Научная статья на тему 'Янги турдаги тиббиёт бинтлари учун хомашё хусусиятлари тадқиқи'

Янги турдаги тиббиёт бинтлари учун хомашё хусусиятлари тадқиқи Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
30
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
хом ипак / бурам / эшилган ипак / текс / чизиқли зичлик / мувозанатлаш / эмульсия / пуркаш / тиббиёт бинти / чап / ўнг / йўналиш / узилиш кучи / чўзилиш / сифат / қайта ўраш / қўшиб эшиш / калава / дастгоҳ / ғалтак / чарх. / Raw silk / twist / twisted silk / tex / linear density / fixation / emulsion / splashing / medical bandage / left and right directions / breaking load / elongation / quality / rewinding / torsion / skein / equipment / reel.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Умурзоқова Ҳалима Ҳабибуллаевна

Мазкур мақолада тиббиёт бинти ишлаб чиқариш учун хом ипакдан эшилган ипларни тайёрлаш технологик жараёнлари кетма-кетлиги келтирилган. Хом ипакнинг бир нечтасини қўшиб эшиш учун аввал иплар ғалтакка қайта ўралган. Хом ипакни қайта ўрашдан олдин ёпишган жойлари кўздан кечирилиб, калавалар ёпишган жойлар камлиги ҳисобига улардан эмульсия тайёрланган ва пуркаш усули билан юмшатилган. Сўнг хом ипакка дам берилиб, Япон тизимида ишлаб чиқарилган янги МТ-85 дастгоҳида икки гардишли ғалтакларга қайта ўраб олинган. Дастгоҳнинг ишлаш принциплари ва технологик чизмалари келтирилган. 2,33 тексли хом ипакнинг 3 тасини қўшиб, чап томонга эшилган S 350 бр/м, 3,23 тексли хом ипакнинг 8 тасини қўшиб, чап томонга эшилган S 500 бр/м берилган. Бурам бериш жараёни ТКМ-8 қўшиб эшиш дастгоҳида олиб борилган. Ушбу дастгоҳ ҳақида тўлиқ маълумотлар келтирилган. Тайёр бўлган эшилган иплар бурамларини мувозанатлаш Япониянинг SC-750 дастгоҳида бажарилган. Тадқиқот натижалари асосида эшилган ипларнинг чизиқли зичлиги, узилиш кучи, чизиқли зичлиги бўйича вариация коэффициенти, узилишгача чўзилиши, бурамлар сони ва йўналиши, бурамлар бўйича вариация коэффициентлари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Research properties of raw materials for new types of medical bandages

This article presents the topicality of the problem, the sequence of technological processes in the manufacture of silk twisted yarn from raw silk used for making a medical bandage. In order to fold a few threads, and give them a twist, first raw silk is rewound onto a spool. Before rewinding, hanks are checked for glueing, in our case low glueing is determined, therefore, in order to soften the glued spots, the thread is treated with an emulsion by spraying. Then, the raw silk is kept in the common room and is rewound to the two-flange reel using the MT-85 machine according to the Japanese technology. The principle of operation and technological drawings are provided. Torsion is carried out by adding 3 raw silk 2,33 tex to give the left twist S 350 tw/m and adding 8 raw silk 3,23 tex with the left twisting S 500 tw/m. The torsion process is performed on a TK-2 twisting machine. The process of fixing the twist of the finished twisted yarns is implemented using Japanese equipment SC-750. The quality indicators of twisted yarn are as follows: linear density, coefficient of variation in linear density, breaking load, breaking elongation, direction and amount of twist, and coeffiсients of variation in twisting.

Текст научной работы на тему «Янги турдаги тиббиёт бинтлари учун хомашё хусусиятлари тадқиқи»

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCE

UDC: 677.017.82

ЯНГИ ТУРДАГИ ТИББИЁТ БИНТЛАРИ УЧУН ХОМАШЁ ХУСУСИЯТЛАРИ ТАДЦЩИ

Аннотация. Мазкур мацолада тиббиёт бинти ишлаб чицариш учун хом ипакдан эшил-ган ипларни тайёрлаш технологик жараёнлари кетма-кетлиги келтирилган. Хом ипакнинг бир нечтасини цушиб эшиш учун аввал иплар галтакка цайта уралган. Хом ипакни цайта урашдан олдин ёпишган жойлари куздан кечирилиб, калавалар ёпишган жойлар камлиги ци-собигаулардан эмульсия тайёрланган ва пуркаш усули билан юмшатилган. Сунг хом ипакка дам берилиб, Япон тизимида ишлаб чицарилган янги МТ-85 дастгоцида икки гардишли гал-такларга цайта ураб олинган. Дастгоцнинг ишлаш принциплари ва технологик чизмалари келтирилган. 2,33 тексли хом ипакнинг 3 тасини цушиб, чап томонга эшилган S 350 бр/м, 3,23 тексли хом ипакнинг 8 тасини цушиб, чап томонга эшилган S 500 бр/м берилган. Бурам бериш жараёни ТКМ-8 цушиб эшиш дастгоцида олиб борилган. Ушбу дастгоц цацида тулиц маълумотлар келтирилган. Тайёр булган эшилган иплар бурамларини мувозанат-лаш Япониянинг SC-750 дастгоцида бажарилган. Тадцицот натижалари асосида эшилган ипларнинг чизицли зичлиги, узилиш кучи, чизицли зичлиги буйича вариация коэффициенти, узилишгача чузилиши, бурамлар сони ва йуналиши, бурамлар буйича вариация коэффици-ентлари келтирилган.

Калит сузлар: хом ипак, бурам, эшилган ипак, текс, чизицли зичлик, мувозанатлаш, эмульсия, пуркаш, тиббиёт бинти, чап, унг, йуналиш, узилиш кучи, чузилиш, сифат, цайта ураш, цушиб эшиш, калава, дастгоц, галтак, чарх.

Аннотация. В данной статье приведена актуальность проблемы последовательности технологических процессов производства шелковых крученых нитей из шелка-сырца для производства медицинского бинта. Чтобы сложить несколько нитей и придать им крутку, сначала шелк-сырец перематывается на катушку. Перед перематыванием моточки проверяются на заклееность, в нашем случае определена низкая заклееность, поэтому, чтобы размягчить заклееные места, нитки обрабатываются эмульсией способом забрыз-гивания. После этого шелк-сырец выдерживается в «комнате отдыха», далее перематывается на двуфланцевую катушку на новой машине МТ-85 по японской технологии. В статье приведены принцип работы и технологическая последовательность с использованием

Умурзокова Х,алима Х,абибуллаевна,

техника фанлари фалсафа доктори (PhD), доцент, Тошкент тукимачилик ва енгил саноат института "Ипак технологияси" кафедраси,

ORCID: 0000-0002-9037-0421

ИССЛЕДОВАНИЕ СВОЙСТВ СЫРЬЯ ДЛЯ НОВЫХ ТИПОВ МЕДИЦИНСКОГО БИНТА

Умурзакова Халима Хабибуллаевна,

доктор философии по техническим наукам (PhD), доцент кафедры «Технология шелка» Ташкентского института текстильной и легкой промышленности

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCE

ft

Я

чертежей. Кручение осуществляется путем сложения 3 нитей шелка-сырца 2,33 текс, что придает левую крутку S 350 кр/м, и сложения 8 нитей шелка-сырца 3,23 текс с левой круткой S 500 кр/м. Процесс кручения выполнен на крутильной машине ТКМ-8. Процесс фиксации крутки готовых крученых нитей выполнен на японском оборудовании SC-750. По результатам исследования приведены качественные показатели крученых нитей: линейная плотность, коэффициент вариации по линейной плотности, разрывная нагрузка, разрывное удлинение, направление и количество крутки, коэффициенты вариации по крутке.

Ключевые слова: шелк-сырец, крутка, крученый шелк, текс, линейная плотность, фиксация, эмульсия, забрызгивание, медицинский бинт, левое и правое направления, разрывная нагрузка, удлинение, качество, перемотка, кручение, моток, оборудование, катушка, мотовило.

RESEARCH PROPERTIES OF RAW MATERIALS FOR NEW TYPES

MEDICAL BANDAGE

Umurzakova Khalima Khabibullaevna,

Doctor of Philosophy in Technical Sciences, PhD, Docent, Tashkent Institute of Textile and Light Industry Department of Silk Technology

Abstract. This article presents the topicality of the problem, the sequence of technological processes in manufacture of silk twisted yarn from raw silk usedfor making of a medical bandage. In order to fold a few threads, and give them a twist, first raw silk is rewound onto a spool. Before rewinding, hanks are checkedfor gluing, in our case low gluing is determined, therefore, in order to soften the glued spots, the thread is treated with an emulsion by spraying. Then, the raw silk is kept in the common room and is rewound to the two flange reel using the MT-85 machine according to the Japanese technology. The principle of operation and technological drawings are provided. Torsion is carried out by adding 3 raw silk 2,33 tex to give the left twist S 350 tw/m and adding 8 raw silk 3,23 tex with the left twisting S 500 tw/m. The torsion process is performed on a TK-2 twisting machine. The process offixing the twist of the finished twisted yarns is implemented using Japanese equipment SC-750. The quality indicators of twisted yarn are as follows: linear density, coefficient of variation in linear density, breaking load, breaking elongation, direction and amount of twist, and coefficients of variation in twisting.

Keywords: Raw silk, twist, twisted silk, tex, linear density, fixation, emulsion, splashing, medical bandage, left and right directions, breaking load, elongation, quality, rewinding, torsion, skein, equipment, reel.

Кириш

Янги технологияларни куллаш оркали хом ипак ва ундан тайёрланган махсулот-лар ишлаб чикаришда уларнинг сифатини оширишга катта эътибор каратилмокда. Пилла чувиш, хом ипак ишлаб чикариш ва эшилган ипларни тайёрлаш самарадорлиги-ни ошириш хамда махсулотлар ракобатбар-дошлигини таъминловчи технологияларни такомиллаштиришга каратилган тадкикот-

ларда табиий ипакдан тайёрланган тиббиёт бинтлари кулланилиши эксплуатация жа-раёнида ипларнинг жарохатга ёпишиши ту-файли беморларга нокулайликлар келтириб чикариши каби муаммоларни ечиш алохи-да ахамиятга эга. Шунинг учун хам табиий ипакдан тиббиёт бинтлари ишлаб чикариш технологиялари, усуллари ва унинг янги ас-сортиментларини яратиш мухим вазифалар-дан бири булиб колмокда.

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCE

Тадкикотнинг максади тиббиёт бин-ти ишлаб чикариш учун хомашё тайёрлаш усуллари ва технологияларини такомил-лаштириш, уларни жорий этиш натижасида юкори сифатли хом ипак олиб, бир нечтаси-ни кушиб, бурам бериш оркали ракобатбар-дош тайёр ипак бинтлари ишлаб чикариш ва ипак махсулотлари ассортиментини кенгай-тиришдан иборат.

Адабиётлар тацлили

Ариак пилласидан фойдаланиб, эркак ва аёллар учун кийимлар тайёрлаш макса-дида олинган хом ипакдан эшилган иплар ёругликда товланадиган буёк билан буял-ган. Ипларнинг бир метрига 500, 1000, 1500, 2000 бр/м берилиб, кучсиз кислотали буёклар билан буялган ва ипак матолар мус-тахкамлигига бурамларни купайтириш хи-собига эришилган [1].

Ушбу адабиётлар тахлилидан шуни ху-лоса килиш мумкинки, 10, 27, 42 ва 100 d чизикли зичликдаги хом ипакдан фойдала-ниб, 200 d чизикли зичликдаги 100, 200, 500 ва 1000 бр/м берилган эшилган иплар ишлаб чикарилган ва уларнинг сифат курсаткичла-ри аникланган. Натижаларнинг курсатиши-ча, эшилган ипакнинг физик-механик ху-сусиятлари берилган бурамлар сони, унинг структураси эса ишлов берилмаган хом ипак улчамларига кучли богликлиги аникланган. Бундан ташкари, юкори чизикли зичликда-ги хом ипакдан олинган эшилган ипларнинг эгилувчанлик буйича хусусиятлари жуда юкори булди [2].

Материал ва методлар

^ушалок пиллалардан хом ипаклар чу-виб олинган. Бу хом ипаклар танда ипларида янги безаклар яратиш учун мулжалланган. Маколада пастдан юкорига ва юкоридан пастга эшиш усули билан олинган ипларнинг хусусиятлари келтирилган [3]. Тадкикотда, шунингдек, Хиндистоннинг Карнатака худу-дидаги ипакчилик кластери ва Раманагарам шахрида ипакни кайта ишлашда фойдалани-ладиган эшиш дастгохлари тугрисида маълу-мотлар берилган [4].

Тут ипак курти пилласи инсоният учун нозик ва хашамдор мато хосил килувчи ажойиб топилмадир. Бирок америкалик

олимлар мустахкам ва табиий толани бошка максадлар учун мулжаллашган. Мураккаб булмаган ишлов берилгандан сунг улардан оптик курилмалар сифатида фойдаланиш мумкин. Бундай куллашлар эса тирик ор-ганизмдаги купгина жараёнларни хавфсиз бошкариш имконини беради. Нима учун айнан ипак афзал курилмокда? Биринчидан, ипакнинг толаси жуда мустахкам (табиий толалар ичида), иккинчидан, бу табиий мах-сулотнинг оксил моддаси инсон танасида хеч кандай асоратсиз эрийди. Ипак асосида курилмалар яратишда уткир ва захарли ки-мёвий богланишлар билан ишлов беришни талаб килмайди, юкори хароратлардан фой-даланиш заруриятини тугдирмайди.

Европа (Англия, Франция), А^Ш, Исро-ил ва Японияда бошка толаларникига ух-шамайдиган физик-механик хусусиятларга эга ургимчак толаси тузилишини такрор-ловчи синтетик оксил толаси яратиш бу-йича жадал ишлар олиб борилмокда. Ишлаб чикариш учун бошка махсулотлар (микро-организмлар, усимликлар)нинг шу каби оксилидан фойдаланиб, йугонлиги 100 пт булган юмшок ва ута мустахкам "Ургимчак ипаги" деб номланган полимер оксил нано-тола олишга эришилди. "Ургимчак ипаги"-ни куллаш сохаси турли-туман булиб, ундан жаррохлик ипи, енгил ва мустахкам броне-жилетлар, енгил кармоклар ва балик тутув-чи турлар ишлаб чикарилади. Пайдо булган нанотехнологиялар конструкторлар детал-ларидаги алохида атомларнинг зарурий хусусиятлари кристалларини кузатишнинг физик усулларини назорати оркали йигиш им-конини беради. Яъни алохида атомлар улча-мини метрнинг миллиарддан бир кисмида жойлаштириш ва куришдир. Хар йили на-нотехнология буйича дунё микёсида жуда куплаб тадкикотлар олиб борилади. Ишлаб чикариладиган нанотехнология махсулотла-рининг турли-туманлиги эса бутун дунёни лол колдирмокда [5; 6].

Эшилган ипларнинг ассортиментлари хар хил булиб, кимёвий иплар ва ипак хо-машёсидан тайёрланади. Ипак эшиш махсу-лотларининг асосий турлари куйидагилар: аркок, танда, гренадин, муслин, креп-юпка

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCE

ft

Я

мато, москреп, крепгранит, фасонли-андаза-ли эшилган иплар, тикув ипи, жаррохлик ва техник иплар, изоляцион иплар, текстурлан-ган иплар, турли хил богич-чизимли иплар. Бу ипларга хар хил бурамлар берилади ва бу-рамлар йуналиши хам турлича. Янги ассортимент истеъмол моллари ишлаб чикаришда эшилган ипларнинг турларини купайтириш мухим ахамиятга эга [7-9]. Хом ипак (фиброин) таркибида инсон танасидаги 20 дан зиёд аминокислоталарнинг барчаси мавжуд. Ипак табиатан антисептик ва бактериоцит хусуси-ятларга эга булгани учун жарохат юзасида микроблар пайдо булишига йул куймайди ва тез тузалишга ёрдам беради. Шу сабабдан табиий ипакдан жаррохлик ипларининг янги турларини яратиш ва амалиётда кенг фойда-ланиш максадга мувофик [10-12].

Ушбу илмий тадкикотда ипнинг маз-кур моделини бошка ёндашувлар билан таккослаганда, айрим фаркланиш ёки нати-жалар яхшиланишига олиб келмаслиги, шу билан бирга, бошка ёндашувлардан фарк килиб, статистик мувозанатлаш услублари асосида мураккаб тизимларни куллашнинг мухим ва фойдали методологияси яхши акс эттирганлиги тугрисида маълумот берилган

[13; 14].

Мазкур тадкикотда тикув иплари ас-сортиментлари таснифи асосига куйида-ги курсаткичлар куйилган: ипнинг макса-ди, хомашёвий таркиби, пардозлаш усули, шунингдек, кушилишлар сони, бурамлар йуналиши, чизикли зичлик (йугонлиги) ва бошкалар [15; 16]. Табиий ипакдан эшил-ган жаррохлик ипини ишлаб чикаришда куп жараёнли технологиядан фойдаланилган, эски маркали кушиб эшиш машиналаридаги урчуклар тасма оркали харакатланганлиги сабабли бурамлар сони (бр/м) берилганга нисбатан хатто 10-20% гача узгарган натижа курсатиши аникланган [17; 18].

Республикамизда ижтимоий-иктисодий холат яхшиланишининг энг асосий омилла-ридан бири хомашё тайёрлаш технологияси-ни такомиллаштириш, кайта ишлаш самара-дорлигини ошириш ва сифатли тайёр буюм-ларгача узаро комплекс тармоклар тизимида ишлаб чикаришни йулга куйишдир [19; 20].

Тадкикот натижалари

Ипак ишлаб чикариш ва кайта ишлаш соха-сининг барча тармокларини замон талабига кура ривожлантириб бориш зарур. Х,озирги кунда истеъмолчилар талаби кескин суръат-ларда усиб бормокда. Уларга юкори сифатли ва кенг ассортиментдаги махсулотлар таклиф этиш шарт. Бу йуналишда куплаб тадкикотлар олиб борилганига карамасдан, табиий ипак-дан тиббиёт бинтининг янги ассортимент-ларини яратиш технологияси ва усулларини тадкик этиш хамда такомиллаштириш муам-моси уз долзарблигини саклаб колмокда. Биз ипакнинг табиатан антисептик хусусиятга эгалигини инобатга олиб, тиббиёт бинти учун хомашё танлаш максадида бир катор амалий тажрибалар утказдик.

Бизга маълумки, тиббиётда кулланила-диган бинтлар табиий пахта ипларидан тай-ёрланади. Бу эса жарохатлар битишида бир канча муаммоларни келтириб чикаради. Ма-салан, битиб турган яралар докага ёпишиши натижасида богловни ечишда жарохатнинг янада огир кечишига сабаб булиши мумкин.

Табиий ипакнинг ижобий хусусиятла-рини инобатга олган холда, ундан тиббиёт бинти ишлаб чикариш учун хомашё тайёр-лаш технологияси яратиш устида тадкикот-лар олиб бордик.

1-расм. Тиббиёт бинти ишлаб чикариш учун хом ипакдан эшилган ипларни тайёрлаш технологик жараёнлари кетма-кетлиги

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCE

Табиий ипакдан тиббиёт бинти ишлаб чикариш учун эшилган ипларни тайёрлашда ЗА синфига мансуб хом ипакни сифатли кайта ураш зарур. 2,33 ва 3,23 тексли хом ипакни кайта урашга тайёрлашда куйидаги технологик кетма-кетликни таклиф этамиз:

- хар бир калавани яхшилаб куздан кечи-риш, ёпишган жойларини аниклаш;

- эмульсия тайёрлаш;

- калаваларни ёпишган жойларига пур-каб чикиш;

- хом ипакка дам бериш.

Ишлаб чикарилган хом ипак калавалари-нинг ёпишган жойлари куздан кечирилган-да, шу нарса маълум булдики, калаваларда деярли ута ёпишган жойлари йук. Шунинг учун пуркаш усулини куллашни маъкул топ-дик. Эмульсия тайёрлаш учун совун ва ёг олинди. Махсус рецепт асосида эмульсия тайёрланди, калаваларнинг хар бир ёпишган жойига пуркалди ва хом ипакка дам берил-ди. Хом ипакни калавадан галтакка урашдан максад кейинги кушиб эшиш дастгохларига тайёрлаб беришдир. Дам берилган хом ипак калавадан икки гардишли галтакка уралади. Кайта ураш вактида иплар назорат килина-ди, тозаланади, ипнинг чигал тугунлари ва ингичка жойлари олиб ташланади.

Кайта ураш жараёни «Ипак технология-си» кафедраси лабораториясига урнатил-ган янги МТ-85 дастгохида олиб борилди. Битта секцияда 40 та галтак булади. Чарх-даги юклар огирлиги - 100 г. Машинадаги

тезликлар микропроцессорга бериладиган электр токи частотаси оркали ростланади. Fалтакнинг огирлиги - 300 г. Чарх бушати-либ, периметри кичрайтирилади ва калава чарх паррагига кийдирилади. Калава куздан кечирилади, толалар бир текис килиб тугри-ланади, тугунчалар эмульсия колдиклари ва буртмалардан тозаланиб, ингичка жойлар олиб ташланади. Ип учи топилади, йунал-тирувчи пруток оркали тахлагич кузчасидан утказилади ва икки сиртки гардишли ролик-ли кискичлар орасига махкамланган гал-такка уралади. Шундан кейин дастгох ишга туширилиб, галтак махкамланган ролик ха-ракат берувчи асосий валга илаштирилади. Натижада дискка тегиб айлана бошлайди. Fалтакка ип уралади. Амалиётлар натижа-сида янги МТ-85 кайта ураш машинасининг иш унумдорлиги 3,23 тексли хом ипак урал-ганда, 2,15 кг/соат, 2,33 тексли хом ипак уралганда эса 2,00 кг/соат га тенг булди.

Дастгохнинг асосий хусусиятларидан бири шуки, дастгохнинг бир томони хом ипакни чархдан галтакка ураш учун мул-жалланган булса, иккинчи томони турли куринишдаги галтаклардан хомашёни ке-ракли галтакка урайди. Бундан ташкари, дастгох автоматлаштирилган булиб, унда кайта ураш тезлигини иш давомида узгарти-риш имконияти мавжуд. Тахловчи ва ип ут-казгичларда махсулот сиртидаги нуксонлар тозаланади. Дастгохнинг умумий куриниши куйидаги чизмада келтирилган:

1. Бошкарув пульти

2. Токча туткичи

3. Урта токча

4. Fалтак харакат шкиви

5. Ип тахлагич

6. Пруток (хивич)

7. Чарх

8. Электродвигатель

9. Дастгохнинг иккинчи томонида галтак учун жой

2-расм. МТ-85 кайта ураш дастгохининг технологик чизмаси

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCE

ft

Я

Хом ипакка бурам бериш ва эшилган иплар хусусиятлари тадкикоти. Ипларнинг бир нечтасини кушиб, бир вактда бурамлар бериш кушиб эшиш дейилади. Бу жараёндан

максад бир нечта ипларни кушиб, бурам бе-ришдир. Галтакларга уралган хом ипакларга ТКМ-8 кушиб эшиш дастгохида бурам бе-рилди (3-расм).

1. Рама

2. Шпилка

3. Кирадиган паковка

4. 6. Йуналтирувчи чивик

5. Автоматик тухтаткич илмоги

7. ^ушувчи илмок

8. Балон чегараловчи илмок

9. Урчук

10. Чикарувчи цилиндр

11. Х,алка

12. Югурдак

13. Чикаётган паковка

14. Тасма

3-расм. ТКМ-8 кушиб эшиш дастгох,ининг технологик чизмаси

Бу дастгохда 2 тадан то 8-12 тагача ипларни кушиб эшиш мумкин. Ипларнинг хар бир метрига 30 тадан то 650 тагача бурам берса булади. Эшиш механизми урчук, халка ва югурдакдан иборат. Бу меха-низмлар Z ва S йуналишли бурам беришни таъминлаб, ипларни чикаётган галтакка урайди. Галтакка уралаётган ипларнинг уралиш шакли ураш механизми конструк-циясига боглик булиб, цилиндрсимон, бу-тилкасимон ва икки чети конусли, урта кисми цилиндрсимон булиши мумкин. Х,алкали эшиш дастгохларида хосил бул-ган ипдаги таранглик югурдак вазни, ип-нинг чизикли зичлиги, узилиш кучи, ур-чукнинг айланиш сони, халка диаметри ва бошка параметрларга караб ростланади. Урчукларнинг айланиш сони ипнинг чи-зикли зичлиги ва халка диаметрига боглик. Галтакларга кайта уралган хом ипакларни кушиб эшиш дастгохида хар хил бурамлар берилиб, эшилган иплар ассортиментлари тайёрланди.

Эшилган ипак ипининг одатдаги йугон-лиги ва сифатига булган талабни таъминлаш учун унга ишлатилган хом ипак сифатига катта эътибор бериш керак. ^ушиб эшишда-ги иплар сонини шундай танлаш керакки, унинг йугонлиги эшилган пахта докаси ипининг йугонлигига якинрок, лекин физик-механик хусусиятлари ундан кам булмасли-ги лозим.

Экспериментал тадкикотларда ипларни кушиб, 250; 300; 350; 400; 450; 500; 550; 600 br/m бериб эшилган ипларда талаб даража-сидаги физик-механик хоссага эга булган эшилган ипларни ишлаб чикариш учун даст-лабки кушилган ипларга 350-500 br/m бериш рационал вариантлиги аникланди. Ипларга 250-400 br/m берилганда, ипларнинг бир-бирига богланувчанлиги ва мустахкамлик даражаси кам булди. 600-650 br/m ва ундан юкори булганда, ипнинг пишиклиги ортиб, каттиклиги хам ошиб борди.

Дастгохнинг иш унумдорлигидан сама-рали фойдаланиш максадида хамда ипларга

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCE

куйилган талаб даражасидан бир оз купрок пишикликка эга булган тиббиёт бинти ипла-ри ишлаб чикариш 350-500 br/m да мумкин-лиги аникланди (4- ва 5-расм).

2,33 тексли хом ипакнинг 3 тасини ку-шиб, чап томонга эшилган S 350 br/m ва 3,23 тексли хом ипакнинг 8 тасини кушиб, чап томонга эшилган S 500 br/m берилди.

Тайёр иплар бурамларини мувозанатлаш Япониянинг SC-750 дастгохдда бажарилди.

Бурамларни мувозанатлаш дастго^и камера ичидаги хдвони суриб олиб, вакуум х,осил килади, сунг туйинган буг билан иплардаги бурам оркага кайтиш кучлари сундирила-ди, яъни деформация йукотилади. Эшилган ипларнинг физик-механик хусусиятлари урганилди. Тиббиёт бинти олишда ишла-тилган хом ипак ва эшилган ипак иплари таснифи куйидаги 1- ва 2-жадвалда келти-рилган.

1-жадвал

Хом ипак ипи таснифи

Курсаткичлар Кирувчи иплар хом ипак

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Чизикли зичлик, tex 2,33 3,23

Чизикли зичлик буйича вариация коэффициенти, % 6,5 7,6

Узилиш кучи, cN/tex 32,5 32,8

Узилишгача чузилиши, % 17,6 16,7

2-жадвал

Эшилган ипларнинг физик-механик хусусиятлари

Курсаткичлар Эшилган ипак ипи

Чизикли зичлик, tex 2,33х3 3,23х8

Чизикли зичлик буйича вариация коэффициенти, % 3,0 5,1

Узилиш кучи, cN/tex 37,6 37,3

Узилишгача чузилиши, % 19,8 18,1

Кушиш сони 3 2

Бурамлар сони, бр/м 350 500

Бурам йуналиши S S

Бурамлар буйича вариация коэффициенти, % 2,5 3,5

1) каттиклик; 2) узилиш кучи. 4-расм. Эшилган иплар каттиклигининг кушилган иплар хамда бурамлар сонига

богликлиги (2,33x3S)

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCE

1) каттиклик; 2) узилиш кучи. 5-расм. Эшилган ипларнинг узилиш кучи х,амда каттиклигининг кушилган иплар ва бурамлар сонига боFликлиги (3,23x8S)

5-расмдан куриниб турибдики, иплар сони деярли 2 марта купайиши билан иплар каттиклигининг 4 марта, пишиклигининг 3 марта ошишига олиб келди. Эшилган ипакда кушилган иплар ва бурамлар сони-нинг ортиб бориши билан унинг каттикли-ги ва пишиклиги хам ортиб бориб, тугри чизик конуниятига буйсунади. Олинган натижалар аппроксимация йули билан тек-ширилиб, натижалар 95% ишончли эканли-ги аникланди.

3.5-жадвал Бурамлар сонининг ип каттиклигига таъсири

Бурамлар сони, br/m 250 300 350 400 450 500

^аттиклик, gr/sm2 2,21 2,32 2,51 2,68 2,77 2,94

Бунинг учун куйидаги формулалар бу-йича хисоблаб чикамиз. х — кийматлари учун бурамлар сонини оламиз; y - кийматлари учун каттикликни кабул киламиз:

y = a + bx (1)

а л а^ (х - х)

у:

S.

(2)

х = ■

250 л 300 л 350 л 400 л «0 л 500

6

=375 (3)

22а

2,21 л 2,32 л 2,5512 2,68 л 2,77 л 2,94

Иплардаги нотекисликнинг уртача квадрат огиши куйидаги ифодадан аникланди:

= 2,57 (9)

— х)2 -(250-375)2 л3700-375)2 л(350-375- л^-375)2 л(450-375)2

n i=

i=1

^л (5-00- 375)2 =^0,125 • 15625 л 5625 л 625 л 625 л 5625 л 15625 = ^5468,75 = 73,95

(5)

(2) sS7a = J-^ • 22 (а - а)7 =2 1 • (2,21 -2 ^С)2 л (2,32 - 2,57)2 л (^л -_ 2,57)2 .2 (26,6i8 - 2,57)2

д/л (2,77 - 2,57)2 л (2,9)- - 2,57)2 =2 50,129 л 0,129 л5 0,065:23 л 0,0036 л 0,0121 л 3,04 л 0,1369 = (6) = ■00,048 = 0,219

i=1

ТЕХ НИКАФАНК1АРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCE

Корреляция коэфф ицикфти куйидаги ифода оркали хисобланди:

R =

^ x • y А n • x • y ;

n • Sx • ^y

(7)

ва унинг киймати 0,95 га тенг булди. Олин-ган натижалар (2) формулага куйилиб, а ва b кийматлари топилди.

а = 1,79; b=0,0017 га тенг булди. Киймат-ларни (1) формулага куйсак, биз амалда хи-соблаган каттиклик киймати келиб чикади.

Хулосалар

Табиий ипакдан тайёрланган эшилган ипак ипларидан тиббиёт бинти олиш техно-логияси ишлаб чикилди. Янги турдаги, ур-тача бурамли эшилган ипак иплардан тиб-биёт бинтининг намуналари лаборатория ва ишлаб чикариш шароитларида олинди. Унинг сифат курсаткичлари пахта докаси-га нисбатан сезиларли юкори булганлиги аникланди.

Тадкикотлар даврида 2,33 ва 3,23 текс-ли хом ипакларни турли вариантларда ку-шиб, бурамлар сонини хам 350-500 br/m бериб, эшилган иплардан 8 та эксперимент

бинт намуналари олинди. Уларнинг ху-сусиятлари тиббиёт талабларидан келиб чикиб урганилганда, энг рационал вариант 2,33x3S350 ва 3,23x8S500 холатда тайёрланган иплардан ишлаб чикилган тиббиёт бинти барча талабларга жавоб бергани аникланди. Шунинг учун эшилган иплар-нинг нисбий узилиш кучлари хам ипак-ка нисбатан 2,33х3 холатда деярли 11%, 3,23х8 холатда 16% юкори, узилишдаги чузилиши эса мос равишда 12,5% ва 13,3% юкори булди. Урнатилган тартибда тиббиёт амалиётида синовдан утказилган ипак бинтини кенг куллаш учун ижобий тавсия-лар берилди.

Ипакли бинт - табиий ипакдан ишлаб чикарилган бинтлар билан куйган яралар богланганда, жарохатлардан енгил кучади. Бу эса жарохатнинг тез битишига олиб кела-ди. Табиатан антисептик хусусиятга эгалиги инобатга олинган. Агар дока жарохатда ко-либ кетса, таркибидаги оксиллар хисобига танага сингиб кетиши мумкин. Амалиётда синалганда, узидан бактериялар таркатмас-лиги аникланган.

REFERENCES

1. Lee W., Shoji K., Sato M., Kobayashi M., Takahashi J. Effects of twisting to the raw silk yarn on the dyeing and the goniometric reflection. Journal of the Japan Research Association for Textile End-Uses, 2009, no. 50 (12), pp. 59-69.

2. Nakajima K., Kinoshita H., Miura M. Effects of raw silk size and twist number on characteristics of twisted silk yarn. Journal of Insect Biotechnology and Sericology, 2012, no. 80 (1), pp. 9-13.

3. Pramod R.K., Itagi M.R., Sivakumar, M. An alternative approach for dupion silk Twisting. Man-Made Textiles in India, 2007, no. 50 (9), pp. 337-339.

4. Sreenivasa, Reddy A., Surkhi, S., Roy, S. Silk Twisting Industry - An insight into facts and figures. Man-Made Textiles in India, 2008, no. 51 (5), pp. 152-154.

5. Available at: http://www.nanoware.ru2012/shelkovye-belki-pomoli-zeshchitit-vaktsini-otnagrevanija/.

6. Bastamkulova H.D., Alimova H.A., Ahmedov J.A., Usmonova Sh.A. Tabiiy tolalar nanoobyektlar sifatida [As natural fibers-nano-objects]. O'zbekiston to'qimachilik jurnali - Uzbek Textile Magazine. 2019, no. 1, pp. 98-103.

7. Alimova H.A., Usenko V.A. Silk twists. Tashkent, Oriental Publishing, 2001, pp. 8-12.

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCE

ft

Я

8. Akhmedov J., Azamatov U.N., Umurzakova Kh.Kh. Usmanova Sh.A. Tolibaeva Sh. Improving technology on manufacturing sewing threads from raw silk. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology, 2018, pp. 7219-7222.

9. Khabibullaev D.A., Alimova Kh.A., Akhmedov J.A., Nabidzhanova N.N. Raw Materials for Production of Polycomponent Yarn with Silky Effect. Design Engineering, issue 4, pp. 458-464. ISSN: 0011-9342.

10. Akhmedov J.A., Salixov A.T. Selection of raw materials for the production of surgical sutures. Current issues of innovative development and training of cotton ginning, textile, light and printing industries: Rep. scien-prac. conf. materials. October 14-15, 2009. Tashkent, 2009, pp. 317-319.

11. Patent CN202036261 (U). Medical silk suture discharger. Dan Yang; Chengwei Peng; Bo Yang. 2011.

12. Akhmedov Zh.A. A method of obtaining a new structure of braided surgical threads. Problems of textiles, 2008, vol. 4, pp. 46-48.

13. Akhmedov Zh.A., Alimova Kh.A., Daminov A.D., Bastamkulova Kh.D. Properties and development of a textile thread model. Composite materials, 2015, vol. 4, pp. 96-99.

14. Akhmedov J.A., Bastamkulova Kh.D., Alimova H.A. Technology of preparation of raw materials for the production of a new range of silk fabrics. Natural and technical sciences: experience, problems, prospects, Center for Scientific Knowledge "Logos", 2016, pp. 50-53.

15. Akhmedov Zh.A., Bastamkulova Kh.D., Alimova Kh., Daminov A.D. Development of yarn production technology of natural silk. European Sciences review Scientific journal, 2016, September-October, no. 9-10, pp. 176-179.

16. Akhmedov J.A., Bastamkulova X.D., Tulanov Sh.E. Research of raw silk quality indicators used in surgical thread. Textile problems, 2016, vol. 2, pp. 19-23.

18. Akhmedov J.A. Creation of new structural sewing and embroidery thread production technology. Diss ... DSc. Tashkent, 2018, p. 220.

19. Alimova X., Akhmedov J.A., Bastamkulova X.D., Daminov A.D., Gulamov A.E. Method of obtaining silk. Patent UzR. UZ IAP 05447. 31.07.2017. Official newsletter 31.08.2017, no. 8.

20. Alimova Kh., Umurzakova Kh.Kh., Khaydarov S., Nabijonova N.,Aripdjanova D. New assortment of natural silk products. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology, March 2019, vol. 6, issue 3, pp. 8568-8571.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.