bo'ladi.
REFERENCES
1. N. E. Jumayeva Umumiy o'rta ta'limni insonparvarlashtirishda o'qitish tamoyillari va metodlarining o'zaro aloqadorligi: Pedagogika fanlari nomzodi.
2. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi. loshkent 1997.
3. Azizxo'jayeva N.N Pedagogik texnalogiya va pedagogik mahorat.Toshkent, 2003yil
4. Xodjayev B.X "Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti" Toshkent Samo Standart" nashriyoti , 2017.
5. Yunusov T Yo O'qituvchilar bilan ishlashni takomillashtirish yo'llari.
6. Khaydarov, S. A. (2021). Ihe role of the use of fine arts in teaching the history of the country. International scientific and practical conference. CUTTING EDGE-SCIENCE. In Conference Proceedings (pp. 41-43).
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
7. Davrenov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA XVI-XVIII ASRLARDA YAPONIYA DAVLATI TARIXINI AHAMIYATI. Scientific progress, 7(6).
8. Narmatov, D., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA ISPANIYA XV-XVII ASRLARDAGI TARIXI. Scientific progress, 1(6).
9. Elguzarov, B. B. O. G. L., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA MITANNI DAVLATCHILIGINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6), 616-619.
10. Erkinov, A. S. O., & Haydarov, S. (2021). YUNON-BAQTRYA PODSHOLIGINING IJTIMOYI TUZIMI, XO'JALIGI VA MADANIYATI. Scientific progress, 1(6), 620-622.
11. Nematov, M. D. O., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI ORGANISHDA SHUMER-AKKAD DAVLATCHILIGINING ORNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).
12. Ermatov, F., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA 1870-1914 YILLARDA ANGLIYANING O'RGANILISHI. Scientific progress, 1(6).
13. Do'Stmurodov, S., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA XVI-XVIII ASRLARDA HINDISTONNI O'RGANISH. Scientific progress, 1(6).
14. Mengboyev, S. N., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O'QITISHDA URARTU PODISHOLIGINING O'RNI. Scientific progress, 1(6).
15. Asqarov, N. S. O., & Haydarov, S. (2021). ARAB XALIFALIGINING POYTAXTI BAG'DODNING TANAZZULGA YUZ TUTISHI. Scientific progress, 1(6).
16. Ro'Zmetov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIXNI O'RGANISHDA SOSONIYLAR DAVLATINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).
17. Tulaboyev, D., & Haydarov, S. (2021). TARIXNI O'RGANISHDA MESOPATAMIYANING TARIXI VA DINI: O'RNI HAMDA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).
18. Гайдаров, С.А., (2022). Захриддин Мухаммад Бобур: бир кулда муйкалам-у, бир кулда тож. Scientific progress, 3(3).
