37TALABALARNI HUNARMANDCHILIK ASOSLARI BILAN TANISHTIRISHDA PROFESSIOGRAMMA VA PROFESSIONALLIK
TUSHUNCHALARI
Adxamjon Abdurashidov
Qo'qon DPI dotsenti, PhD
Nasibaxon Qodirova
Qo'qon DPI Maktabgacha TPP yo'nalshi talabasi
ANNOTATSIYA
Maqolada talabalarni hunarmandchilik asoslari bilan tanishtirishda professiogramma va professionallik tushunchalari haqida ilmiy ma' lumotlar berilgan. Shuningdek, professiogramma turlari, ularning ta'rifi va xususiyatlari, professionallik tushunchasi, hunarmandchilikda nimalarga e'tibor berish zarurligi haqida ma' lumotlar berilgan.
Kalit so'zlar: hunarmadchilik, professiogramma, turlari, xususiyatlari, profesionallik, malaka, ko'nikma, talab, mehnat, faoliyat, mazmun.
ABSTRACT
The article provides scientific information about the concepts of professionogram and professionalism in introducing students to the basics of craftsmanship. Information is also provided about the types of professiograms, their definition and characteristics, the concept of professionalism, what is necessary to pay attention to in the craft.
Keywords: craftsmanship, professionogram, types, characteristics, profesionality, qualifications, skills, demand, labor, activity, content.
Bugungi talaba - bo'lajak maktabgacha ta'lim tashkiloti tarbiyachilarida milliy hunarmandchilik va amaliy san'atni tatbiq etish professiogrammasi o'ziga xos jihatlarga ega bo'lgan hodisa bo'lib, sohada amalga oshiriliyotgan islohatlar jarayonida ta'lim tizimining bosqichlaridan biri hisoblangan maktabgacha ta'lim tashkilotlari faoliyatining muhim vazifalaridan biri maktabgacha yoshdagi bolalarni maktab ta'limiga tayyorlash jarayonida kasbiy ko'nikmalarini ham shakllantirishdan iboratdir.
Professiogramma - (lat. Professio-mutaxassislik + gramm-yozuv) - ma'lum bir kasbni tavsiflovchi xususiyatlar tizimi, shuningdek, ushbu kasb yoki mutaxassislik tomonidan xodimga qo'yiladigan normalar va talablar ro'yxatini o'z ichiga oladi.
346
Xususan, profesiogramma muayyan professional guruhlar vakillari mos kelishi kerak bo'lgan psixologik xususiyatlar ro'yxatini o'z ichiga olishi mumkin.
Yuqoridagilarga qo'shimcha ravishda, kasbiyogrammalar ko'pincha inqirozga qarshi kadrlar siyosatini ishlab chiqishda qo'llaniladi.
Professiogramma -bu xodimga qo'yiladigan muayyan talablar ro'yxati. U ma'lum bir kasb nomzodining fazilatlarining maksimal muvofiqligini aniqlash uchun tuzilgan. Professiogrammani yaratishning asosiy maqsadi xodimlarni samarali tanlash hisoblanadi.
Bu ma'lum bir kasbning xususiyatlarini tavsiflovchi maxsus ko'rsatma. Lavozimga nomzodning psixologik portretining tavsifi majburiydir.
Professiogramma quyidagi fikrlarni o'z ichiga oladi:
* Mutaxassislik nomi. Bo'limda ishning o'ziga xos xususiyatlari, xodim kutishi mumkin bo'lgan istiqbollar bilan bog'liq asosiy ma'lumotlar ko'rsatilgan.
* Ish jarayonining tavsifi. Ish joyi, lavozimi va majburiyatlari, bajarilgan ishning o'ziga xos xususiyatlari ko'rsatilgan.
* Bilim va ko'nikmalar. Ko'rsatmalarda xodim bajarishi kerak bo'lgan vazifalar aniq ko'rsatilgan. Kerakli lavozimga mos keladigan shaxsiy va kasbiy fazilatlarni batafsil tahlil qilish ham amalga oshiriladi.
* Malaka. Nomzodning minimal tajribasi, qanday ma'lumotga ega bo'lishi kerak. Kasbiy o'sishning mavjud imkoniyatlari ko'rsatilishi kerak.
* Sanitariya-gigiena sharoitlari. Ish jarayoni sodir bo'ladigan shartlar imzolanadi, yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xatarlar, ish paytida olingan jarohatlar uchun javobgarlik ko'rsatiladi.
* Xodimning fiziologik, shuningdek psixologik talablari, uning aql-zakovati, ehtiyotkorlik darajasi va ziddiyatlari to'g'risida ma'lumot bo'lishi kerak.
Shuni ta'kidlash kerakki, har bir kompaniyaning o'ziga xos hujjati bor, u individual ravishda yaratiladi va boshqa tashkilotlarning kasb-hunarogrammalaridan sezilarli darajada farq qilishi mumkin.
Professiogramma turlari
Mutaxassislar kasbiyogramlarni har xil turlarga ajratadilar:
* Axborot. Psixologlar mijozning kasbiy yo'nalishini aniqlash, shaxsni qiziqtiradigan mutaxassislik to'g'risida ma'lumot berish uchun foydalanadilar.
* Taxminiy diagnostika. Ular amalga oshirilgan faoliyat natijalarini baholashga, inqiroz yoki mehnat unumdorligining pasayishi sabablarini tahlil qilishga yordam beradi.
* Konstruktiv. Ularning yordami bilan yangi uskunalar, texnologiyalar joriy etilmoqda va ish sharoitlari yaxshilanmoqda.
347
* Uslubiy. Ixtisoslashuv qanday o'zgarishi va ish jarayoniga ijobiy ta'sir ko'rsatadigan dinamikani o'rganishingiz mumkin bo'lgan maxsus usullar ishlab chiqilmoqda.
* Diagnostika. Xodimlarni kasbiy tayyorlash yoki qo'shimcha qayta tayyorlashni o'z ichiga oladi.
Kasb-hunarni rivojlantirishga iloji boricha mas'uliyat bilan yondashish kerak, chunki u ma'lum bir kompaniyaning ish jarayonini tashkil etishda juda muhim rol o'ynaydi. Bundan tashqari, u ma'lum bir lavozim uchun chinakam tajribali va mas'uliyatli xodimlarni topishga yordam beradi. Ushbu mavzuni yaxshi biladigan mutaxassislar, shuningdek, profesiogrammani ishlab chiqish bilan shug'ullanishlari kerak.
Professionallik-bu ma'lum bir faoliyat turi bilan shug'ullanadigan bir xil kasbdagi odamlarga xos bo'lgan so'zlar va iboralar.
Faoliyatning psixologik tuzilishi va hunarmandchilikning yirik sanoat mehnatidan farqiga asoslanib, biz hunarmand faoliyatining funktsional modelini ishlab chiqdik. Keyingi tadqiqotlarimizdagi ushbu model hunarmandchilik kasbining standartini ishlab chiqish va hunarmandning shaxsiy modelini loyihalash uchun taxminiy asos bo'ladi. Hunarmandlarning mehnat turlarini bajarish hunarmanddan keng ko'lamli politexnika bilimlari, mehnat ko'nikmalari va ko'nikmalarini, hissiy-motor madaniyatini, estetik didni, professional halollikni egallashni talab qiladi. Aytishimiz mumkinki, hunarmand-bu aniq individual faoliyat uslubi va ijtimoiy-kasbiy fazilatlarga ega bo'lgan universal ishchi.
Shuni ta'kidlash kerakki, hunarmandchilik faoliyati tovarlarni ishlab chiqarish va sotishga, shuningdek xizmatlarni ko'rsatishga yo'naltirilishi mumkin. Shu bilan birga, tovarlar o'ziga xosligi bilan ajralib turadi, xalq amaliy san'ati ruhiga mos keladi, o'ziga xos xususiyatlarga ega, kichik seriyalarda ishlab chiqariladi. Xizmatlar, shuningdek, eksklyuziv xususiyatga ega, cheklangan miqyosda taqdim etiladi, estetik va ijtimoiy ahamiyatga ega. Hunarmandchilik faoliyatida tadbirkorlik va ijodkorlik elementlari natijalarning estetik va badiiy qiymati bilan birlashtirilgan. Shunga ko'ra, ushbu faoliyatni amalga oshirish uchun malakaga ega bo'lgan mutaxassis nafaqat ma'lum bilim, ko'nikma, ko'nikma va ularni qo'llash qobiliyatiga ega bo'lishi, balki tadbirkor, badiiy va estetik qadriyatlarni yaratuvchisi, ishlab chiqarish tashkilotchisi bo'lishga imkon beradigan shaxsiy fazilatlar va qobiliyatlarga ega bo'lishi kerak.
Shunday qilib, hunarmand hunarmandchilik faoliyatini amalga oshiruvchi mutaxassis sifatida materiallarni qayta ishlash, mahsulot ishlab chiqarish, asbob-uskunalar va jihozlardan foydalanish bo'yicha harakatlarni amalga oshirish uchun yaxshi tayyorlangan bo'lishi kerak, shuningdek tadbirkorning xususiyatlariga ega
348
bo'lishi va tadbirkorlik faoliyati texnologiyalariga muvofiq harakat qila olishi, ijodiy qobiliyat va salohiyatga ega bo'lishi kerak., estetik sezgirlik, badiiy va estetik idrok etish qobiliyati atrofdagi dunyo.
Hunarmandchilik faoliyatining xususiyatlari
Hunarmandchilik-bu loyiha dizaynidan boshlanib, mehnat mahsulotini amalga oshirish bilan yakunlanadigan yaxlit faoliyat. Hunarmand — bu keng professional maydonning yaxlit ishchisi-tom ma'noda professional. Sanoat mehnat xodimlarining mehnat harakatlari va operatsiyalari ishlab chiqarishdan chetlashtiriladi. Mehnat taqsimoti cha ni keltirib chiqaradi-
stik ishchi - ishchi mutaxassis. Uning professionallashuvi individual faoliyat uslubini shakllantirishga olib keladi.
Hunarmandning yaxlit mehnat faoliyatini o'zgartirish qisman xodimning paydo bo'lishiga olib keladi, bu esa o'z navbatida ishchi operator bilan almashtiriladi. Ushbu o'zgarishlar kasb dunyosi rivojlanishining o'zaro bog'liq ikkita tendentsiyasini keltirib chiqaradi:
* shaxs (ishchi) moddiy ishlab chiqarishdan tobora uzoqlashib bormoqda;
* insonparvarlik, dastlabki yaxlit faoliyatni ajratish.
Hunarmandchilik faoliyatining muhim xususiyati shundaki, u shaxsni har tomonlama rivojlantirish omilidir. O'zining kasbiy mahoratini oshirib, hunarmand o'zining kasbiy individualligini ishlab chiqarish usullari va individual psixologik qobiliyatlarning noyob kombinatsiyasi — o'z ishining jarayoniga va mahsulotiga tobora ko'proq hissa qo'shmoqda. Mehnat natijasining individual qo'lyozmasi shaxsga yo'naltirilgan xarakterga ega noyob mahsulotlarni yaratishga olib keladi. Kasbiy va shaxsiy rivojlanishning ushbu jarayoni ba'zan yuqori badiiy asarlarning yaratilishiga olib keladi.
Shaxsiy rivojlanish nafaqat ijro mahoratida, balki qiziqish, moyillik va kasbda ham namoyon bo'ldi. U yoki bu hunarmandchilik faoliyatidagi kasb amaliy san'at durdonalarini yaratishga olib keldi.
Hunarmandchilik faoliyatining xususiyatlarini yanada aniqroq ko'rsatish uchun uni zamonaviy moddiy ishlab chiqarish bilan taqqoslaymiz. Hunarmandchilikning ijtimoiy-iqtisodiy asosi kichik tadbirkorlik, ishlab chiqarish vositalariga shaxsiy yoki kooperativ mulkdir. Mehnat natijasi yaxlit mahsulot (tovar). Hunarmandchilik mehnati ishlab chiqarilgan mahsulotning yuqori sifatini mehnat unumdorligiga zarar etkazishni o'z ichiga oladi.
Zamonaviy mashina va avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish ko'lami, ishchilar va boshqaruv xodimlarining ko'pligi, ishlab chiqarish vositalariga davlat yoki kooperativ mulk bilan tavsiflanadi. Mehnat natijasi bajarilgan mehnat harakatlari va
349
operatsiyalarining sifati, shuningdek ish haqidir. Yaxlit mehnatni quyidagilarga bo'lish
harakatlar va operatsiyalar yuqori mehnat unumdorligi va yakuniy mahsulot sifatini belgilaydi.
Hunarmandchilik va yirik mashina ishlab chiqarish usullari (texnologiyalari) sezilarli darajada farq qiladi. Hunarmandchilik mehnati qo'l mehnati ustun bo'lgan individual va kichik hajmli ishlab chiqarish bilan tavsiflanadi. Asboblar-asboblar, moslamalar va mexanizmlar. Muhim nuqta-mehnatni mustaqil tashkil etish va rejalashtirish. Katta mashina ishlab chiqarish seriyali ishlab chiqarish bilan tavsiflanadi, mehnatning mazmuni mexanizmlar, mashinalar va mashinalarni boshqarish, shuningdek ularning ishlashini nazorat qilishdan iborat. Asboblar-mashinalar va avtomatlar. Asosiysi, texnologik me'yorlar va ko'rsatmalarga rioya qilish.
REFERENCES
1. Зеер Эвальд Фридрихович Ремесленная профессиональная деятельность: психологический аспект // Образование и наука. 2003. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n7remeslennaya-professionalnaya-deyatelnost-psihologicheskiy-aspekt
2. G Nazirova. Мактабгача катта ёшдаги болаларда халк OFзаки ижоди воситасида миллий Fурур хиссини шакллантириш-ижтимоий педагогик зарурият сифатида. Science and innovation 1 (BS), 2067-2077
5. GM Nazirova. CONTENT AND PEDAGOGICAL CONDITIONS OF DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF PEDAGOGUES-EDUCATORS OF PRESCHOOL EDUCATIONAL ORGANIZATIONS/ International Academic Research Journal Impact Factor 7 (1), 6
6. NG Malikovna, MM Nurmatovna, Basic principles of technology for teaching methodological subjects in preschool education, ASIA PACIFIC JOURNAL OF MARKETING & MANAGEMENT REVIEW ISSN: 2319-2S36 Impact.
7. NA Sultonova, I Sh, D Xolqoziyeva - TECHNOLOGIES OF URBRINGING CHILDREN IN MODERN FAMILIES, European Journal of Research and Reflection in Ed, 2020
350
