Научная статья на тему 'Такрорий етиштирилган пилла ипларини тадқиқ қилиш'

Такрорий етиштирилган пилла ипларини тадқиқ қилиш Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
20
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
пилла / пилла ипи / хом ипак / чизиқли зичлик / назорат аппарати. / cocoon / cocoon thread / raw silk / linear density / control apparatus.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Алимова Халима Алимовна, Умурзакова Халима Хабибуллаевна, Усманова Шахноза Анваровна, Собиров Қўзибой Эркинович

Мазкур мақолада республикамиздаги ипакчилик корхоналаридаги пилла чувиш автоматлари, механик чувиш дастгоҳлари ҳамда пилла етиштириш ҳолати тўғрисида маълумотлар берилган. Шунингдек, Хитой ипак қурти дурагайларини маҳаллий шароитда парваришлаб, такрорий етиштирилган пиллалар қобиғининг технологик хусусиятлари улардан ишлаб чиқилган хом ипакнинг халқаро стандарт талабларига мос келиши тадқиқ этилган. Хом ипак ишлаб чиқаришдаги компенсация даври назарий томондан ўрганилган. Хом ипакни чувиш давридаги чизиқли зичликка таъсир қилувчи омиллар, ишлаб чиқариладиган хом ипакнинг чизиқли зичлигини механик ва автоматик дастгоҳларда бошқариш усуллари назарий томондан ечилиб, амалиёт натижаларига кўра, жумладан, хронометраж ўтказилган, узилган пилла ипларини тўлдириш учун сарф қилинадиган вақт ва 100 г лик калава ипидаги нуқсонли узунлик миқдори аниқланган. Турли мавсумларда етиштирилган пиллалардан қайси сифатга тегишли хом ипак олиш мумкинлиги тажриба натижалари асосида таҳлил қилинган. III-IV мавсумлардаги пиллалардан сифатли хом ипак ишлаб чиқариш имконияти пастлиги амалий томондан исботланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Алимова Халима Алимовна, Умурзакова Халима Хабибуллаевна, Усманова Шахноза Анваровна, Собиров Қўзибой Эркинович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

A study of cocoon filament obtained in re-feeding

This article provides information about cocoon automatic and mechanical cocoon-reeling machines in silk manufacturing enterprises of our republic, as well as the state of cocoon cultivation. The technological properties of the cocoon shells grown repeatedly in local conditions of the hybrids of Chinese silkworms and the compliance of the raw silk produced from them with the requirements of the international standard have been studied. The compensation period in raw silk production is analyzed from a theoretical point of view. The factors influencing the linear density of raw silk during reeling, the methods of controlling the linear density of raw silk produced in mechanical and automatic machines are solved theoretically and according to the results of practice, including the time spent to fill the broken cocoon threads and the amount of defective length determined in 100 grams of cocoon thread. The quality of raw silk that can be obtained from cocoons grown in different seasons was analyzed based on experimental results. It has been proven from a practical point of view that the probability of producing high-quality raw silk from the cocoons of the III-IV seasons is low.

Текст научной работы на тему «Такрорий етиштирилган пилла ипларини тадқиқ қилиш»

S

d ) https://dx.doi.org/10.36522/2181-9637-2023-3-8 UDC: 77.021.153.75(045)(575.1)

ТАКРОРИЙ ЕТИШТИРИЛГАН ПИЛЛА ИПЛАРИНИ ТАДКИК КИЛИШ

Алимова Халима Алимовна1,

техника фанлари доктори, профессор, ORCID: 0000-0002-7749-1085;

Умурзакова Халима Хабибуллаевна1

техника фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент, ORCID: 0000-0002-9037-0421, e-mail: [email protected];

Усманова Шахноза Анваровна1,

техника фанлари номзоди, доцент;

Собиров Кузибой Эркинович2,

техника фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент,

1Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти 2Урганч давлат университети

Кириш

Узбекистоннинг пилла етиштириш, ипак олиш ва уни цайта ишлаш сохалари охирги беш йил ичида инцироздан чициб, жадаллик билан ривожланиб бормоцда. Буни Президентимиз томонидан чицарил-ган бир цатор царорлар ва унда цуйилган аниц вазифаларнинг амалий ижроси сифа-тида бахолаш мумкин.

Республикамиздаги мавжуд хомашё-лардан самарали фойдаланиш, замонавий ресурстежамкор технологияларни цуллаш, ишлаб чицарилган махсулот рацобатбар-дошлигини ошириш соха олдидаги мухим вазифалардандир. Ташци бозорга хомашё-ни арзон нархда сотмасдан, ундан юцори сифатли цушимча цийматли тайёр махсу-лотлар ишлаб чицариб, экспорт цилиш ло-зим. Ипакчилик сохасининг экспорт имко-ниятини кенгайтириш, жахон бозорларига чициши учун корхоналар мавжуд циммат-бахо хомашёни чуцур цайта ишлаб, ундан тайёр махсулот ишлаб чицаришни йулга цуйиш, сохага хорижий инвестицияларни

Аннотация. Мазкур мацолада республикамиздаги ипакчилик корхоналаридаги пилла чувиш автоматлари, механик чувиш дастго^лари %амда пилла етиштириш полати тугрисида маълумот-лар берилган. Шунингдек, Хитой ипак цурти ду-рагайларини ма^аллий шароитда парваришлаб, такрорий етиштирилган пиллалар цобигининг технологик хусусиятлари улардан ишлаб чицил-ган хом ипакнинг халцаро стандарт талаблари-га мос келиши тадциц этилган. Хом ипак ишлаб чицаришдаги компенсация даври назарий томон-дан урганилган. Хом ипакни чувиш давридаги чи-зицли зичликка таъсир цилувчи омиллар, ишлаб чицариладиган хом ипакнинг чизицли зичлигини механик ва автоматик дастго^ларда бошцариш усуллари назарий томондан ечилиб, амалиёт на-тижаларига кура, жумладан, хронометраж утка-зилган, узилган пилла ипларини тулдириш учун сарф цилинадиган вацт ва 100 г лик калава ипи-даги нуцсонли узунлик мицдори аницланган. Турли мавсумларда етиштирилган пиллалардан цайси сифатга тегишли хом ипак олиш мумкинлиги тажриба натижалари асосида та^лил цилин-ган. Ш-^ мавсумлардаги пиллалардан сифатли хом ипак ишлаб чицариш имконияти пастлиги амалий томондан исботланган.

Калит сузлар: пилла, пилла ипи, хом ипак, чизицли зичлик, назорат аппарати.

05.06.02 - ТУКИМАЧИЛИК МАТЕРИАЛЛАРИ ТЕХНОЛОГИЯСИ ВА ХОМАШЕГА

ДАСТЛАБКИ ИШЛОВ БЕРИШ

ИССЛЕДОВАНИЕ КОКОННОЙ НИТИ, ПОЛУЧЕННОЙ В ПОВТОРНОЙ ВЫКОРМКЕ

Алимова Халима Алимовна1,

доктор технических наук, профессор;

Умурзакова Халима Хабибуллаевна1,

доктор философии по техническим наукам (PhD), доцент;

Усманова Шахноза Анваровна1,

кандидат технических наук, доцент;

Собиров Кузибой Эркинович2,

доктор философии по техническим наукам (PhD), доцент

Ташкентский институт текстильной и легкой промышленности

2Ургенчский государственный университет

Аннотация. В данной статье приведены сведения о коконоавтоматах и механических коконовальных машинах на предприятиях нашей республики по производству шелка, а также о состоянии шелководства. Изучены технологические свойства оболочек коконов повторно выращенных в местных условиях гибридов китайского шелкопряда и соответствие выработанного из них шелка-сырца требованиям международного стандарта. С теоретической точки зрения проанализирован компенсационный период в производстве шелка-сырца. Теоретически и по практическим результатам определены факторы, влияющие на линейную плотность шелка-сырца при размотке, методы контроля линейной плотности шелка-сырца, вырабатываемого на механических и автоматических машинах, в том числе время, затрачиваемое на наполнение оборванных коконных нитей и количество дефектной длины в 100 граммах коконной нити. По результатам экспериментов проанализировано качество шелка-сырца, который можно получить из коконов, выращенных в разное время года. С практической точки зрения доказано, что возможность получения высококачественного шелка-сырца из коконов III-IV сезонов невысока.

Ключевые слова: кокон, коконные нити, шелк-сырец, линейная плотность, контрольный аппарат.

A STUDY OF COCOON FILAMENT OBTAINED IN RE-FEEDING

Alimova Khalima Alimovna1,

Doctor of Technical Sciences, Professor;

жалб килиш оркали замонавий ипакчилик корхоналарини барпо этиш зарур.

Жах,онда, жумладан, мамлакатимизда х,ам тутчилик, ипак курти уругчилигини ривожлантириб, уларнинг янги навла-рини яратиш, турт мартагача такрорий пилла етиштириш одат тусига кириб бор-мокда. Бу борада такрорий етиштирилган пиллалар кобигининг технологик хусу-сиятларини тадкик этиб, хом ипак ишлаб чицариш ва кайта ишлаш жараёнларига таъсир этувчи омилларни аниклаш, улар-нинг оптимал параметрларини асослаш буйича илмий изланишлар олиб бориш мух,им ах,амиятга эга.

Олиб борилган тадкицотлардан маъ-лумки, пилла ипининг йугонлиги табиатан бир текис булмай олдин йугон (0,3-0,34 текс), охирида эса ингичка х,олатга (0,170,25 тексгача) узгариб боради. Пилла ипи чизицли зичлигининг узгариши х,ар бир дурагайда узига хос булиб, ингичкалаши-ши куртнинг ипак чикариш безидаги мас-санинг камайиб боришига боглик;. Баъзи х,олларда эса пилла ипининг бошидан охи-ригача айрим жойларда йугонлашиб, яна ингичкалашиши х,оллари учраб туради. Бундай узгаришларни олдиндан х,исоблаш муаммо булганлиги учун чувиладиган хом ипакнинг сифат курсаткичларини башо-рат килиш анча мураккаб. Шунинг учун х,ам амалиётда х,ар бир янги партия нав, пиллаларни чувишдан олдин уларнинг кобиги хусусиятлари урганилиб, сунгра саноат усулида хом ипак ишлаб чикариш технологик параметрлари урнатилади (Rubinov, Silk technology (cocoon winding), 1981), (Rubinov, Mukhamedov, Osipova, & Burnashev, 1986), (Alimova, Issledovaniye faktorov, opredelyayushchikh nerovnotu shelka-syrtsa [Study of the factors that determine the unevenness of raw silk], 2002).

Материал ва методлар

Тадкикотнинг объекти сифатида ма-х,аллий шароитда бокилган турли мав-сумда етиштирилган Хитой ипак курти ду-рагайи пиллалари, улардан чувилган 2,33 ва 3,23 тексли хом ипак олинган.

S

Хозирги даврда Узбекистонда хом ипак ишлаб чикарадиган корхоналар сони 40 дан ошди. Уларга замонавий юкори унумдорликка эга автоматлардан 97-се-рия урнатилган. Булар FY-2000EX, FY-2000NT, KCC-RS-100, D-300B, D-301F ва PM-320 русумли дастгохлар булиб, асосан, ХХР, Вьетнам, Жанубий Кореядан келтирилган. Дастгохларнинг 80 %да технология жара-ёнлари автоматлаштирилган булиб, уму-мий куввати 30 800 илгичлардан иборат. Факат учта корхонага КМС-10 махаллий механик дастгохлар урнатилган (Sabirov, 2021).

Дунёда экологик вазиятнинг кескинла-шиб бориши натижасида жахон бозорла-рида табиий ипакли матолар, тайёр кийим-ларга талаб тобора ошиб бормокда. Рес-публикамизда 2022 йили 25 200 т тирик пилла ва 2 минг т хом ипак ишлаб чикарил-ган (Axunbabayev, Tut ipak qurtining ingichka tolali pillalarini chuvish texnologiyasini takomillashtirish [Improvement of the technology of spinning thin fiber cocoons of mulberry silkworm], 2022).

Ушбу тадкикотда пилланинг пишган-лик даражасига статистик ишлов бериш жараёнида омиллар ва чикиш параметр-ларини мукобиллаш учун тажрибанинг математик режалаштириш усуллари кул-ланилган, яъни тула омилли, каср омил-ли, тасодифий мувозанатли ва симплекс катакли тажриба усуллари. Бу тадкикотда тула омилли тажрибадан фойдаланилган. Пилланинг технологик параметрларига таъсир этувчи омиллар сифатида буглаш камераси харорати ва ишлов бериш вакти олиниб, регрессия тенгламалари тузил-ган. Пилланинг пишганлик даражаси кур-саткичларига статистик ишлов бериш оркали кобикдан ипнинг ажралишдаги адгезия кучи назарий томондан хисобла-ниб, тажрибаларнинг ишончлилиги 98,2% эканлиги аникланган (Sobirov, Axmedov, & Xoldarova, 2022).

Сурхондарё вилоятида бахорги, ёзги ва кузги мавсумларда бокилган Хитой дура-гайлари пиллалари кобик хусусиятларига

Umurzakova Khalima Khabibullaevna1,

Doctor of Philosophy in Technical Sciences (PhD), Associate Professor;

Usmanova Shakhnoza Anvarovna1,

Candidate in Technical Sciences, Associate Professor;

Sabirov Quziboy Erkinovich2,

Doctor of Philosophy in Technical Sciences (PhD), Associate Professor

1Tashkent Institute of Textile and Light Industry 2Urgench State University

Abstract. This article provides information about cocoon automatic- and mechanical cocoon reeling machines in silk manufacturing enterprises of our republic, as well as the state of cocoon cultivation. The technological properties of the cocoon shells grown repeatedly in local conditions of the hybrids of Chinese silkworms, and the compliance of the raw silk produced from them with the requirements of the international standard have been studied. The compensation period in raw silk production is analyzed from a theoretical point of view. The factors influencing the linear density of raw silk during reeling, the methods of controlling the linear density of raw silk produced in mechanical and automatic machines are solved theoretically and according to the results of practice, including the time spent to fill the broken cocoon threads and the amount of defective length determined in 100 grams of cocoon thread. The quality of raw silk that can be obtained from cocoons grown in different seasons was analyzed based on experimental results. It has been proven from a practical point of view that the probability of producing high-quality raw silk from the cocoons of the III-IV seasons is low.

Keywords: cocoon, cocoon thread, raw silk, linear density, control apparatus.

hk^hm mapoHTHHHHr Ta^cup KypcaTumu TagKH; kh^hh^h. X,ap 6up MaBcyMga o^hh-raH x,ocu^gop^HKHHHr ypTana KHHMaT^apu Tonu^gu. Xhtoh gyparafiu nu^^a^apu ca-pa^aHu6, HaB^apra a^paTH^gu Ba HaBCH3 nu^^a^apHHHr HHKumu 6yfiHHa HaTH^a^a-pu ^agBa^apga KypcaTH^gu. fflyHHHrgeK, nHAfla gyparafi^apHHHHr reoMeTpuK Kyp-caTKHH^apu, ko6hfhhhht ;aTTHK^Hru, 3hh-^uru 6yfiHHa HOTeKuc^uru, FOBaKgop^uru ypraHH^gu. MaBcyM^ap 6yfiHHa TaH^aHraH nu^^a^apHHHr HKKa x,o^ga HyBH^u6, nu^-^a un^apuHHHr hh3h;^h 3HH^uru 6yfiHHa y3rapumu Ba TexHO^oruK KypcaTKHH^apu

05.06.02 - ТУКИМАЧИЛИК МАТЕРИАЛЛАРИ ТЕХНОЛОГИЯСИ ВА ХОМАШЁГА

ДАСТЛАБКИ ИШЛОВ БЕРИШ

аникланди. Натижада ЗА синфига мансуб хом ипак ишлаб чикаришнинг асослан-ган режимлари ишлаб чикилди (Axmedov, Ermatov, Tursunov, & Shamsiyev, 2022).

Ушбу илмий тадкикотда ипнинг маз-кур моделини бошка ёндашувлар билан таккослаганда, айрим фаркланиш ёки нати-жаларнинг яхшиланишига олиб келмасли-ги, шу билан бирга, бошка ёндашувлардан фарк килиб, статистик урталаштириш (му-возанатлаш) услублари асосида мураккаб тизимларни куришнинг мухим ва фойдали методологиясини яхши акс эттирганлиги тугрисида маълумот берилди (Akhmedov, Alimova, Daminov, & Bastamkulova, 2015), (Akhmedov, Bastamkulova, & Alimova, Tekhnologiya podgotovki syr'ya dlya proizvodstva novogo assortimenta shelkovykh tkaney [Technology of preparation of raw materials for the production of a new range of silk fabrics], 2016).

Тадкикот натижалари

Крепли ипак матоларининг юза зич-лиги 50-90 г/м2. Ута нафислиги учун хам уларни ишлаб чикаришда фойдаланила-диган хом ипакнинг чизикли зичлиги бир текис булишини таъминлаш зарур.

Одатда, ишлаб чикариш учун белгилан-ган хом ипакнинг чизикли зичлиги куйи-дагича аникланади:

T б =Т •n ,

б п.и п.с

(1)

бу ерда: - - хом ипакнинг белгиланган ур-тача чизицли зичлиги, tex;

-пи - пилла ипининг уртача чизицли зичлиги, tex;

ппс - илгичдаги уртача пиллалар сони. Пиллаларнинг холати, ишлаб чица-риш усуллари, технологияда таъсир ци-лувчи омилларни инобатга олганда, хом ипакнинг чизицли зичлиги цуйидагича аницланди:

T = T. • n,

(2)

бу ерда: Тб - ишлаб чицаришга берилган хом ипакнинг чизицли зичлиги, tex;

Т. - чувиладиган пилла ипининг чизицли зичлиги, tex;

n. - вацт бирлигида чувилаётган пилла-лар сони.

Хом ипакнинг юцори сифат талаблари-га жавоб берадиган чизицли зичлиги механик ва автоматик пилла чувиш дастгохла-рида бошцарилиб, ишлаб чицилади. Пилла ипининг бошидан охиригача деярли икки баробар ингичкалашиши, гохида тулцин-симон узгариши табиатан кузатилади. Механик дастгохларда хам ипак ишлаб чица-рилганда, унинг чизицли зичлиги талаб даражасида булишини юцори малакали ишчилар назоратга олиб, илгич тагидаги пиллалар сонининг эски ва янгиларини кузатиб, бошцариб борадилар. Замонавий пилла чувиш автоматларида эса хом ипак-нинг чизицли зичлиги талаб даражасида булиши назорат аппарати орцали бошца-рилади (1-расм):

AT' = T - T . - чизицли зичликнинг

max mm 1

бошцариб чегараланган номинал цийма-ти;

AT' - чизицли зичликнинг пастки Т .

1 mm

огишдан утиб кетиш циймати;

Ткд - компенсация давридаги чизицли зичлик.

Хом ипакнинг номинал чизицли (Тн) зичлигини автоматик бошцаришда юцори (Т ) ва цуйи (Т .) чекловлар инобатга

г v maxJ v v mmJ r

олинган холда, ип сифатининг стандарт талабларида мумкин булган огишлар циймати белгилаб цуйилган.

Чизицли зичлик юцори чегарасига ет-ганда, датчик сигнал юборади. Агар ошиб кетса, чарх тухтайди, акс холда, цуйи чега-рага етганда, пиллани ташлаш учун сигнал келади. Янги пилла ипи цушилиб, рост-ланади, охирги утган давр, компенсация вацти хисобланади (tfc).

Шу давр ичида пилла ипларининг функционал, табиатан нотекислиги са-бабли хом ипакнинг чизицли зичлиги цушимча AT' мицдорда камайиш хол-лари кузатилади (Alimova & Burnashev, Collection of materials , 1995), (Alimova, Analiz izmeneniya lineynoy plotnosti po dline

05.06.02 - ТУКИМАЧИЛИК МАТЕРИАЛЛАРИ ТЕХНОЛОГИЯСИ ВА ХОМАШЕГА

ДАСТЛАБКИ ИШЛОВ БЕРИШ

kokonnykh nitey sovremennykh gibridov [Analysis of changes in linear density along

T, текс

the length of cocoon threads of modern hybrids], 2000).

1-расм. Хом ипак чизикли зичлигини автоматик бошкаришнинг куриниши

Фараз цилайлик, энг ёмон холатда пил-ла ипларининг n сони бир вацтда чувила бошланди. Ип узунлиги l нолдан катта, лекин узлуксиз узунлик l дан кичик ёки тенг булган холатда (О < l < 1уу) чизицли зичликнинг парабола булиши кузатилади:

la= I I™_« + (±)2_JL. (5)

а "V с-п с \2с) 2с 1 J Ипнинг бошидан чуваланиш вацти эса

Т. = (a + bl. + cl2 )n,

(3)

бу ерда: а, b, c - коэффициентлар;

l. - бошидан ипнинг чувилган узунлиги; n - пилла иплари сони. Маълум ta вацт утиши билан пилла ипларининг табиатан ингичкалашиши А нуцтага келиб, пастки Т - йул цуйилган кичик огишгача пасаяди:

Т = (a + bl + cl2 )n,

a ^ a a -1

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

(4)

бу ерда: la = V ^ ta';

V - чувиш тезлиги.

Маълум парабола коэффициентлари, лозим булган хом ипакнинг энг паст (Т )

J v mmJ

чизицли зичлиги инобатга олиниб (4), тенглик la нисбатан ечилади ва ип узунлиги аницланади. Сунг (1-расм) эгри чизиц Т ни кесиб утади ва цуйидаги тенглик билан ифодаланади:

l

t -a га тенг.

a V

Пилла ипларини чувиш, хом ипакни ишлаб чицариш tk вацт бирлигида давом этиб, цушимча Т дан хам пастлаб, ингич-калашиб боради. Бу холда AT'max чизицли зичликнинг максимум огиши цуйидагича ифодаланади:

AT = Т.- [a+b • V(t + t) +

max min L a kJ

+ cV2 (ta + tk )2 ]m. (6)

Агар 3,23 tex хом ипак 9 та пилла ипидан ишлаб чицарилди, деб фараз цилсак, парабола коэффициентлари а = 0,37; в = 6,5 х 105 ва с = 3,54 х 106 (Axunbabayev, Gulamov, Asrarov, To'ychiyev, & Mavlaberdiyeva, 2020) ипни бошидан чувишда la = 109,5 узунлик-да нотекисликнинг энг пастки чегарасини кесиб утиб, номинал тикланган чизицли зичлик 115,6 м га тугри келади.

Компенсация вацти (tk) дастгохларнинг технологик курсаткичлари, жумладан, чи-зицли зичликни назорат цилувчи ва рост-

87

05.06.02 - ТУКИМАЧИЛИК МАТЕРИАЛЛАРИ ТЕХНОЛОГИЯСИ ВА ХОМАШЕГА

ДАСТЛАБКИ ИШЛОВ БЕРИШ

ловчи аппаратнинг аъло ишлаши х,амда пилла ипларининг узлуксиз узунлигига х,ам боглик;.

Ю;ори сифатли хом ипак ишлаб чи;а-ришда мух,им ах,амиятга эга булган пилла ипининг узлуксиз узунлиги хал;аро стан-дартларда белгилаб куйилган булиб, ку-йидагича ани;ланади (Akhmedov, Ermatov, Sharipov, Sabirov, & Ilkhambaev, 2021), (Ermatov, Axmedov, Sobirov, Sharipov, & Umurzakova, 2021):

lyy >

d-nvtk-TnM ОД [Am]

K.

(7)

Тадкикот натижалари тахлили

Уч йил (2019-2021 йй.) давомида мах,аллий шароитда Хитой ипак курти уругидан такрорий етиштирилган пилла-лар кобигининг технологик хусусиятлари якка чувиш асосида ани;ланди (2-расм, 1-жадвал).

Т, те кс

2-расм. Такрорий етиштирилган пилла ипларининг узлуксиз узунлиги I'; II'; III'; IV' ва умумий узунлиги I - 1198 м; II - 853 м; III - 793 м; IV - 495 м

2-расмдан шуни куриш мумкинки, так-рорий мавсумда етиштирилган пилла-лар якка х,олда чувиб курилганда, умумий узунлиги биринчи мавсумда - 1198 м, узлуксиз узунлиги эса 825 метр; иккинчи

мавсумда - 853 м, узлуксиз узунлиги эса 690 м; учинчи мавсумда - 793 м, узлуксиз узунлиги эса 405 м; туртинчи мавсумда -495 м, узлуксиз узунлиги эса 305 м ни таш-кил этди.

1-жадвал

Хитой ипак курти дурагайларидан мах,аллий шароитда етиштирилган пиллалар коб^ининг технологик курсаткичлари (уртача 2019-2021 йй.)

Бокиш даври Пилла вазни, мг Ипакчанлик Пилла ипининг узунлиги, м I * х S ^ 3 (0 * « ии т «

Жами Лос Казнок

мг % мг % мг % умумий узлуксиз

I 520 283,0 53,5 23,5 4,45 13,5 2,55 1198 825 0,30

II 511 261,0 51,2 17,3 3,40 17,9 3,51 853 690 0,30

III 451 212,0 47,0 14,0 3,1 14,0 3,1 793 405 0,31

IV 364 163,8 45,0 11,0 3,0 11,0 3,0 495 305 0,30

Турли узлуксиз узунликка эга булган га жавоб бера оладиган ю;ори сифатли хом пиллалардан хал;аро стандарт талаблари- ипак ишлаб чи;ариш, чувиш тезлигига мос

05.06.02 - ТУКИМАЧИЛИК МАТЕРИАЛЛАРИ ТЕХНОЛОГИЯСИ ВА ХОМАШЕГА

ДАСТЛАБКИ ИШЛОВ БЕРИШ

келадиган узилишлар вактида пиллани тик дастгохларда хронометраж утказилди ташлаш нормасини аниклаш учун автома- ва натижаси 2-жадвалда келтирилди.

2-жадвал

Автоматик дастгохларда вакт бирлигида илгичга максимал пилла ташлашнинг

аникланган нормативи

Хом ипакнинг чизикли зичлиги, tex Такрорий пилла етиштирилган давр Илгич тагидаги пиллалар сони,n Илгичга пилланинг ташлаш сони, мин-1

2,33 I 7-8 1,52-1,65

II 7-8 1,55-1,67

III 7-8 1,81-1,92

IV 7-8 1,82-1,93

3,23 I 9-11 1,96-2,05

II 9-11 1,97-2,07

III 10-11 2,11-2,13

IV 9-12 2,15-2,19

3-жадвал

Хитой пилла курти уруFидан такрорий етиштирилган пилла иплари ва улардан ишлаб чикилган хом ипакнинг чизикли зичлиги оFиши, tex

Такрорий пилла етиштирилган давр Пилла ипининг чизикли зичлиги, tex Хом ипак O'zDSt 3313 2018 талаби (tex)

Уртача Огиши Чизикли зичлиги, tex Огиши, tex ЗА 0,15 2А 0,18 А 0,22 В 0,25 С 0,28

I 0,30 0,15 2,33 0,18 - + - - -

II 0,30 0,18 2,33 0,22 - - + - -

III 0,31 0,22 2,33 0,25 - - - + -

IV 0,30 0,31 2,33 0,35 - - - - -

I 0,30 0,15 3,23 0,21 - - + - -

II 0,30 0,18 3,23 0,22 - - + - -

III 0,31 0,22 3,23 0,31 - - - - -

IV 0,30 0,31 3,23 0,34 - - - - -

3-жадвал шуни курсатадики, Хитойдан келтирилиб, махаллий шароитда такро-рий етиштирилган пиллалардан хом ипак олинганда (2,33 tex), чизикли зичлигининг стандарт талаблардан огиши (tex) I-0,18 tex факат 2А синфга мансуб; II-0,22 tex А синф; III-0,25 tex В синфга мослиги, ле-кин IV-0,35 tex да умумий талабга жавоб бермаслиги аникланди.

Урта хисобда 110-120 м/мин тезликда I-II такрорий етиштирилган пиллалардан 3,23 tex хом ипакнинг чизикли зичлиги автомат назоратда ишлаб чикилганда, узил-ган ипларни тулдириш компенсацияси (tj 5,82 с тенг булиб, 100 г калавада эса нук-сонли узунлик 8,7-9,2 м ни ташкил этди.

Хулосалар

1. Чет эл тажрибалари асосида бахор-ги-кузги мавсумларда турт маротабага-

ча ипак куртини парвариш килиш пилла ишлаб чикариш микдорини купайтиради.

2. Хитой ипак курти дурагайларини махаллий шароитда парваришлаб, I ва II даврда етиштирилган пиллалардан мос ра-вишда халкаро стандартнинг "2А" ва "А" синф талабига жавоб бера оладиган хом ипак ишлаб чикариш мумкинлиги исботланди.

3. Утказилган назарий ва амалий тадкикотлар натижаларининг мос келиши тасдикланди.

4. Жахон бозорида пиллалардан чувилган сифатли хом ипак ва толали чикиндилардан олинган йигирилган ипакнинг хар бир килограмм нархи бир хил эканини эътиборга ол-ган холда, III ва IV такрорий етиштирилган пиллалар кобигидаги ипак массасини олиб, йигирилган ипак ипи ишлаб чикариш учун хомашё тайёрлаш максадга мувофик.

REFERENCES

1. Akhmedov, J., Alimova, K., Daminov, A., & Bastamkulova, K. (2015). Properties and development of a textile thread model. Composite Materials, 4, 96-99.

2. Akhmedov, J., Ermatov, S., Sharipov, J., Sabirov, K., & Ilkhambaev, B. (2021, December). Technology of Production of Cocoon Raw Materials and Study of Its Impact on Raw Silk Quality. International Journal of Innovative Research in Science, Engineering and Technology (IJIRSET), 10(12), 15036-15041.

3. Akhmedov, Z., Bastamkulova, H., & Alimova, K. (2016). Tekhnologiya podgotovki syr'ya dlya proizvodstva novogo assortimenta shelkovykh tkaney [Technology of preparation of raw materials for the production of a new range of silk fabrics]. Proceedings of the II International scientific and practical conference of Natural and technical sciences: experience, problems, prospects (pp. 50-53). Logos Center for Scientific Knowledge.

4. Akhmedov, Z., Ortikova, E., Sobirov, K., Ermatov, Sh.K., & Atabaev, I. (2021). Tekhnologiya podgotovki syr'ya dlya polucheniya kachestvennogo shelka-syrtsa [Technology of preparation of raw materials for obtaining high-quality raw silk]. Academic research in educationalsciences(9), 370-381.

5. Alimova, K. (2000). Analiz izmeneniya lineynoy plotnosti po dline kokonnykh nitey sovremennykh gibridov [Analysis of changes in linear density along the length of cocoon threads of modern hybrids]. Izvestiya Universities "Technology of the textile industry"(6), 94-96.

6. Alimova, K. (2002). Issledovaniye faktorov, opredelyayushchikh nerovnotu shelka-syrtsa [Study of the factors that determine the unevenness of raw silk]. Textile Problems(3), 88-90.

7. Alimova, K., & Burnashev, I. (1995). A method for calculating the allowable unevenness of threads and yarn, taking into account visual acuity. Silk(1-2), pp. 33-34.

8. Axmedov, J., Ermatov, S., Tursunov, T., & Shamsiyev, J. (2022). Surxondaryo viloyatida yetishtirilgan xitoy duragay pillarining qobiq xususiyatlari [Shell characteristics of Chinese hybrid elephants grown in Surkhandarya region]. Academic Research in Educational Sciences, 3(4), 1197-1209. doi:10.24412/2181-1385-2022--4-1197-1209

9. Axunbabayev, U. (2022). Tut ipak qurtining ingichka tolali pillalarini chuvish texnologiyasini takomillashtirish [Improvement of the technology of spinning thin fiber cocoons of mulberry silkworm]. PhD thesis, Tashkent.

10. Axunbabayev, U., Gulamov, A., Asrarov, G., To'ychiyev, I., & Mavlaberdiyeva, G. (2020). Yuqori sifatli 3A-sinf ko'rsatkichlariga mos keladigan xom-ipak ishlab chiqarish uchun namunaviy texnalogik xarita [A model technological map for the production of high-quality 3A-grade raw silk]. Margilan.

11. Ermatov, S., Axmedov, J., Sobirov, K., Sharipov, J., & Umurzakova, K. (2021, January 5). Exploration of the Belly Characteristics of Living Cocoons Grown in Repeated Seasons. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 25(1), 4275-4282. Retrieved from https://www.annalsofrscb.ro/index.php/journal/ article/view/548

12. Khabibullaev, D., Alimova, K., Nabidjanova, N., & Akhmedov, J. (2022). Raw material composition and technology for producing polycomponent yarn. Proceedings of the AIP Conference, 2467 (1), p. 02066. doi:10.1063/5.0093723

13. Rubinov, E. (1981). Silk technology (cocoon winding). Moscow: Legkaya i pishchevaya promyshlennost'.

14. Rubinov, E., Mukhamedov, M., Osipova, L., & Burnashev, I. (1986). Silkworm and cocoon spinning. Moscow: Legprombytizdat.

15. Sabirov, K. (2021). Sovershenstvovaniye tekhnologii polucheniya vysokokachestvennogo shelka-syrtsa na sovremennykh kokonomotal'nykh konstruktsiyakh [Improving the technology for obtaining high-quality raw silk on modern cocoon-winding structures]. PhD thesis, Tashkent.

16. Sobirov, Q., Axmedov, J., & Xoldarova, S. (2022). Pillaning pishganlik darajasi ko'rsatkichlariga statistik ishlov berish [Statistical analysis of indicators of cocoon maturity]. Innovative, Educational, Natural and Social sciences, 2(9), 483-487. Retrieved from https://cyberleninka.ru/article/n/pillaning-pishganlik-darazhasi-k-rsatkichlariga-statistik-ishlov-berish

Тацризчи: Якубов А.Б., б.ф.д, профессор, "Тут ипак курти генетикаси ва селекцияси" лабораторияси мудири, Ипакчилик илмий тадкикот институт.

90

ИЛМ-ФАН ВА ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШ PRINT ISSN 2181-9637

НАУКА И ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ ONLINE ISSN 2181-4317

SCIENCE AND INNOVATIVE DEVELOPMENT 3 / 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.