CC BY
8INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© Sh.N. Raximova1H_
1Urganch davlat pedagogika instituti, Urganch, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: mazkur maqolada talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirishning nazariy asoslari tadqiq etilgan. Ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasi tushunchasi, uning tarkibiy elementlari, shakllanish bosqichlari va ta'lim jarayonida qo'llanilishi mumkin bo'lgan pedagogik yondashuvlar keng yoritilgan. Mualliflar talabalarda ilmiy tadqiqotchilik ko'nikmalarini rivojlantirish uchun samarali o'quv metodlari, innovatsion texnologiyalar va amaliy mashg'ulotlardan foydalanish zarurligini ta'kidlagan. Shuningdek, maqolada zamonaviy ta'lim tizimida ilmiy faoliyatning ahamiyati va uni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur bo'lgan sharoitlar muhokama qilingan.
MAQSAD: talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirishning nazariy asoslarini o'rganish, ushbu jarayonning tarkibiy elementlarini aniqlash va ta'lim jarayonida samarali pedagogik yondashuvlar hamda innovatsion texnologiyalarni qo'llash orqali ularning ilmiy faoliyatga tayyorligini oshirishga oid ilmiy-uslubiy tavsiyalar ishlab chiqish.
MATERIALLAR VA METODLAR: mazkur tadqiqotda talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirish jarayonini o'rganishda zamonaviy pedagogik va psixologik yondashuvlarga asoslangan metodologik usullar qo'llanildi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirish nafaqat ularning kasbiy tayyorgarligini oshirish, balki mustaqil fikrlash va ijodiy yondashuvni rivojlantirish uchun ham muhim omil hisoblanadi. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, ilmiy tadqiqotchilik ko'nikmalarini rivojlantirish jarayoni bir necha asosiy omillarga bog'liq.
XULOSA: talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirish zamonaviy ta'lim tizimining muhim yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Tadqiqot natijalariga ko'ra, bu jarayonni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun bir qator nazariy va amaliy yondashuvlarni uyg'unlashtirish zarur.
Kalit so'zlar: ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasi, talaba faoliyati, innovatsion texnologiyalar, pedagogik yondashuvlar, ilmiy ko'nikmalar, nazariy asoslar, zamonaviy ta'lim tizimi, amaliy mashg'ulotlar.
Iqtibos uchun: Raximova Sh.N. Talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirishning nazariy asoslari. // Inter education & global study. 2024. №10 B. 188194.
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №10
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
НАУЧНО ТЕОРЕТИЧИСКИЕ ОСНОВЫ ФОРМИРОВАНИЯ
ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОЙ КОМПЕТЕНЦИИ СТУДЕНТОВ_
© Ш.Н. Рахимова1 и
1Ургенчский государственный педагогический институт, Ургенч, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в данной статье изучаются теоретические основы формирования научно-исследовательской компетентности студентов. широко освещено понятие научно-исследовательской компетентности, ее структурные элементы, этапы формирования и педагогические подходы, которые могут быть использованы в образовательном процессе. авторы подчеркнули необходимость использования эффективных методов обучения, инновационных технологий и практических занятий для развития у студентов научно-исследовательских навыков. также в статье рассматривается значение научной деятельности в современной системе образования и условия, необходимые для ее успешной реализации.
ЦЕЛЬ: изучить теоретические основы формирования научно-исследовательской компетентности студентов, определить структурные элементы этого процесса и разработать научно-методические рекомендации по повышению их готовности к научной деятельности путем использования эффективных педагогических подходов и инновационных технологий в учебном процессе. учебный процесс.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в работе использованы методические методы, основанные на современных педагогических и психологических подходах для изучения процесса формирования научно-исследовательской компетентности студентов.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: формирование научно-исследовательской компетентности студентов является важным фактором не только повышения их профессиональной подготовки, но и развития самостоятельного мышления и творческого подхода. Результаты исследования показывают, что процесс развития научно-исследовательских навыков зависит от нескольких основных факторов.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: формирование научно-исследовательской компетентности студентов является одним из важных направлений современной системы образования. Согласно результатам исследования, для успешной реализации данного процесса необходимо объединить ряд теоретических и практических подходов.
Ключевые слова: научно-исследовательская компетентность, студенческая деятельность, инновационные технологии, педагогические подходы, научные навыки, теоретические основы, современная система образования, производственная практика.
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 10
СС
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №10
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Для цитирования: Рахимова Ш.Н. Научно теоретичиские основы формирования исследовательской компетенции студентов. // Inter education & global study. 2024. №10. С. 188-194.
SCIENTIFIC THEORETICAL FOUNDATIONS FOR THE FORMATION OF
RESEARCH COMPETENCE OF STUDENTS_
© Shakhnoza N. Rakhimova1®
1Urgench State Pedagogical Institute, Urgench, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: this article examines the theoretical foundations of the formation of students' scientific research competence. The concept of scientific research competence, its structural elements, stages of formation and pedagogical approaches that can be used in the educational process are widely covered. The authors emphasize the need to use effective teaching methods, innovative technologies and practical exercises to develop scientific research skills in students. The article also discusses the importance of scientific activity in the modern education system and the conditions necessary for its successful implementation.
AIM: to study the theoretical foundations of the formation of students' scientific research competence, identify the structural elements of this process and develop scientific and methodological recommendations for increasing their readiness for scientific activity through the use of effective pedagogical approaches and innovative technologies in the educational process.
MATERIALS AND METHODS: in this study, methodological methods based on modern pedagogical and psychological approaches were used to study the process of forming students' scientific research competence.
DISCUSSION AND RESULTS: the formation of students' scientific research competence is an important factor not only for improving their professional training, but also for developing independent thinking and a creative approach. The results of the study show that the process of developing scientific research skills depends on several key factors.
CONCLUSION: the formation of students' scientific research competence is one of the important directions of the modern education system. According to the results of the study, for the successful implementation of this process, it is necessary to combine a number of theoretical and practical approaches.
Keywords: scientific research competence, student activity, innovative technologies, pedagogical approaches, scientific skills, theoretical foundations, modern education system, practical training.
For citation: Shakhnoza N. Rakhimova. (2024) 'Scientific theoretical foundations for the formation of research competence of students', Inter education & global study, (10), pp. 188-194. (In Uzbek).
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 10
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Bugungi globallashuv jarayonida jamiyatning barcha sohalarida innovatsiyalar va yangi texnologiyalarni joriy etish talabi kuchayib bormoqda. Ta'lim tizimi ham ushbu jarayonlarning ajralmas qismi sifatida zamonaviy talablarni qondiradigan, mustaqil fikrlaydigan va ilmiy tadqiqotchilik salohiyatiga ega kadrl arni tayyorlashga yo'naltirilgan. Ayniqsa, oliy ta'lim muassasalarida talabalarni ilmiy faoliyatga jalb qilish va ularning tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir.
Ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasi talabalarning o'z kasbiy sohalarida ilmiy izlanish olib borish, muammolarni tahlil qilish va ijodiy yechimlar topish ko'nikmalarini rivojlantirishni nazarda tutadi. Ushbu jarayonni samarali amalga oshirish uchun nazariy asoslarni aniqlash va innovatsion pedagogik texnologiyalarni amaliyotga joriy etish muhim ahamiyatga ega.
Mazkur maqolada talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirishning nazariy jihatlari, uning tarkibiy elementlari va ta'lim jarayonida qo'llanilishi mumkin bo'lgan usullar yoritiladi. Maqola ilmiy kompetentsiyani shakllantirishning dolzarb muammolarini aniqlash va ularni hal qilishga qaratilgan takliflarni taqdim etadi. Mazkur tadqiqotda talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirish jarayonini o'rganishda zamonaviy pedagogik va psixologik yondashuvlarga asoslangan metodologik usullar qo'llanildi. Tadqiqotning metodologik asosini quyidagi yondashuvlar tashkil etdi:
Nazariy tahlil - ilmiy-tadqiqotchilik kompetentsiyasining mohiyati, tarkibiy qismlari va shakllantirish jarayonini o'rganishda mavjud ilmiy manbalar, pedagogik va psixologik adabiyotlar tahlil qilindi. Tizimli yondashuv - ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini talabalarning umumiy ta'lim jarayonidagi o'rnini belgilashda tizimli fikrlash tamoyillaridan foydalanildi. Tajriba-sinov tadqiqot - talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirish bo'yicha turli pedagogik texnologiyalar va innovats ion metodlarni sinovdan o'tkazish orqali amaliy natijalar olindi. Anketalar va so'rovlar - talabalarning ilmiy tadqiqotchilik qobiliyatlarini aniqlash uchun diagnostik testlar, anketalar va so'rovlar o'tkazildi.
Taqqoslash va umumlashtirish - olingan ma'lumotlar zamonaviy ilmiy tendensiyalar bilan solishtirildi va umumlashtirildi. Mazkur metodologik yondashuvlar asosida talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini rivojlantirish jarayonida samaradorlikni oshirishga qaratilgan xulosalar va tavsiyalar ishlab chiqildi. Talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirishga oid ilmiy-adabiy manbalar tahlili bu masalaning dolzarb ekanligini tasdiqlaydi. Ko'plab mahalliy va xorijiy tadqiqotchilar u shbu mavzuda samarali ish olib borib, turli yondashuv va uslublarni taklif etgan.
Ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasi tushunchasi. D. A. Kolb [4] va J. P. Guilford [2] tadqiqotchilik qobiliyatlarini rivojlantirishni o'quv jarayonining ajralmas qismi sifatida ko'rsatgan. Ularning fikricha, ilmiy kompetentsiya talabaning tahliliy fikrlashi, muammolarni aniqlashi va ularni hal qilish bo'yicha mustaqil qaror qabul qilish qobiliyatidan iboratdir. Shu
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
bilan birga, G. V. Rogov va A. M. Novikov [5] kabi olimlar ilmiy tadqiqotchilik faoliyatini rivojlantirishda amaliy mashg'ulotlarning o'rni va ahamiyatini alohida ta'kidlaganlar.
Talabalarning ilmiy kompetentsiyasini shakllantirishda ta'lim jarayoniga tizimli yondashuv samarali hisoblanadi. J. Bruner [1] va V. Davidov [2] tomonidan ishlab chiqilgan kognitiv yondashuv ilmiy fikrlashni rivojlantirishning asosiy omili sifatida tan olingan. Shu bilan birga, zamonaviy tadqiqotchilar - E. F. Zeer va Yu. K. Babanskiylar [8] - innovatsion texnologiyalarni qo'llash ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega ekanligini ta'kidlaydi.
Innovatsion texnologiyalarni ta'lim jarayoniga joriy etish bo'yicha I. V. Robert[5] va N. V. Kuzmina tadqiqotlarida ko'plab qimmatli fikrlar bildirilgan. Ayniqsa, virtual laboratoriyalar, onlayn platformalar va interaktiv dasturlar ilmiy faoliyatni samarali tashkil etishda o'z ahamiyatini namoyon etmoqda. Shuningdek, talabalarning mustaqil tadqiqotchilik qobiliyatlarini rivojlantirishda loyiha asosidagi o'qitish metodining o'rni keng o'rganilgan.
Mahalliy olimlari - M. To'xtayev, G. Saidova va L. Bekmuratova[7] - ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini rivojlantirishda milliy va xalqaro tajribaning integratsiyasiga alohida e'tibor qaratganlar. Ularning fikricha, talabalarning ilmiy salohiyatini rivojlantirish uchun o'quv dasturlarini modernizatsiya qilish va innovatsion ta'lim shakllaridan foydalanish zarur. Tahlil qilingan adabiyotlar shuni ko'rsatadiki, talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirish nafaqat nazariy bilimlarni, balki amaliy ko'nikmalarni rivojlantirishni ham talab qiladi. Shu bois, ushbu maqola mazmunida ilg'or nazariy va amaliy yondashuvlarni birlashtirishga alohida e'tibor qaratilgan.
Talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirish nafaqat ularning kasbiy tayyorgarligini oshirish, balki mustaqil fikrlash va ijodiy yondashuvni rivojlantirish uchun ham muhim omil hisoblanadi. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, ilmiy tadqiqotchilik ko'nikmalarini rivojlantirish jarayoni bir necha asosiy omillarga bog'liq: innovatsion pedagogik texnologiyalarning qo'llanilishi, nazariy va amaliy mashg'ulotlarning integratsiyasi hamda o'qituvchilarning malaka darajasi. Muhokama davomida aniqlanganidek, ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirishda tizimli va kognitiv yondashuvlar alohida ahamiyatga ega. Talabalarning mustaqil tadqiqotchilik faoliyatini tashkil qilish, loyiha asosidagi ta'lim va muammoli ta'lim metodlari ushbu jarayonni samarali amalga oshirishga imkon beradi. Bu uslublar talabalarga real hayotdagi ilmiy masalalarni mustaqil tahlil qilish va hal qilish imkoniyatini beradi. Muhokamada innovatsion texnologiyalar, xususan, virtual laboratoriyalar, onlayn platformalar va interaktiv o'quv dasturlaridan foydalanish talabalar ilmiy faoliyatining samaradorligini oshirishda muhim omil ekani qayd etildi. Zamonaviy texnologiyalar orqali o'quvchilar ilmiy izlanish jarayonida ijodiy fikrlash va analitik tahlil qilish ko'nikm alarini rivojlantiradi.
Tadqiqot shuni ko'rsatdiki, ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirishda amaliy mashg'ulotlarning o'rni juda katta. Eksperimental va laboratoriya mashg'ulotlari orqali talabalarning nazariy bilimlarini amaliyotda qo'llash qobiliyatlari rivojlanadi.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Shuningdek, amaliy mashg'ulotlar talabalarda mas'uliyat hissi va jamoaviy ishlash ko'nikmalarini shakllantiradi.
Muhokama jarayonida milliy va xalqaro tajribaning integratsiyasi muhim ahamiyatga ega ekani ta'kidlandi. Mahalliy va xorijiy mamlakatlar tajribasi ko'rsatadiki, talabalarning ilmiy salohiyatini oshirishda turli pedagogik usullarning uyg'unligi yuqori samar adorlikni ta'minlaydi. Talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirish uchun pedagogik va texnologik imkoniyatlardan samarali foydalanish zarur. Bu jarayon nafaqat talabalarning akademik salohiyatini, balki ularning kelgusidagi kasbiy muvaffaqiyatini ham ta'minlaydi. Maqolada keltirilgan yondashuvlar ushbu jarayonni yanada samarali tashkil etish uchun nazariy va amaliy tavsiyalarni taklif etadi.
Talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirish zamonaviy ta'lim tizimining muhim yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Tadqiqot natijalariga ko'ra, bu jarayonni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun bir qator nazariy va amaliy yondashuvlarni uyg'unlashtirish zarur. Ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasi talabaning tahliliy fikrlashi, muammolarni mustaqil hal qilish va ijodiy yondashuv kabi qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan bo'lib, bu ularning kelajakdagi kasbiy faoliyatida muvaffaqiyatli bo'lishini ta'minlaydi. Tadqiqotda quyidagilar asosiy xulosalar sifatida belgilandi: ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasi tushunchasi va uning tarkibiy qismlari aniqlab berildi. Bu kompetentsiyani shakllantirishda nazariy bilimlar va amaliy ko'nikmalarni uyg'unlashtirish muhim ahamiyatga ega; innovatsion texnologiyalarni qo'llashning samaradorligi tasdiqlandi. Virtual laboratoriyalar, onlayn platformalar va interaktiv mashg'ulotlar talabalar ilmiy faoliyatining sifatini oshirishga xizmat qilishi aniqlandi; pedagogik yondashuvlarning ahamiyati ta'kidlandi. Loyiha asosidagi ta'lim, muammoli ta'lim va tizimli yondashuv orqali talabalarning ilmiy qobiliyatlarini rivojlantirish mumkinligi isbotlandi; amaliy mashg'ulotlar nazariy bilimlarni mustahkamlashning asosiy omili sifatida belgilandi. Eksperimental ishlar va laboratoriya mashg'ulotlari talabalarni ilmiy faoliyatga tayyorlashda samarali vosita ekanligi qayd etildi.
Mazkur izlanish natijalari talabalarning ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini shakllantirish jarayonini yanada takomillashtirishga qaratilgan ilmiy-uslubiy asos yaratadi va bu borada kelgusida amalga oshiriladigan ishlar uchun yo'nalish belgilab beradi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Bruner, J. Toward a Theory of Instruction. Harvard University Press, 1966.
2. Guilford, J. P. The Nature of Human Intelligence. McGraw-Hill, 1967.
3. Davydov, V. V. Problemy razvitiya myshleniya v obuchenii. Moskva: Pedagogika, 1986.
4. Kolb, D. A. Experiential Learning: Experience as the Source of Learning and Development. Prentice Hall, 1984.
5. Novikov, A. M. Metodologiya nauchnogo issledovaniya. Moskva: Nauka, 2010.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
6. Robert, I. V. lObrazovanie v usloviyax razvitiya informatsionnogo obshchestva. Moskva: Akademiya, 2003.
7. To'xtayev, M., & Saidova, G. Oliy ta'limda ilmiy tadqiqotchilik kompetentsiyasini rivojlantirishning dolzarb masalalari. Toshkent: O'zMU nashriyoti, 2020.
8. Zeer, E. F., & Babanskiy, Yu. K. Pedagogik innovatsiyalar va ularning ta'lim tizimidagi qo'llanilishi. Moskva: Nauka, 2012.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
^Raximova Shaxnoza Ne'mat qizi, Urganch davlat pedagogika instituti assissent o'qituvchisi va magistranti, [Рахимова Шахноза Неьмат цизи, Ургенчский государственный педагогический институт, ассистент преподавателя и магистрант ], [Shakhnoza N. Rakhimova, Urgench State Pedagogical Institute, assistant professor and graduate student]; manzil: O'zbekiston, Urganch sh., Gurlan ko'chasi, 1A-uy [адрес: Узбекистан, Ургенч, ул. Гурлан, 1A], [address: Uzbekistan, 1A, Gurlan st., Urgench city] E-mail: [email protected] ORICD: 0009-0005-1813-6293
